Wednesday, December 7, 2016

161207 संशोधन खोज्नेहरुलाई बेवास्ता गरेर ल्याएको संशोधनले देशमा शान्ति ल्याउँदैन : राजेन्द्र श्रेष्ठ


भूकम्पले प्रताडित नेपालीहरुका माझमा अकस्मात् राखिएको संविधानले संविधान सभाका सदस्यहरुको जोड घटाउमा जस्तोसुकै तालमेल मिलाए पनि अन्ततः त्यसले सडकमा स्वागत पाउन सकेन । आज सत्ता परिवर्तनको साँचो बोकेको संविधान संशोधन आफै विरोधको चपेटामा छ । यस्तो अवस्थामा यो संविधान किन सर्वस्वीकार्य हुन सकेन र यसमा कस्तो संशोधन ल्याएमा सबै नेपालीले यसलाई आफ्नो भन्ने अवस्था आउँछ भन्ने विषयमा हाल संविधान संशोधनलाई अपुरो र अधुरो मानेर विरोध गरिरहेको संघीय गठबन्धनको एक सशक्त घटक संघीय समाजवादी फोरमका सहअध्यक्ष राजेन्द्र श्रेष्ठसँग इसमताका लागि राजेन मानन्धरले लिएको अन्तर्वाताको अंश । 
0 संविधान संशोधन को कुरा आउने बित्तिकै विशेष गरेर सीमांकनका मुद्दामा नेकपा एमालेले आन्दोलन चर्काएको छ । सीमांकनमा आन्दोनल हुनुको कारण के हो?
हाम्रो मुद्दा भनेको सीमांकन मात्र होइन । हामीले उठाइरहेको मुख्य मुद्दा भनेको संघीय संरचना सम्बन्धी नै हो । संघीय संरचनामा त्यसको तहगत संरचनाहरु कसरी व्यवस्थापन गर्ने — केन्द्र, प्रदेश तथा विशेष संरचनाहरु जस्तै स्वायत्त क्षेत्रहरु इत्यादि । यी सबैको संरचना पहिचानमा आधारित बनाउने भन्ने हाम्रो पहिलो माग हो । दोश्रो प्रदेशहरुको संख्याको कुरा आउँछ । र तेश्रो सीमांकनको कुरा र चौथो ती प्रदेशहरुको अधिकारको बाँडफाँडको कुरा आउँछ । यी सबै कुराहरु हामीले हाम्रा २६ बुँदे मागमा ल्याएका छौं । यसको समाधान नै देशमा अहिले भइरहेका सबै प्रकारका समस्याहरुको एकमुष्ठ समाधान हो ।
तर सत्तापक्ष यी सबै कुराहरुलाइ प्याकेजमा समाधान गर्छु भन्छ, नेताहरु एउटा आयोग बनाएर यी सबै कुराहरु हल गर्न सकिन्छ भन्दैछन् । तर अहिलेको संविधानले जुन आयोग को परिकल्पना गरेको छ, त्यससँग पनि यी सबै कामहरु गर्ने अधिकार छैन, यसले त सीमाना हेरफेरसम्म मात्र गर्न सक्छ र समस्याको समाधान यदि खोज्ने हो भने यसबाट सम्भव छैन । हाम्रो माग भनेको सीमांकनसँग मात्र सीमित छैन ।
ठोस रुपमा भन्दा १० वटा पहिचानमा आधारित प्रदेश र एउटा गैर भौगोलिक विशेष प्रदेश सहितको अवधारणा नै हाम्रो माग हो । यसबाट मात्र सबै आदिवासी जनजाति, मधेसी दलित लागायत सबै सीमान्तकृत जनताले देशमा साँचैको संघीयता आएको महशुस गर्नपाउनेछ । हामीले यही चाहेका हौं ।
0 पहिचान सहितको संघीयता र दश जोड एक प्रदेशको माग गर्नेहरु नै अहिले सरकारमा पुगेका छन् । उनीहरुले सरकारमा पुगेपछि आफ्नो माग बिर्सने गरेका हुन् कि अथवा आजको अवस्थामा साँच्चै यो अवधारणाको सान्दर्भिकता हराएको हो?
दोश्रो संविधान संशोधनको प्रस्ताव आएपछि यसको सान्दर्भिकता अझ बढेको छ । किनभने यो सात प्रदेशको सीमांकन कुनै अवधारणामा आधारित आएको होइन । त्यसैले एउटा सात प्रदेशको विकल्प अर्को सात प्रदेश हुन सक्दैन भन्ने बुझियो । अहिले एउटामात्र प्रदेशको सीमाना हेरफेर गर्न खोज्दा दोहोरो मापदण्ड वा मयगदभि कतबलमबचम देखियो । जस्तो मधेसमा संविधान जारी भएकै बखत पर्सादेखि सप्तरीसम्मको एउटा मधेसी समुदायको क्लस्टर मिलाएको थियो अहिले थारुको पनि त्यस्तै परासीदेखि बर्दियासम्मको क्लस्टर मिलाएर एउटा प्रदेश बनेको छ । तर यी दुबै पूर्वी र पश्चिमी तराइका प्रदेशहरु अपूर्ण छन् । किनभने झापा मोरङ सुनसरीको मधेसी बाहुल्यको प्रदेश यसमा राखेको छैन । थरुहट आन्दोलनको केन्द्र बनेको कैलालीको दक्षिणी भाग त्यसमा राखेको छैन । अझ सुस्तालाई पनि थरुहटमा राखेको देखिँदैन । त्यसैले यो अपूर्ण भनेको हो ।
तर यही मापदण्डमा टेकेर, जस्तै पहाडमा मगरकेन्द्रित बनेर प्रदेश बनाइएको छैन, नेवाः, तामाङ, शेर्पा, लिम्बु र राई केन्द्रित गरेर प्रदेश बनेको छैन । जुन आधारमा मधेसमा प्रदेश बनाइयो, तयो अधारमा पहाडमा प्रदेश बनाउन तयार भएन । यसबाट यो स्पष्ट छ कि अहिलेको सीमांकन कुनै पनि ठोस आधारमा उभिएर बनाएको हैन ।
त्यसकारण यसप्रकारको संशोधनले गर्दा हामी संघीय गठबन्धनसँग आवद्ध पार्टीहरु सन्तुष्ट हुन सकेनन् र अरु जनताले पनि त्यसलाई समर्थन गर्ने स्थिति बनेन ।
0 अहिले ५ नं प्रदेश टुक्राउन पाइँदैन भन्ने जुन यथास्थितिवादी प्रतिगामीहरुको आन्दोलन छ यसले पनि त्यही सीमांकनलाई प्रेरित गरिरहेको छ । 
यो ५ नं प्रदेश टुक्राउन पाइँदैन भन्ने आन्दोलन बुटवलकेन्द्रित को बारेमा के भन्नु हुन्छ ?
यो आन्दोलनको प्रकृति र नियत नै गलत देखिन्छ । जबजब परिवर्तन हुन थाल्छ, तबतब केही प्रतिगामीहरुले यसरी नै परिवर्तनलाई बिथोल्न खोज्छ । त्यसकारण अहिलेको एमालेको बुटबलमा भइरहेको आन्दोलन पहिलेको पञ्चर्याली भन्दा अरु केही होइन ।
पहिचानको आधारमा संघीयता हुनुपर्छ भन्नेहरुले के बुझनु पर्छ भने संघीयता चाहने हो भने कुनैपनि कुरा अखण्ड रहँदैन । गाविस, नगरपालिका, गाउँपालिकादेखि सबै पहिचानलाई मिलाएर पुनः संरचना गर्ने भनेर नै संविधान बनाएका थियौं । कसैकसैले त्यसैको विरोध गरिरहेको छ आज ।
0 पूर्वप्रधान मन्त्री केपि ओली लगायतका केही नेताहरु आज पनि संघीयतामा देश टुक्रिन्छ, देश टुक्राउन पाइँदैन भनिरहेका छन् । के संघीयताले देश टुक्रिन्छ? प्रदेश बनाउनु भनेको देश टुक्राउनु नै हो? तपाइँको विश्लेषण के छ?
देश टुक्राउन पाइँदैन, केक जस्तो देशलाई काट्न खोज्यो भन्ने तर्कहरु त संघीयताको कुराले भरखर नेपालमा प्रवेश पाउँदा सुनिन्थ्यो । आज गणतन्त्र र संघीयता आउने कुरा गरेको दश वर्ष भइसक्दा पनि कोही कोही नेताहरु यस्तै भनाइ ल्याएर कुरा बुझिसकेका जनतालाई अलमलाउन खोजेका छन् ।
बास्तवमा यो एउटा पुरानो भनाइ हो । कुनैबेला कसैले यस्तो भन्ने गर्थे, आज कोही यस्तो भन्न रुचाइरहेका छन् । यसरी भन्दा आज केपि ओली चित्रबहादुरको बाटोमा गइरहेको पाइन्छ । कुनैबेला चित्रबहादुर देशलाई केक जस्तो वा काँक्रो जस्तो काट्न पाइँदैन भनेर भाषण दिन्थे । के त्यसो भए भारत २९ वटा टुक्रामा र अमेरिका ५० वटा टुक्रामा विभाजित छन् त? संघ वा प्रदेशमा बांडेर देश नै टुक्रिने होइन, यी एउटा देशको प्रशासनिक एकाइहरु मात्र हुन् । सिंगो देश सिंगै रहन्छ । कसैले टुक्राउन सक्दैन ।
कुरा के हो भने प्रतिगामी यथास्थितिवादी एमाले लगायतका शक्तिहरुले आज पनि जनतामा एक किसिमको भ्रम फैलाइरहेका छन् । उनीहरुले जनताबीच आएर धमिलो पानीमा माछा मार्ने प्रयत्न गरिरहेका छन् । त्यो सफल हुँदैन । देश आजको युगमा प्रतिगमनको दिशामा जान सक्दैन । आज पार्टीका कार्यकर्तालाई ल्याएर सडकमा जुन तमाशा देखाइरहेका छन्, हामी आम आदिवासी जनजाति मधेसी दलितहरु सडकमा उत्रिसकेपछि जसरी सर्पहरु आआफ्नो दुलाभित्र छिर्छन् त्यसरी नै उनीहरु नदेखिने हुनेछन् ।
0 अहिलेको आन्दोलनमा मानिसहरु सडकमा त देखिन्छन् नि । तपाइँले यसलाई कसरी लिनुभएको छ?
अहिलेको आन्दोलमा एउटै समुदाय, खासगरी शासक समुदाय सडकमा छन् । उनीहरु किन आन्दोलित छन् भने उनीहरुलाई जनताले चाहेको जस्तो संघीयता आयो भने सयौं वर्षदेखि खाइपाइ आएको एकाअधिकार र स्वामित्व गुम्ला भन्ने डरले हो । संघीयता भनेको त केन्द्रमा पनि साझा शासन हो । स्थानीयदेखि केन्द्रसम्म एकलौटी गर्न चाहनेहरुले मात्र हामी सबैले खोजेको जस्तो अथवा संविधान बनाउने बेलामा सबै सहमत भएको जस्तो पहिचानमा आधारित संघीयताको विरोध गर्ने हो । अहिले विरोध उनीहरुको मात्र छ, अरुले विरोध गरेका छैनन् । अरुले त अझ यतिले मात्र हाम्रो अधिकार स्थापित हुँदैन अझ धेरै अधिकार चाहियो भनेर बरु माग गरिरहेका छन् । यो तपाइँ हामी सबैले देखिरहेका छौं ।
त्यसकारण अहिले उर्लिरहेको हुल भनेको बास्तवमा जातीय अहंकार र नश्लवाद मात्र हो । यस्तो जातीय अहंकार र नश्लवाद जुन केपिओलीमा देखियो । म भन्न चाहन्छु , नेपालको सन्दर्भमा केपि ओलीको गन्तव्य र सिके रावतको गन्तव्य फरक फरक कोणबाट एकै ठाउँमा पुग्ने भएको छ । किनभने सिके रावतले एकैचोटी देश विखण्डन गर्छु भने केपि ओलीले घुमाएर आखिरमा देश विखण्डन गर्ने नै कुरा गरिरहेका छन् ।
o हामीले सबै खुशी हुने सबै सुखी हुने मध्यम मार्ग खोजिरहेको । सबै नेपाली खुशी हुने खालको संघीयताको सीमांकन कस्तो हुन्छ ?
राज्य पुनर्संरचना आयोगले जुन १० जोड १ एघार प्रदेशको प्रतिवेदन दिएको छ त्यसलाई हुबहु मिलाएर अहिलेको यो आधारहीन सीमांकनको सट्टामा राखेर देशको सीमांकन गरिनु पर्छ । अनिमात्र संविधानले साँचैको संघीयताको मर्मलाई अवलम्बन गरेको ठहर्छ । यसलाई पुर्नजीवित नगरेसम्म नेपालमा स्थायी शान्ति हुँदैन । किनभने त्यसले नै सबैको इच्छा आकंछा समेटेको छ ।
0 राज्य पुनर्संरचना आयोगले प्रस्ताव गरेको प्रदेशहरुको सीमांकनलाई फर्काएर ल्याउने बाटोहरु के के होलान्?
जनतालाई सचेत बनाउँदै लाने । सडक र सदन दुबै ठाउँबाट आन्दोलन र दबाव दिने । सबल स्थिति ल्याउन सक्ने अवस्थामा पुग्नु पर्छ । आन्दोलन सकेसम्म शान्तिपूर्ण नै हुनुपर्छ ।
0 पहिचान सहितको संघीयता माग्ने आदिवासी जनजाति लगायतका जनता पनि आवश्यकता अनुसार सक्रिय हुन वा आफ्नो आवाज राख्न नसकिरहेको अवस्था पनि छ कि?
हामी त यो कुरालाई आठ वर्षदेखि निरन्तर उठाउँदै छौं । सडकमा पनि मधेसकेन्द्रित देखि राजधानीमा समेत मधेसी मोर्चा लगायतका शक्तिसँग सहकार्य गर्दै सडकमा विद्रोह पनि गरेकै थियौं । लामो समयसम्म रिले अनसन जस्तो कार्यक्रममा सरकारलाई दबाव पनि दिएकै हौं । त्यसपछि सरकारमा जाने पक्षसँग तीनबुँदे सम्झौता मार्फत नयाँ सरकार बनिसकेपछि भरसक नयाँ ढंगले नयाँ आधारमा यसलाई सुल्झाऔं भनेर चाहेका हौं ।
0 यसको समाधान कति टाढा छ? कसरी खोजिँदै छ?
यो शान्तिपूर्ण ढंगले यसको समाधान गर्ने अवसर देशको अगाडि छ । यो अवसरलाई देशले चुकायो भने देशले ठुलो मूल्य चुकाउनुपर्छ । त्यसकारण यसलाई बचाउँ । जुन यसलाई शान्तिपूर्ण ढंगले समस्या समाधान गर्ने हाम्रो जुन लक्ष्य छ यसबाट विमुख नहुन म सत्तापक्षलाई अनुरोध गर्दछु ।
0 सीमांकन बाहेक भाषाको पनि सवालहरु छन् । यसमा पनि अहिले एकातिर देशमा भएका सयौं भाषाले कुनै पनि अधिकार पाउन सकेका छैनन् भने यहाँ फेरि हिन्दी भाषालाई मान्यता दिन लाग्यो भनेर विरोध गर्नेहरु समेत छन् । यसलाई कसरी बुझ्ने?
हिन्दी भाषालाई मान्यता दिन लाग्यो भनेको त चील आयो भन्दै कुखुरा चोर्ने छ्ट्टु स्यालका कुराहरु हुन् । एमाले लगायतका प्रतिगामी दक्षिणपन्थीहरु यस्तै कुरा गरेर जनतालाई अलमलाउने र जनतालाई उनीहरुको नैसर्गिक अधिकार नदिने तानाबाना बुनिरहेका मात्र हुन् । यो त जुन समुदायको राज्यमा हालिमुहाली चलिरहेको छ त्यो तोडिएका कि भनेर स्याल हुँइया फैलाएका मात्र हुन् । हामीले हिन्दी भाषाको कहीँ कतै वकालात गरेका छैनौं । हामीले त यति मागेका हौं कि नेपालमा बोलिने नेपालका मातृभाषाहरु राष्ट्रिय भाषाहरु हुन् र त्यसलाई सरकारी कामकाजमा प्रयोग गर्न पाउने अवस्था ल्याउन पर्छ । हामीले अहिले पर्वते वा नेपाली भनिएको भाषाको एकाधिकार र विशेषाधिकार हुनुहुन्न मात्र भनेका हौं । हिन्दीलाई देखाएर नेवार, तामाङ, मैथली, अवधी, गुरुङ इत्यादि नेपाली भाषाहरुलाई प्रयोग गर्न नदिने षडयन्त्र रचेका मात्र हुन् । यो भनेको आदिवासी जनजातिका भाषालाई प्रयोग गर्न नदिनलाई चलाइएको स्याल हुँइया मात्र हो ।
0 अनि अहिले भाषानीतिका बारेमा सरकारले ल्याएको संशोधन चित्तबुझ्दो छ त?
अहिले संशोधनमा भाषाको कुरा पनि छ । तर त्यहाँ नेपालका जनताले सयौं वर्षदेखि आफ्नो भाषिक अधिकारको लागि र एक भाषाको वर्चश्वलाई तोड्नका लागि जुन आन्दोलन गर्दै आएको छ, त्यसलाई यस संशोधनले सम्बोधन गरेको छैन ।
संविधानको घारा ७.२मा जुन संशोधन प्रस्ताव आएको छ त्यसले देशलाई झन् प्रतिगामी दिशा तर्फ लान्छ । हामीले चाहेको ७.१मा नेपालीभाषालाई सरकारी काममाजको भाषा भनिएको प्रावधान जुन छ, त्यसको सट्टा नेपालमा बोलिने प्रमुख भाषाहरुको सूचीबनाई त्यसलाई सरकारी कामकाजको भाषा भनेर उल्लेख गरौं भनेको हो । अथवा एउटा अनुसूची बनाई त्यस अनुसूचीमा उल्लेख गरिएका राष्ट्रिय भाषाहरु सरकारी कामकाजको भाषा हुन् भन्ने भनेको हौं । यसरी सूची बनाउँदा पर्वते नेपाली लगायत, मैथली, नेपालभाषा, तामाङ, राइ, लिम्बु, मगर, गुरुङ, शेर्पा, अवधी, भोजपुरी आदि लेखौं भनेको हौं । तत्कालका लागि १२ वटा भाषा लिऔं र पछि आवश्यकता अनुसार थप्दै जान सकिन्छ । जसरी स्वायत्त प्रदेशको परिकल्पना गरिएको छ, त्यसको प्रमुख भाषाहरुलाई राखौं भनेका हौं । यस अनुसार मधेसी समुदायले बोल्नेमा ३ वटा, थारु १ वटा र हिमाल पहाडमा बोलिने ८ वटा भाषा सम्मिलित हुनेछन् ।
प्रचण्डजीले भाषा आयोग मार्फत यो लागु गरौं भन्नु भयो । त्यो पनि ठिक छ तर त्यो ७.१ अन्तर्गत हुनुपर्छ । ७.२मा प्रदेशले प्रयोग गर्ने भाषा प्रदेश कानुन बमोजिम हुनेछ भनिएको छ । त्यो प्रदेशले गर्ने काम केन्द्रले खोसेर आयोगलाई अधिकार दिने भनेको नै प्रतिगमनकारी भयो । त्यसकारण यो गलत छ । त्यसकारण भाषाको सवालमा यो खारेज गरेर नयाँ थप प्रस्ताव नै ल्याउनु पर्छ ।
0 संघीय नेपालमा केन्द्रको सभा वा राष्ट्रिय सभा भन्ने कस्तो हुनुपर्छ भन्ने पनि बहसमा आइरहेको छ । संघीय प्रणाली लागु गर्दा केन्द्रमा कस्तो राष्ट्रिय सभा हुनसक्छ र त्यसले कसरी सबै प्रदेशहरुको प्रतिनिधित्व केन्द्रमा गराउँछ ?
संघीय मोडलमा राष्ट्रिय सभा संसारमा दुइटा मोडलबाट चल्छ । कि त त्यो प्रदेशहरुको सभा ज्यगकभ या उचयखष्लअभक को अभिव्यक्ति हुन्छ कि राष्ट्रहरुको सभा जयगकभ या लबतष्यलबष्तिष्भक । तर नेपालमा अहिले संविधानको धारा ३०६ गाउँ पालिका र नगरपालिकालाई पनि संघीय एकाइ भनेर व्याख्या गरेको छ । अनि निर्वाचक मण्डल वा भभिअतयचब िअयििबनभ मा सबैलाई राखिदिएको छ । यो भनेको भनेको राष्ट्रिय सभाका सदस्यहरु प्रदेश सभाले पनि चुन्ने अनि गाउँपालिका र नगरपालिकाका अध्यक्ष उपाध्यहरुले चुन्ने भयो । यो गलत कुरा हो ।
गाउँपालिका र नगरपालिका भनेको संघीय एकाइ होइन । त्यसैले प्रदेश सभाले नै प्रतिनिधि चुन्ने व्यवस्था गर्नुपर्छ भन्ने हाम्रो माग हो । यसरी जातीय विविधता र समानुपातिकता झल्कने गरी राष्ट्रिय सभा बनाइनु पर्छ । प्रदेश सभाका सदस्यहरुले मात्र चुन्ने गरी जातीय विविधता झल्कने गरी राष्ट्रिय सभा हुनुपर्छ र गाउँपालिका र नगरपालिकालाई निर्वाचक मण्डलबाट हटाउनुपर्छ ।
0 राष्ट्रिय सभामा जातीय पहिचान वा समानुपात मिलाउने विषयमा सत्तामा भएका पार्टीहरुको पनि आपसमा विचार मिलिरहेको देखिँदैन । कसरी उनीहरुले यो कुरालाई आत्मसात् गरिरहेका छन् ?
सरकारमा बसेका पार्टीहरका नेताहरुको मतान्तरकै कारणले होला, यो संशोधन सही भइरहेको छैन । कुरा बुझाउने कोशिस गर्दैछौं , उहाँहरु पनि सकारात्मक हुने लक्षण देख्दैछु ।
0 संशोधन प्रस्तावसँगै अंगिकृत नागरिकताको कुरा आयो । हामीले मागेको के, अनि त्यस विधेयकमा आएको के? अथवा हामीले भनेको जस्तो नै गरी संशोधन गर्न खोजिएको हो?
हामीले भनेको जस्तो यो आएन र जुन आइरहेको छ त्यस्तो हामीले खोजेको होइन । हामीले भनेको नेपाली जनताको परिवारमा विवाह गरेर आएपछि समाहित भएका महिलाहरुको हकमा उनीहरुले बैबाहिक नागरिकता पाउनुपर्छ । यो बैबाहिक नागरिकतालाई अलग्गै व्यवस्था गरेको छ । त्यसलाई नागरिकता ऐन २०६३ विगतको जुन व्यवस्था गरिएको छ त्यसमा नेपालमा बिबाह गरेर आएका महिलाहरुको हकमा सम्बन्धित देशको नागरिकता त्याग गरेपछि बैबाहिक नागरिकता पाउने प्रावधान छ । यसमा अंगिकृत भनिराख्नु नै परेन । तर यहाँ संघीय कानून बमोजिम भनिदिएको छ, जुन कहिले बन्ने नै टुंगो छैन । तैपनि एक हदसम्म सकारात्मक छ । त्यसभन्दा बढी यहाँ केही पनि छैन ।
0 भनेपछि संविधान संशोधनलाई तीन बुँदै सम्झौताका एक बुँदाका रुपमा बनाएर त्यसको पछिल्लो चरणमा सरकार परिवर्तन गरेर झण्डै साडे तीन महिना पछि जुन संशोधन विधेयक दर्ता भयो त्यसमा पनि गठबन्धन सन्तुष्ट हुन पाएन । यसको खास कारण के हो ? गठबन्धनले संशोधन नै खोजेको, सरकारले पनि संशोधन नै ल्याएको । अनि समस्या किन?
गठबन्धनले संशोधन खोजेको त हो तर यसका लागि गठबन्धनसँग राम्रोसँग छलफल नै गरिएन । गठबन्धनका लागि भनेर यो संशोधन लगेको पनि होइन । अहिले सरकारले ल्याएको संविधान संशोधनको प्रस्ताव अपुरो र अधुरो छ । त्यसैले यथास्थितिमा संघीय गठबन्धनले यसलाई समर्थन गर्न सक्दैन ।
0 देश पुनः आन्दोलनमय बनेको छ । संविधान कार्यान्वयन गर्नुपर्ने बेलामा जनताले संविधानलाई स्वीकारिरहेको अवस्था छैन । अब के गर्ने ?
हामीले शान्तिपूर्ण ढंगले यो समस्या समाधान होस् भन्ने चाहेका छौं । संशोधनका लागि संशोधन गरेर जनता चुप लाग्ने अवस्था छैन । अहिलेको संशोधनमा संघीय संरचनाको बारेमा स्पष्ट धारणा आएन । पहिचानलाई स्वीकारेको संघीय संरचना, संघीय न्यायपालिका लगायतका विषयवस्तुहरुमा थप प्रस्ताव ल्याउने, भाषाको सवालमा पुरानो संशोधन खारेज गरेर थप प्रस्ताव ल्याउनु पर्यो र अरु नमिलेका कुराहरुमा परिमार्जन गर्नुपर्यो । यति गरेर थप प्रस्ताव प्रधानमन्त्रीजीले दर्ता गर्नुभयो भने यसमा हामी सकारात्मक हुनेछौं ।
सबै कुराको समाधान हुन्छ । संविधानमा जसले संशोधन खोजेका छन् उनीहरुको मागलाई नै बेवास्ता गरेर ल्याएको संशोधनले एउटै समुदाय, जो नेपालमा सबै जातजाति र समुदायको अस्तीत्वनै देख्न चाहँदैन र जो अन्य जातजाति र भाषाभाषीको अधिकार स्थापित होस् भन्ने चाहँदैन उनीहरु मात्र खुशी हुने देखिए । नेपाल एक बहुभाषिक बहुजातीय र बहुधार्मिक देश भएकोले ती सबै नेपाली जनताले संविधानमा अपनत्व देखाउनुपर्ने हो । एउटा समुदायले चाहेको जस्तो मात्र भएमा देशमा शान्ति आउँदैन । सबै नेपाली जनता संविधानबाट खुशी भए मात्र नेपाल खुशी हुन्छ ।
Published in www.esamaa.com on 2016 12 07

Thursday, December 1, 2016

दिल्लीइ लःया युद्ध



राजेन मानन्धर

छकः निकः मतिइ मखनाथें जुइगु । थ्व हे ला खः जीवनया यात्रा धइगु । यात्रा नं अथे यात्राथें जुल छकः ।
शुक्रबार सनिलय् प्रकाशजुं फोनय् खबर यानादिल आइतबार निन्हुया निंतिं दिल्ली वनेगु जुल धकाः । सुनाप, छाय् ग्वन्हुया लागि धाःसा मसिउ । वनेगु ला वनेगु तर वनेखनी ला मखनीला धकाः नं मसिउ । थ्व ला मकयागु आसं थःत द्याकेगु थज्याःगु खा जुल नि ।

अनिताजुं मिलेयाइगु जुयाच्वन थ्व जिगु यात्रा । दिल्लीइ लःया विषयय् अन्तरर्राष्टिय सेमिनार जुइथाय् जि पत्रकारकथं वनेगु अन । सुं मेम्ह पत्रकारया नां दुतिनाच्वंथाय् व मवनेगु जुसेंलि जिगु नां लाःगु जुयाच्वन । न्हूगु थासय् जितः यःगु विषयय् न्हूगु कथंया खँ सिइकेदइगु जुसेंलि जिं सु मवंगु छाय् मवंगु धकाः न्यनामच्वना । अं नयेगु जक बांलाइ, सिमा ल्याखानाच्वनाया अर्थ मदु । जिं सिउ थ्व । जिं लिफः मस्वसे जिउ धयाबिया । अफिसया खँ मालंमाःथे जुइ धकाः ।

वनेगु ला मिलेजुल तर टिकट धाःसा मदुनि खनी । गन धाल अन गनं दइ टिकट नं । जिगु न्हि न्हिलेला ख्वयेला जुयाः हे बित । बहनी ला जिं अनिताजुयात धयाबिया, “वनेमखुत धाये ला? ग्व, ट्राभल एजेन्सीतय्सं टिकट मिलेयाइख्वाः मवल । मवनेगु यायेगु हे बांलाइ थेंच्वं ।”

“आमथे धायेमते । टिकट मालाच्वने, लुतसा वनेगु ला खःनि । दतकि तुरन्त खबर यायेका ।”
वनेगु वा मवनेगु स्वयाः वनेगु व मवनेगु या दथुइ यगानाच्वने गुलि थाकु धकाः जिं छु धयाच्वनेगु । सुम्क हस् धकाः फोन तयाबिया ।

जि दि हिमालयन टाइम्सया रिपोर्टर । अफिसय् थज्याःगु खँ धाये नं गथे धाये । जि दिल्ली वनेगु जुल धकाः धाये लाइ लिपा हिस्स जुल कि मेगु फसाद । अफिसय् छकः ला धायेमाल नि निन्हु वयेमखुत बिदा मिलेयानाबिउ धकाः । काचाक्क बिदा कायेमालकि अफिसय् हाकिमजूम्ह न्याचः दंक हालाच्वनी । छु धकाः त्वह तयेगु ? मतिइ अज्याःगु फटाहा खँ नं गन बाः वःथें वइ धकाः । म्हाल धकाः नं त्वःते मास्तिमवल, आसाकुति नुगः जिगु छु जुइ छु जुइ धकाः पियाच्वना । अथे धयां हानं जितः वनेगु मिले हे यानाबिउ धकाः चाकरि याःजुइ नं छाःगु मखु । सुम्क पियाजक च्वना ।
शनिबार छुं मजुइगु हे जुल, आश त्वताः जानायाछ्वया । आइतबार ला ब्वयेमाःगु । धइबलय् नाइटबसया टिकट ला दइमखु, गन प्लेनया टिकट । छकः मनयात न्ह्यइपुकेथें जक जुल धकाः दक्वदिक्व ल्वःमंकाछ्वया ।

आइतबार १० बजे जूबलय् अनिताजुं फोन यानाहयादिल, टिकट दत हँ ।  थथें ट्राभल एजेन्सीइ वनाः टिकट कयाः एअरपोर्टय् थ्यनेमाल हँ जि ११.२०य् याकःचा । माःगु खँ ला थ्व ।

धाथें ला जि जितः याकःचा वनेगु धाःगुलिं नं मन मन्ह्यानाच्वंगु खः । वनेगु इच्छां हुँ धयाच्वन, अनया अलमल जुइगु लुमंबलय् म्हाः धयाछ्वयेमालाच्वन । सु त्याइ मसिउ । गन इच्छा अन उपाय धाइगु खः खनीका । अफिसय् निन्हु मवयेगु जानकारी यिबा, भचा भचा ध्यबा उखें थुखें त्यानाः सुटकेश छलय् निजु स्वजु वसः क्वचिना, टिकट नं काः वना । अले जि एअरपोर्टय् हे थ्यन । जेट एअरया ४५ मिनेट जक खः तर प्लेन धइगु ला प्लेन हे खः । जाँच जिँचया झन्झट सिधयेकाः प्लेनया सिटय् फ्यतुनाबलय् तिनि जिः विश्वास जुल जि धाथें वनीगु जुल धकाः ।

नोभेम्बर १४ व १५, २००५ । थ्व एशियाली विकास बैंकया ज्यायात कयाः निन्हुयंकया तालीम सेमिनार खनी । थौं कन्हय् लःया विषयय् च्वच्वं लःया खँ सिइके साप न्ह्यइपुसेच्वनाच्वंगु दु । न्हापा खुसिइ बाः वइगु अले गुथिं गुथिं बुंगद्यःया जात्रा व मेमेबलय् नं मनूतय् पुण्य कमेयायेत धकाः घलय् घलय् तयाः लः दान बिउ वइगु, आः गन अथे धकाः । आः ला फुति फुति लःया तकं मू दु । अझ हरेक लःया फुतिइ चाकुगु, खाइगु अले घचाइपुगु राजनीति नं स्वचानाच्वंगु दइ । मनूतय् मत्वसे मगाःगु लः जुयाः थन यक्वस्या फलिफाप जुयाच्वंगु दु लःया राजनीति । जितः लुमं कृष्ण प्रसाद भट्टराई नं चुनाव ल्वाःबलय् येँया सडक मेलम्चीया लखं सिलाबिइ धकाः धयाः मनूतय्गु भोट काःगु । ग्व लः त्वनेत तकं ट्यांकरया भर जुइधुंकल, छेँय् तयातयागु हितिं न्ह्याबलें फुंफुं जक याइ लः हाइमखु, हाइ हे मखु ।

अथे थथे यायां जिं प्लेनया लुखां पिहाँ वयाः दिल्लीया आकास खंबलय् ५ ताई जुल । येँय् सा चिकुइ धुंकल थबलय् । थस्वया, निभाः ह्याउँसे च्वं अथेसां हप्पा ताःन्वः । क्वाःगु फसं न्यतालय् हे दायाः स्वागत यात, दिल्लीं जितः । गज्याःगु स्वागत थ्व? एअरपोर्टं पिहाँ वयेवं अन ताकूगु कापुचिनो कफी छगू त्वनाः थःत दिल्लीलिसे ल्वायेत तयार याना । मजुसे नं मगात नि । काउण्टरय् वनाः बात्रा हस्पिटल तक ध्यबापुलाः प्रिपेड त्याक्सीइ च्वना ।

ट्याक्सीया झ्यालं जितः दिल्ली क्यनाच्वन । ततःबालागु यचुपिचुगु लँ, लँ सिथय् वाउँगु सिमात झ्वःझ्वः लाक्क दनाच्वन । ततःजाःगु छेँ, लँय् फातफुत मनूत वयाच्वंपिं वयाच्वंपिं । धाथें जि ला दिल्लीइ थ्यनाबिल खनी ।

याकःचा जि दिल्लीइ, जिमि पासा धइम्ह व हे जिगु सुटकेश छगः । गपाय् धंगु थाय् जक जुइ व ४५ मिनेट ट्याक्सीं चाःहिकाच्वन । जिं धइगु थासय् मथ्यंनि । लँय्या झिलिमिलिं मिखायात न्ह्यइपुकाच्वना । गपाय्धंगु शहर जुइ थ्व – यूरोप थज्याःगु विकासं नं खन, झीगु थज्याःगु झाजःमाजः विकास व सुकुम्बासी तकं छकलं दर्शन जुल । अपाय्धंगु शहर, अपाय्बालागु लँ अले मिखां न्ह्यायेमदुगु बजारत चकनाच्वन । मनूत इल्लबिल्ल जुयाच्वन । सुयातं सुनां नं मध्वकू, महायेकू, दक्व थःथःगु मतापय्, दक्व थःथःगु दिल्लीइ म्वानाच्वन । फुर्सद मदइगु धइगु हे शहर जुइगु जुइ, शायद । लँय् उलि टाफिक पुलिसत दूगु ला मखु अथेसां मोटरत थःथःगु लँय् वनाच्वन । पिनेस्वःसा उलि दुर्घटना जुइथेंज्याःगु अवस्था ला मखं, दक्व नियमय् दुने हे च्वनाच्वंगु खनेदु । तर जिं सिउ थ्व सडक दुर्घटनाय् यक्व मनूत सिइगु संसारया शहरत मध्ये छगू खः । म्वायेगु व सिइगु धइगु न्हयाथासं दुसां थन मृत्यु मनूतय् छ्यनय् छ्यनय् यगानाच्वनी । गबलय् वयाः घय्पूवइ सुनां मसिउ ।

बात्रा हस्पिटल धकाः ट्याक्सीं जितः त्वःताथिकूबलय् ७ बजे हे जुइन । खिउँइ धुंकल धाःसां जिउ । जि वनेमाःगु हमदर्द विश्वविद्यालयय् तर जवय् वनेगुल ला खवय् वनेगु ला मसिउ । तुकलकबाद धाइगु खनी थ्व थाय्यात । नामं हे सिउ, थ्व मुस्मांतय्गु लागा । लँय् दारि दुपिं मिजंत व बुर्का फिनातःपिं मिस्त जक मिखां खनाच्वन, न्ह्यने लँ पनाः न्यने हे ग्यासे वः । तापाकं वनाच्वंपिं मनूतय्सं नं जितः च्वच्वतुक्क घ्वानाथिकूगुथें जुयाच्वन । पलाः थातय् मलाःगु ला मन थातय् मलाःगु ला । अपाय्धंगु शहर, खिउँसे च्वनेधुंकल, अथेसां तनी धकाः मग्याः । गन द्यनेगु धइगु नं मसिउ तर सतकय् लाइ धइगु चिन्ता मदु । जिं ला दिल्लीयात विश्वास याना, दिल्लीं जितः विश्वास याः ला मयाःला मसिउ । न्यने छिं थज्याःपिं छम्हनिम्हसित न्यना थ्व जामिया हमदर्द विश्वविद्यालय गन दु धकाः । गुलिस्यां म्हुतुसि फस्वयेका वन, गुलिस्यां छ्यनं जक भाय् यानावन, मसिउ धकाः । उमिसं मसिउगु गज्याःगु विश्वविद्यालय थ्व । फय्गं विश्वविद्यालय लात कि छु थ्व? जिं जितः तुं न्यना । बल्ल छम्ह ध्वदुत, जितः माःगु लँ क्यनफुम्ह । लिपा मतिइ वन, लाःसा जि वनेत्यनागु मुस्मां विश्वविद्यालय अले जिं न्यनापिं दक्व हिन्दुत जक जुइ ।

आखिर जि लुखां दुने हे वन । अपाय्धंगु विश्वविद्यालय । पक्का नं झीगु त्रिभुवन विश्वविद्यालय स्वयाः ला तकू जुइ । वा पिनातल जुइ, सा ज्वयाच्वन जुइ, ज्या काये मफयाः अधिग्रहण यानातःगु जग्गा भुगुलुं च्वनाच्वन जुइ । स्थानीय जनतां जिमिगु जग्गा लित हजि धकाः नारा लगेयानाच्वन जुइ ।

दुने ववं न्यन्यं जि च्वनेगु थाय् धयातःगु स्कोलार्स होमय् थ्यन । थ्यंबलय् मन सिचुसे च्वन । माःथाय् थ्यनेगु हे स्वर्ग खः सा जि स्वर्गय् थ्यनागुति ग्यन । तर थन थ्यनाच्वनेमाःपिं प्रकाशजु व रबिनलाल सर मथ्यंनि । रिसेप्सनय् उमिगु नां ला दु तर जिगु नां मदु अन । जितः ला वास्ताइस्ता हे मदु । अन ला विनोद धाःम्ह वये माःगु हँ नेपालं । जि भचा आतय् ला चाल । जिगु ख्वाः स्वयाः हे जुइ, व रिसेप्सनय् च्वंम्ह मय्जुं अनया विराज धइम्ह नाप खँ ल्हा धकाः फोन यानाः जितः बिल । म्हसिउ नि तासिउ, जिं जि सु, छुकिया लागि वयागु धकाः कना, छगू सासलं । वं सान्त्वना बिल, दक्वं मिलेजुइ हँ । खँ ल्हाल्हाँं हे जि च्वनेगु क्वथाया व्यवस्था जुल । ताःचा ल्हातिइ लात । चिकूचा कूसां तसकं हे यचुसेपिचुसे च्वं थाय् । स्वःस्वःथाय् मुस्मां शैलीया किपा, जि छकलं मुगल दरवारय् थ्यंगुथें जुल ।

लिपा पिने हाःसः तायेदत । जिं थूगु भासं खँ ल्हाःगु ताःबलय् जि छकलं नेपालय् थ्यंम्ह थें जुल । अनिताजुया लिसे उमेशजु व बिजेन्द्रजु नं वल, लिबाःगु, लँय् जाम अले त्यानुगु खँ ल्हाल्हां । आः जि थ्व शहरय् याकःचा मखुत, मन लय्ताइगु ला स्वभाविक हे जुल । तर नं जि नापं च्वनीम्ह प्रकाशजुया अत्तापत्ता मदुनि । खँ मिलेजूम्ह धइम्ह व हे छम्ह । आः खिउँसे च्वनेधुंकाः प्रकाश व हे वःसां मत च्याकाः वइगु ला खःनि । मतया प्रकाशयात लसकुस यायेत पियाच्वँच्वं न्ह्यः हे वल, प्रकाश मवःनि ।

नये नी धुंकाः हानं जिपिं पिहाँ वना । विश्वविद्यालयया ध्वाखां पिने थ्यंकाः मनूतय्ग चहलपहलं जिपिं गुगु शहरय् दु धकाः लुमंकाबिल । विजेन्द्रजुया सिमकार्ड न्यात । जिं आवश्यक मतायेका, जिगु थःगु मोबाइल ज्वनामवयागुलिं उकिया जितः छुं उपयोग नं मजुल । सिमकार्ड न्यायेगु दइमखु धकाः मोबाइल सेट ज्वनामवयागु, जुक्व लात का । नेपालय् जुलं सिमकार्ड छगू न्यायेत माहाभारत, उकुन्हु उकुन्हु तक ला हप्तौं लाइन च्वनेमाः धकाः समाचार वयाच्वंगु । थन जुलं पानपराग न्यायेथेंका ।

खँ मिलेजुल कि खँ मुइके नं सइगु जुयाच्वन । जिमि ला राजनीति, सञ्चारया ल्याखं येँ व दिल्लीयात लनाच्वना । विकास छुकियात धायेगु, झीत विकास माः लाकि स्वतन्त्रता अले झीगु स्वतन्त्रतां झीत छु बिल छु मबिलया ल्याचाः यानाच्वना । विशेष यानाः जिपिं लःया खँ ल्हाःवयाच्वनापिं जुयाः थनया त्वनेगु लःया खँ वइगु स्वभाविक । जि लःया व्यवस्थापनया विषयय् रिपोटिंग यानाच्वनाम्ह जुयाः उपिं लःया ज्याखँ यानाच्वंपिंलिसे खँ ल्हायेगु जिगु लागि छगू कक्षाक्वथाय् सयेकाथें नं जुयाच्वन ।
प्रकाशजुया थेगान दूगु मखु । जि लासाय् द्यंवया । ११.३० हे जुल जुइ, वं खापा घाराघारा याःवःबलय् । व ला उकुन्हु हे दिल्ली वयागु हँ तर मेगु ज्याखँय् तक्यनाः थन वयाबलय् लिबात हँ । हानं वया थन हे च्वनाच्वंपिं नेपालीत नापलाना हँ अले त्वँत्वं खँ ल्हाल्हां लिबात हँ ।

०००

सोमबार लिबाक्क न्ह्यलंचाल । जिपिं निम्हं काचाकाचां माःगु ज्या यानाः सुथसिया कौला नयाः जिमिगु सेमिनार हलय् थ्ंयका । भचा लिबाःगु ला खः तर लिबाःपिं जिपिं जक मजुसे मेमेपिं नं दूगुलिं जिमिगु इज्जत धाःसा धरापय् मलात ।

परिचयया लिसें ज्याझ्वः न्ह्यात । लिबाक्क जिगु नां दुतिंगु जुयाः यक्व ला मसिल, तर पलख च्वनेवं सुपाँय् चिलावंथें दन्न च्वन । खँ लःया जुयाच्वन ।

न्हापालाक्क रिचार्डसं एडिबिया उद्देश्ययात कयाः कन । थौंकन्हय् अन एडिबिइ वयाच्वंगु प्रशासनिक झमेला वयात नं मयाःगु जुयाच्वन । मेमेपिन्सं नं एडिबिया बारे कन, मसःगु मथूगु न्यन । अन नं मनूतय्त एडिबिया ग्वहालिं लः हयेत्यंगु मयःपिं दूगु जुयाच्वन । ततःहाकःगु खँ जुल । जिं थूगु थुलि हे, आः लः नं मिइजिउगु, न्यानाकायेमाःगु बस्तु जूगु दु । अन्तय् भारतया म्यांगलोरयाम्ह विद्याजुं अनया एनजिओ टास्कफोर्सं अन अज्याःगु तःधंगु लः परियोजनाया गुकथं सशक्त ढंगं विरोध याना धकाः कन । जनता सचेत जुलकि हे जक सरकारं नं गतिलाक्क ज्या याइगु जुयाच्वन खनीका संसारय् ।

छम्हसिगु धुंकाः मेम्हसिगु प्रस्तुतिकरण जुयाच्वन । न्हापाला छगः तक खँग्वः नं त्वःमफिक्क न्यनाच्वनागु खः तर लिपा जूलिसे वहे वहे जुल । हल हल फसिक्वाः । तीजक जि व प्रकाश पिने वनेगु सल्लाह जुल । सुनां मचायेक भौपलाः छिनाः छिनाः जिपिं पिने थ्यन ।

थन तःकः वयाच्वंम्ह जुयाः वयात थनया थाय् व लँया बांलाक ज्ञां दु । जिपिं पलख चाणकय सिनेमाहलया लिक्क बजारय् चाःहिला । अन ला विशेष यानाः छ्यंगूया सामानया तःधंगु बजार दयाच्वनखनी । जि यक्व आइसि ध्यबा ज्वनामवयाम्ह जुयाः छुं विशेष न्यायेमखन । ध्यबा ला दु तर नेपाली जक । जिं थ्व सां काये ला धयां व साहुजिं नेपाली ध्यबा पुइकाः पुइकाः स्वल अले लित बिल भ्वंकुचा थें । थज्याःगु ध्यबा दु धकाः हे मसिउ हँ वं । नेपाल धइगु नं मसिउ हँ वं । झी जुलं नेता त लय् लय् पतिं थन दिल्लीइ वयाच्वनी, झी थाय् शहर बजारबजारय् आइसि कायेगु नं दु बिइगु नं दु । आइसि बियाः न्याःवन धाःसा गनं मयः कायेमखु धाइथें मच्वं । थन धाःसा जिगु देयय्या ध्यबा जक मखु जिगु मांदेय्या हे अस्तित्व मदु । जितः जिमि ब्वाःजु लिउपिं नेतात लुमं लुमं तं वल ।

लिहाँ वयाखतं छगू रेस्टुरान्टय् दुस्वयाः ख्वाउँगु भचा त्वनाः म्ह सिचुका । अन ज्या यानाच्वंपिं नेपाली ल्याय्म्हत लिसे पलख खँलाबला जुल । याये थाकुसां थन उमि नेपालय् स्वया यक्व कमेजू । इलय् ब्यलय् हडतालया नामय् प्वाःद्यांलाकाः नेतातय्त लय्तायेकेम्वाः उमि । थःगु देसय् जनतायात लजगाः बिइम्वाःपिनिगु देय्या जनताया थज्याःगु हे भाग्य जुइ । नेपाली भाग्य ।

खिउँसेच्वंगु लँ । भचा भचा तिमिलाया जः बँय् वानाच्वन । खनेदुथें मदुथें जुयाच्वन । मेगु छुं मदुसां लँय् चखिनातःगु फोहर धाःसा बांलाक खनेदयाच्वन । जितः जिगु येँ लुमनावल । झीथाय् नं थथे ला खःनि । न्हिछि मनूया भिड, चछि फोहरया भिड ।

कोथाय् हानं अज्याःगु हे खँ जुयाच्वन । न्हापालिपा न्ह्याक्व नापलाःसां समाचार संकलनया नामय् जक नापलानाच्वनापिं थौं च्वयेची म्वायेक उगुंथुगुं खँ बाः वयाच्वन । ई वनाच्वन । खँ ल्हाल्हां बाचा जूबलय् प्रकाश ला न्ह्यःवयकाच्वनेधुंकल खनी । जिमि नं खँ मन्यात ।

०००

मंगलबार सुथय् ज्याझ्वः न्हयायेन्ह्यः जिपिं त्यलं दनाः समयया सदुपयोग यायेत दिल्ली चाःहिउवना । न्हापां म्हो इलं मवँसे मगाःगु थाय् धकाः बहाइ द्यःगलय् वना । धर्मया दर्शन हे नं बांलाःगु अले उलि जक मखु, उकिया पलेस्वां बांलूगु द्यःगः धकाः दयेकातःगु संरचना नं विश्वय् हे नां दं । आधुनिक धाये ला आध्यात्मिक धाये । थ्यनेवं नुगलय् छफ्वः स्वां ह्वयावइ, शान्तिया ।

तर जिपिं अन थ्यनेवं तिनि सिल । अन ला सुथय् ९ बजे जक ध्वाखा चाली हँ । जिपिं ज्याझ्वः त्वःताः थन द्यःगलय् दुहाँ वनेगु पक्ष मन्त । लुखाया सुन्दरताया जक बयान मनमनं बयान यायां लिफः तुला वया हानं वहे विश्वविद्यालय पाखे ।

खनेमाःगु ला खनेमजिउगु ला मसिउ । लिहाँ ववं जिपिं अन छगू अज्याःगु मध्यमवर्गीय त्वालय् थ्यन । गोविन्दपुर धाइगु जुयाच्वन थुकियात । नाकं विकास मजूगु तर मनूत धाःसा तसकं यक्व च्वनाच्वंगु । शायद थ्व थन लिक्कसं गनं सुकुम्बासी बस्तीयापिं मनूत जकं खःला? गनगन येँयागु हे छगू त्वाःथेंच्वं ।

लँ सिथय् छगः ट्यांकर । दक्वसिया मिखाया आकर्षण । ट्यांकरं लः इनेहइगु ला सामान्य खँ जुइ धुंकल येँय् , थन जक मजुइमाःगु ला मखु । थन नं लः इनेत हे हःगु जुइ व ट्यांकर । तर लःया ख्वाःतकं स्वयेमखंपिं व गरीब जनतां लः हयेवं हयेकाः हे वन । सुयाकें लाइनय् च्वनाः थःत माक्व लः फयायंकेगु धैर्य मदु । द हे मदु । मगाः व प्याःचाः धइगु जक खंपिन्सं धैर्य छुकियात धाइ धइगु हे मसिउ जुइ ।

ट्यांकर जक दिकेवं ला प्यखेरं मनूत भुंवन । गनं व ःगनं वः जुइक मनूत छकलं ट्यांकरय् गल । दक्वसिया ल्हातिइ पाइप, गुलिस्यां गपाय्हाकःगु पाइप, गुलिस्यां गपाय्हाकःगु । थःथःगु पाइप ट्यांकरया च्वय्या म्हुतुइ दुछ्वत, क्वय् उमि थःथःमनूत घः, बाल्टिन, जर्किन ज्वनाः च्वनाच्वंपि मनूत चुइचुइ सालाः लः थःथःगु थलय् जायेकल । मानौ मेय् छम्ह जंगलय् क्वःदल, इमा गुँखिचात व मेय्या ला लाकालुकु यायेत भुनाच्वन । मानौं उपिं दक्व शोषित पिडित धाःपिं जनता अले व ट्यांकर छम्ह जमिनदार । थौं शोषक जमिन्दार सित, जनता वयागु क्वाःक्वाःगु ला हि नयेत भुनाच्वंगु दु । काल, कायेफक्व काल, कायेजिक्व काल । लाः कायेसिधःलिसे उपिं उल्लासपूर्ण ख्वाःपाः ज्वनाः कुहाँ वल, मेपिं हानं थाहां वन । पालंपाः लः कायेत थाहाँ वनेगु क्रम न्ह्याना हे च्वन । थः च्वय् थाहाँ वनेमखना हिमही चाःपिं, थः भाःतयात याकनं थाहाँ मवंधकाः ब्वःबियाच्वंपिं कलाःपिं अले थः मांबौ छखे लानाः ह्वाँय्ह्वाँय् ख्वयाच्वंपिं मस्त । छगू जीवन खनाच्वना जिं । आधुनिक धयावयाच्वनागु जीवन । दक्षिण एशियाया दकलय् प्रभावशाली देय्या राजधानीया विजोग । मनूतय्त शहर मदयेक मगाः । वक्वसित गानाबिइ लःया फइमखु । मगाःगु धइगु हे लः ।

उखे लः थःथःगु थलय् तयेमफया अराः जुयाः बँय् पुखू थें जुइधुकल । लः सालांच्वनतिनि, लः कयाच्वनतिनि लः फयाच्वनतिनि । गन व्यवस्था दइमखु, गन अराजकता हे सभ्यता जुइ, अन बल्लात्याः जुइगु ला जु हे जुल । बमलाःपिं, मफुपिं थःगु पाः वइ धकाः पियाच्वन । अझ् छेँय् जाथुकेँथु दक्व यायेमाःपिं मिस्त ला झन् लिउने । बल्लापिं मिजंत हयेमफुपिनि थौं भुतुलिइ मि हे च्याइला मच्याइला ।

उमि ला थ्व दिन चर्या हे जुइधुंकल, लःलिसे लःया निंतिं ल्वायेगु । ल्वाना हे जक म्वायेमाःगु थाय् । थुमिसं धाइका म्वायेगु धइगु संघर्ष धकाः, थज्याःगु खँ झी सोखिन कवि साहित्यकारतय्सं गनं सिइ, फोन छकः यानाः लःया ट्यांकर छेँन्हयःने दिकेहइपिन्सं ।

येँय् नं लःया दुख जूगु आः जक मखु, अन न थज्याःथज्याःगु दृष्य यक्व स्वयेदु । तर जिं थन छु खन व ला कल्पना तकं याये थाकुइ । जितः दिल्ली वयागु अर्थपूर्ण जूथें ताल । शहरी विकास धकाः जिं समाचार रिपोर्ट छु छु च्वया । तर थनया जिगु मिखाया न्ह्यःने प्याखं हुलाच्वंगु दृष्यं जितः कनाच्वन । छंगु समाचारय् थज्याःगु दृष्य नं न्ह्यंकि धकाः । तर जि थ्व स्वीकार यानाच्वना, थनयापिं थ्व गरीब परिवारपिनिगु लःया निंतिं यानाच्वंगु युद्ध ब्वयेगु शब्द मदु जिकय् ।
व ला धाथें युद्ध खः लःया निंतिं । सुनां मसिउ धाःगु आः स्वंगूगु विश्वयुद्ध जूसा लःया लागि जुइ हँ । गनं लः तसकं यक्व हँ, गनं लः त्वनेत हे मदु हँ । थःगु लःया व्यवस्थापन याये मसल धायेवं, लःया नामय् राजनीति याइपिं व लः बिइगु म्हगस क्यनाः थः जक धन प्वःचीपिं दतकि युद्ध मजुइ नं धायेमफु, गुलि जक सह याइ यायपिन्सं नं । युद्ध जुइ छ, युद्ध जुइधुंकल थन लाःया लागि । लःया युद्ध ।

हलय् सेमिनार न्ह्यानाच्वन । कनाच्वन, न्यनाच्वन । ततःधंगु देशया खँ ततःधंगु योजनाया खँ । आः लःया समस्या दइमखुत हँ, लः मदुधकाः सुं हालाजुइमालीमखु हँ । जिगु मिखाय् व गोविन्दपुरया लःया युद्ध वयाच्वन । हालाच्वंपिं, ट्यांकरय् गयाच्वंपिं, थवंथवय् घ्वातमतुघ्वानाः लः कयाच्वंपिं, कायेमखनाः म्हुतुल्हानाच्वंपिं, ह्वाँय् ह्वाँय् ख्वयाच्वंपिं मस्त ।

वाटरऐडया अध्ययनया निष्कर्ष न्ह्यब्वयाच्वन । एडिबीया प्लान व प्रोजेक्ट गथेयानाः सफलतापूर्वक कायेगु अले उकियात गथेयानाः सफल यायेगु धकाः स्यनाच्वन । मनूत पुचः पुचः च्वनाः नं एडिबीया ज्या बांलाःगु व बांमलाःगु धकाः विश्लेषण यानाच्वन । उमि छलफल याये सिमधःनि । खँ वया हे च्वन । उखे गोविन्दपुरय् लः वयाच्वंगु मदु ।
जिमि पिने वनेमास्ति वल । प्रकाश व उमेशं पिहाँवनेगु खँ हल, जि नं लिउलिउ वनेगु जुल । विजेन्द्र नं वइगु जुल । जिमित भ्वँतय् लः हयेगु खँ पाखें मुक्ति जुल ।

थौं जिपिं दिल्लीया शौखिन व उच्चस्तरीय सामानया बजार साउथ एक्सिटन्सनय् वना । छकलं मेगु संसारय् थ्यंगु थें जुल। थ्व दिल्लीयात म्हसिके नं थाकुइगु हे जुल । गोविन्दपुर नं थन, साउथ एक्स्टेन्सन नं थन । गुगु दिल्लीयात ययेकेगु? गुगु दिल्लीलिसे तंम्वयेगु? दक्वं दिल्ली थन । संसारय् दइगु शायद दक्वस्वयाः थिकय्थिकय्गु ब्राण्ड थन पसःपसलय् झ्वःझ्वःलाक्क दनाच्वंगु दु । अज्याःगु सामान न्यायेगु हैसियत दुपिं जक दिल्लीबासी उमि । आधुनिक फेसनया नमूना ल्यासेत अन शापिंग यायेगु बहानाय् इरुथिरु जुयाच्वन । उपिं मनया मनूत मखु, उपिं ला स्वय्म दिल्ली हे खः, साउथ एक्सटेन्सन हे खः । अले भ्वंकुचाकाचा मुनाजुयाच्वंपिं मस्त व मिस्त नं ला दु अन । तर उमिगु हैसियत दिल्लीबासी जुइमखं । न्ह्यायेहे मदयेक ब्वाँय् वनाच्वंगु आर्थिक वृद्धिदरयात ल्वयेक उमि थज्याःगु छगू निगू बजार मदुसा ध्यबा गन तइगु जुइ ।

येँय् नं अज्याःगु पसःत दु न्यूरोडय् वा दरवारमार्गया पसःत लुमना वल । तर झीथाय्या खँ धायेगु खःसा थःगु उत्पादन अन च्वने ल्वःगु जुइमखु, दक्वं विदेशी, सामान नं, ब्वयेगु साइनबोर्ड नं अले तयाबिइगु म्हिचा तकं विदेशी । छथ्व सम्भ्रान्त परिवाततय्गु निंतिं येँ चकनाबिइमाः थःगु वा सइगु बुँयात ल्हाकाः । व बाहेक ममेपिं मनूत ला लछि मफूनि तलब फुइधुंकी अले टेलिभिजनय् वःगु विज्ञापन जक न्यानाः छेँ जायेकेमाःपिं ।

थन या बैंकं तकं नेपाली ध्यबा हिला मबिउ । उमिसं नेपाली ध्यबा धइगु छु धइगु हे मसिउ । लिहाँ वयेत्येकाः तिनि प्रकाशया पासा छम्हस्यां जितः आइसि ध्यबा हिलेत ग्वहालि यात । चाःहिला च्वँतले आइसि दयाः सामान न्यायेमखं, आः सिधयेत्ययेकाःतिनि थन चलेजूगु ध्यबा ल्हातिइ लात ।

तसकं लिबाय्धुंकूगुलिं मन्यासे मगाःगु छतानिता लुमन्तिया लागि सामान न्यानाः लिहाँ वना । दकलय् जिमित माःगु ला त्वनेगुपती खः । लिहाँ वनेत्ययेकाः बहनी छकः रमझम यायेगु जिमिगु योजनाया च्वः मलुयाच्वन । अपाय्धंगु दिल्लीया बजारय् अय्लाः पसः लुइकेमफुत जिमिसं । जिपिं वासः पसः स्वयाः यक्व अय्लाः पसःदूगु येँया बासिन्दा । थन मरुभूमिइ न्या फाताफाता पुलीथें जुयावन । अन बागः सिसि दनिगुलिं कथु प्याकेमालीगु जुल धकाः मतिइ तयाः लिहाँवया ।

जिमित त्वःताः प्रकाश व उमेश याकनं वनेमानिपिं धकाः लिहाँ वन , जिपिं च्वनाच्वनागु थासय्े अनिताजु व रबिनलाल सर थ्यंकःझाइ धकाः । पलख पियाच्वँतले दक्वं थ्यंकः नं झाल । जिमि लिहाँ वनेत्यल जिमिगु बासय् ।
कन्हय् सुथय् लिहाँ वनेगु जुयाः जिमि थौं न्हयइपुकेमानि धकाः म्हिगः हे छगः शिशिया व्यवस्था यानातयागु । दिल्लीइ अय्लाः न्यायेधइगु तसकं थाकु । उकिसं जिपिं च्वनगु व मुस्मां विश्वविद्यालय् अय्ला प्रतिवन्धित हँ । जिमि थ्व हे लुमंकु लुमंकुं लिहाँ वना । क्वथाय् ला खालिगु शिशि जक ल्यनाच्वन । गनं छुँत भौचात वयाः दक्वदिक्व हे त्वनावनातयेधुंकल खनीका । जिपिं आसंद्यात । दिल्लीं जिमित आसां द्याकल ।

कन्हय्कुन्हु सुथय् कौला धुंकाः च्वनेगु थाय् त्वःताः जि एअरपोर्ट वना । याकःचा वया याकःचा लिहाँ वनेत्यना । जिं ब्वयेगु १२बजे येँय् वनेगु प्लेनय् ।

साभार नेपालभाषा टाइम्स ११३६ काैलागा १३
http://jheegu.com/180325c/

न्हू सतकयात हानं भीमफेदी थें मृत शहर यायेगु ला?

  राजेन मानन्धर निद्वःदँ पुलांगु सभ्यताया इतिहास दूगु थ्व स्वनिगःया दकलय् तःधंगु बजाः लागा थौंया न्हूसतक वा न्यूरोड खः । थी थी राजनीतिक परिव...