Saturday, September 20, 2014

20140919 कारलाया बौद्ध गुफा


राजेन मानन्धर

बुद्ध जन्मेजक नेपालय् जुयाबिज्यात, तर वसपोलया बुद्धत्वलाभ, धर्मचक्र प्रवर्तन निसें परिनिर्वाण तक गुलि नं ज्या जुल व दक्व थौंया भारत दुने हे जुल । अले लिपा बुद्धधर्मया प्रचारप्रसार नं अन हे यक्व जुइगु स्वभाविक खः । बुद्ध लिपा अन गज्याः गज्याःगु राजनीतिक ह्यूपाः वल अले अनया शासकतय्सं बुद्धधर्मयात गज्याःगु मिखां स्वल धइगु मथुइकं थौं अपाय्धंगु बुद्धया देसय् बुद्धधर्म तिंख्यलय् मुलु मालेथें छाय् जुल धइगु सिइकेफइमखु ।

बुद्धधर्मया प्रचारया प्रारम्भिक कालय् भारतया दकलय् स्वयेबहगु बौद्ध स्मारक धइगु हे गुफा कला खः । धाइ, भारतय् जक थज्याःगु गुफात द्वःछिगुलिं मल्याः हँ । उकिइ मध्ये अजन्ता, एलोरा, एलेफान्टा, कारला, भज, कन्हेरी, बाघ इत्यादि मुख्य खः ।

करला, कारला वा कारले धइगु महाराष्ट्र राज्य दुने लाःगु छगू गुफा क्षेत्र खः गुगु लोनाभला धइगु थाय्या लिक्क लाः । थन हिनयान (थेरबाद) लिसे सतिइगु बुद्धधर्मया थज्याःगु १६गु गुफा खनातःगु दु ।

थनया दकलय् पुलांगु गुफा १६० ईशापूर्वय् दयेकातःगु धकाः धयातल । थन सिइ दयेक निगु कालय् निर्माण जूगु खने दु — न्हापां ईशापूर्वया निगगू शताब्दी निसें ईशाया निगूगु शताब्दीतकया दुने जुल, हानं लिपा ईशाया न्यागूगु शताब्दीनिसें झिगूगु शताब्दी तक । अथे धइगु थन दयेकेगु, छाय्पिइगु ज्या थ्यंमथ्यं द्वःछिदँ तक जुया हे च्वन । अज्याःगु थाय्यात थौं भारतीय पुरातात्विक सर्भेक्षणं संरक्षित स्मारक धकाः घोषणा यानातःगु दु ।

मुम्बइ व पुनेया दथुइ लाःगु हिल स्टेशन खण्डाला जुयाः वनेवं लोनभला हिल स्टेशन थ्यनी । थनया बसपार्कं भचा पहाड गयेवं कारलाया गुफा थ्यनी ।

च्वय् मैदानथें चकंगु थासय् मुकं झिंखुगू गुफात दु । उकिइ मध्ये छगुलिइ निगू लुखाया दथुइ छपाः बुद्धया महत्वपूर्ण अंगलय् दयेकातःगु मूर्ति (रिलीफ) दु । थुकियात इस्वीया निगूगु शताब्दीया कलाकृति जुइ धकाः धयातःगु दु । व बाहेक थन मेगु नं अज्याः अज्याःगु गुफात दु गन दथुइ प्रार्थनागार दइ अले अन हे हानं चिचिकूगु क्वाथा पिकयाः भिक्षुत च्वनेगु याइ ।

लिक्कसं हे थनया विशेष आकर्षण जुयाच्वंगु चैत्यगृह दु । थुकियात भारतय् आःतक लूगु अज्याःगु पुरातात्विक गुफात मध्यमे दकलय् बांलाःगु व दकलय् तःधंगु धकाः धयातःगु दु । दुहाँ वनेगु भराय्पाःगु लुखाया खवय् १५ मिटर तजाःगु अशोकं दयेकीगु थज्याःगु छगः थां दु । उकिया द्यःने म्ह छम्ह हे जुयाः प्यंगु दिशाय् स्वयाच्वंपिं प्यम्ह सिंह दूगु आकृति दु । थन न्हापा मू लुखाया जवंखवं निगः थज्याःगु थां वा स्तम्भत दूगु खः । आः मेखे दूगु स्तम्भ मदयेकातये धुंकल ।

थन दुहां वनेत चिधंगु लुखां दुहाँ वनाः प्यतँ न्यातँ जाःगु तसकं हे दुग्यंक कलाकृतिं छाय्पियातःगु चुक वा बरण्डा दु ।

थन बुद्धमुर्तिया लिसें किसि व सिंहया मुर्तितय्त नं बांलाक छाय्पा तयातःगु खनेदु । विशेष यानाः थन दनाच्वंपि मिजं–मिसाया जोडीतय्त मनूतय्गु मिखां बेवास्ता यायेफइमखु । लगभग नग्न खनेदुपिं थज्याःपिं मिजं मिस्तय्गु मूर्तिं थनया सौन्दर्य अप्वयेकाबिउगु कला समिक्षकतय्गु बिचाः दु ।

थ्व चैत्यगृह छगः हे ल्वहँया पःखाः थज्याःगु पहाडयात ध्यनाः ध्यनाः १४ मीटर तजाः अले १४मीटर तब्या यानाः दयेकातःगु दु । अथे हे थ्व लुखा स्वया ३५ मिटर दुने दुहाँ वनाच्वंगु दु । थुकियात निख्यरं कलात्मक थांतय्सं घेरेयानातःगु दु । निखेरं दनाच्वंगु ३७गः थांत थनया मेगु विशेषता खः । हरेक थांतय्गु द्यःने छज्वः छज्वः किसित फ्यतुनाच्वंगु दु अले हरेक किसिया द्यःने छम्ह मिजं व छम्ह मिसा फ्यतुना च्वंगु दु (गनं गनं धाःसा मिसा–मिसा नं पाचिनाच्वंगु दु) ।

थनया मेगु विशेषता धइगु सिँया धलिं खः । छत दक्वं ल्वहँयागु हे धी खःसां सलया लाकां आकारगु व छतय् प्यपुंकातःगु दुगःक्वँय्थें यानाः दयेकातःगु धलिंत थन सजावटया ल्याखं हे जूसां महत्वपूर्ण जू । पुरातत्वविद्तय् धापू कथं व सिँया संरचना अन २,००० दँनिसें १,५०० दँतक अथे च्वनाच्वंगु दु, किलं नयाः वा लखं चनाः फुनावंगु मदु ।

चैत्यागृहया अन्तय् अथवा सभागृहया ल्याखं धायेगु खःसा दबू दइथाय् छगः चीबाः वा चैत्य दु । ईशापूर्व न्हापांगु शताब्दीइ दयेकूगु धयातःगु थ्व चैत्य तःता किसिमं अजन्ताया गुफाय् दूगु चैत्यत (अले सक्व वज्रजोगिनीयाथाय् च्वंगु क्वाःपाःद्यः)लिसे ज्वःलाः । थनच्वंगु चैत्य न्हापां ला ड्रम धंकातःगुथेंच्वंसा उकिया द्यःने डोम दयेकातःगु दु । उकिया द्यःने घनाकार हर्मिका दुसा द्यःने अखतं भ्वपुइकातःगु पिरापिड थज्याःगु न्हय्तगिं दूगु बुट्टा दु । उकिया द्यःने नं हानं सिँयागु कुसां कुइकातःगु दु । थ्व नं म्होतिं निं निद्वःदँ पुलांगु सिँया संरचना धकाः धयातःगु दु ।



अपाय्धंगु प्राचीन बौद्ध स्मारकया मूख्य द्यः धायेमाःम्ह चैत्यय् धाःसा गनं नं बुद्ध मूर्ति कियातःगु मदु । बुद्धधर्मया प्रचारप्रसारया प्रारम्भिक कालय् बौद्धतय् बुद्धमार्गय् वनाः नं बुद्धया मूर्तिया पुजा यायेमयः धइगुया छगू दसु जुयाच्वंगु दु थ्व कारलाया चैत्यगृह ।

थपाय्मछि धंगु थासय् उमिबांलाःगु व भव्यगु स्मारक दुथाय् थ्व सुनां गबलय् दयेकल धइगु त्याजीगु अभिलेख वा ऐतिहासिक श्रोत धाःसा लुयावःगु खनेमदु । च्यासः च्वासः दँ तक थन निर्माण या ज्या जुल तर उकिया श्रेय छम्हस्यां जक कायेगु कथंया अभिलेख थन गनं मदु । दयेत ला अनया थामय् निगू स्वंगु शब्दया ब्राम्ही लिपिया अभिलेखत मदूगु मदु तर उकिं छम्हनिम्ह दाता विशेषया योगदान जक क्यनी । थुकिया दातात मध्ये विजयमति, सोपरा, उमेहनकत, धेनुककतयापिं जुयाच्वन । इस्वीया निगूगु शताब्दीया जुजु नहपालया जिलाजं जुजु ऋषभदत्तं थ्व निर्मार्ण क्वचायेकाः भिक्षु संघयात दान बिउगु खनेदु । अथे हे शालिवाहन जुजु पुलमाबि द्वितीयं इस्वी १०३ पाखे थ्व विहार मर्मत याःगु खनेदु । थुकथं स्वयेबलय् थ्व विहार व गुफा छम्ह निम्ह जक मखसे तःम्ह जुजु वा प्रशासक पिन्सं भचा भया निर्माणया ज्याय् ग्वहालि याःगु खनेदु धकाः इतिहासकारपिन्सं धाइ ।

कालान्तरय् थ्व थाय्या न्ह्यनेसं च्वंगु छकूचा थाय् हिन्दूतय्गु अधिपत्यय् लाः वन । न्हापा लुखाया जवंखवं निगू स्तम्भ दुथाय् मध्ये छगू स्तम्भया थासय् हिन्दू एकवीरा देवीया छतँजाःगु द्यःगः दयेकातःगु दु । स्थानीय कोली समुदायया मनूतय्सं व द्यःयात पशुबलि तकं बियाः एकदम भावभक्तिं पूजा याइ । थज्याःगु बौद्ध स्मारकया न्ह्यःने गबलय् अले गुकथं हिन्दू द्यःगः च्वंवल धइगु खँया धाःसा इतिहासकार एकमत जूगु खनेमदु ।

Published in Sandhya Times on 20140919 "Buddhist Cave of Karla"

न्हू सतकयात हानं भीमफेदी थें मृत शहर यायेगु ला?

  राजेन मानन्धर निद्वःदँ पुलांगु सभ्यताया इतिहास दूगु थ्व स्वनिगःया दकलय् तःधंगु बजाः लागा थौंया न्हूसतक वा न्यूरोड खः । थी थी राजनीतिक परिव...