Thursday, May 31, 2018

180531 ब्रिटोन भाय्‌या इतिहास व नेवाः भाय्‌या भविष्य


थःगु देसय् च्वनाः नं थःगु मांभाय्यात वयाच्वंगु हाथ्याया बारे मसिउपिं अले सियाः नं मसिउपह यानाच्वंपिन्त फ्रान्सय् अनया छगू भाय्यात गुकथं अनया राज्यसत्तां मदयेका हे छ्वत धइगु खँ छगू शिक्षा जुइफु । सन् २०१२ अगष्टया १८ कुन्हु अन जूगु छगू एस्पेरान्तोया ज्याझ्वलय् जिं अन थःगु पलाख्वाँय् तयेगु मौका दत । न्हापा अंग्रेजी साहित्य ब्वनाबलय् ब्रिटोनतय्गु बारे भचाभचा ब्वनातयागु जूसां उमिगु भाय्या आन्दोलनलिसे अबलय्तिनि परिचित जुइखन ।

फ्रान्सया उत्तरपश्चिमया छगू लागायात ब्रेटान्या धाइ । झीत ला फ्रान्स धाल कि अनच्वंपिं फ्रेन्च अले उमिसं ल्हाइगु भाय् नं फ्रेन्च थेंच्वं । तर ब्रेटान्याय् च्वंपिन्त ब्रिटोन धाइ, थ्व व हे समुदाय खः गुपिं आःया बेलायती द्वीपय् च्वनीगुलिं बेलायत हे ग्रेट ब्रिटेन धकाः नं धाःगु । अले उमिगु भाय्यात ब्रिटोन अथवा ब्रिटोनिक धाइ । वेल्श व कोर्निश थें मेमेगु ब्रेथोनिक भाय्त थें थ्व नं इन्सुलर केल्टिक भाय्या रुपय् ब्याख्या यानातःगु दु ।


पुलांगु ब्रेटोन भाय् ९औं शताब्दीइ हे खने दयेधुंकल । लिपा राजनीतिक घटनाचक्रय् थ्व भाय्यात अनया सरकारी फ्रेन्च भासं त्यलायंकल । विशेष यानाः सरकारी प्रशासन व मेमेगु लगजा याइपिन्सं वा यायेगु लक्ष्य ज्वनाच्वंपिन्सं थःगु भाय्यात पंगः तायेकाः गौरवकासाथ त्वःता यंकल । पदया लोभय् मनूतय्सं थःगु अस्तीत्व मियाछ्वत । लिपा जुजुं मनूत ययेकं मययेकं थ्व थःगु मां भाय्पाखें तापाना वन । आः १५÷२० दँया युवापुस्ता दुने थ्व भाय् ल्हाइपिं तसकं म्हो जक पिहाँ वःगुलिं थुकियात तनावनेत्यंगु भाय् धकाःधयातःगु दु ।

आः थ्व भाय् अन निगू प्यंगू रेडिओं हप्ताया छुं घण्टा अले छगू टेलिभिजनं साप्ताहिक प्रशारण यानाच्वंगु दु । अथे हे छपाःनिपाः वाःपौ व लय् पौ नं पिदनाच्वंगु दु ।
जब ल्याय्म्ह ल्यासेतय्सं थ्व भाय् थःथवय् तकं ल्हायेगु त्वःताहल, अले तिनि अनया मनूतय्सं थःगु भाय्या संरक्षणय् चासो क्यन । तर मदयेके जकं अःपु, मदुगुयात दयेके अःपु मजू । अन आः थःथःगु हे कथं यक्वस्यां थी थी ज्या यानाच्वंगु दु तर ल्याय्म्हल्यासेपिन्त थ्व भाय् ल्हाकेफूगु मदुनि । छगू निगू शव्द छ्यलाः पुर्खाया बाखं कनाच्वनेत उपिं आः बाध्य ।

उपिंलिसे निवाःतक न्ह्यइपुक्क च्वना । नापं खँ ब्याका, स्यना, सयेका, नापं नया, द्यना । मेगु स्वयाः जितः उमिगु भाय् अले उमिसं आः यायेमाःगु पुनर्जागरणया अभियानं आकर्षित यात ।
भाषा पुनर्जागरणया खँ वयेधुंकाः सन् १९२५य् ब्रिटोन भासं पत्रिका पिहाँवल, मौलिक साहित्यया सिर्जना जुल, अले विश्व विख्यात अन्तर्राष्ट्रिय साहित्यिक कृतित थ्व भासं अनुवाद नं याकेगु ज्या जुल । आः थ्व भाय् अन निगू प्यंगू रेडिओं हप्ताया छुं घण्टा अले छगू टेलिभिजनं साप्ताहिक प्रशारण यानाच्वंगु दु । अथे हे छपाःनिपाः वाःपौ व लय् पौ नं पिदनाच्वंगु दु । आः थ्व उमिगु लागि हिराथें मूल्यबान् जुयाच्वंगु दु । पिनें वःपिं सुं नापलातकि थज्याःगु खँ त्वःमफिक्क कनी ।

न्हापा न्हापा उमिगु सहित्य विकास जूगु खःसां लिपा जूलिसे सिर्जना छ्वासुयावन — च्वःमदु धकाः मब्वन, ब्वंमदु धकाः मच्वल । आः अन ब्रेटोन साहित्यया छगू सिमित परम्परा न्ह्यानाच्वंगु दु । ततःधंगु सफूपसलय् नं ब्रेटोन भाय्या अलग्ग दराज सजेयानातःगु दइ, झिलिमिलि मत च्याकाः हे । पसलय् वंपिनि निगू प्यंगू ब्रिटोन भाय्या सफू न्याइ, अले व दराजया लिक्क च्वनाः पासायात फोटो कायेकी । अनच्वंपिनि थः ब्वनेसःसां मसःसां निपाः प्यपाः ब्रेटोन भाय्या सफू थःगु छेँया दराजय्, लाइब्रेरीइ सजेयानातयेगु यात तःधंगु गर्वया विषयया रुपय् काइ, कन्हय् कंसा थ्व सफू दक्व ब्वनेमानि धकाः धयाच्वनी । थः ब्वने हे मसःसां पासापिनिगु छेँय् वनीबलय् अनया बुकर्याकय् पतिंचा वालाः न्यनी — ब्रेटोन भाय्या सफू मतया ला? अले मदु धाल कि तसकं मभिंम्ह, क्वह्यंम्ह व गैरजिम्मेवार नागरिकया रुपय् प्रस्तुतयाइ, दक्वसिया न्ह्यःने ।

अथे जूगुलिं उमिगु अवस्था आः उलि नाजूक मजू । न्हापा थम्हं मांभाय् मसयेकागुलिं उमिसं आः थःमस्तय्त थःगु भाय् स्यनेफयाच्वंगु मदु । आः ला उमिगु हे भासं धायेगु खःसा उमिसं थःगु भूमिइ सुचुकातःगु इतिहास दुने थःगु मांभाय्या उत्खनन् यानाच्वंगु दु ।

उमिसं भाय् सःपिं अजाअजिपिनिगु बांलाक सम्मान याना च्वंगु दु, उमिगु म्हुतुं पिज्वःगु हरेक ब्रिटोनी वाक्य उमिगु लागि अमृत । उकिया हे भरय् थी थी थासय् ल्याय्म्ह व मस्तय्गु लागि चिचीधंगु कोर्सया व्यवस्था यानाः थः मस्तय्त अन छ्वयाच्वंगु दु । थःगु व्यस्तताया कारणं व उमेरया कारणं न्हूगु चीज सयेकाकाये मफयेधुंकूसां थःगु भविष्य थ्व अधिकारं वंचीत मजुइमा धैगु उमिगु मनसुवा खः ।

उमिगु मांभाय्या हबिगत, मतिना व हानं भाय् म्वाकेगु प्रविबद्धता खनाः जिगु नुगः पलख द्रविभूत जुल । जि छकलं थःगु देसय् थ्यन । थःगु भाय्या पुनर्जागरण कालया महारथीतय्गु किपा जिगु मिखाय् लुत, अले थौंकन्हय् भाषासेवाया नामय् जुयाच्वंगु आन्दोलन व उकिया लिउने सुलाच्वंगु पदया राजनीतिया प्याखं लिसा लिसा कयाः वयाच्वन ।


थःगु देय् वा मांभासं मत्वःतू जितः । थम्हं ई स्वयाः निर्णय यायेमफत कि भाग्ययात दोष बिइ, भाग्यबादी जुइ झी । नेवाःत व ब्रिटोनतय्गु नियति थनथाय् ज्वःलाः वइ ।

आन्दोलन झीथाय् मजूगु हे ला मखु । व यानाच्वन, थ्व यानाच्वन । तर उकिइ दुने नं थःत भाषा ख्यःया हिरो धायेकाच्वंपिनि हे नेवाःभासय् तक्यनाच्वनकि समाजय् न्ह्यायेफइमखु, दक्वस्यां यःम्ह जुइखनीमखु, अथवा गैरनेवाःतय्सं साम्प्रदायिक धाइ धइगु भय दु । अले उपिं हे तिंतिंन्हुइ थःत भचा मछिंक धालकि । गन वनाः झी छताछुल्ल जुइगु खः जुइ । कि झी नं ब्रिटोनत थें लालटिन च्याकाः थःगु भाय् मालेमाःगु अवस्था वलकि तिनि गंभीर जुइगु ला?

अन च्वंपिनि थः ब्वनेसःसां मसःसां निपाः प्यपाः ब्रेटोन भाय्या सफू थःगु छेँया दराजय्, लाइब्रेरीइ सजेयानातयेगु यात तःधंगु गर्वया विषयया रुपय् काइ, कन्हय् कंसा थ्व सफू दक्व ब्वनेमानि धकाः धयाच्वनी ।
झीगु भाषिक आन्दोलनया बिचाः यायां थःत तंकाच्वना । अनया भाय् व थःगु नेवाःभाय्या अवस्था अथे अथे हे च्वं । उमिसं थःगु भाय् म्वाकेगु कुतः भचा लिबाक्क यात । तर झीत छु धायेगु ? पुर्नजागरण धकाः न्ह्यलं चाःगु हे सछिदँ दयेधुंकल तर झीथाय् छखे भाषाख्यःया संघसंस्थात व नायःत ग्वाःग्वाः दयावल धाःसा भाय् ल्हाइपिं झं म्हो म्हो जुयावनाच्वन । आः ला भाय् मल्हाइपिन्त भाय् ल्हायेमाल धालकि हे आक्रमण जुइगु जुइधुंकल, व नं भाषा ख्यलय् ज्या यानाच्वना धाइपिनिगुपाखें हे । भाय्या खँ ल्हायेगु हे शत्रु कमेयायेगु ज्या जक थेंच्वं । सु द्यनाच्वन, सु न्ह्यलं चायेकेमाःगु, दक्व ईया खँ मखुला? गन‌ं नेवाः भाय्‌या भविष्य नं थथे हे जक‌ं जुइगु मखुला ?
Published in www.jheegu.com > http://jheegu.com/180531b/

Sunday, May 27, 2018

हिमाली बौद्धहरुको महान चाड सागादावा


 

राजेन मानन्धर

भगवान बुद्ध नेपालमा जन्मेकोसम्म भन्न जान्नेहरुले भगवान बुद्धको जन्मसँग गाँसिएका थुप्रै ऐतिहासिक घटनावली, विश्वास किंवदन्तीहरुबारे जान्न बाँकी नै छ । हामी सामान्य नेपाली थेरवादीहरु तथा अन्य थेरवादी देशहरुका जसरी बुद्ध बैशाख पुर्णिमामा जन्मेको, बुद्धत्व तथा निर्वाण प्राप्त गरेको भन्ने मान्यता व्याप्त छ, त्यसरी नै चीन, भियतनाम जस्ता महायानी देशहरुमा बुद्ध जन्मेको दिन अर्कै मानिन्छ भने हिमालयन बुद्धधर्म, अर्थात तिब्बन, लद्दाख, सिक्किम र भुटान जस्ता देशहरुका बुद्धको जन्ममितिलाई अर्कै प्रणाली अनुसार गणना गरिन्छ । आज सरकारी तथा अन्तर्राष्ट्रिय संघसंस्थाले एउटा मान्यतालाई बल दिएको छ भन्दैमा अन्य धार्मिक मान्यतालाई नजरअन्दाज गर्नुपनि न्यायसंगत हुँदैन । यहाँ हिमाली बुद्धमार्गीहरुले मान्दै अएको बुद्धजयन्ती सागादावाको बारेमा संक्षिप्त परिचय दिइन्छ ।

  

सामान्यतयाः अझ विशेष गरी थेरवादीहरु बुद्धको जन्म बैशाख पुर्णिमामा भएको मान्दछन् । तर हिमाली बुद्धमार्गीको नियम अनुसार विश्वशान्तिका महानयाक एवं महाकरूणाका परममूर्ति शाक्यमुनि भगवान बुद्ध जन्मेको दिन बैशाख पुर्णिमाको एक महिना पछाडि आउँछ । उनीहरुको विश्वास अनुसार शाक्यमुनि बुद्धको जन्म, बुद्धत्व प्राप्त र महापरिनिर्वाण भएको भनेर मानिने यो महोत्सव बुद्ध जयन्तीको ठीक एक महिनापछि पर्दछ, अर्थात् जेठ पूर्णिमाको दिन । यद्यपि सामान्यतयाः नेपालमा प्रयोग गरिने चन्द्रमासको पचांग अनुसार चन्द्रमाको अधिकमास परेको वर्ष भने दुबै नियम अनुसार पनि एकै महिनामा बुद्धजयन्ती पर्ने गर्दछ । यो नियमलाई बुझ्न त्यति सजिलो भने छैन ।

  

हिमाली बुद्धमार्गीहरुको बुद्धजयन्ती मान्ने आफ्नै प्राचीन परम्परा छ । उनीहरु एक महिनासम्म विभिन्न कार्यक्रम गरेर बुद्धले जन्म लिनुभएको, बुद्धत्व प्राप्त गर्नुभएको तथा परिनिर्वाण प्राप्त गनुएभएको दिनलाई सागा दावा अर्थात् बैशाख महिनालाई ठुलो उत्सवको रुपमा मनाउने गर्दछन् ।

 
शाब्दिक अर्थ खोज्ने हो भने तिब्बती भाषामा “सागा” भन्नाले चौथो (विशाखा नक्षत्रसँग सम्बन्धित) तथा “दावा” भन्नाले महिना भन्ने बुझिन्छ । यस अर्थमा यस समुदायमा बुद्धको जन्मजयन्ती महिना भरै धुमधामले मनाइन्छ । त्यसमा पनि विशेष गरेर पन्ध्रौं दिनमा ठुलो पूजाआजा, श्रद्धा र खुशीयालीका साथ मनाइन्छ ।

 
जसरी थेरवादीहरु एकदिनलाई विशेष दिन मानेर बुद्ध जयन्ती मनाउँछन् । त्यसरी नै हिमालीहरु महिनालाई नै बुद्धजयन्ती महिना भनेर मनाउँछन् । उनीहरु यो महिनालाई श्रद्धाका साथ “बुम ग्युर दावा” भन्छन् र यो विश्वास गर्दछन् कि यो महिनाभरि पुण्य, पाप जुन सुकै कार्य गर्दा पनि लाखगुणा बढी फल मिल्दछ । त्यसैले उनीहरु यस महिना भरि सकेसम्म बढी पुण्य गर्दछन् र कहीँ कतै पनि जानअन्जानमा पनि पापकर्म आफुबाट नहोस् भनेर सचेत हुन्छन् ।

 

तसर्थ उनहिरु यो महिनाभरि विभिन्न किसिमको पाठपूजा, “ञ्युन्ये” व्रत, “कंग्युर” (बुद्ध वचन) को पाठ, धार्मिक प्रर्वचन, बौद्ध, स्वयंभू आदि पवित्र स्थाल कोरा परिक्रमा, अष्ठांग दन्तवत गरेर भगवान बुद्धप्रति आफ्नो श्रद्धा अर्पण गर्दछन् । यसबाहेक शुद्ध मनले नगद दान, पानी अथवा भोजन दान, रक्तदान आदि पुण्य कार्य गर्ने गर्दछन् । त्यसमा पनि विशेष गरेर पोखरीमा माछा छोडेर जीवन दान दिने जस्तो कार्यले पनि यस समुदायमा विशेष महत्व राख्दछ ।

  

यसै अवसरमा विभिन्न गुम्बामा “मोन्लम” (महाप्रणिाधान) गर्ने चलन छ । यसका लागि आफ्नो आफ्नो गुम्बाबाट सोही सम्प्रदायका भिक्षु भक्षुणीहरु र अन्य अनुयायीहरु सयौं र हजारौंको संख्यामा भेला भएर तीनदेखि सात दिनसम्म दिनभरि मन्त्र पाठ गर्ने गरिन्छ ।

उनीहरु यस अवसरमा जगतसंसारका सम्पूर्ण प्राणीहरू आफना अज्ञानताका कारण सांसारिक दुखचक्रमा फँसेर विभिन्न प्रकारका दुख पिडाहरू भोग्नुका सथै सबै जीवित प्राणीले भोग्नै पर्ने जन्मनु पर्ने, बुढाबुढी हुनुपर्ने, रोगी हुनुपर्ने तथा मर्नुपर्ने चक्रबाट मुक्ति पाउनको निम्ति, बुद्धको धर्म सन्देश विश्वका विभिन्न देशहरूमा प्रचारप्रसार हुनका सथै यस प्रणिधानको पुण्यबलले दुःखबाट मुक्त भई निर्वाणको मार्गमा लाग्न पाउन् अनि संसारभरी कतै पनि रोग, कष्ट, भय, आतंक, अनिकाल, एवं बाढी पहिरो तथा भूकम्प जस्ता सबै प्राकृतिक प्रकोप शान्त होस भनेर प्रार्थना गर्ने गरिन्छ । यहाँ यो बुझ्न महत्वपूर्ण छ कि अन्य धर्ममा मानिसहरु आफ्नो र आफ्नो परिवारको सुखको लागि मागिन्छ भने यसमा संसारमा रहेका चिनेका नचिनेका अनि देखेका नदेखेका हरेक प्राणीलाई दुख बाट मुक्ति मिलोस् भनी प्रार्थना गरिन्छ । यसैलाई प्रणिाधान (मोन्लम अथवा माेलम) भनिन्छ ।

 
विभिन्न गुम्बाहरुले यसै बेलामा प्रणिधान अथवा मोलन्मको पूजा आयोजना गर्ने गर्दछ र यस अवसर पारेर आफ्ना पूज्य गुरु रिम्पोछेहरुलाई पूजामा सरिक हुन आमन्त्रण गरिन्छ र उहाँहरुले प्रवचन दिनुको साथै पूजाको अन्तिम दिन सबैलाई अभिषेक पनि दिने गरिन्छ ।

  

सबैले आफ्नो आफ्नो धर्म विश्वास र श्रद्धाले बुद्ध जयन्ती मनाउने, बुद्धका शिक्षालाई अवलम्बन गर्न प्रण गर्ने तथा संसारकै हित गर्ने सद्धर्म दिनुभएकोमा भगवान बुद्धप्रति कृतज्ञता जनाउने भएर पनि उनै भगवान बुद्धको जन्म जयन्ती किन यसरी फरक फरक दिनमा पर्न गयो भन्ने कुरा भने धेरै जनको मना परिरहेको हुन्छ । एकातिर नेपाल लगायत हिमाल भन्दा दक्षिणका देशहरुमा बैशाख पुर्णिमालाई बुद्ध जयन्ती भनिन्छ, अर्कोतिर बिचमा परेको एक दिनलाई चीन, कोरिया तथा भियतनाम जस्ता देशले बुद्धको जन्म जयन्तीको रुपमा मान्छ (यो वर्ष जेठ ८ गते)भने फेरि पुरै एक महिना पछि जेष्ठ पूर्णिमालाई बुद्ध जयन्ती भनेर सागादावा मान्ने गरिन्छ ।

  

विद्वानहरुका अनुसार काश्मीरका बौद्ध पण्डित शाक्यश्री (खाछे पेन्छेन)ले तिब्बतमा पुगेर बुद्ध भगवान र बुद्धधर्मको उदयकाललाई तत्कालीन भारतीय ज्योतिषशास्त्र र चीनीयाँ ज्योतिषी शिद्धान्तसँग समायोजन गरी तेन्ज्युङ चि (धार्मिक ज्योतिष गणना) नामक ग्रन्थ रचेका थिए । त्यसबेला कालखण्डको गणना गर्दा बिन्दु फरक पर्न गई बुद्ध जयन्तीको तीथि करिब ३०० वर्ष पछि सर्न गएको र बुद्ध जयन्ती एक महिना पछि जेष्ठमा पुगेको विश्वास गरिन्छ । अझ त्यो मत अनुसार त बुद्ध नैे २८०० वर्ष बितिसकेको भन्ने समेत विश्वास गरिन्छ ।

  

जे जस्तो भएपनि संसारभरका बौद्धहरुले आआफ्नै किसिमले बुद्ध धर्म अवलम्बन गरेका छन् । गएको २५०० वर्षमा सञ्चारका साधानहरुको अभावले हरेक देशमा आआफ्नै किसिमबाट बुद्धधर्मको प्रचार प्रसार भएर गइरहेको प्रसंगमा यस्ता विभेदकरु अस्वीकार्य सम्म भन्न सकिँदैन । जसले जुन दिन मनाए पनि सबैले शुद्ध मनले बुद्धको जन्म, बुद्धत्व प्राप्ति तथा निर्वाणलाई र्हदयंगम गरी त्यही दिनलाई सम्झेर वर्षदिनसम्म आफु उक्त शिक्षाबाट बिचलित नहोऔं भनेर तथा यसै शुभदिनमा केही शुभ कार्य गरौं भन्ने सुविचारबाटै प्रेरित भएर बुद्ध जयन्ती अथवा सागादावा मनाइने भएकोले जसले जहाँ बसेर भएपनि बुद्ध, धर्म र संघलाई सम्झेर पुण्यकार्यमा हात बढाएकोमा साधुवाद दिनसकौं ।

Sunday, May 27th, 2018/

Wednesday, May 2, 2018

180501 चःति‌ं प्याःगु चेन्नाइया यात्रा








राजेन मानन्धर

भारत धालकि अनसं थें च्वनीगु । तर जिगु मिखाय् भचा ततापाक्क च्वंगु थाय्त वयाच्वन । दक्षिण भारतया सवाः कायेमंतले भारत खना मधाःसां जिउ । दक्वं बिस्कं अन । मतिइ जक वयाच्वनीगु भारत खयाः नं भारत मखुगु थासय् वनेगु गथे जुइ धकाः । अबलय् हे एस्पेरान्तो क्लबया पासा नवीन्द्रया मिखाया वासः यायेत चेन्नाइ वनेमालाच्वंगु अले पासा दुसा जिउ धयाच्वंगु सिल । थःत नं तसकं व मास्ति वयाच्वंगु जूगुलिं जितः ला अगःचा मालां द्यःगःचा लूथें जुल । छेँया गबलें सिमधइगु ज्यायात छखे तयाः जि तुरन्त हे तयार जुया । न्याम्हसिया पुचः दत — पासा अनिल, नवीन्द्र, वया पाजु झलक अले वय्कःया पासा गुरुङ । द्यवं जुरेयाःगुलिं जुइ, न्हापा छकःनं नाप मलानापिं जूसां झलक पाजु व गुरुङ पाजु नं छकलं हे थःथें च्वन ।




सन् २०१०या मार्च महिना । जिपिं सुथन्हापां लुँहितिया बसस्टपय् नाप लाना । पिइकेगु ला माइक्रो बसया अधिकार हे जुल । धौछि धयाथें पिइकाः जिमित यंकल वहे कलंकिया धुफ्वः दंगु घ्वाराघ्वारा संकीगु लं जुकाः । गन खः मसिउ छगू थाय् बाय् हे मसिउगु थासय् गाडि दिकल, यःसा न मयःसा घिचेया धयाथें । भाः धायेलात कि नसा क्यनाः लुटे हे यात जिमित । लँ धुछि ध्यबा म्हयाच्वंपिं, गुलिं छ्यनय् ह्यांगु फेतां चिनातःपिं गुलिं इँचा मुगः दूगु झण्डा ज्वनातःपिं । देश सेवा यानाच्वंपिन्संथें रसिद न्ह्यचाकी, छाय्, छुयायेत, गुलि धइगु न्ह्यसःलिसः यायेगु आवश्यकता हे मदु । धाल कि धाल । अन हे दनाच्वंपिं ट्राफिक पुलिसं नं लातां क्यरा स्वःथें स्वयाच्वनीबलय् व बफरा ड्र«ाइभरं जक गथे नवायेफइ?

चारबजे ति जुल जुइ जिपिं नेपाल भारतया सिमाना सुनौलीइ थ्यंबलय् । तांन्वयाः च्वनां च्वने मजिउ । तुकुतुकु वनाः सिमाना पार याना । कतपिनिगु देसय् थ्यनकि मन हे असुरक्षितथें गरखेसे जुइयः खनी, खला झी थःगु हे दसय् नं गबलय् सुरक्षित धकाः ? पाःगु छुं हे मखु अथे सां फुक्क मेथे । भचा ला पा हे पा — अन थ्यन कि फुक्क छुं छुं यानाच्वंपिं जक लुइ, दक्वं लिमलाः । “मेरा भारत महान” धकाः च्वयातःगु गाडीतय् दथुं थःगु देय्यात लिफः स्वया । अन तःधंगु बोर्डय् हिन्दी व अंग्रेजी भासं च्वयातल — “हिन्दू अधिराज्य नेपालय् छितः लसकुस” । नुगलय् वल, गणतन्त्र वःगु व धर्म्निरपेक्ष जूगु स्वदँ दइन अथे नं छाय् थ्व लोकतान्त्रिक सरकारं बुद्धया देय् नेपालय् लसकुस धकाः नं च्वयेमफुत । थ्व ला लिसः हे म्वाःगु खँ जुल ।

भचा जायेकाः गोरखपुर वनेगु बस लुइका । दुने हिन्दी प्याखं स्वयाच्वना, यःसां मयःसां । भचा जायेकाः बस न्हयात, तप्यंगु बांलाःगु लँय् जवं खवं वाउँगु बुँयात लिउने लाकाः । सनिलय् गोरखपुर थ्यन । नेपालीत भारत वनेगु दकलय् चल्तीगु लँ — ब्वं वनीपिं, धर्म याइपिं, ज्या याःवनीपिं, वासः याःवनीपिं अले मिस्त मिइयंकीपिं दक्वसिगु थ्व लँ । स्वर्ग वनेगु लँ हे धाःसां जिउ, थःगु देशय् कर्म खंकेमफुपिं झी अभागी नेपालीतय्गु लागि थ्व ।

नापसं गोरखनाथया द्यःगलय् थ्यन । तःधंगु इलाका कयाः चक्कंगु थासय् दयेकातःगु व दुरुल्वहँया द्यःगलय् थ्यनकि छगू आनन्दया महशूस जू । सुरक्षा जाँच धुंकातिनि दुहावने खनीगु थासय् गनं नं फोहर यायेमदु, द्यबां कयेके मदु, द्यःयात प्यं क्यनाः थःगु फोटो काये मदु, दुने द्यःया फोटो नं काये मदु । झीथाय् पशुपतिइ, मांकाःद्यःयाथाय् फ्वनाच्वनीपिं मध्ये गुलि थ्व हे थासं वःपिं दइ, तर थन धाःसा छम्ह नं फ्वगिं मदु । द्यःपालाःनं अन ध्यबा काइमखु, बरु वक्वसित स्वां व प्रसाद धाःसा मन स्वां ह्वयेकाः इनाच्वन । न्ह्याःसा अन तयातःगु दानपात्रय् मंदुथें चन्दा क्वफात, व नं कर मदु । झीसं थन बुंग द्यः वा मत्स्येन्द्रनाथयात गोरखनाथया गुरु धयाच्वना । अन धाःसा गोरखनाथया तःम्ह शिष्यत मध्ये छम्ह मत्स्येन्द्रनाथ नं धकाः थनातल, वथें ग्वाय्दारी तःतःहाकःम्ह, जटा सप्वः प्यनातःम्ह बाबाजी थेंज्याःम्ह ।

छगः त्याम्पुइ न्याम्ह मनू व च्यागः ब्याग न्हयंकाः जिपिं गोरखपुरया रेलवे स्टेशनय् थ्यन । सछिदँया इतिहास क्वबिच्वंगु व भराय्धंगु स्टेशनं जिमित लसकुसयात हपहप ताःन्वगु इलय् । दुने वनेसाथं जिमिसं थुल थ्व ला मेगु हे संसार धकाः । अन निसः स्वसः मनूत बँय् चातुवानाः द्यनाच्वन, गुलिं वयाच्वंपिं गुलिं वनेत पियाच्वंपिं । प्रत्येक यात्रीया थःथःगु दुख, थःथःगु समस्या । थज्याःगु दृष्यं मनूतय्त दार्श्निक दयेकी, कवि नं दयेकी — थ्व दुनिया हे छगु रैनबसेरा । रेलवे स्टेशन — पलख थन च्वनेगु ला खःनि झी, अले थःम्हं बांलाःगु बांमलाःगु यानागुया लुमन्ति त्वःता वने हे मानि । व नं गुलिस्यां गुलिसित जक लुमंकातयेफइ? स्याःन्याःपिं मन्तकि तकं सनाः वने मलाःगु थ्व जीवनय्?

तिकसया ज्या मिलेयायेधुंकाः पिने नःवया । अपाय्धंगु बजार, उलिमछि पसः । छगू नपसलय् वनाः जा ति धया, निम्ह नेपालीत वयाः जा नकःवल, व सवाः थ्व सवाः मदुगु । अनसं नेपालीत प्यम्ह मिजंत, छम्ह १५दँ ति दुम्ह मिसा मचा अले बाज्यःवंम्ह मिसा खासखुस यानाच्वन, मिसा मचां नमवाः । जिमित माःगु खँ मखु धयाथें वास्ता मयाना । नयेधुनेवं छझाः चाहिलाः, मोबाइलय् सिमकार्ड तयाः थःथःगु छेय् फोन याना अले स्टेशनय् वना । अन थःथःगु स्लीपिङ ब्याग लानाः बँय् ग्वतुला । ताःन्वःगु व अनतयातःगु लाउडस्पीकरं व ट्रेन वल, थ्व ट्रेन वन धकाः मतापं हालाच्वंबलय् न्ह्यः वयेक मफुत । अथें हे चा बित ।



०००

सुथन्हापां ख्वाःसिले सिधयेकाः थःगु ट्रेन माला । मनूत ला अन ओहो खापा मचाःनि उखें गयाः थुखें गयाः आक्रमणथें हे यानाच्वन । पलख लिपा चायेकःवल । जिपिं थःगु सिट मालाः फ्यतुना । थ्व जिगु जीवन या न्हापांगु अनुभव ट्रेनय् च्वनेगु — तग्वःगु, फोहरगु, नवःगु तर बल्लाःगु । ब्रिटिश सरकारं भारतय् राज यानाः न्हयाःगु कयायंकूसां अन विकासया पुर्वाधार ला बियाथिकल नि । झी जुलं न थःम्हस्यां थःत दयेकेफु, न करपिन्सं दयेकाबिइ लायक हे झी जुया, खाली स्वतन्त्रता या म्ये हालाः थःत मिउवनाच्वना, गबलें बर्माय्, गबलें मलायाय्, अले गबलें कोरिया व सउदी अरबियाय् । ट्रेन न्ह्यात — जिमिगु करिब ४,००० किमी तःहाकःगु यात्रा न्ह्यात । गज्याःगु गज्याःगु अनुभव जुल, धाये हे मसः । तसकं रोमान्चित जुल । एस्पेरान्तो भाय्या “लोकोमोतिभो” धाःगु म्ये लुमन । धाथें ट्रेन हे जीवन खः अले जीवन ट्रेन । पलख न्हयइपुक खँ जुल , लिपा ला व नं सुम्क, व नं सुम्क । झ्यालं खनेदयाच्वंगु दृष्यं जिमित मोहित यात, झुमिं यंकातःगु थें । भारतया थुलि थासय् वनेत गुलि ई मालीगु जुइ, तर जिपिं धाःसा सितिकं स्वयावनाच्वना । खजा थुकिं हे उगु लागाया खःगु चित्र जा ब्वइमखु, अथेसां अनया ग्रामिण जीवनया जीवन्त वर्णन ब्वनाच्वना, सफुतिइ ब्वनेथें । रेलया लिक लिक्क लिक्क वयाच्वंपिं, लः काःवंपिं, वसः हियाच्वंपिं अले छेँ पिने खि फानाच्वंपिं । बेतोडं जिपिं दक्षिण पाखे न्हयानाच्वना । घण्टौं तक नं वाँउगु छ्वमा वा मेमेगु बाली बाहेक मेगु छुं स्वयेगु मदु, मैदान या मैदान, मिखां न्हयायेमदयेक तःफागु बुँ । चक्का जाम नं मदु, चन्दा काःवःपिं नं मदु । अले गनं देय्या विकास मजुइलेसा धयाथें मनय् वन । न्ह्यइपुगु दृष्य नं ताबाय्त स्वयाच्वनकि मिखा त्यानुसे च्वनी खनी । जि च्वये ग्वतूवना, कय्ता बालाथेंज्याःगु यखानातःगु खाताय् थसःपानाः ।

ट्रेनया जिन्दगी नं थःगु हे कथंया दु । अन दिपाः मदयेक मिउवयाच्वनी, गबलें छु गबलें छु । गबलें बांलाःगु सःदुम्ह म्ये हालीम्ह फ्वगिं वइ, गबलें लापा थानाः म्ये हालीम्ह हिजरा वइ । मदु, मयः, म्वाः धकाः जक हालाच्वच्वं हे न्हि वनी । ट्रेनया थः हे मनूतय्सं च्या, समोसा, पुरी व मेमेगु नसाज्वलं मिउवइगु ला दहे दु, उकिसं पिनें गयाः मिउवइपिं छु धायेगु — खँक्व मिइहइ, धाःगु न्यायेगु दु । जा हे नं नयेगु ला दु तर लुइमखाइथें च्वनाः जिमि थम्हं यंकागु हे उगुं थुगुं न्ह्यइपुक नया । थाय्थासय् स्टेशन वलकि पलख दिकी, जिमि स्टेशनया नां जक स्वयाच्वने । ज्या छुं हे याये म्वाःसां न्हिछि ट्रेनय् च्वने धइगु ला साप त्यानु खनी । बहनी ला तसकं चिकुसे च्वनावल, स्लिपिङब्याग हे मगाना वल ।



०००

सुथंनिसें वहे झ्यालखाना थें ज्याःगु झ्यालं छु छु वल दक्व स्वयाच्वना, स्वयाबिया । वहे बलेचा, फोहरगु पुखू, ततःधंगु होर्डिङ बोर्ड, मनूत ज्या यानाच्वंगु, अले गनं गनं शहरथें च्वंगु तःतःखागु छेँत । गुलि स्वयेगु, स्वस्वं वाकी वः । थाय्थासय् स्टेशन वइ — हुल्ल मनूत वइ, हुल्ल मनूत वनी, मिइपिं वइ, जिपिं नं तुति चकंकेथें पिने वने, हप्प वइगु फय् नये । जिके ब्वनेगु नं दु, म्ये न्यनेगु नं दु तर याये छुं हे मयः । प्रति घण्टा १०० किमी वनाच्वनाः नं जिपिं कैदी, मोबाइल कैदी । मेपिं च्वनाच्वनेमालाः हिमी चाइ, जिपिं वनाच्वनेमालाः हिमी चाः । धइथे यायेमन्तकि दक्वसिया तं वइ, शायद थुकियात हे स्वतन्त्रता धाइगु जुइ । रघुवापुरम, पोतकपल्ली व मेमेगु स्टेशन वयेधुंकाः जिपिं सनिलय् विजयवाडाय् थ्यन ।

चान्हसिया १२ बजे जुइन जिपिं चेन्नाइ थ्यंबलय् । ट्रेनं कुहां वयाबलय् जि अझ नं ट्रेनय् हे तिनि थें का, वाग्लावाग्ला सनाहे च्वन जिगु मन ला । सब्बु चान्हय् नं उपाय्सकं तान्वःगु, चःति हे खलखल वयेक । कुहां वयेमलाःनि कुल्लीं भुंवल, अटोवालातय्सं भाःभी यानाः वना । स्टेशन पिनेया दृष्यं छझाः ला थारा हे न्हुकल । स्टेशनय् द्यनाच्वंगु ला स्वयेधुन, तर पिने नं लँ सिथय् उतिकं ग्वतुलाच्वंपिं झ्वः झ्वः, सलंसः हे दइ । उपिं अन स्टेशनय् वा मेमेथाय् ज्या याइपिं जुइमाः । गांया सिचुगु फय् व ताजागु अन्न नये मययाः खिचां मसिउगु दुख सिइत वःपिं उपिं । बांलाःगु जीवनया म्हगस सुयात मदइ? तर झीगु अर्थब्यवस्थां शहरय् च्वन कि जक तःमि जुइ धकाः स्यनातःगु दु । उकिया फल भोगेयानाच्वंपिं उपिं । शहरं धनी जक मखु गरीब जनता नं दयेकी खनी । अथेला सुं गरीब जुयामबिउसा सुयात धनी धाःवनेगु हानं । स्वयेत ला जिं भारतया दिल्ली, बनारस व दार्जिलिङ नं स्वयातयागु दु तर थनया थ्व खनाः जि छझाः ला इतःमितः हे कन । नुगलय् यक्व हे खँ वाल ।

चेन्नाइ । भारतया हे छगू तःधंगु शहर । न्हापा मद्रास धाइगु थ्व थाय्यात । तर थनया जागरुक जनतां थनया मौलिक नां किइके बिइमखु धकाः आन्दोलन यायेवं थनया नां हानं चेन्नाइ जुल । थःगु थाय्या थःगु नां । झीथाय् नं आः नकतिनि नकतिनि च्वंवःपिन्सं गुलिखे झीगु थाय्या नां हिलाः थः यःयःगु नां तयायन । झी स्व जक स्वयाच्वना । विरोध यायेम्हाः झी । अथे जुयाः झीसं झीगु पहिचानय् मेपिन्सं आक्रमण याःगु नं सह यानाच्वनेमाल । थन थ्व हे जक लुमनाच्वन जितः ।

ततःबालागु लँ जुयाः अटों गिथालयम होटलय् थ्यंकाबिल । भाःया खँय् भचा कचमच जुल । हिन्दी बांलाक नमवाइपिं जूगुलिं अंग्रजी भाय् हे सहारा जुल । ताबाय्त हालां छुं फाइदा मखनाः द्यनाछ्वया व मिग्वारा थज्याःगु पूगु लासाय् । अनया ततःधीपिं पत्तितय्त जिमिगु हिमालयया हिया सवाः सात जुइ ।



०००

सुथय् दनागु लिबात । चेन्नाइया सुथ । कःसिइ वनाः स्वया । न्हयाक्व तःधंगु शहर जूसां अन धू व कुँया दुख फये म्वाः, कमसेकम सुथय् छझाः सां याउँक यचुगु फसय् सासः ल्हायेदु — खितुंगाः थें न्हियान्हिथं स्यनावनाच्वंगु येँय् बूम्ह जितः थ्व स्वयाः आनन्द मेगु छु माल? मुक्तिनाथया कामना लिपा याये, आः यात ला थ्व हे स्वर्ग का ।

च्याया तलतलं याकनं पित ब्वनाहल । छझाः नकतिनि चाःगु बजार चाःहिला । पिनेसं च्वंगु पत्रिका पसलय् हिन्दी भाय्या छुं हे पत्रिका मदुबलय् तिनि झसंग वन, थ्व ला भारत खयाः नं भारत मखु खनीका । पिने मिखा ब्वयेका, अंगलय् ततःग्वगु आखलं नं उमिगु तामिल भाय् जक नवाइ अले स्याम्पुया पोस्टर व मोबाइलया विज्ञापन जक मखु, हिन्दी प्याखं (तामिल भासं हिलातःगु)या पम्प्लेटं नं उमिगु हे भासं जक जानकारी बियाच्वन । जिमिगु लागि अन थुइकेगु छुं नं खँ मदु । थन ला अनया मातृभाषा तामिल बाहेक मेगु छुंछुं नं भाय्या अस्तीत्व मदु धाःसां जिउ, गनं गनं माःथाय् अंग्रजी बाहेक । उमिगु निंतिं उमिगु तामिल भाय् दुसा गाः ।

न्हापां च्या त्वनेगु थाय् नी लुइका । अनया च्या त्वनेगु स्वयाः च्या दय्कीगु स्वयेगु मज्जा । भचा दुरु लुइ, कडागु रंग तइ अले ब्वाइब्वाइ मवःतले च्वंनिसें उखें थखे, थुखें उखे यानाः ग्लास संकाच्वनी । च्या हे मूसयेकाः त्वनेमाः इमि । व ला न्हयइपुसे च्वन तर अथे सनाच्वनीबलय् च्या ख्वाउसेच्वनीगु धाःसा सुख मदु, थः जुलं मे च्वकाय् च्वाइँक पुक्क त्वनेमाम्ह ।

अपाय्धंगु शहर, अन मेपिं पिनेयापिं मनूत मवइगु नं खइमखु, उमित पिनेयापिं ब्यापारी, पर्यटक वा श्रमिक हे नं म्वाःगु खइमखु । तर छाय् अन हिन्दी लगायत अन्य भाय् अघोषित रुपं निषेध यानातःगु? सुनां यायेफत? अनच्वनाच्वंपि आप्रवासीतय्सं विरोध मयाः जुइला? च्याया तलतल स्वयाः नं उलिमछि न्हयसःया तलतलं जितः तयेमबिल । सुयाके न्यनेगु? सुनां कनी? हानं छु भासं न्यनेगु?

बजार चाःहिला, निगू स्वंगु पसलय् दुहां वनां सुनां नं हिन्दी खँ मल्हाः, बरु मसःसां अग्रेजी भाय् हे छ्यली पिनें वःपिं धकाः म्हसिलकि । अन पसःपसलय् मूलुखाय् च्वय् ख्याःया ख्वाःपाः खानातःयइगु चलन व खुलाखलुइ थी थी रंग छ्यलाः मंदः दयेकीगु चलन यल जिमित । अन्नपुर्ण क्याफे धाःगु पसलय् वनाः नयेगु स्वया, पसल्यां अन अंगलय् तिकातःगु फोटो क्यन । जिमिसं पोंगल धाःगु हलूजाथेंज्यागु कयाः नया, पालुसां साः । बल्ल छगू पसलय् हिन्दी नवानाबिल, जिमिसं थःथःगु मोबाइलय् अनया सिमकार्ड तया, थनच्वंपिन्सं हिन्दी मसःला धयां सःसां नवानाबिइमखु धाल ।

थन नं झीथाय् थें त्वाः त्वालय्, लँय्, गल्लीइ द्यःगःत दु । अन दइगु धइगु गणेश, कुमार भगवतीया द्यःगः खः । झीथाय् थें ध्वातुमुतु ध्वानाः वनेगु, जाकिं स्वानं, सिन्हलं कयेकेगु चलन मदु, न पालाःयात ध्यबा हे बिइमाः । बरु भक्तजनपिन्त पुजारीं प्रसाद बिइ, अले उमियःसा दानपात्रय् फुथे चन्दा तयाबिल धाःसा व अनया संरक्षण समितिइ वनी ।

झीथाय् थें लँय् लँय् ध्वदुइगु द्यःगःत स्वस्वं वना । अनया द्यःगलय् छगू मेगु हे कथंया कलात्मकता दु, सुन्दरता दु । आकर्षक धायेला, मोहक धायेला । दुने द्यः भागियायेथाय् खुल्ला थाय् दु । अले द्यःपिनिग ततःधिकःदु ल्वहँया मूर्ति दयाच्वनी । मेगु कथंया हे मुद्रा अले श्रृंगार नं । अनया गर्भगृहय् च्वंपिं द्यःपिं जक मखु, द्यःगःया अंगलय् अलि गजू थज्याःगु पलिइ तगिं तगिं पिकयाः फ्यतुकाःतःपिं द्यःपिं नं उलि हे सुन्दर । अथे पलिइ फ्यतुकातःपिं द्यःपिनिगु मुर्तित साप ल्वःवनापुसे च्वं, सना हे हइला धयाथें च्वंक दयेकातःगु दु । झी थःगु जक बखान यायेसःपिन्सं दक्षिण भारतया कलाकृति, वास्तुकला व सौन्दर्यशास्त्रया अध्ययन यायेगु मौका दत धाःसा झी झीसं थःगु गुणगान यानाः च्वयागु लेख रचानाय् न्याय यानाथें च्वनी ।

पलख चाःहिला । ताःन्वया वल । न्ह्यागु पसलय् वंसां भाय्या समस्या— हिन्दी नवाइपिं मखु, अंग्रेजी बांलाक मसः । जिं ला नेपालय् गथे दक्वस्यां खय् भाय् ल्हाइ, अथे हे थन नं दक्वस्यां हिन्दी भाय् ल्हाइ धकाः बिचाः यानाच्वनागु । जिमिसं जक छु दक्व नेपालीतय्सं अथे हे बिचाः याइ । झीथाय् गथे दक्वसित सरकारी भाय् ल्हायेत बाध्य याइ, थन नं दक्वसित अथे हे बाध्य यानातःगु दु, मेमेगु भाय् ल्हाइपिन्सं व सरकारी प्रवृतिलिसे ल्वायेमफयाः थःगु मां भाय् त्वःतात्वःता वनाच्वनजुइ धकाः अनुमान यायेगु नं अन्यथा मखु झीगु निंतिं । तर अथे मयासें नं राष्ट्रिय अखण्डता ल्यंकातये जिउगु जुयाच्वन ।

कमसेकम भाय्या हिसाबं धायेगु खःसा तामिलनाडु वा चेन्नाइ भारतया अधिनय् मदु, अथे धइगु हिन्दी भाय् ल्हाइगु भारतया कब्जाय् मदु । उमिसं थःत हिन्दी भाय् आवश्यक मदु धकाः धायेफत । अंगलय् धायेधुनकि गुलि हिसिचा दयेक थःगु भाय् व लिपिं थःम्हं धायेमाःगु खँ ल्हाकातःगु । झी स्वनिगलय् बालं च्वंवइपिं खय्तलिसे व पाछै मिउवइपिं मदेसितय्त मसः मसः उमिसं छु छु भासं खँ ल्हात व व भासं लिसः बिया च्वना । उलि जक मखु साइकलय् तरकारी मिइहल कि “ओ भैया इसका कितना?” धकाः थःगु देसय् उमिसं धायेन्ह्यः उमिगु दासत्व स्वीकार यानाच्वना । झीसं तामिलतय्गु थेंज्याःगु थःगु भासय् गर्व यायेगु गबलय्? आः ला झी भाषिक नेतातय्सं थौंतक झीत झंगः जकं लानाच्वन ला धइथें च्वना वल । मांभाय्या सेवा महाकाव्य वा हाइकु च्वयाः जक जुइमखु धइगु सिइकेत नेवाःत छकः सां अन ला वने हे माःगु थें ताल ।

लिक्कसं छगू होटल जिपिं च्वनागु स्वयाः दंक लुत । न्यनास्वयां अन विदेशीतय्त तयेगु अनुमति मदु धाल । थःत “विदेशी” धाःगुलिं फुरुंग जूसां व दंगु होटलय् च्वनाः ध्यबा म्हंचायेके मखनीगु जुल । लिपा वं हे धाल, जिपिं अन भचा उखे च्वंगु पुलिस स्टेशनय् वनाः अनुरोध याःसा अनयागु स्वीकृति कयाः जक तयेफइ धकाः । धाथें वना, अंग्रेजी भासं अनुरोध याना अले वं व होटलय् फोन यानाः तःसां जिउ धाल । अले तिनि जिपिं अन च्वनेखन । झीथाय् थज्याःगु नियम गबलय् वइ जुइ धथाथें मनय् खँ ल्हात ।

थपाजि तःधंगु शहर, निन्हुप्यन्हु चाःहिलां क्वचाइगु खँ हे मखु । बांलाःगु नं स्वयेमाल बांमलाःगु नं स्वयेमाल । दन्नच्वंगु नं स्वयेमाल, खिउँगु नं स्वयेमाल । थःथिति पासाभाइपिं सुं मन्तकि न्ह्याक्व चाःहिउसां द्यःनं द्यःनं जक । अनच्वंपिं मनूतय्गु जीवन, संस्कृति, रहनसहन स्वयेगु गथेयानाः ? जितः चेन्नाइलय् च्वनाः नं चेन्नाइ मथ्यंनिथें जुयाच्वन । ताःन्वःगु धायेधुनकि क्वथां पिहाँ वनेम्वाः, मिगालय् दुनेथें । छु स्वइ जिमिसं चेन्नाइ, चेन्नाइनं जिमित स्वत का ।

जिपिं न्हापा ला थन नविन्द्रया मिखाया जाँच याकेत वयागु । तर अस्पतालय् जाँचेयायेधुनेवं निन्हुप्यन्हु पियेमालीगु जुल । क्वथाय् वयाः न्हापां तिरुपति बालाजी वनेगु खँ जुल । अस्पतालया ज्यामदुसेंलि वनेगु हे बांलाइ ताया । झीथाय् पशुपतिया “विकास” यायेगु खँ ल्हाइपिन्सं इलय् ब्यलय् नां काइ तिरुपतिया द्यगलय् बांलागु ब्यवस्था जुयाच्वंगु दु धकाः । अथे जुयाः थ्व छकः ला वने हे माःगु थाय् धकाः मतिइ जक तयातयागु ।

न्हापा अनयापिं एस्पेरान्तो पासापिं वेंकटेश रेडी व रंगानायकुलुयात नापलाये धकाः बचं बियातयागु । फोन यानास्वयां जिमिगु लागि तिरुपतिइ – (द्यःगः स्वयाः क्वयेच्वंगु बस्ती) क्वथा नं रिजर्भ यानातःगु जुयाच्वन । तर जिपिं धाःसा तप्यंक तिरुपति द्यःयाथाय् वनेगु तिकस कया । अथे जुयाः वयागु ग्वहालि नं ज्या कायेमखन । फोन यानाः वयात सुभाय् बिया अले तप्यंक वनेत्यनागुलिं क्षमा नं फ्वना ।

अनं जिमिगु यात्रा तिरुपति बालाजिपाखे जुल, तांन्वःगु चेन्नाइपाखें मुक्ति जुल । तर गनया मुक्ति, लिपा हानं ला वये हे मानि । हानं वये न्है? धकाः वनाछ्वया ।




http://jheegu.com/180502a/

Tuesday, May 1, 2018

बुद्धजयन्ती व बुद्धशिक्षाया सार्थकता

दँय्दसं स्वांयाःपुन्हि वइ, वनी । वये न्ह्यः व याये थ्व याये धाइ, वनकि व मजू थ्व मजू धाइ । झीगु ई सितिं वनी । बासदँ पुलेधुंकल झीगु स्वांयाः पुन्हिलय् राज्ययात संलग्न यानागु हे । राज्य गबलें बौद्ध जूसां मजूसां राष्ट्र प्रमुख अथवा सरकार प्रमुख बौद्ध ज्याझ्वलय् कमसेकम दंवःगु दु, निगू प्यंगू सद्धर्मया वाक्य न्हाय्पनय् स्वाचाकाः वंगु दु । थुलि जुइकेत वंगु पुस्ताया भिक्षुपिं, गुरुमांपिं व उपासक–उपासिकापिंसं कम भूमिका म्हितूगु मदु ।
राज्यया उपस्थिति मखंकं जनमानसया बुद्धधर्मप्रति चासो मदइगु ला बुद्धकालंनिसेंया अनुभव खः । जनतायात बुद्धधर्मप्रति समर्पण हयेत हे नं राज्ययात बौद्ध ज्याझ्वलय् थने हयेमाःगु खः । आः थौं बौद्ध जगतं न्ह्यसः तयेमाःगु दु, राज्य स्वांयापुन्हि ज्याझ्वलय् वयाः बौद्धतय्त अथवा बुद्धधर्मयात हे नं छु दत ले ? राज्ययात बौद्ध दयेकेगु लाकि न्हापां थःत बौद्ध दयेकेगु ?
खयेत ला बौद्धतय्गु निंतिं दछियंकया हरेक दिं हे पवित्र, भिंगु ।
तर नं तथागत बुद्धया जन्म जूगु, सम्बोधी ज्ञान लाभ जूगु व महापरिनिर्वाण जूगु त्रियोगं जाःगु थुगु स्वांयापुन्हि अथवा बैशाख पुर्णिमाया दिंयात विशेष कथं हनेगु ज्या विश्वन्यंक हे जू, झीथाय् जक मजुइमाःगु नं मदु ।बौद्धतय्संं नेपालय् नं थःगु श्रद्धाअनुसार बुद्ध विहारय् वा देगलय् वनाः पुजाआजा यायेगु, शील प्रार्थना यायेगु, सुत्रपाठ यायेगु, परित्राण पाठ न्यनेगु, अथवा ध्यान भावना यायेगु, अले दुपिंसं फुपिंसं थःगु श्रद्धां भन्ते गुरुमांपिंत, अथे हे अस्पतालय् वा वृद्धाश्रमय् च्वंपिं दीनदुखीपिंत दान यायेगु यानाः बुद्ध जयन्ति हना वयाच्वंगु झी दक्वस्यां सिउ ।
बुद्ध जयन्ती हनेमाः धकाः दक्वस्यां सिउ तर गथे यानाः हनेगु धइगु खँय् धाःसा ग्वःगः छ्यं वःता खँ । गुलिस्यां भन्तेपिंत दानप्रदान यानाः, गुलिस्यां देगलय् बहालय् वनाः तुतः ब्वनाः, गुलिस्यां गुम्बाय् वनाः मत च्याकाः, गुलिस्यां बौद्ध दर्शनय् बहस यानाः । अथेला गुलिस्यां दुगुचा स्यानाः हनीपिं नं झीथाय् मदूगु मखु ।
झीसं सिउ बुद्धधर्म धइगु भक्ति यायेगु अले गुलि भक्तियात द्यः वयाः उलि हे तःधंगु आशिर्वाद बिइगु धर्म मखु । खये्त ला आःया स्वरूप अथे अथे हे धयाथें च्वनेधुंकल, अथेसां ज्ञान मकासे छुं यानया लँपु लिनाः नं थःत बौद्ध धायेके फइमखु । शायद विश्वय् बुद्धधर्म न्यनाः नं नेपाःया हे मनूत थ्व धर्मप्रति आकर्षित जुइमफयाच्वंगुया कारण थ्व हे खः । बुद्धधर्मया आधार धइगु हे बुद्धशिक्षा खः । थ्व धइगु थौं कयाः थौं थुइगु, थौं ब्वनाः थौं पूवनीगु शिक्षा मखु ।
थुकियात लगन, मिहेनत व श्रद्धा नं माः । थ्व हे बौद्ध जुइगु छगू जक लँपु खः । झी बुद्धया जन्मभूमिइ बुइगु सौभाग्य ज्वनावयापिं नेपाःमितय्सं बुद्धधर्मया अध्ययन यायेमखं, संसारया गन गन च्वंपिंसं बुद्धधर्म ब्वनाः सयेकाः सिइकाः लाभान्वित जुयाच्वंगु दु । झीसं न्यनाच्वना, ब्राजिल, अरमेनिया, रसिया निसें कयाः जापान, कोरिया, चीनया मनूत तक थौंकन्हय् बौद्ध धर्मपाखे आकर्षित जुयाच्वंगु दु ।
उमिसं थःगु धर्म व संस्कृतिइ मदुगु खँ सखे बुद्धधर्मय् लुइकल जुइफु । झी धाःसा नापसं च्वंगु तीर्थयात हेला यानाच्वना ।
झीके नेपाःया विद्वानत भारतया थी थी विश्वविद्यालयय् वनाः बुद्ध दर्शनया अध्ययन यानावःगु, भारतया विद्वानत थन वयाः शिक्षा बिउवःगु अले तिब्बतं लामा गुरुपिं वयाः थन सयेकःवःगु इत्यादि यक्व बाखं दु । अज्याःगु ऐतिहासिक आख्यानया छगू जक आधार धइगु थ्व जुइफु कि गुगुं इलय् नेपाः गाः धइगु बौद्ध धर्म व दर्शनया अध्ययन अध्यापनयागु छगू अथाह भण्डार जुइमाः ।
येँ, यल व ख्वपय् सलंसः बहाः बही दइगु अले अन सलंसः थ्यासफूया संग्रह दयाच्वनेगु धइगु गुगुं इलय् अन बुद्धधर्मया शिक्षा दीक्षा अध्ययन व अध्याप जू धइगुया दसि खः । थनया बहाबहिलय् लुयावःगु द्वःछि दँ पुलांगु बौद्ध धर्मदर्शनया सफूत पुज्यायेत जक तयातःगु मखु, न्हापा उकिया नियमित अध्ययन, अध्यापन व विश्लेषण नं जू जुइ । उकिं हे थन गनं गनंनिसें ब्वंवल, सयेकाः दीक्षित जुयावन । थ्व इतिहास हे मखुसां आधारहिन लोकोक्ति जक नं खइमखु ।
लिपा ब्वंगु मयःपिं व ब्वनेमफुपिंसं सफूयात पुज्यायेगु सामाग्री दयेकल जुइ धकाः अनुमान जक यायेछिं । ई हिलावन, धर्मया नामय् संस्कार जक ल्यन, मेगु बुलुयावन, व मेगु हे खँ जुल । तर नं झी बौद्धतय् अध्ययन यायेगु संस्कार मदया हे वन धायेगु अवस्था नं मवःनि । थज्याःगु इलय् आः खनि धर्मयात संस्कार व कर्मकाण्ड अथवा लाभ–सत्कारया जक विषय मदयेकुसें बुद्धधर्मया अध्ययन अनुसन्धानया नं खँ दयेकेगु ज्याखँ बुलुहँु सां, लिबाक्क सां शुरु जुइधुंकूगु दु ।
छगू न्हूगु पुस्ता तयार जुयाच्वंगु दु, धर्म धइगु जाकिं पुज्यायेगु व जजमानी जक मखु धकाः थुइकाः थःत अध्ययन व ज्ञानया मालेज्याय् तंकीपिनिगु । स्वनिगःया नेपालमण्डल बुद्धधर्मय् नियमित अध्ययन अध्यापन भचा त्वाःदःगु अथवा
छ्वासुयावंगु हे खःसां उखे माहायानी अथवा हिमालयन बुद्धधर्मय् धाःसा सलंसः दँनिसें सुगम व दुर्गम क्षेत्रय् नं मदिक्क गुरुकुल अथवा परम्परागत थकं हे बुद्धधर्मया व बुद्धदर्शनया अध्ययन जुया हे च्वंगु दु ।
उकिया हे परिणामस्वरूप थौं गुम्बा गुम्बाय् द्वलंद्वः बौद्धविद्वानत तयार जुयाः मेगु न्हूगु पुस्तायात ब्वंकेत सफल नं जुयाच्वंगु दु । थुखे थेरवादया पुनरुत्थान धुनेवं थन परियत्ति कक्षा चायेकाः विशेष यानाः मस्तनिसें हे बुद्धधर्मया प्रारम्भिक ज्ञान बिइगु लुखा चाःगु हे नं बासः दँ दयेधुंकल । उमिसं यानावयाच्वंगु थ्व धर्मदानया ल्याःचाः प्रमाणपत्रय् दये नं फु वा मदये नं फु, तर उमिसं न्ह्यागु लुखां जूसां धर्म मथूनिपिंत बुद्धया शिक्षा बिउगु खँय् धाःसा शंका मदु ।
उलि जक मखु, आःसा नेपालय् हे बुद्धधर्म दर्शनया प्राज्ञिक अध्ययन यायेगु लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालय धस्वायेधुंकल । अन स्नातकनिसें स्नातकोत्तर अले विद्यावारिधि हे यायेगु तकं व्यवस्था दयेकधुंकल । थ्व खँ बुद्ध नेपालय् जन्म जूगु धकाः हालाजुइपिं यक्वस्यां मसिउनि जुइ । उकिं ला अन आः बुद्धधर्म ब्वनीपिं विद्यार्थीत मवयाः ज्या न्ह्याके थाकुयाच्वन । उमित नं थ्व खँ वाःचायेका बियमाल ।
न्ह्यागु जूसां बुद्ध नेपालय् जन्मे जूगु धकाः धाइपिं, गर्व यानाजुइपिं अले थ्व हे खँ तयाः जःलाखःला देय्लिसे ध्येकाबजि म्हितेथें सनीपिंसं आः नारा जक ज्वनाजुइ मल्वयेधुंकल । थज्याःगु अवस्थाय् बुद्धधर्मयात धाथें सम्मान यायेगु खःसा थनिं निसें बुद्धधर्मया अध्ययन याये, थःत बुद्धधर्मया शरणय् तये धकाः थ्व बुद्ध जयन्तीनिसें अधिष्ठान कायेमाःगु दु । बुद्धं बियाबिज्याःगु शिक्षाया छफुति निफुति नं ग्रहण मयायेगु खःसा बुद्ध नेपालय् जन्मेजूगु धायेगु अथवा जुजु वा राष्ट्रपति वा प्रधानमन्त्री वइगु ज्याझ्वलय् लापा थायेत वनेगुया छुं अर्थ मदु ।
हानं बुद्ध धर्मया अध्ययन हे यानाः नं डाक्टर प्रोफेशर जुइ अःपु तर बुद्ध, धर्म व संघया शरणय् वना धकाः पुलिं चुइ अले बुद्धधर्मया सारय् श्रद्धा व आस्था तये थाकु । झीत छु माः धइगु खँय् स्पष्ट जुइनु । थुलि जुलकि थनिंनिसें बुद्ध जयन्ती हनेगुयात सार्थक यायेफइ । बुद्धजयन्ती यदि धाथें भगवान बुद्धयात लुमंकेत हनेगु खःसा बुद्धं बियाबिज्याःगु ज्ञानया आधारभूत खँ हे जक सां अवलम्बन यायेनु । थःत बुद्धज्ञानय् भ्यलय्पुंकेनु । थुलि जूसा जक झीसं बुद्धयात लुमंकाया सार दइ ।
यक्व मदुनि तिंख्यलय् ७५द्वः मनूत मुनाः बुद्ध नेपालय् बूगु धकाः रिकर्ड तःवःगु । तर झीसं सिउ उकिइ झिम्हय् छम्ह नं बुद्धधर्मयात नालाकाये धाइपिं मवः, उमिगु लागि बुद्ध धयाम्ह छम्ह मियाः नयेबहगु वस्तु जक जुयाच्वंगु दु । उमित बुद्ध दर्शनया अःपूगु स्वयाः अःपूगु छुं खँ न्यनकि धायेमसः । बौद्धधर्मया थःगु हे सिद्धान्त दु धइगु तकं मसिउ उमिसं । उमिगु लागि बुद्धधर्म धइगु सयेकेमाःगु खँ हे मखु ।
कमसेकम झी थथे मजुइ । झी बौद्धतय्सं पाः फयेके, झीगु धयाच्वनागु सलंसः बौद्ध संस्थात आः थथे सुम्क च्वनीमखु, अबौद्धतय्थाय् वनाः बुद्धधर्मया ज्ञान कंवनी, स्यंवनी । अथे होहल्ला यानाः स्वयाः दछिया सछिम्हसित पञ्चशील जक कायकेफलत धाःसा, उमित व पालना याकेफत धाःसा खिउँथासय् सछिप्वाः मत च्याकाति ग्यनी ।
अथे जुजुं संसार झलमल्ल जुइ । थनिंनिसं थ्व ज्या न्ह्याकेनु । ततःसलं नारा थ्वयेकेगु स्वयाः बुद्धधर्म मसःम्ह मसिउम्हसित बुद्धधर्मया आधारभूत ज्ञान कायेगु अवसर चूलाकाबिइनु । थ्व हे बिचाः यानाः बुद्ध जयन्ती हन धाःसा बुद्ध जयन्ती वःगुया अर्थ दइ, हनाया उबलब्धि दइ ।
Published in Nepalbhasha Times on April 30, 2018.
नेपालभाषा टाइम्स ११३८ बछलाथ्व पुन्हि

न्हू सतकयात हानं भीमफेदी थें मृत शहर यायेगु ला?

  राजेन मानन्धर निद्वःदँ पुलांगु सभ्यताया इतिहास दूगु थ्व स्वनिगःया दकलय् तःधंगु बजाः लागा थौंया न्हूसतक वा न्यूरोड खः । थी थी राजनीतिक परिव...