Thursday, October 22, 2015

20151022 एक पहिचानविरोधीलाई भोटोजात्रा देखाउन

एक पहिचानविरोधीलाई भोटोजात्रा देखाउन

एक पहिचानविरोधीलाई भोटोजात्रा देखाउन

जनताबाट शासक भइसकेपछि जोकोहीलाई पनि पुजाउने र ढोगाउने रहर हुँदोरहेछ । जनताको सेवा गर्छु भनेर श्रीपेच पहिरने, जनताले खाएनखाएको सुर्ता गर्ने महिन्द्र मल्लजस्ता शासक अब दन्त्यकथामा मात्र पाइन्छन् । तर कोही कोहीलाई भने यो रोगले अहिले पनि बेस्मारी सताउँदो रहेछ, शासक भएको स्वरुप देखाउन नपाई तानाशाह भएको घोषणा गर्न हतार हुँदो रहेछ । यस्तै दृश्य देखियो बुङ्गमतिमा कार्तिक १ गतेको बाह्रवर्षे भोटोजात्राको तामझाममा ।
काठमाडौं उपत्यकाका नेवारहरुले १२ सय वर्षदेखि चलाउँदै आएको रातो मछिन्द्रनाथ वा करुणामय वा बुङ्ग द्यःको जात्राको अन्तिम दिन भोटो देखाइएको दृश्य हेर्न कुनै बेला राजाहरु आउने गर्थे, किनभने तिनीहरुमा ती सांस्कृतिक पर्वप्रति श्रद्धा थियो । गणतन्त्र स्थापनापछि चुनिएका राष्ट्रपतिलाई पहिले राजाहरुले जेजे गरे, त्यही त्यही गर्ने रहर चलेकोले त्यहाँ पनि आफ्नो दलबलसहित सवारी चलाए । त्यतिसम्म त पचेकै थियो तर पहिले कहिल्यै नभएको दृश्य यसपालि देखियो, जुन पचाउन गाह्रै भएको छ । यस पटक बाह्रवर्षमा एकपल्ट हुने बुङ्गमतिको भोटोजात्रामा समेत भर्खरै प्रधानमन्त्री हुन पाएका केपी ओली पनि पुगे । नपत्याउँदो किसिमले आएको पाहुना देखेर “बेगाना शादी में” भनेझैँ महसुस गर्नुपर्‍यो बुङ्गमतिका बासिन्दाले । 
करुणामयको मन्दिर डेढ महिना लडेर बस्दा त्यहाँका निमुखा जनताले ‘राज्य’ देख्न पाएका थिएनन् । जब त्यहाँका जनता आफन्तको वियोग बिर्सेर भए पनि परम्परालाई निरन्तरता दिन जमघट भए, त्यहीँ एक जना नबोलाइएका ‘पाहुना’ आए ।
नबिर्सौं, आफ्ना आराध्यदेव श्री करुणामयको मन्दिर डेढ महिना लडेर बस्दा त्यहाँका निमुखा जनताले ‘राज्य’ देख्न पाएका थिएनन् । आफ्नो पुख्र्यौली सम्पत्ति माटोमा मिसिँदा राहतको पोको लिएर राज्य त्यहाँ पुगेन । तर जब त्यहाँका जनता आफन्तको वियोग बिर्सेर भए पनि परम्परालाई निरन्तरता दिन जमघट भए, त्यहीँ एक जना नबोलाइएका ‘पाहुना’ आए । त्यसले गर्दा स्थानीय जनताको १२ वर्षमा एकपल्ट आउने धार्मिक अनुष्ठानमा बिध्नबाधा भयो । त्यो पनि त्यस्ता व्यक्ति, जसले काठमाडौंको पहिचानलाई कहिल्यै स्वीकारेनन्, नेपाल एक बहुभाषिक, बहुधार्मिक र बहुसांस्कृतिक देश भनेर मानेनन् । जो त्यस धर्म, जात्रा र जात्रा मनाउने समुदायको पहिचानलाई कदर गर्न कहिल्यै तयार भएनन् । उनले त्यो जात्रा नहेरीदिँदा वा अनदेखा गरीदिँदा पनि हजारौं वर्षदेखि माटोमा सुन फलाउने सुकर्म गर्दै आएका स्थानीयबासीलाई कुनै फरक पर्ने थिएन ।
oli-mchhendranath-jatra
जहाँ मानिसहरु मध्यान्हदेखि बस नपाएर काठमाडौं, कीर्तिपुर र भक्तपुरदेखि झुण्डिएरै वा हिँडेरै भए पनि बाह्रवर्षे जात्रा हेर्छु भनेर आइरहेका थिए भने त्यहीँ शासकको कित्तामा पर्ने बीसौं वटा गाडी र सयौं सुरक्षाकर्मीसहित हठात रुपमा आए । उनकै सवारीका कारण स्थानीय जनता आफ्नो बाटोमा हिँड्न पनि पाएनन् । कहाँसम्म भने बिनाकारण मानिसहरुले आफ्नो घरको कौसीमा बन्दुकधारीको पहरा खेप्नुपर्‍यो । जनता देखेर डराउने शासक जनताबीच किन मुख देखाउन आउँछन् ? उनलाई कसले हेर्न चाहेको थियो र ? के यसरी नै पुष्टि गरिन्छ लोकतन्त्रमा सरकार हुनुको औचित्य ? यसरी नै राज्यकै कारणले गर्दा त्यहाँ जात्रा हेर्न आएका हजारौं श्रद्धालुका हजारौं घण्टा बरबादमात्रै गरिन्छ ?
देशमा अनगिन्ती समस्याको समुद्र छ । चाडबाडको मुखमा मानिसहरु हाँस्न पाइरहेका छैनन् । भूकम्पमा लडेका घर त्यस्तै छन्, ग्यास र तेलको अभाव जस्ताको तस्तै छ, बजार शून्यजस्तै छ, कलकारखानाका पूर्जामा खिया लागिसके, भोलि के होला भनेर मानिसहरु भन्न सकिरहेका छैनन् । राजधानीमात्र नेपाल होइन, तराईमा दुईमहिनादेखिको आन्दोलन ज्यूँकात्यूँ छ । जर्बजस्ती बनाइएको संविधानप्रति जनताको असन्तुष्टि र वितृष्णा कुन हदसम्म बढ्दै गइरहेको भन्ने अनुमान सिंहदरबार चपाउन राजनीति गर्नेहरुलाई थाहा हुने कुरै भएन । तीन तीन जनालाई उपप्रधानमन्त्री बनाएर पनि आफूलाई प्रधानमन्त्री साबित गर्न हम्मेहम्मे परिरहेको तथ्य जनतालाई थाहा नभएको होइन । त्यस्तो बेलामा पनि सरकारप्रमुखचाहिँ आफूसँग कुनै सम्बन्ध नभएको जात्राको रमाइलो हेर्न भ्याउँछन् ।
भूकम्पमा लडेका घर त्यस्तै छन्, ग्यास र तेलको अभाव जस्ताको तस्तै छ । तराईमा दुईमहिनादेखिको आन्दोलन ज्यूँकात्यूँ छ । त्यस्तो बेलामा पनि सरकारप्रमुखचाहिँ आफूसँग कुनै सम्बन्ध नभएको जात्राको रमाइलो हेर्न भ्याउँछन् ।
अर्को, हामीले सातवर्षदेखि नेपाललाई धर्मनिरपेक्ष बनाउन चाहनुको कारण राज्य कुनै पनि समुदायको धार्मिक कार्यक्रममा संलग्न नहुनु भनेको हो । पहिले पहिले राजाहरुले आफ्ना मन इच्छाले जात्रापर्वमा खर्च गरिदिन्थे र त्यो जात्रा कसरी चल्यो भनेर हेर्न उनीहरु उपस्थित हुन्थे । जनताको स्वामित्वमा रहेका गुठी देवस्वमा समेत सरकारले रजाइँ गर्न थालेपछि अब जनतामा जहाँ पहिलेदेखि चल्दै आइरहेकै ठाउँमा पनि राजाको सट्टा ‘नयाँ राजा’ भएर आउने राष्ट्रपति पनि नआउन् भन्ने चाहना बढ्दै आइरहेको छ । यस्तो अवस्था पहिलेदेखि जानै नपर्ने ठाउँमा समेत यी चिठ्ठा परेका शासकहरु कुन हैसियतले जान्छन् ?
यदि जनताका बीचमा उभिएर हात हल्लाउने नै रहर छ भने कि त प्रत्यक्ष निर्वाचनमा जितेर प्रधानमन्त्री हुनुपर्‍यो , कि त पोलपोट वा हिटलर नै भएको घोषणा गर्नुपर्‍यो । नत्र अन्य कुनै विशुद्ध धार्मिक उद्देश्यले भेला भएका बीसौं हजार जनताबीच हिरो बन्न जान कुनै पनि शासकलाई पनि हाम्रो व्यवस्थाले छुट दिएको छैन । आफू जनप्रिय हुँ भनेर प्रमाणित गर्ने त्यस्तै सोँख छ भने रेडियो नेपालमा घोषणा गरेर कुनै दिन खुल्लामञ्चमा भाषण दिन आउन्, त्यस दिन गएर गनौंला, आजका प्रधानमन्त्रीको भाषण सुन्ने कति जना तटस्थ नागरिक नेपालमा बाँकी छन् भनेर ।
razen-manandhar-post
यसको अर्को पक्ष पनि छ । नेपालजस्तो सामन्ती व्यवस्थालाई लामो समयसम्म भोगेका हरेक देशमा जस्तोसुकै स्वाभिमानी, धर्मनिष्ठ र कर्तव्यपरायण समुदायमा पनि एक निश्चित समूह हुन्छ, जो शक्तिको पछाडि मरिहत्ते गरेर लाग्छ र शक्तिको चाकरी गरी गाउँ र टोलछिमेकमा आफ्नो पहुँच शक्तिको नजिक छ भनेर देखाउन चाहन्छ । बुङ्गमतिमा पनि त्यही भयो । ललितपुरदेखिको एउटा संस्थाका आफूलाई गन्यमान्य भनाउन चाहनेहरु प्रधानमन्त्रीलाई बुङ्गमतिमा लगेर चाकरी बजाई त्यहाँ आफ्नो हैसियत साबित गर्न खोज्नेहरुले ठूलै मिहेनत गरे ।
भन्ने बेलामा आफूलाई भूमिपुत्र भन्ने, तर भूमिको पूजा गर्न छाडी शासकहरुलाई रातो कार्पेट बिछ्याएरै शक्तिको चाकरी गरेर कतै कुनै सानोतिनो ठेक्का हात पार्न सकिन्छ कि भनेर लाग्नेहरुलाई अब जनताले चिनिसके । मानसिकता जोगमेहरको जमानाको छ, अनि सपनाचाहिँ जातीय पहिचानसहितको स्वायत्त राज्यको बेच्ने ? हामीबीच स्वाभिमान र चाकरीबीचको लडाइँ नहुँदो हो त, त्यस लडाइँमा जहिले पनि चाकरहरुले जितेको भए, जातीय पहिचानलाई कुल्चनेहरु यसरी सजिलै सत्तामा पुग्ने थिएनन् ।
यसको अर्थ सर्वप्रथम जनताले आफू सार्वभौम भएको महसुस गर्नुपर्‍यो, कसैले बिर्सेर पनि यो सत्यलाई बिर्सेको भए सम्झाई दिनुपर्‍यो । यति भएपछि संविधानभन्दा माथि बसेकालाई फाल्नेहरुले जनताको सर्वोच्चताप्रति खिसीट्युरी गर्नेहरुलाई ठेगान लगाउन कुनै आइतबार पर्खनु पर्दैन ।
http://tinyurl.com/razen20151022

Monday, October 19, 2015

20151015 नेपालभाषाया रिभाइभिङ यायेत्यल ला?


राजेन मानन्धर
नेपालभाषा गन थ्यनाच्वन, थ्व छगू बहसया विषय जुयाच्वंगु दु, नेवाःत, गैरनेवाःत, नेवाःभाय् ल्हाइपिं नेवाःत अले नेवाःभाय् मल्हाइपिं थःत नेवाः धाइपिं दक्वसिया दथुइ । गनं स्वःसा नेपालभाषा बांलाना वयाच्वंगु खनेदइ, गनं स्वःसा तनावनाच्वंगु खनेदइ–फरक दृष्टिकोणया खँ । स्वइपिनिगु मिखा, क्यनीपिनिगु शीप दक्वं थःथवय् जिम्मेदार दु । विदेशीतय्त क्यने मास्तिवःपिन्त झीगु बजारय् बांलाःगु दृष्य नं दु, बांमलाःगु दृष्य नं दु । सुयात छु क्यनाः फाइदा जुइ व क्यनी ।
थज्याःगु हे थःत क्यने मास्तिवःगु क्यने मालाच्वंगु दृष्य व सन्देश ज्वनाः अमेरिकाय् च्वनाच्वंपिं नेवाःतय्सं विश्वन्यंक नेपालय् नेवाः भाय्या अवस्था प्रचार यायेत धकाः अंग्रेजीभासं छगू डकुमेन्ट्री दयेकूगु दु “रिभाइभिङ नेपालभाषा”। छुं दिं न्ह्यःतिनि थुगु अंग्रेजी भाय्या डकुमेन्ट्री नेपालभाषा केन्द्रीय विभागय् क्यनेज्या जूगु खः । थ्व क्यनेत हे बछि बछि जक नेवाः भाय् ल्हाइपिं थुकिया निर्मातात स्वयं अन उपस्थित जूगु नं खः ।
जिं थूकथं रिभाइभिङया अर्थ नेवाःभाय्यात हानं “म्वाकेगु”वा पुनर्जीवन बिइगु खः । अथे धायेबलय् सामान्य अर्थय् थ्व नेपालय् नेपालभाषा धइगु मदयेधुंकल, मसानय् थुनातये धुंकल, आः उकियात हानं अमृल जलं हाहाः यानाः दक्षप्रजापतियात दुगुचिया छ्यं तयाः म्वाकेथें म्वाकेमाल धइगु जुल ।
आः न्ह्यसः वइ, छु झीगु भाय् अथे मदये धुंकल थ्यंक खःला ? सुयातं नेपालभाषायात रिभाइभिङ धायेगु अधिकार हे नं छाय् गनं दइ ? कित नेपालय् नेपालभाषा ल्हाइपिं सुं हे मन्त आः हानं भुखाचं ल्हाःगु मरुसतः दयेकेथें जगंनिसे दयेकेमाल, नु झी सकलें नेपालय् वनाः दयेकः वनेनु धइगु सन्देश बिइमाःगु अवस्था वःगु धइगु प्रमाणित जुइमाल । कित छिपिं नेपालय् च्वंपिन्सं नेपालभाषा स्यानाछ्वत, जिमिसं म्वाकः वये धइगु योजना वय्कःपिनिगु ल्हातिइ दयेमाल । मखु धइगु खःसा गनं सुनांनं थज्याःगु शीर्षक तयाः नेपालभाषाया आःया अवस्थाया गलत मुल्यांकन अन्तर्राष्ट्रिय बजारय् क्यनेदइमखु । तसकं गंभीर खँ खः थ्व । थ्व हे स्वयाः कन्हय् सुं विदेशीभाषा–पुरातत्वविद् नेपालय् नेपालभाषा मालेत म्याग्निफाइङ ग्लास ज्वनावल धाःसा अथवा सुं भाषा–डाक्टर नेपालभाषाया सासः ल्यंकातयेत भेन्टिलेटर ज्वनाःवल धाःसा व मनू अजू चाइगु अवश्यंभावी दु ।
केन्द्रिय तथ्यांक विभागया प्रतिशतया आधारय् भाय् तनावनाच्वन धाइपिन्सं म्वानावयाच्वंगु दृष्य छाय् मखनी ? नेपालभाषायात खतराया सुचीइ तःगु खनीगु तर थन नेवाःतय्सं नेपालभाषा ल्यंकेत छु छु यानाच्वंगु दु धइगु मखनीगु गथे ? नेपालया सरकारी तथ्यांकया आधारय् खँ ल्हायेत ला गोरखापत्र द हे दुनि अमेरिकाया स्वतन्त्र फसय् ब्वलंपिं, सत्यतथ्य मालीपिं थःगु भाय्यात मतिना क्यनीपिं हे माःला ?
जिं व न्हय्दँ बिकाःदयेकूगु धाःगु डकुमेन्ट्रीइ प्यंगःथांया उल्लेख व छम्ह शिक्षिकां नेवाः भाय् ल्हानाः स्यनाच्वंगु बाहेक अज्याःगु रिभाइभिङया ज्या जुयाच्वन धइगु क्यनीगु छुं दृष्य, वर्णन वा जानकारी स्वयेमखन । नेपालय् नेवाः भाय् ल्हाइपिं मदु, थुकियात संरक्षण व विकास याइपिं थन सुं मदु धइगु हे सन्देश जक बियावन थ्व डकुमेन्ट्रीं । थन अनुमान याःथें २१औ शताब्दीइ ९० प्रतिशत नेवाःतय्सं भाय् हे त्वःतीगुसां आःवइगु ८५दँला झीगु ल्हातिइ दनि । अंग्रेजीभासं नेपालभाषा मन्त, मदयावन, ल्हाइपिं मदु अले जितः नेवाः, नेपाली, हिन्दी, अंग्रेजी भाय् ल्हायेवः धाधां डकुमेन्ट्री सिधइ । थुकथं थीथी हुनिं नेवाःतय्सं नेवाःभाय् ल्हायेगु त्वःतल, खय् भाय् व अंग्रेजी भाय् ल्हानाहल धइगु हे जक थुकिया सन्देश थें च्वन ।
अथे धायेबलय् नेपालभाषायात सरकारं सिखलं चिइधुंकाः थ्यंमथ्यं सछि दँनिसें नेवाःतय्सं थःगु तंगु, स्यंगु मदुगु भाय्यात दयेकेत कुतः यानाच्वन व थ्व फिल्म दयेकूगु पुचलं मखंगु जुयाच्वन उकिं वय्कःपिनिगु निंतिं नेपालभाषाया पुनर्जीवनमाल (लुमंकादिसँ अज्याःगु अवस्थायाय् जेलनेल भोगेयाःपिन्सं याःगु ज्यायाततकं झीसं पुनर्जीवनवा रिभाइभिङ मधया, पुर्नजागरण जक धया) ।
अथे धायेबलय् गांगामय् खय्भाय् तकं मसःपिन्सं मांभाय् ल्हानाच्वंगु, नेवाःभासं च्वयातःगु द्वलंद्वः सफूत, पिदनाच्वंगु पत्रपत्रिकात, संकिपात, म्येचाःत, नेपालभाषा केन्द्रीय विभागलगायत  मांभासं ब्वंकीगु स्कुलत, इलय्ब्यलय् दबुलिइ दंवइगु प्याखंत, एफएम स्टेशन, टिभि स्टेशन, टिभिइ व एफएमय् वःगु ज्याझ्वत, वेबसमाचारपत्रत, वेबसाइटत, ब्लगत, नेवाःभाय् जक छ्यलीगु फेसबुक पेज व ग्रुपत, थःगु भाषिक अधिकारया लागि ल्ह्वंगु ल्हाःत छुं हे मखुत । द्वलंद्वः भाषासेवीपिन्सं थःगु मांभाय्या लागि विदेशय् वनाः थःगु जीवनया व्यक्तित्व, वृत्तिविकास व थःगु जीवनशैली बांलाकेगु अल्याख अवसर त्वःताः थ्व हे चा–लखय् पाःगु जीवनया मू मन्त । उमिसं याःगु ज्यायात सरकारं ला कदर मयाःमयाः नेवाः भाय्यात माया याना धाःपिंपाखें तकं न्याय मजुल । थःगु छेँ च्याःगु हे खःसां तापलय् च्वनाः दुरबिनं स्वयाः“भचा मगाः”जक धायेगु लाकि लः ज्वनाः वयेगु ?
खः, झीगु भाय् गनं गनं छुं हदतक न्हनावनाच्वंगु दु, भाय् ल्हाइपिं म्हो जुयावनाच्वंगु दु । गनं राज्यया भाषा व शिक्षानीति अले गुम्हं गुम्हं अबु मलिउ ब्वाःजु लिउ जुयाच्वंगु दु, भाय् ल्हाइपिं व भाय्यात मतिना याइपिं देसय् च्वने मछुयाः तपाः लप्तेय् भ्वय् नःवंगु नं कारण मखइमखु । झीसं थःगु भाय् ल्हाकेत यायेमाःगु ज्या बांलाक याये मफयाच्वंगु नं दु । थज्याःगु खँयात खायु भासं आलोचना यायेमाः । थन थज्याःगु खँय् आलोचना जुयाच्वंगु नं दु अले उकियात सकारात्मक रुपं कयाः ज्या याइपिन्सं न्हून्हूगु पलाः न्ह्याकाच्वंगु नं दु ।
तर थन थ्व छु जूगु ? नां बांलाकेगु धायेगु तर स्यना वनाच्वन धकाः जक क्यनेगु ? अथे अमेरिकाय् च्वनाः स्वयेबलय् नेपालय् नेपालभाषा सिइधुंकूगु जक खनीगु खःसा, थन वयाः हनेबहपिं सत्यमोहनजोशीजु, चुन्दा वज्राचार्यजु, नरेशवीर शाक्यजु व सुरेश किरणजुलिसे अन्तवार्ता कयाः नं नेवाःतय्सं थःगु मां भाय् म्वाकाच्वंगु दु धइगु खँ थुइके मफुसा, अझ वय्कःपिन्त नवाकाः झीगु भाय् न्हना वनाच्वन धकाः क्यनेगु खःसा उकिं यानां नं “डाइङ नेपालभाषा” (सिना वनाच्वंगु नेपालभाषा) धकाः तयाबिउसा छु स्यनी ? अमेरिकां “डाइङ नेपालभाषा” नांगु डकुमेन्ट्री दयेकी, व प्रमाणित जुल धाःसा जिमिसं थन नेपालं उकिया लिसलय्“ रिभाइभिङ नेपालभाषा” नांगु डकुमेन्ट्री दयेकेत कुतः याये ।
थन खँ ल्ह्वनागु शीर्षक व सन्देशया जक खः । नेपालय् संस्कृति न्हना वनाच्वंगु क्यन, अले अमेरिकाय् संस्कृति संरक्षणया ज्या अले विशेष यानाः अमेरिकाय् च्वंगु छगू संस्थायागु ज्यायात जक छाय् च्वछायाः क्यन धकाः जिं कुलेगु आवश्यकता मतायेका । डकुमेन्ट्री हे मदयेकूसां नेपालय् च्वंपिं नेवाःतय्सं विदेशय् च्वनाच्वंपिं नेवाःतय्सं गन गथे छु ज्या यानाच्वन धइगु सामान्य जानकारी तयातयागु दु ।
थन नेवाःतय् पुचलय् छम्ह नेवालं नेपालभाषाया आन्दोलनयात कयाः मगाःमचाःगु खँ ल्ह्वनकि नकारात्मक जूगु आरोप बिइ, कप्तानचां कयेकल धाइ, चस्मा हिलेमाल धाइपिं दु । छथ्वः थन सुनां सुयातं आलोचना याःगु न्यने मयःपिं भजन जक हालाच्वँ धाइपिं दु । तर उपिं अमेरिकाय् ब्वलंपिं अले नेपालभाषा आन्दोलनया दुग्यंगु अनुभव दुपिनिगु लिधँसा दुपिं नेवाः–अमेरिकनतय्सं झीगु भाय्यात कयाः नेपालय् ला नेपालभाषाया मृत्यु जुइधुंकल, घःसू भ्वय् न्यायेकेत्यल धकाः अन्तर्राष्ट्रिय फिल्म फेस्टिभलय् गलत सुचं प्रवाहित यायेगु कुतःयाःसां मुक दर्शक जुयाच्वनी । थज्याःबलय् नेपालय् अथे स्यन थथे स्यन दयेकेमाल धकाः संसारय् बय्बय् यानाः प्रोजेक्ट दयेकीपिं डोनेशन मुंकीपिं विदेशय् यक्व दु, जिमिसं मखनागु नं मखु । तर अथे यायेत जक गलत सन्देश विश्वय् बिइगु अधिकार सुयाकें दयेमजिउ ।
- See more at: http://www.newaonlinenews.com/%E0%A4%A8%E0%A5%87%E0%A4%AA%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%B7%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%BE-%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%AD%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%AD%E0%A4%BF%E0%A4%99-%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A5%87%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%B2-%E0%A4%B2%E0%A4%BE#sthash.9fx0MMea.HV5sKGKC.dpuf
Link: http://tinyurl.com/razen20151015

Saturday, October 17, 2015

20151016 - स्वेतलाना एलेक्सिभिचयात नोबेल साहित्य सिरपाः

राजेन मानन्धर

झिदँया युद्धं झी नेपाःमिपिन्त छु बिल, छ मबिउया ल्याःचाः झीसां यानागु हे मदुनि धाःसां जिउ । यायेगु गनं गनं कुतः तक जुल । थज्याःबलय् नकितिनि हे छगू झसंग वनीगु बुखं संसारय् हे सनसनी हयाबिल – कि युद्धं छम्ह मय्जुयात नोवेल साहित्य पुरस्कार बिल । वयागु “झीगु ईया सहास व दुखया स्मारक” नांगु कृतियात कयाः वयात व ८० लाख स्वीडिस क्रोनर वा ७७५ हजार पाउण्ड (१२ करोड ४० लाख तका)या साहित्यकारतय्त दइगु संसारया हे दकलय् तःधंगु सिरपाः बिइगु खँ क्वःछिउगु जुल । अले थुकथं व नोबेल साहित्य सिरपाःया ११४दँया दुने ल्यःपिं मध्ये झिंप्यम्हम्ह मिसाच्वमि नं जुइखन ।

उमेरया ल्याखं ६७दँ दयेधुंकुम्ह च्वमि पत्रकार स्वेतलाना एलेक्सिभिचया जीवन थः हे छगू साहित्यिक रचना च्वया कम मजू, युद्ध स्वयाः कम मजू । धायेत ला वयात पत्रकार नं धाइ अले अनाख्यान (नन–फिक्सन) च्वमि नं तर वं थःगु जीवन युद्धभूमिइ पात, व यक्वस्यां मसिउ । वयागु कृतिइ खनेदुसां मदुसां किचःथें युद्ध दुहाँ वयाच्वनी — युद्ध, युद्धया घाः, युद्ध थःगु जीवन पानाच्वंपिनिगु जीवन वयागु च्वज्याया विषयत जूवन । अले, दक्व हे युद्धया घाः फयाच्वनेमाःपिनिगु लागि छगू थ्व सुखद समाचार जुइ कि वयात थ्व दँ २०१५या नोबेल साहित्यया सिरपाः बिइगु क्वःछित ।

वयात नोबृल सिरपाया लागि वयागु नांया सिफारिस थगुने यूराल फेडरल विश्वविद्यालयं याःगु जुयाच्वन । ३१ मे १९४८य् बूम्ह स्वेतलानाया लुमंकेबहगु कृतितः चेरनोवेलया सः, जिन्की मिजंमस्त, युद्धया मिसामखुगु ख्वाःपाः आदि खः ।

वं चेरनोवेलय् जूगु आणविक दुर्घटनायात कयाः अनच्वपिं मनूतय्गु त्रासया चित्र शब्दं किल अथे हे विश्वयुद्धया ग्वःफसय् लाःपिं मनूतयत्त थःगु च्वज्याय् थाय् बिल । तःम्ह मनूतत लिसे नापलानाः उमिगु खँ उमिगु हे म्हुतुं नवाकाः वं अक्सर विश्वया मिखाय् मवंगु उगु थायसय् युद्ध व औद्योगिकरणं यानाः मनूत गथे मनू जुइमखंक म्वायेमाल धइगुया चित्रणयायेत व सफल जुल । छम्ह भुक्तभोगीया मिखा व पत्रकारया कलमं अज्याःगु दृष्य वं संसारया न्ह्यःने तयाबिल गुगु दृष्ययात गथेखः अथे हे तया धाइपिं फोटपत्रकार व क्यामेरपरसनतय्सं तकं तयेथाकुल जुइ । वं विशेष यानाः पूर्व सोभियत संघया मनूतय्गु जीवनयात थःगु च्वसां थुलि बांलाक न्ह्यब्वल कि, धाइ, अज्याःगु दृष्य व हे थासय् च्वंपिं मनूतय्सं नं मखं जुइ ।

वयागु जन्म पश्चिमी युक्रेनया स्तानिस्लाभिभय् (व थाय्यात १९६२निसें तिनि इभानो फ्रान्किभ्स्क धाल) बेलारसियन बौ व युक्रेनियन मांया पाखें जुल । बौम्हसित सेनां लितछ्वयाहयेवं वया मांबौ छगू गामय् स्कुलय् मास्टर जुयाः ज्यायात । थः नं बेलारुसय् हे ब्वलन । स्कुल सिधयेवं १९७२लय् बेलारसियन राज्य विश्वविद्यालयय् स्नातक मजूतले वं उगुंथुगुं पत्रपत्रिकाय् ज्या यात अले लिपा १९७६य् मिन्स्क धइगु बेलारुसया राजधानीइ नेमान नांगु साहित्यिक पत्रिकाया संवाददाता जुल ।

थ्व हे झ्वलय् व थःगु पत्रकारिता व लेखनया ज्याय् शताब्दीया हे दकलय् ग्यानापुसेच्वंगु निक्वःगु विश्वयुद्ध, सोभियत–अफगानी युद्ध, सोभियत संघया पतन व चोरनोवेलया दुर्घटना आदि घटनाया साक्षीतय्त नापलाय्त अन अन हे वन । वं छु खन व च्वल, सुनां छु कन व च्वल । राजनीतिक उथलपुथलं सुयातं सत्ताय् थ्यंकी, सुयातं क्वफाइ, तर दुख जुइगु धइगु न्हिइ खानाः न्हिइ नयेमाःपिन्त खः । वं उमिगु बाखं च्वल, मग्यासे च्वल । वयागु थज्याःगु हे निर्भिक च्वसाया कारणं वयात बेलारुसया राष्ट्रपति अलेस्जेन्डर ग्रिगोरयेभिच लुकाशेन्कों वयात २०००य् देशनिकाला यात । अनं शरणार्थी जुयाः व छगू दशकतक पेरिस, गोथेनवर्ग व बर्लिनय् नं जीवन निर्वाह यायेमाल । अन्तय् २०११य् तिनि मिन्स्कय् लिहाँ वयेखन ।

छम्ह सशक्त पत्रकार वं हे मचायेक साहित्यिक लागाय् दुहाँ वन । थौं वयागु कृतियात अन्तर्वार्तातय्गु रुपय् कनातःगु सोभियत व सोभियतलिपाया व्यक्तितय्गु भावुक इतिहासया घटनाक्रम धाइ । रसियन च्वमि दिमित्री बीकोभं वयागु सफूयात मेम्ह बेलारुसया च्वमि अलेस एदामेभिचया सफूया विचारकयातःगु नं धाइ गुम्हस्यां धारणाकथं २०औ शताब्दीया त्रासया कल्पनां मखु साक्षीतय्गु भनाइयात अभिलेखीकरण यानाः हे जक न्ह्यब्वयेफइ । उकिं वयागु कनातःगु इतिहासय् द्वलंद्वः सःतय्गु रिकर्ड जुयाच्वंगु दु, गुकिं सोभियत संघया पतनया नक्सांकन नं यानातःगु दु ।

वयागु नांकाये बहगु सफूत मध्ये अंग्रेजी भासं भाय् हिलातःगु धइगु छगू अफगानस्तानया युद्धया प्रत्यक्ष विवरण दूगु “जिन्की मिजंमस्त ः ल्वःमंकातःगु युद्धया सोभियत सः” अले “चेरनोवेलया सः” खः ।

वं थःगु ज्यायात थथे यानाः कनी — इतिहास सिउपिन्सं धाइ सोभियत व सोभियतकाल धुंकाःया अनया इतिहास धइगु हे हिंबुलातःगु दु । अनया खँ धइगु मृत्युदण्ड बिइपिं व पिडिततय्गु जक । उमिगु इतिहास धइगु हे गुलाग (जबर्जस्तीया श्रमशिविरत)या खँ कनेला, क्रन्तिया खँ कनेला, निक्वःगु विश्वयुद्धया खँ कनेला, सोभियत–अफगान गुद्धया गोप्यखँ प्वले ला वा अपाय्जि तःधंगु साम्राज्य कुचाकुचादःगु खँ कने अथवा समाजवादी देशया पतन जूगु हे खँ ल्हाये – उमिसं हे मसिउ छु यायेमाल, अले सुयात दोष बिइमाल । अले आः विश्वव्यापी चुनौती धइगु चेरनोवेल खः । थ्व चुनौती पृथ्वीइ च्वनीपिं दक्वसियां चुनौती खः । अले थ्व हे जिगु सफूया थीम, जिगु लँपु, जिगु नर्कया खँ अले मनूनिसें मतनूतकया नं ।

वयागु न्हापांगु सफू युद्धया “वार्स अनवमन्ली फेस” (युद्धया मिसाथेंमच्वंगु ख्वाःपाः ) १९८५य् पिदन अले थुकिं अनया पाठकतय्त थुलि थिल कि थुकिया पुनः प्रकाशन जुजुं न्यादँया दुने २०लाख प्रति तक विक्री जूगु खनेदत । थ्व सफुतिइ निक्वःगु विश्वयुद्धयात खंपिं मिस्तय्सं मनोवादया रुपय् थःगु अनुभवत कनातःगु दु । अथवा, थ्व नाजीतय्गु विरुद्ध थः हे ल्वाःपिं मिस्तय्गु सत्यबाखंत खः । स्वीदँ धुंकाः नं थ्व सफूया माग उलि हे दु धाइ, मनूतय्गु दुघाःयात उमिगु हे म्हुतुं माःहनाः न्ह्यब्वयातःगु थ्व सफूयात साहित्य वा गैर साहित्य न्ह्यागु धाःसां थुकिं मानवीय भावनायात थिइगु मत्वःतू , थ्व पुलां गबलें मजू ।

स्वीडिस एकेदमीया सारा दान्युसं धाःकथं वयागु थ्व सफू धइगु सलंसः अज्याःपिं मिस्तय्त कयातःगु अन्तर्वार्ताय् आधारित दु गुपिं निक्वःगु विश्वयुद्धय् तप्यंक ब्वतिकाल । “थ्व धइगु निक्वःगु विश्वयुद्धया अज्याःगु खोज खः गुगु न्हापातक सुनां हे मसिउ । थुकिं सलंसः मिस्तय्गु युद्धलिसेया बाखं खनी ।  लगभग झिगू लाख मिस्त युद्धय् ब्वतिकाल तर उपिं यक्वधयाथें इतिहासय् खने हे मदु ।

अथे हे “दि लास्ट विटनेसेज ः दि बुक अफ अनचाइल्डलाइक स्टोरीज”य् युद्धकालया मस्तय्सं कंगु व्यक्तिगत अनुभवत मुनातःगु दु । थुकथं वयागु चित्रण युद्धया हे चित्रण खःसां युद्धयात मिस्तय्गु व मस्तय्गु मिखां चित्रण यायेवं संसारं युद्धया भयावह दृष्य न्हापा गबलें मखं कथं खन ।

१९९३य् मेगु सफू वल “एलच्यान्टेड वीथ देथ” गुकिइ वं सोभियत युद्धया पतन जुइवं वःगु संक्रमणकालय् मनूतय्सं आत्महत्या याःगु व आत्महत्याया कुतःया सजीव चित्रण जूगु दु ।

१९८५ निसें सफूया रुपय् थःत ब्वःम्ह एलेक्सिभिचयात उकिया झिदँ लिपा न्हापांगु न्ह्थनेबहगु सिरपाः लात । १९९६य् तुचोल्स्की–प्रेइसया सिरपाः लायेवं वं दँय् दसं धयाथें सिरपाः फयेखन । वयागु ज्या नं झन्झन् बांलानावन, वयागु ज्यायात नं समाजं ययेकल । उकिं १९९७य् एन्द्रेइ सिन्याभ्स्की सिरपाः, १९९८य् लेप्जीगर बुक सिरपाः, १९९८य् हे फ्रेड्रिक–इबर्ट–प्रेइस सिरपाः, १९९८य् हर्डर सिरपाः, २००५य् नेशनल बुक क्रिटिक्स सर्कल सिरपाः, २००७य् अक्सफाम नोभिब–पेन सिरपाः, २०११य् साहित्यिक रिपोर्टार्जया निंतिं रिस्जार्ड कापुस्चिन्स्की सिरपाः, २०१३य् जर्मन बुक ट्रेडया निंतिं शान्ति सिरपाः आदि नं वं कयातःगु दु ।

वयागु कृति धइगु बाखं, निबन्ध वा रिपोर्टाज न्ह्यागु धाःसां जिउ । उकिं हे जुइ, स्वीडिस एकेदमीया स्थाी सचीव सारा डान्युसं वयात धाथेंगु अन्तर्वार्ताया आधारय् च्वइगु “छगू न्हूगु कथंया विधा वा जान्र”या विकास याःगु धकाः तारीफ याःगु दु । खनं वया थःगु हे विधा दु । वं च्वइगु विधायात मनूतय्सं मुंकातःगु उपन्यास (collective novel), कनातःगु उपन्यास (novel-oratorio), वा साक्षी उपन्यास (novel-evidence) अथवा मनोवाद (people talking about themselves)व तःम्हस्यां हालीगु महाकाव्य (epic chorus)धकाः नं धायेगु याः ।

अले नोबेलया जजपिन्सं नं वयागु ल्वाकज्याःगु शिल्प – छम्ह पत्रकार, नाटकच्वमि र पटकथाच्वमिया – ययेकल अले स्वेडिश एकेदमीया अध्यक्षं वयागु च्वज्यायात धाल, “झीगु ईया दुख व सहासया छगू स्मारक” धकाः ।

थ्व सिरपाःयात कयाः एलेक्सिभिचं थ्व धइगु “छगू तःधंगु व्यक्तिगत लसता” खः धकाः धाःगु दु । अले लिपा वंगु बिहिबाः मिन्स्कय् हे जूगु छगू प्रेस कन्फरेन्सय् वं धाल, “थ्व जितः मदु बरु जिमिगु संस्कृति, जिमिगु चिकिचाधंगु द्य् गुकियात इतिहासय् न्ह्यबले घलय्तयाः क्यलेथेंक्यलातःगु दु, उकियात बिउगु खः ।”

“जितः सफू च्वयेत सिक्क यक्व ई काः । छगू सफू जिं न्यादँ निसें झिदँ बिकाः च्वया । जिकय् निगू सफूया बिचाः वयाच्वंगु दु । जि लय्ताः कि जि आः व ज्या यायेत स्वतन्त्र दु,” वं धाल ।

सन् २०१५या लागि स्वेडिश एकेदमियात २५९गू प्रस्तावत वःगु खः, गुकिइ १९८म्ह मनूयात प्रस्ताव यानातःगु दु । उकिइ मध्ये ३६म्ह ला दकलय् न्हापां नां दुथ्यंपिं खः ।

(थ्व च्वसु थी थी इन्टरनेटय् पिदंगु समाचार व लेखया आधारय् च्वयागु खः )
Nobel Literary Award to Svetlana Eleksivich : Published in Sandhya Times on 2015 10 16

न्हू सतकयात हानं भीमफेदी थें मृत शहर यायेगु ला?

  राजेन मानन्धर निद्वःदँ पुलांगु सभ्यताया इतिहास दूगु थ्व स्वनिगःया दकलय् तःधंगु बजाः लागा थौंया न्हूसतक वा न्यूरोड खः । थी थी राजनीतिक परिव...