हिं बुलातःगु हिरोशिमा

नियात्रा

राजेन मानन्धर

गुलि गुलि जि हिरोशिमाया लिक्क थ्यन उलि उलि जितः मछिना वल । मसां कुँ नवःथें, ह्वानाह्वाना छुं च्याःथें, मस्तमिस्त ख्वयाहःथें । झ्यालं खनेदयाच्वंगु छेँ जक मखु जि च्वनाच्वनागु व आरामदायी ट्रेन हे लिगलिग संथें । का, भ्वखाय् ब्वल ला ? मखु, मखु, थ्व ला बमवर्षा जूगु का ! मचायेक जिगु म्हय् चःति वल, पिने न्ह्याक्व ताःन्वःसां ट्रेन दुने ला एसिया ख्वाउँ बाहेक मेगु छुं दुहाँ वयेफइगु अवस्था हे मदु । अले छु ले थ्व ? जितः च्वने मफया वल, जि जक जिउसा जि ला टे»न हे लिफःतुइकाः लित ब्वनायंकेमाःथें जुयावल । जिं फइमखु थ्व हिरोशिमा स्वये । गथे स्वये जिं थ्व चित्कार, पिडा, खंकखंक द्वलंद्वः दँया सभ्यता नौ जूगु, गथे सहयाये जिं व अबोध मस्त मिया रापं ह्यंग्वाः जुयावंगु । बिचाः यानाच्वच्वं ट्रेन घ्याच्याक्क दित । जिगु सासः नं फ्यास्स त्वःफित । काचाकाचां मालाहयाः सासःयात थासय् तया । न्ह्याःसां म्हाःसां जि हिरोशिमाय् । जिकय् हिरोशिमा । थौं सन् २००७या अगष्ट या २२ तारिख, जापानया योकोहामाय् जुगु विश्व एस्पेरान्तो महाधिवेशनय् नेपाःया प्रतिनिधि कथं ब्वतिकाये धुंकाः ल्यांदूगु इलय् जापानया थी थी शहर चाहिउवयाच्वना जि याकःचा ।

पिने वयाः स्वयां बागःचाम्ह ओशिओका ताएको भाजु दनाच्वन मुसुं न्हिलाः । योकोहामाय् एस्पेरान्तो महाधिवेशन सिधयेकाः जितः दोइपिनिगु छेँय् तक मोटरं यंकाबिउम्ह अले बहनीतक माकुक्क खँ मुइकाम्ह । सुटकेश वयागु मोटरय् स्वथनाः जिपिं वना । गन वनागु मसिउ । सामान्य खँ जुल । चकंगु लँ, यचुगु वातावरण अले नियमय् वनीगु ट्राफिक । शहर अथे हे च्वंसां नां पाः । छाय् थुयात हिरोशिमा धाःगु जुइ ?; टोकियो वा ओकायामा हे धाःसा मजिउ ला ?; जितः च्वंच्वंथें च्वनेमफया वल ।

“का आ छ थन कुहाँ हुँ । जि हनिचा न्याताइलय् थन हे वया काः वये,” लँ सिथय् मोटर दिकाः ओशिओकां धाल । जि न्ह्यलय् ला ज्वलय् ला । अथे नं धाये धइगु दइ ला ? नकतिनि वयाम्ह जिं गन कुहाँ वनेगु अले गन चाःहिलेगु? जि ला ख्वखमख हे धाल । लछि तःहाकःगु जिगु यात्राया थ्व दकलय् हाकुगु दिं जुइ धयाथें ताल । जि दुनें ककु ब्यक्वयेकाः झ्यालं पिने छुं खनेदइला धकाः स्वयाच्वना, म्हुतुं छसः नं पिहाँ मवः ।

जिं बल यानाः न्यना, “जि गन थ्यन आः?”

“थ्व हे ला खःनि हिरोशिमाय् बम कयेकूगु थाय् । पिने वनाः स्व ।”

का, जिगु मोटरया न्ह्यःने मनूत बछि बछि म्ह दाः प्यातां नायाः झ्वातां दनाच्वंपिं खन जिं । ग्यानाः वा हे किटकिट न्ह्यल । वने ला मवनेला यानाच्वनां व भचा हिमीचाःथें यानाः हाल, “थन ताबाय्त मोटर दिकातय् मजिउ । हुँ, जिं बहनी काःवये ।”

जितः ला वं लाकमं च्वनाः पितुंथें जुल । मोटरं जितः छु त्वःती, जिं मोटरयात त्वःताबिया, तमं । जमिनं जितः मकाः । जि गन जिं हे मसिउ । जितः खिफाये ला च्वफाये ला । हिरोशिमाया बारे इन्टरनेटय् व जिं बाःछिनिसें ब्वकुंच्यानातयागु जापानया बारे च्वयातःगु सपूm ब्वनाच्वनागुलिं खः मसिउ । जि थःथःम्हं हे छगू हरर फिल्मय् दुहाँ वनाथें जुयाच्वन । तिन्हिनय्या निभालय् नं खिउँसे च्वंथें, वा–फय् वःथें, फसं लालटिन स्यानाबिउथें अले गनं गनं किपालु छम्ह जिगु न्ह्यने दंवःथें । झ्वांन्त्यांग ।

जिं मसिउ जि थपाय्सकं भावुक नं जुइ धकाः । न मांया थः, न अबुया थः सुं दु थन । थन च्वनेगु हे जि स्वन्हु जक । अले लिपा थ्व जुनिइ जिं थ्व भुमिइ पलाः हे नं तइगु संभावना मदु । अथे सा छाय् जितः थ्व हिरोशिमाया जमिनं थपाय्सकं थातामाता यानाच्वन ? जिगु नुगः भाराभारा मिंगु जिं चाः । प्यखेरं स्वया — मनूत थःथःगु मतापय् जुयाच्वन । गुलिं सिचुथाय् फ्यतुनाच्वन, गुलिं कुसा ज्वनाः ताःन्वःया रापलिसे ल्वानाच्वन । दक्वं सामान्य, सहज । अले जि जक छाय् विचलित जुइमाःगु ?; सखे म्हिगः चान्हय् जिं ब्वनाच्वनागु सपूmया भूत वा युद्धया त्रास खनाः बिसिउँ वनेत वाथाइथां दनाच्वंगु दु जिगु ग्याफरापह । जिमिसं नं स्वयेनं युद्ध, नेपालय् वंगु झिदँ निसें माओबादीतय्सं यानावःगु । टिभिइ ल्हाःतुति छ्याछ्या यानातःगु लास स्वस्वं जा नयेगु लिमिगु लागि ला जाकेँ थें सामान्य । व नं युद्ध खःसा थ्व हिरोशिमाय् अणुबम कयेकूगु नं युद्ध हे खः । युद्ध हे जक ।

ल्वहँतं सियातःगु चकंगु मैदानय् जि दिशाहिन उखेंथुखें वनाच्वना । न्ह्याखे वंसां काचाक्क ध्वदुइगु छुं मखु । तातापाक्क छगू निगू स्मारकतथें बुलुक्क दनाच्वन । जिं न्हापा गनं खनेधुंकूगुथें, जि गबलें अन थ्यनेधुंकूगुथें । काचाक्क जिगु मिखा हे ध्वयेक न्ह्यने च्वंवल ग्यानापुसेच्वंगु ख्वाः ब्वयाः गेनबाकु दोमु । जितः छकः हानं भावुक यात । जिगु मिखाय् न्ह्यने हानं बमवर्षाया नुगः पिपिच्याकीगु दृष्यत झ्वःलिक दुपिउवल । प्यपुना हे च्वन । गज्याःगु हाल जुल जुइ व जनताया, ज्या यानाः नयेमाःपिनि, मस्त तःधिकः जूगु स्वयाः फुदनाच्वंगु मांबौपिनिगु मिखाया, मांबौयात बांलाक सुसाःकुसाः यायेधकाः थःत पानाः ज्या यानाच्वंपिं ल्याय्म्हल्यासेतय् अले थःगु जीवन खनि न्हापाया पुस्ताया सरह दुख सिइम्वाःगु थजुइमा धकाः निगःप्यंगः आखः ब्वनाः शिक्षित जुइगु म्हगस खनाच्वंपिं मस्तय् ।

थ्व हे खः आःया हिरोशिमा शान्ति स्मारक । थ्व छेँयात हे खः, एटोमिक बम डोम वा ए–बम डोम धकाः नं धाइ । अन चाकःलिं च्वंगु शहर, बजार, अस्पताल, स्कूल आदि दक्व ध्वस्त जुइधुंकाः नं, अझ दूगुयात नं स्यंकाः विशाल लुमन्ति पार्क दयेकेगु खँ जुयाच्वंबलय् नं मनुतय्सं थ्व छखा छेँयात धाःसा मस्यंकेगु इच्छायात । थुकियात उमिसं व अपाय्धंगु पार्कया केन्द्रविन्दु दयेकल । मेगु न्ह्यागु दुसां मदुसां थ्व छेँ हे जक अन बम कयेके न्ह्यःया हिरोशिमायात लुमंकाबिइगु स्मारक जुयाः धस्वानाच्वंगु दु । थुकिं लुमंकाबिइ अन जूगु व बमबारी व उकिया विशाल धनजनया क्षतियात । प्यतँ जाःगु छेँया द्यःने हानं छतँ जाःगु गजूथज्याःगु द्वम्बःचा पौ । थुकियात चेकोस्लाभाकियाया आर्किटेक्ट यान लेत्जेलं डिजाइन याःगु खः अले सन् १९१५य् निर्माण क्वचाल ।

हिरोशिमाय् कुतकूगु अणुबम थ्व छेँ स्वयाः १५० मिटर तापाक्क व ६०० मिटर च्वय् मूगु खः । थ्व छेँय् अबलय् ज्या यानाच्वंपिं दक्वं उघ्रिमय् हे सिइगु खःसां थ्व छेँयात धाःसा पूर्णरुपं क्षति यायेमफुत । तयातयेगु लाकि स्यंकाछ्वयेगु धइगु विवादया दथुइ थुकिया संरक्षण जुल । अले सन् १९९६य् थुकियात युनेस्कों विश्वसम्पदाया धलखय् लाकल, चीन व संयुक्त राज्य अमेरिकाया असन्तुष्टीया बाबजुद नं ।

जितः थ्व थासय् वयाः सहज रुपं थ्व दक्व स्वयेत भचा ई काल । किसिम किसिमया भावनात बाःवयाच्वन । किसिद्वम्वः दनाच्वन । वा–फय् हे वयाच्वन । नेपालं वसांनिसें हिरोशिमाया बमवर्षा जूगु थासय् पलाः तयेमानि धकाः धयावयाच्वनागु खःसां थन हे थ्यनेवं धाःसा जिं थःत भाःपिइ मफुगु स्वीकार मयासे मगाः । गज्याःगु जुइ व बम । छु युद्धया अन्य युद्धं हे जक सम्भव जुइगु ला ?

सन् १९४५, अगष्ट ६ (दिं जक स्वयेगु खःसा थनिं स्ववाः न्ह्यः)। सुथसिया ८.१५ जुल । चिकीचाधिकःम्ह मचा (लिटिल ब्वइ) वल । व हिसिचा दुम्ह हे थजुइबिउ, वयागु नियत मचायागु मखु । वयात दयेकूम्हस्यां जक वयागु नां तयाबिउगु का चिकीचाधिकःम्ह मचा धकाः ।

सुथया ई, मनूत जाजि नयाः अफिस वनेगु तरखर वा थःगु बनेज्याय् वनेगु सुरसार, मस्त स्कूल वनेत्यल, गनं गनं अफिस हे चालेधुंकल, अस्पतालय् बिरामीपिनिगु सेवासुसार जुयाच्वन । ग्वंगः हालेगु मदिउनि, चखुं, बखु, खिचा, भौचा थःगु तालं सनाजुयाच्वन, प्याखं हुलाच्वन । स्वःपिं अजू तकं चाये मलाः । उमिगु मिखा न्ह्यःने सलंसःम्ह सुद्र्यःयाथें तेज व प्रकाशया उत्पत्ति जुल । बमं थःगु थी थी चरणय् विध्वंशया ज्या यात । ३०० मिटर तापाक्कतक थ्यंक छकः मि ल्ह्वल । मनूतय्गु म्हय् मिया वा गाःथें पुत । छ्यंगू हे मन्त, म्ह हे मन्त । ४,००० डिग्री सेल्सियल । पिने च्वनाच्वंपिं तुरन्त हे कि बाफ जुयाः फसय् तनावन, कि ह्यंग्वाः जुल । संहारया प्याखं, विनाशया प्याखं, मृत्युया प्याखं । दयेगु धइगु मदयेत खःसां मदयेगु धइगु मदइम्हस्या नं यइमखु । दयेकूपिनि गनं यइ ?

धाथें धायेगु खःसा थ्व पार्कया हरेक चाया कुचाय्, ल्वहँतय्, घाँसय्, सिमाय्, फसय् बाखं दु । बाखं नं गज्याःगु, मदूगु, पूmगु, स्यंगु, सिधःगु बाखं । थनया हरेक बस्तु छगू स्मारक । ख्वबि स्वःस्वः वयेकाच्वंपिं स्वांमात । बरखि च्वनाच्वंपिं मूर्त, अर्धमूर्त स्मारकत । मस्वसे नं च्वने मफइगु, स्वयाच्वने नं मफइगु । लँय् लानातःगु हरेक प्यकुंप्यकुंलाःगु ल्वहँतय् बाखं कियातःगु दु । न्यनाजक स्वयेफयेमाः हरेक ल्वहँतय् चिल्लाय्या सः दु । पिनें दुरुथेंच्वंसां दुनें दुनें ह्यंग्वाः दु । चुपिया तं क्वलात जुइ, त्वाकःया घाः थौं नं घाः हे तिनि । जि उमित त्वःता बिसिउँ वनेत्यना । जिगु ल्हाः ज्वनाः सालातल । छकः जकसां न्यनाहुँ हँ उमिगु बाखं ।

उखें थुखें स्वयामच्वना । अपाय्मछिधंगु पार्कय् स्वयेगु छु मस्वयेगु छु । जितः अनया संग्रहालयं “दुने वा, खँ छता ल्हायेमाःगु दु” धकाः न्हाय्पनय् स्वांपुयाच्वंगुथें ताल । जितः झुमिं यंकल, दने दुने ।

इलचं, घडी । संसारय् तःताजिगु घडीया आविष्कारयात इलं । ई मदुसा घडी मदु, घडी मदुसा ई गय् यानाः कने । तर गबलें गबलें ई थज्याःगु नं वयेयः, कि स्वयम् घडीयात हे ई धयाच्वनेमाःबलय् मछाले यः । मेगु छुं यायेमफुत कि व थः हे द्यनाबिइ, न्ह्यः ला गन वइ वया जक, बस् मिखा तिसिनाछ्वइ । छगः घडी अज्याःगु हे अन खाःया बाकसय् च्वनाः थःगु ख्वाःपाः सुचुकेगु कुतः यानाच्वन । दक्वस्यां थःत भ्वाँय् भ्वाँय् स्वयाच्वन, मानौं दक्व हे वयागु गल्ति खः । ई कनेगु हे वयागु अपराध । वयागु ज्या ला ई कनेगु धकाः । मनुखं हे थम्हं दयेकागु ई म्हमसिल, छु यायेगु? व हे घडीयागु अंगः पाय्पाःगु पोस्टरया न्ह्यने व ८.१५ जूगु क्यनाच्वंगु उगु घडीं बम कुतुंवःगु पाय्छि ई कनाच्वंगु दु, मनूयात मनूजुयाः मछालापुसे च्वंकीगु ई ।

अन कुतकूगु बमया नक्कल आकृति । अबलय् ह्यंग्वाः जुइमलाःगु छपा सिँया लाकां । अबलय् स्कूलय् वनीपिनिगु यूनिफोर्म, मचां गयाच्वंगु स्वचाः घःचाःदूगु साइकलचा । मियागु रापं नाया हे वंगु अपा, चाया थलबल, खाःया सिसि, न, सिजः व मेमेगु धातुया बसजाः । रेडिएशनया विकराल प्रभाव । म्वायेगु इच्छा दयाः नं म्वायेमखंम्ह मिसामचा सोदाको ख्वयाच्वन । छथाय् ला स्वयम् बुद्ध थः हे नायावनाच्वन । उमि दक्वस्या छगू हे सः — दक्वं चिल्लाय् चिल्लाय् दनाच्वन । शान्ति ! शान्ति ! शान्ति !

युद्ध जुइगु दकलय् बांमलाःगु खः । अपरेशन डाउनफल नं न्ह्याःगु जूसा युद्ध हे जुइगु जुइ, लिटलब्वाइ नं युद्ध हे जक खः । बुद्धं शाक्यपिन्त ल्वानाच्वंथाय् धयाबिज्याःगु खः युद्ध बांमलाः धकाः । युद्धय् बुइगु झं बांमलाःगु खः । थ्व हे बमबारी धुंकाः निक्वःगु विश्वयुद्ध छगू निर्णायक मोडय् थ्यन । त्याःपिं त्यात, बूपिं बुत । अमेरिकी राष्ट्रपति ह्यारी एस ट्रमन, बेलायती प्रधानमन्त्री विन्स्टन चर्चिल व चीनिया सरकारया अध्यक्ष च्याङ काइ शेकया अल्टिमेटम । गुन्हुलिपा जापानया सम्राटं आत्मसमर्पण यानागु घोषणा यायेमाल । प्रधानमन्त्री कान्तारो सुजुकिया सरकारया कपालय् दोष दक्व लात । थुकिया हे घाःखू जुयाः थौं अमेरिकी सेनाया क्याम्पत क्वबियाच्वनेत जापान थौं बाध्य जुल ।

जापान बूगु तःधंगु खँ मखु, जापानयात बुकूपिन्सं नं तःधंगु ज्या मयाः । धाइ न्हापं युद्ध व मतिनाय् न्ह्यागुं यायेथ्याः । तर थन युद्ध जक मजू, नरसंहार नं जुल । थन थज्याःगु त्याःबू जुल कि त्यापिन्त नं लज्जित यानाबिल । अले बूपिं बुनाः नं त्यात । म्हुतुं मधाःसां थ्व नरसंहारया कारण जूपिन्सं वा उमिगु नुगलय् द्यनाच्वंपिं द्यःपिन्सं थ्व अवश्य धाइ, थ्व ला मखुथे जुल धकाः । थ्व हे मखुथे हानं मजुइमा धकाः, युद्ध धइगु सुयागुं निंतिं भिंगु मखु अले विशेष यानाः अणु बम व परमाणु बम थज्याःगु आमविनाशकारी हतियार दयेकेगु ज्या विश्वय् आवंलि गबलें मजुइमा धकाः थ्व संग्रहालयया निर्माण जुल । बमं ध्वस्त जूगु झिदँ लिपा १९५५ अगस्टय् व हे थासय् थ्व संग्रहालयया पलिस्था जुल । २००५ तकया दुने ५३० लाख मनूतय्सं स्वयेधुंकूगु थ्व संग्रहालयया डिजाइन नं व हे प्रसिद्ध जापानी योजनाकार केन्जो तान्गेपाखें जुल, सुनां झीत लुम्बिनीया गुरुयोजना बिउगु खः ।

युद्धं नेपालय् नं थिउगु खः । गोरखायाम्ह जुजुयात थौंया नेपाःया बछिभूभागया जुजुपिन्सं जिलाजं धकाः स्वामालं क्वखायेकाः लसकुस यात खइमखु । बासःत्या दँ फुत नं थौतक व राष्ट्रविस्तारय् गन गन ग्वःम्ह मनूत सित, सैनिक जक लात लाकि आमजनताया नं नरसंहार जुल, गज्याःगज्याःगु हतियारया प्रयोग जुल धकाः सुं इतिहासकारं च्वःगु मखनानि । पृथ्वीनारायणं गनं लिटल ब्वाइ हे मकुतकूसां वयागु ज्या जक म्हो बर्बर जुल खइमखु । इतिहासकारपिनि च्वयेगु आँट मदूगु किपूया न्हाय् ध्यंगु इतिहासं क्यं व गज्याःगु राष्ट्र निर्माण खः धकाः । जुजुपिनिगु ला ज्या हे छु, कायेगु व त्याकेगु जक हे । तर थःत सरस्वतीया सन्तान धायेकेयःपिं विद्वानपिन्सं नं सिँन्हाय् छुनाः युद्धकालया बर्बरतायात भौचां खि त्वपुइथें त्वपुनाच्वंपिं नेपाःया इतिहासकारयात छु नां बिइ ? स्याःसी हे मजुइकं युद्ध त्यानावनेगु, कर्किया राज्य व सभ्यतायात मदयेकावनेगु इतिहास नेपाःया इतिहासकारत बाहेक मेथाय्या इतिहासकारतय्सं च्वयेगु नं हिम्मत याइमखु ।

नुगलय् खँ ग्वाराग्वारा दायाच्वन । जिं तःथाय् थःत सम्हालेयायेमफुत । जि नं ला मनू खः । जिं नं युद्ध खनागु दु, युद्धभुमिइ मखुसां जिं ज्या यानाच्वनागु अखबारया मैदानय्, न्हिंन्हिं न्यनेगु रेडियोया म्हुतुइ व टेलिभिजनया ख्वापालय् । न्हियान्हिथं खनीगु व क्षतविक्षत लासया झ्वः, सिइपिनि थःथितिया ख्वःसः । स्याःपिनिगु प्रेस विज्ञप्ति, विजयया हुँकार ।

निभाः क्यातुया वल । नकतिनि होस वल । थौं ला सुथय् कौला धुंकाःनिसें म्हुतुइ छुं हे मलाःनि । थौं जिं हिरोशिमा हे नया, हिरोशिमा हे त्वना ।

सनिलया पाय्छि ५ताइलय् ओशिओका भाजु थ्यंकः वल । वं खुल्ला मैदानय् मातुमालाः जितः लुइकल । जितः याकःचा त्वःताथिकल धकाः तं क्यनेमास्ति ला वःगु खः । तर व थौं बुल्गारियाया भ्लादिमिर पोपोभ भाजु वइ अले वयात कायेमाः धकाः ट्रेन स्टेशनय् वनं ला व भाजु व हे मवः हँ । जितः नं म्हाइपुल । अथे जुल कि ला गन गन का थपाय्धंगु महासागर थज्याःगु शहरय् । जिपिं निम्हं हानं छकः स्टेशनय् वना । पोपोभ भाजु ला याकःचा अन च्वनाच्वनादिल न्हाय्पं ह्याउँसे च्वंकाः । जिपिं दक्वं लय्ताल ।

(थ्व लेखकया पिदनेत्यंगु नियात्रा सफू बुनाःत्याःपिं या छगू अंश खः । न्हू हिसु ल्याः ११३४य् पिदंगु )