Bodhi TV : Buddhist Personality (19) : Baradesh Manandhar

Bodhi TV : Buddhist Personality (18) : Sumati Bajrachayra

Bodhi TV : Buddhist Personality (17) : Bekha Ratna Shakya बेखा रत्न शाक्य

190517 छगू उपन्यासया छम्ह हिरो पात्र : बुंगद्यः

राजेन मानन्धर
बुंगद्यः छम्ह पात्र जुइफइला, छगू उपन्यासया ? जिगु न्ह्यपुं जितः न्यनाच्वन । छगू जिं च्वयाच्वनागुयात उपन्यास धाइला मधाइला धइगु हे दुविधां पिहाँ वयेमफया च्वंबलय् हानं थ्व न्ह्यसलं जितः घ्वाराघ्वारा यानाहल ।

जिं बांलाक सिउ जिं च्वयाच्वनागु गुगुं इतिहास वा धर्म संस्कृतिया अन्वेषण मखु, जिकय् प्रमाणित यायेगु छुं मदु, अले सुयांत हिस्यायेगु वा आस्थाय् घाः लाकेगु नं जिगु अभिप्राय जुइफइमखु । छगू विशुद्ध धार्मिक विषयवस्तुयात गैरधार्मिक कथं पितब्वयेगु अले उकियात धर्मविरोधी ज्या मखु धकाः धयां सुनां पत्याः याइमखु । अथेसां जिं जितः तःदँतक खेस्राया द्यःने खेस्रा यानाः नं वांछ्वयातयागु पाण्डुलिपियात च्वत्यंक वांछ्वयेमफुत ।

जिं जितः हे न्हयसः तया, बुंगद्यः हे छाय् जिगु विषय ले? जिं सिउ, जि विवादरहित जुइफइमखु, जिं सकसितं लय्तयेके फइमखु । अथे धकाः सुयातं तंम्वयेकेगु जिगु षडयन्त्र नं मखु । अले गनं जिं थ्व अलौकिक, दैवी, चमत्कारिक अले महाकारुणिक पात्रयात मुख्यपात्रया रुपय् न्ह्यब्वयेफइ? उपन्यासया ख्यलय् न्हापांगु पलाः तयाच्वनाम्हस्या थ्व दुस्साहास हिसि दूगु खँ मखु ।

जिं जितः धाये । हानं धाये, यानास्वये धाइम्ह जिगु दुनेच्वंम्ह च्वमियात थ्वति बांलाःगु मेगु प्लट लुइकेफइमखु जिं । जिं छु, फुइँ यानाः हे धाये, सुनांनं फइमखु । थ्व धर्म खः, संस्कृति खः, संस्कार खः, आस्था खः, लोकवार्ता खः, अले गुलिगुलिस्या लागि इतिहास नं ।

मेगु खँ, थ्व बुंगद्यःया प्लट गुलि रोचक, रोमाञ्चक, रहस्यमय व धार्मिक, उकि हे थ्व विवादास्पद नं खः । स्वस्वं वना, ब्वँब्वं वना, न्यन्यं वना । छथाय्थे मेथाय् पाः, छम्हस्या खँ व मेम्हस्या खँ ल्वाः । जि ला खसुइ लाःम्ह क्वः । बाखं दक्व पाय्छि तर बुंगद्यः छम्ह हे जक अलमल । न जिं वयात माक्व स्वयाः यक्व प्राथमिकता बियागुलिं ला । जिं न्याय यायेफइमखुगु जुल, थ्व जिगु हे निक्यौल । अथेसां हारेमचाया । च्वया, हुया, च्वया हुया ।

बुंगद्यःया उपन्यास बुंगद्यः मतसे च्वयेमफइला ? हानं छगू उपाय वल । बुंगद्यः वये न्हयः हे उपन्यासय् पुसा तयाबिउसा ला खेल हे खत्तम नि । उलि नं यायेमफुत, सफूया नां नं बुंगद्यः हे माः जितः, जिगु बाखं हे बुंगद्यःया, तर वयात जिं जिगु रंगमञ्चय् हयेगु मुर्खता हे जुइ धइगु जिं सिउ ।

झिसं धयाच्वना बुंगद्यः धयाम्ह, करुणामय, करुणानिधान । बुद्ध जुयावनेफुम्ह जुयाः नं जगतसंसारया उद्धार यानाः जक वने धकाः ध्वगिनाः नं गंगु चलाया छ्यंगू हे म्हय् हिनाः चांन्हिं गथे याःसा छम्ह छम्ह अज्ञानी, अनाथया रक्षा याये धकाः पियाच्वंम्ह । अज्याःम्ह पात्र जिमि मूपात्र । अले जिगु मचापहगु थरथरखाःगु ल्हाः ।
च्वच्वंवना । हानं मज्जागु खँ । बाखं न्यंपिन्सं नं थ्व खँ वाः चाः जुइ, पुवंका बाखं न्यनेबलय् बुंगद्यः यक्व लिपा तिनि ध्वदुइ । बाखं बुंगद्यःया हे खः, अन बुंगद्यः दु, तर दृष्यय् खने जक मदु । उकिं हे जिगु उपन्यासय् (वा उपन्यास मखुगु, छि यत्थे धयादिसँ) मूपात्र दयेकातयाम्ह बुंगद्यः सिधयेत्ययेकाः जक दंवइ । छम्ह अबोध बालकया रुपय् । न व एरिस्टोटलया हिरो, न शेक्सपियरया हे हिरो । न विलिङ, न अनविलिङ, न ट्राजिक, न क्लासिकाल, न एपिक न एन्टिहिरो । तर जिगु लागि धाःसा हे हिरो हे जुयाबिइमाःगु दु । जातकया प्यसःत्या बाखनय् हिरो बोधिसत्व हे खः, सहस्रभूज लोकेश्वरया रुपय् जूसा करुणामय नं हिरो थें जुइगु जुइ । तर थन छुं मसिउम्ह, नच्चाम्ह मचा छम्ह । तर व हे हिरो जुइमाः जिगु ।

जिं जितः हे थुइका, व हिरो मखुसां मनू सभ्यताया छगू हिरो सिस्टमया प्रतीक धाःसा खः । हिरोइनया इज्जत बचेयायेत तुयुम्ह सल गयाः वइम्ह हिरो ला मखु, तर नेपाःया लखौं लख जनताया प्याःचाः लंकेत वःम्ह व हिरो मखुसा छु जुइ ? बुंगद्यः थन छम्ह शारीरिक सुगठन दुम्ह बलशाली पुरुष ला मखु, तर करुणानिधान ला खः । व भम्बः नं जिमि हिरो, निपतिंचां ज्वनकि पिचिक्क वनेफुम्ह । थन हिरो धइम्ह हिरोया म्हगः ज्वनाः मखु, जगतसंसारया कल्याण यायेत वयाच्वंगु दु, वयात पनेत सकस्यां लाख कोशिस याइ, दक्व त्यांग्रा पुली, हिरो जक त्याइ, छाय् धाःसा वयाके बल मदु, शस्त्र अस्त्र मदु, भीमकाय शरीर नं मदु, तर वयाके नेपाःया जनता धर्मरक्षक जूगुलिं उमिगु साथय् जि दनेमाः धइग्ु छगू प्रतिज्ञा दु, अधिष्ठान दु, वीर्य दु । उकिं ला व भिंद्यःथें शक्ति दुम्ह धकाः कयाहःगु मखु, वं ताहातय्त सुकू लानाः फ्यतुना च्वंम्ह गोरखनाथया जँ त्वथुले धाःगु मदु । वयागु शालीन उपस्थितिं हे गोरखनाथ दनी, झररर वा वइ । शिष्य दनेवं हे नेपाःया समस्या ज्यनी । अज्याःम्ह व हे खः हिरो, व हे खः बुंगद्यः ।

बुंगद्यः धालकि आःया भासं धायेगु खःसा हिन्दु व बौद्धतय् मंकाः कथं हनातःम्ह धाइ । थ्व द्यःयात हिरो वा पात्र तक हे नं दयेकाः च्वयेगु तरवारया धालय् न्यासिवनेगु थें जुइ । जिं सिउ, न जिगु खँ हिन्दुतय्त यइ, न बौद्धतय्त । म्वाःसां म्वाःसां ब्वह फयेगु ज्या जक जुइ, थ्व नं जिं सिउ । अले मच्वयेगु ला? थः बुद्धधर्मया विद्यार्थी जूगुलिं उखेपाखे भचा ध्यचुलीगु अथवा उकिया श्रोतसामाग्रीया आधारय् नुगलय् छपा छापा दयेकेधुनीगु । मखु धाःसां जि पूर्वाग्रही । थ्व करुणामय हे हे खः, बोधिसत्व हे खः धइगु खँय् जि विश्वस्त, अध्ययन सामाग्रीं नं धयाच्वन वयात नाथ खलय् लिपातिनि हःगु । अले हिन्दुतय्त गथे मन तयेगु ले? उमिसं ला जिगु लाफःपिइ । मग्याः धाधां जि ग्याः ।

धर्मदर्शनया ल्याखं ब्वनास्वयाबलय् बुंगद्यःयात लोकेश्वर, करुणामयया रुपय् हे जक ब्याख्या यानातःगु लुइका, यक्वस्यां वयात लिपातिनि मछिन्द्रनाथ धायेगु यानाहःगु धकाः खना । थम्हस्यां नं अन दँय्दसं जुइगु जात्राय् न्ह्याथाय् नं बौद्धतय्सं हे जक पुज्यानाच्वंगु खना । उकिं थ्व न्हापानिसें हे बौद्ध संस्कृतिया हे द्योतक खः धकाः जितः धायेत थाकु मजू । तर बाखंया आधारय् धायेगु खःसा । थुकिया बाखंया प्रिल्युड अथवा दकलय् पुलांगु धायेल्वःगु श्रृंखलानिसें कमसेकम बाखंया न्हापांगु बछि हिन्दु वा वैष्णवत लिसे स्वानाच्वंगु दु । अज्याःगु अवस्थाय्, कमसेकम जिं गनतक च्वये धकाः धयातयागु दु अन तक वनेथाय् जिं वयात बौद्ध धकाः प्रस्तुत यायेमाःगु अवस्था मदुगुलिं जिं गथे खः अथे हे धकाः, बौद्ध धकाः ब्वयेगु कुतः मयासे न्ह्यब्वया ।

बुंगद्यः सु ले सा? गुम्हस्यां गुम्ह जुइ, व जिं भाला मकया । व जिगु लागि छम्ह प्रतीक जक हे खः, जिमित थज्याःम्ह छम्ह द्यः, सहारा वा मसिहा माः धइगु उत्कट इच्छा अले अज्याःम्ह द्यः हयेगु थनया जनताया असीम अभिलाषाया मूर्त रुप हे जक खः बुंगद्यः । छगू हालुसिनेसनया क्वातुगु वा ताकुगु रुप । हयां त्वःतल । वा गाकां त्वःतल । शायद व झिंनिदँतकया हालुसिनेशन वा स्किजोफ्रेनियाया लिच्वः जकं खःला ? आःया भासं स्वयेबलय् थज्याःथज्याःगु खँ लुयावइ । तर न्ह्यागु हे धा, थ्व बाखं धाथें गुलि पुलांगु जुइ धकाः अनुमान यायेगु थाय् मदुनिसां थपाय्जि सुन्दर, अर्थपूर्ण हालुसिनेशनया कल्पना यायेगु, अथवा थपाय्जि तःधंगु मिसन ज्वनाः उलि तापाक्क वनाः थःम्हं चाहेजूगु थज्याःगु समाधानया उपाययात जगतसंसारया कल्याणया हेतुकथं साबूत हयेगु थज्याःगु सुन्दर साहित्यया निर्माण यायेफुपिं झी नेवाःत कम कल्पनाशिल जुइ ला?

सुयातं थथे धायेबलय् मययेफु, तर व झीगु संस्कार व बुंगद्यः धइम्ह संस्कृति कथं छम्ह सुपरमाय्न खः । अथे धइगु झीथाय् नं व दुसा जिउ, वा झी दक्वस्या जि नं थथे जुइदुसा जिउ धइगु मतिइ वइम्ह रोल मोडेल खः । तर व सुं मिसाया पर्स लुटेयानायंकूगु लितकायेत ब्वयाः ब्वयाः ला जुइमखु, बरु न्ह्याबलें जगतय् सुयातं गनं छु्ं दुख जुल ला धकाः बिचाःयानाच्वनी, करुणाचित्तं वयागु उद्धार यानाच्वनी ।

झीगु मनय् नं गनं न गनं छम्ह छम्ह बुंगद्यः दयाच्वनी, बौद्धतय्सं बोधिचित्त धाइगुथें । थुकियात झीसं बांलाःगु मन, वचन व कर्मं म्वाकेमाःगु दु, ग्वाकेमाःगु दु । अज्याःम्ह बुंगद्यः झी दुने म्वाकेफुसा झीसं नं जगतया उद्धार यायेगु ज्याय् पलाः न्हयाकेफइ । झी दक्वं बुंगद्यः जुइफइ जुइफु । जिगु पात्र बुंगद्यःया थ्व हे सन्देश जुइ ।  नु, झी नं बुंगद्यः जुइनु ।
Nepalbhasha Times : 2019 05 17

190510 सत्यमोहन : झीगु विश्वविद्यालय

राजेन मानन्धर

धाथें धायेगु खःसा अज्याःम्ह मनू न न्हापा गबलें दत जुइ, न आः गलें हानं दइ हे जुइ । छम्ह द्यः, सज्र्यान्त जीवित द्यः । मनू ला सछिदँ मेपिं नं सखे गबलें गनं म्वात धइगु न्यना, ब्वना । तर मनू जक मखु, वय्कः छम्ह म्वानाच्वंम्ह हे विश्वकोष । धथे धायेत लिचिले म्वाः ।

अज्याम्ह वय्कः सत्यमोहन । नां हे छगू संस्था, छगू विद्यालय, छगू विश्वविद्यालय । अज्याम्ह सत्यमोहन जोशीयात झीसं तःधंगु चीधंगु न्ह्यागुं ज्याझ्वलय् सःता च्वने । वय्कः म्हाः धायेमसः, वा धालकि अझ सुनां सःतूगु, भिंगु मभिंगु, जिउगु मजिउगु संस्था धकाः हे बिचाः यानादिइमखु, न्ह्यानाच्वनी वय्कःया पलाः । अझ गुलिखे संस्थाया ज्याझ्वलय् ला आयोजक स्वयाः न्ह्यःने वनाः गनं ध्याकुंचाय् याकःचा फ्यतुना च्वनीगु नं खना । दक्वस्या दक्व धायेसिधलकि वय्कःया पाः वइ । माइक ल्हातिइ लात कि खुसि बाः वयेथें वइ, इतिहास, वर्तमान व भविष्य तकं । सुयात गुलि बिइगु, सुयात छु मबिइगु धइगु हिसाब किताबया बाँध मदु वय्कःया । निभाःथें, काइम्हस्यां काइ, मकाइया तकं ल्याचाः मदु । वय्कःया सः फसय् थ्वयाच्वनी, गुलिस्यां न्यनाच्वनी, गुलिस्यां पिने वनाः समयबजि मुरुम मुरुम यानाच्वनी ।

थज्याःम्ह सत्यमोहनया छगः छगः खँ हे नं सरगतय् त्वइगु नगुथें । माःबलय् माःथे झीसं कायेमखंसां अज्याःगु विश्वकोषयात भविष्यया सन्ततियात उपहार थें हे जुइक जक सां कैद यानातयेमाः धइगु मतिइ मवःगु मखु, जिगु हे नं मचासू वःगु नुगलय् । तर गनं धयां जिइ धकाः । ई वयेमाः खनी ।

शायद अबलय् जिपिं (विशेष यानाः शाक्य सुरेन व जिं) प्रा माणिकलाल श्रेष्ठया अडियो आर्काइभ दयेके धकाः सनाच्वनागु । थ्व खँ पद्मरत्न तुलाधरजुं सिल खनी । जिमित सःताः हे धयादिल, “थज्याःगु आरकाइभिङ ला सत्यमोहनयागु नं यायेमाः का” । खँ जक हे छुनादिइगु खः, जिपिं नं उत्साहित जुल । खः यायेमाः धाधां बन्दोबस्तीया खँ जुल । आः यायेगु हे खःसा भिडिओ आरकाइभिङ हे यायेगु मतिइ लुत । प्राविधिक खँ क्वातुइमाः, अज्याःगु हलं ज्वलं भचाभचा ध्यबां गाइगु मखु । व धाःसा व मालीगु, व धाःसा व मालीगु । यायां खँ जक ताःहाकः जुयावन, ज्या धाःसा आसे आसे जुयाच्वन ।

जिमिसं नं मसिउगु खँ मखु, नेवाः जातिया हे गौरव जुयाच्वंम्ह हनेबहम्ह शताब्दी पुरुषयाके सफू ब्वने म्वायेक हे नेवाः ख्यः व नेपाःया हे थी थी विषयया ज्ञानया भण्डार दु । वय्कःयागु खँया हरेक शब्दया थःगु हे महत्व दु । अले उकिं वय्कःयागु जीवनया लिसें थी थी ख्यलय् वय्कलं मुंकादीगु ज्ञानयात अभिलेखीकरण यायेमाःगु आवश्यकता ला जिमिसं नं तायेकागु हे खः । अथे जुयाः हे खँयात नुगलय् तयाः वय्कःया जीवनी अले वय्कःया थी थी विषयय्या विचारयात छगू डिजिटल आर्काइभ दयेकेगु ज्या जुइत्यंगु धाधां हे ई न्ह्यानाच्वन ।

खँ क्वःजित । घौछि घौछिया अन्तर्वार्ता काकां छगू १० घौ तःहाकःगु वय्कःया इतिहास व विचारया भिडिओ विचार श्रृंखला दयेकेगु अले उकिया मूतिकथं ३० मिनेटया डकुमेन्ट्री दयेकेगु । खँ नं जुयाच्वन, ग्वाहालि नं फ्नाच्वना, दुपिन्सं फुपिन्सं ग्वाहालि याना नं च्वन । थ्व हे दथुइ छगू पुचः तयार जुल — डा. पुष्पराज राजकर्णिकार, शाक्य सुरेन, जि, शिद्धार्थ शाक्य, शान्तराज शाक्य, अजय देशार अले सुनिता राजभण्डारी । याये हथाय् जुइधुंकल धइगु खँ वाःचाःसां लाज्या बाहेक मेकथं ज्या जुयामच्वन । थ्व यथार्थया दथुइ नं जिमिसं दछिया दुने सत्यमोहनया झिगु घण्टा धयाथें अन्तरवार्ता कया । थ्व हे छगू ऐतिहासिक उपलब्धिकथं जुल जिमित ।
विषयया थाःगाः मदु । असिमित विषय । वय्कःया बाल्यकाल, शिक्षादिक्षा, परिवारिक जीवन, जागिर, कर्णाली यात्रा व प्रतिवेदन, कला, संस्कृति, भाषा, आन्दोलन, दरवार, धर्म, साहित्य, महाकाव्य, नेवाः भाय्, खय् भाय्, प्याखं, राजनीति, समाज आदि इत्यादि । खँ ल्हानावंलिसे खँ माःहनावइ । जिमिसं यक्व हे सिउ धयाच्वंसां वय्कःया न्ह्यःने हे च्वनाः न्यनाच्वनाबलय् मेमेगु हे संसार खनाथें च्वनावइगु । अझं न्यनेमगाःनिगु गुलि दनि जुइ ।

शरिरं हे थाकुल मधाःतले वय्कः उसिचायामदी । कनां च्वनी, वय्कःया कनेगाइमखु, जिमि न्यने गाइमखु । सारा इतिहास वय्कःया न्ह्यपुइ दु, मखु मेच्वकाय् दु । आः धाल आः हे वइगु । धाःगु न्ह्यसःया जवाफ धाःगु इलय् वइगु चिन्तामणि म्हिचा । थौंकन्हय्या भासं धायेगु खःसा छगू इन्साइक्लोपेडिया, अझ ला छगू गुगल हे । काजक काःसा दंदं कयाच्वंसां न्हून्हूगु खँ वयाच्वनी ।

यक्व ला मखु, तर पुचलय् च्वनाः छुं भतीचा सां ज्या यायेखन । वय्कःलिसे दुग्यंक दुसःखँ न्यनेखन, संसार हे थुइके खन । थ्व जितः ति लबः मेपिन्त सुयातं दत जुइला ? खतुं वय्कलं जितः तसकं हे मतिना यानादी । जिगु पाखें वय्कलं यक्व हे आस कयादी । उलितक आस यायेथ्याम्ह ला मखु, तर वय्कःया हरेक शब्द जिगु निंतिं आशिर्वाद खः ।

थ्व डिजिटल आर्काइभ छगू युगया सिरपाः खः मेगु युगायात । मकाःसा म्वाः । मयःसा बिइमखु । तर व अज्याःगु धुकू छगू तयार जुल, गुगु शायद हे छम्ह नेवाः विद्वानयापाखें गबलें वल जुइ, अथवा वइ हे तिनि जुइ । सछिदँ न्हापाया नेपाः, चय्दँ न्ह्यःया नेपाः, न्यय्दँ न्ह्यःया नेपाः जक मखु आः, थौं या नेपाः नं अन दु । हरेक न्हापाया पलाः थौंया लागि मार्गदर्शन जुयाच्वंगु दु । वय्कः समयया माग खः, समययात थःगु ल्हातिइ फनफन चाःहिइकेगु क्षमताया प्रतिमूर्ति खः, कूटनीतिया नमूना खः, अले मेगु न्ह्याक्व धाःसां गाइमखु । अःपुक धायेगु खःसा विषम स्वयाः विषम परिस्थितिइ नं थःत धस्वाकादिइगु दु वय्कलं उकिं ला वय्कः दक्वस्या द्यः, दक्वस्या शताब्दीपुरुष । अज्याःगु शीप व क्षमता विश्वविद्यालयया शिक्षाय् नं दइमखु । गथे दइ? उकिं ला वय्कः छम्ह विश्वविद्यालय धायेमाःगु । झीगु विश्वविद्यालय, ब्वनेगु मब्वनेगु झीगु ल्हातिइ आः ।

तसापौ ११३९ बछलाथ्व ६ (२०७६ बैशाख २७ शुक्रवाः) 

नेपालभाषा टाइम्सय् पिदंगु 190510

https://tinyurl.com/razen190520

Bodhi TV : Buddhist Personality (16) Uttam Ratna Dhakhwa

काष्ठमण्डपको पुनःनिर्माण : सम्पदा अभियान र राजनीतिको किचलो

राजेन मानन्धर

नामै काठमाडौं, त्यसको पनि राजदरवार परिसर । सुन्दर नहुने त कुरै भएन । कला र संस्कृतिका पारखीहरु राजा हुन्थे । यहाँका जनतालाई खानलाउनलाई कुनै समस्या थिएन, त्यसैले कलाकृति बनाउने, सिंगार्ने अनि विद्वान पण्डितहरु पनि कलाकृतिहरुलाई धर्म र संस्कृतिसँग जोडेर जीवन्त बनाउँथे ।

यहाँ तलेजु लगायतका दरवारभित्रका कैयन मन्दिरहरु, कालभैरव, पशुपति, मन्दिर, जगन्नाथ, माजुदेवल, श्वेतभैरव आदिका मन्दिरहरु ठुलो कालान्तरमा थपिए । ती मध्ये नेपालमै अरु कुनै संरचनासँग नमिल्ने काष्ठमण्डपको बेग्लै महत्व छ ।

गोरखाका राजा पृथ्वी नारायण शाहले काठमाडौं जितेपछि उनले आफ्नो राजधानी किन काठमाडौं सार्नुको कारण उनले जितेका कुनै पनि राज्यमा यहाँ जस्तो भव्य कलाकौशल र वास्तुकला कतै नभएर हो । यसले पनि देखाउँछ, काठमाडौंको सम्पदाको कति महत्व छ भनेर । अब यही काठमाडौंलाई काठमाडौं भन्ने नाम दिनसक्ने एउटै मात्र संरचना यहाँ थियो, त्यो हो काष्ठमण्डप । यस लेखमा यसै संरचनाको कुरा गरिने छ ।

२०७२ बैशाख १२को काहाली लाग्दो भूकम्पले हाम्रो पुस्तालाई यो अद्वितीय स्मारकलाई पुनःनिर्माण गर्ने जिम्मेवारी दिएको छ । सयौं सयौं वर्षमा एकपल्ट यस्तो जिम्मेवारी आउँछ, मानेमा यो भाग्य हो, नमानेमा यो भार हो ।

काष्ठमण्डप के हो?

यो कुनै धर्म सम्प्रदाय वा समुदाय विशेषको मन्दिर वा अन्य कुनै आराधनास्थल होइन । यो मात्र कला र वैभवले भरिएको काठमाडौंका जनताहरुको उत्कृष्ट, अद्वितीय र अद्भुत सिर्जना हो । हरेक मन्दिर एउटा धर्म र सम्प्रदायसँग सम्बन्धित हुने भएकोले स्वभावैले त्यस धर्म वा सम्प्रदायका मानिसहरुको मात्र प्रवेश हुने भएकोले सबैका लागि स्वागत हुने, सबैले आफ्नो आफ्नो धार्मिक साँस्कृतिक क्रियाकलाप गर्न पाउने तथा सामाजिक जनजीवनलाई निरन्तरता दिने र फुर्सदको क्षणमा आराम गर्न यसको निर्माण भएको अनुमान गर्न सकिन्छ । राजप्रासादकै छेउमा बनेको यस भब्य कलात्मक संरचना त्यसबेला विदेशी कुटनीतिज्ञ र अन्य पाहुनाहरुलाई स्वागत गर्ने मञ्च पनि हुनसक्छ भनेर अनुमान पनि गर्न सकिन्छ । शायद काठमाडौं उपत्यका भरी हजारौं मन्दिरै मन्दिरहरु भएकोले होला मान्दिरहरु जतिसुकै सुन्दर र कलात्मक भएपनि यसले अलग्गै परिचय बोकेको ।

यो आफै अद्भुत वास्तुकलाको नमूना भएकोले होला, यसको निर्माणसँग एउटा अनौठो किम्बदन्ती जोडिन आउँछ । यहाँका जनसमुदाय काष्ठमण्डपको सम्पूर्ण अंग एउटै रूखको काठबाट बनेको विश्वास गर्छन् । कुनै समय कल्पवृक्ष भन्ने देवता मानिसको भेष लिएर यहाँ काठमाडौंमा जात्रा हेर्न आएको बेलामा एक तान्त्रिकले उनलाई चिनेर तारन हाली समातेको र उनलाई रुखको रुपमा पाएर पछि त्यही रुखको काठबाट यो सबै मण्डपको निर्माण गरिएको भन्ने किंबदन्ती आजभोलि पनि सुन्न पाइन्छ ।

यस किंवदन्तीको अर्को रुप भनेको त्यो रुख यति ठुलो थियो कि यसको काठमात्रले यो मण्डप बनाउँदा पनि काठ नसकिएकोले सिँल्यं सतः भनिने काष्ठमण्डपको दक्षिणतिर रहेको हाल गुठी संस्थानले पसल कवल बनाएर भाडामा दिएकोे घर बन्यो । स्थानीय नेवाः भाषामा सिँ भनेको काठ र ल्यं भनेको बाँकी रहेको भन्ने बुझिन्छ ।

अनि फेरि बाँकी रहेको काठमा टुक्राटाक्री, जसलाई स्थानीय नेवाः भाषामा सिँख्वं भनिन्छ, त्यो पनि जम्मा गरियो र त्यसबाट नजिकै एउटा महाविहार पनि बनाइयो जसलाई हाल सिँख्वंमू बहाः (श्रीखण्डतरुमुल महाविहार) भनिन्छ ।

मण्डपको सजिलो जनमानसले समात्ने नाम मरु हो । यसलाई मरु भनिएको कारणले यस क्षेत्रलाई नै मरु भनिन्छ भने यसैको कारणले यसको वरिपरी भएका डबलीलाई मरुदबू, गणेशको मूर्तिलाई मरुगनेद्यः अनि धारालाई मरुहिति भन्न आजसम्म स्थानीयले छोडेको छैन ।

यस्ता समयले धमिल्याउन नसकेका किंबदन्तीलाई विश्वास गरेपनि नगरेपनि यस संरचनामा यति धेरै काठको प्रयोग हुनु सबै क्षेत्रका विज्ञहरुका लागि आश्चर्यको विषय भइरहेको छ । यहाँ अध्ययन गर्न आएका विज्ञहरुले जमिन भन्दा पाँच मिटर तलसम्म पनि काठको प्रयोग गरिएको थियो भनेर यसको पुनःनिर्माणकार्यमा संलग्न विशेषज्ञहरुले भनेका छन् । काठैकाठ जस्तो मात्र भएर पनि कतै किलाकाँटाको प्रयोग नगरी आपसमा अड्किने चुकुल वा खुटीहरुमात्र राखेर आफ्नै स्थानीय आदिबासीहरुको प्रविधिले बनाएको यस संरचना आफैमा त्यति कमजोर संरचना भने होइन । धेरैभन्दा धेरै काठ, केही इँटा र माटोको जोडाइको यो संरचनाले धेरै शताब्दी त्यसै ब्यहोरेको थिएन । यो भत्केको यसको निर्माणको प्रविधिकोमा कमजोरीको कारणले भन्दा यसको पुनर्निर्माण गर्दा गरिएको लापरवाहीले भनेर हाल प्रष्ट पारिएको छ ।

यसको ऐतिहासिकता
कुनै पनि संरचना वा स्मारकको कुरा गर्दा त्यो कहिले बनेको थियो भन्ने प्रश्न अहम् हुन आउँछ । आजको आज मानिसहरु २२ तल्ले धरहरा बनाउन सक्छ तर आज कोही पनि वैज्ञानिक १२सय वर्ष पहिलेको समयमा गएर केही बनाएर इतिहास कायम गर्न सक्दैन । यी संरचनाहरुलाई सम्मान गर्नु, यसको महत्व बुझ्नु भनेको यहाँका स्थानीय जनता त्यति वर्ष अगाडि यस्ता संरचना समेत बनाउँथे भनेर स्वीकार गर्नु हो । नेपाल यदि नेपालै हो भने यहाँका ७७ जिल्लमा यस्ता, यति वर्ष पुराना संरचना नपाइनु अनि यही काठमाडौं उपत्यकामा मात्र पाइनुले यहाँको सभ्यताले त्यतिबेलै यो उचाइ हासिल गरिसकेको थियो भनेर प्रमाणित हुन्छ । त्यसैकारण त वर्षेनी लाखौं विदेशी पर्यटकहरु यी प्राचीन सम्पदा हेर्न नेपाल आउँछन् तर उनीहरुलाई नजिकैको नयाँसडकका आधुनिक घरहरुमा रुची राख्दैनन् ।

काष्ठमण्डप कहिले बन्यो भन्ने सन्दर्भमा धेरैवटा भनाइहरु अगाडि आएका छन् । एउटै भरपर्दो लिखित प्रमाण नभएको अवस्थामा यस्ता सिद्धान्तहरु आउनु स्वभाविक पनि हो । यसको निर्माण कालको कुरा गर्दा धेरै किंबदन्ती र थोरै ऐतिहासिक तथ्यको आधारमा केही भन्न सकिन्छ ।

हामीलाई पहिले इतिहास पढाउँदा यो मण्डप सत्रौं शताब्दीमा काठमाडौंका राजा लक्ष्मीनरसिंह मल्ल (सन् १६१९–१६४१) को पालामा एउटै रूखको काठबाट बनाइएको भनेर पढाइन्थ्यो । यसलाई धेरैले सही मानेर उदृढ पनि गरे । त्यो गलत थियो भनेर अब भनिरहनु नपर्ला ।

बौद्ध विद्वान यज्ञमानपति वज्राचार्यले यस काष्ठमण्डपको निर्माणको श्रेय यहाँका एक सिद्धहस्त बौद्ध तान्त्रिक लीलावज्र वज्राचार्यलाई दिनुभएको छ । उहाँले लीलावज्रको जीवनकाल कुनै विनयतोष भट्टाचार्यले बनाएको तालिकाका आधारमा सन् ७४१को वरिपरी भन्नुभएको छ ।

भारतीय उपमहाद्विपबाट तिब्बत गएर त्यहाँ बौद्ध धर्म प्रचार गरेको श्रेय पाएका आठौं शताब्दीका आचार्य पद्मसम्भवले काठमाडौंमा आएर यहाँ काष्ठमण्डपमा बसी धर्मप्रवचन गरेको थियो भन्ने किंवदन्तीका आधारमा भन्ने हो भने कमसेकम आठौं शताब्दीसम्म यहाँ काष्ठमण्डप ठडिसकेको भन्ने विश्वास गर्न सकिन्छ ।

इटालिएन इतिहासकार लुसियानो पेटेकले काष्ठमण्डप सन् १०९०मा राजा हर्षदेवको पालामा बनेको भनेर उल्लेख गरेको तथा विसं १२००मा लेखिएको एक पुस्तकमा काष्ठमण्डप शब्द भेटिएको उल्लेख इतिहासकारहरुले गरेका छन् ।

ती सबै प्रमाण वा सहायक प्रमाणहरुलाई एकातिर राखेर हेर्दा पनि हालै नेपाल सरकार पुरातत्व विभाग तथा डुरह्याम विश्वविद्यालयले संयुक्त रुपमा गरको काष्ठमण्डपको उत्खनन्ले यहाँको जगमा पाइएको कोइला र बालुवालाई स्टिरलिङ विश्वविद्यालय स्कटल्याण्डमा परिक्षण गराउँदा यो संरचना सातौं शताब्दीमा भएको प्रमाणित भएको छ भन्ने पुरातत्व विभागका प्रवक्ता राम कुँवरको भनाइ प्रासंगिक हुन आउँछ ।

विद्वान यज्ञमानपति वज्राचार्यले यसको निर्माण कुनै वज्रयान बुद्धधर्मको दर्शनको अनुरुप भएको बताउनुभएको छ । हुनसक्छ, राज्यले बिस्तारै बुद्धधर्मका अनुयायीहरुमाथि असहिष्णु व्यवहार देखाउन थालेदेखि राजदरवार परिसरमै यसरी सार्वजनिक स्थलमा बौद्ध अनुयायीहरुलाई यहाँ पहिले अभ्यास गरिने बौद्ध पूजाआजा जस्ता संस्कारजन्य क्रियाकलाप गर्न रोक लगाइयो, अथवा ती क्रियाकलापबाट बौद्धहरु स्वयम् नै टाढा हुँदै गए ।

त्यसमाथि पछिल्लो समयका यसको चार सुरमा चार गणेशको स्थापना तथा बिच भागमा ११औं शताब्दीका हिन्दु योगीका रुपमा मानिने गोरखनाथको समेतको मूर्ति राखिएकोले कि यो कुनै एउटा धर्मसँग सम्बन्धित छैन, कि यसले सबै धर्मका अनुयायीलाई धार्मिक क्रियाकलाप गर्न अनुमति दिन्छ भन्ने निष्कर्ष निकाल्ने बाटो खोलेको छ ।

गएको १२ सय वर्षमा यसको मौलिक स्वरुपमा धेरै परिवर्तन ल्याइए होला, निर्माण समाग्री र प्रविधिहरुमा पनि आधुनिकता मिसिए होलान् । तर पनि यो यहाँका बासिन्दाको कला, संस्कृति, धर्म र सम्पन्नताको प्रतिमूर्ति भएर उभिरहेको छ ।

यसको साँस्कृतिक महत्व
यो कुनै एउटा धर्मसँग मात्र सम्बन्धित स्मारक नभएपछि यसको धार्मिक महत्वको बारेमा धेरै खोजिनिति नगर्नु बेश होला जस्तो देखिन्छ । तर पनि यहाँका स्थानीय नेवारहरुको जनजीवनमा भने काष्ठमण्डपले भूमिका खेलेको सबैले प्रत्यक्ष देखिनै रहको कुरा हो ।

यहाँ हरेक वर्ष स्थानीय नेवारहरुबाट भाद्र कृष्णचर्तुदशीका दिनमा पञ्चदानका साथ पूजा र माघेसंक्रान्तिका दिनमा गजुरमा ध्वजा फेर्ने पूजा हुन्छ ।

एक हजार वर्षदेखि नेपाल खाल्डोको र पछिल्लो समयमा राजधानी काठमाडौं राजदरवारमा देखिएको सबै राजनीतिक परिवर्तनहरुको साक्षी हो यो मण्डप । लिच्छवीदेखि ठकुरी, मल्ल र शाह राजाहरुको रवाफ, जनताहरुको स्वेच्छिक समर्पण तथा दासप्रवृति, र बहुदलीय व्यवस्थाको आगमन एवं गणतन्त्रको स्थापनाको एक मात्र दर्शक पनि यही काष्ठमण्डप हो । वर्षेनी गथुप्याखंका भैरवले राजासँग खड्ग साटेर सिद्धिप्राप्त गर्ने भुतिसः यसैको अगाडि छ ।

यो काष्ठमण्डप यहाँका स्थानीय नेवारहरुको जनजीवनसँग कुनै न कुनै किसिमबाट जोडिँदै आइरहेको छ । कुनैबेला यो हिप्पीहरुको अखडा थियो, पछि लागु पदार्थ दुव्र्यसनीहरुले पनि यसै ठाउँलाई रोजे । यहाँ सँधै जस्तै बौद्ध तथा हिन्दु धर्मगुरुहरुबाट धार्मिक प्रवचन भइरन्थे, गाइजात्रा, इन्द्रजात्रा जस्ता पर्वहरुमा मानिसहरु भेला हुन्थे । यसबाहेक रक्तदान जस्तो सामाजिक कार्यमा पनि यसले स्थानीय सामाजसेवीहरुलाई साझा डबलीको रुपमा स्थान उपलब्ध गराउँथ्यो ।

भूकम्पमा यसको क्षति
इसं २०१५ अप्रिल २५, अथवा विसं २०७२ बैसाख १२ गतेको ७.८ रेक्टर स्केलको भूकम्पले नेपालमा अचानक कल्पनै नगरेको प्रलय ल्यायो । सरसरी अध्ययन गर्नेहरुले यसमा ८ हजारको मृत्यु अनि १६ हजार मानिस घाइते भएको बताएको छ । मानव क्षतिको तुलना अरुसँग त गर्नै सकिन्न तर पनि यस भूकम्पले गरेको हाम्रा हजारौं हजार वर्ष पुराना धरोहरको विनाशलाई पनि कम भन्न सकिन्न । आँखा अगाडि ती इतिहास, मानव सभ्यता अनि संस्कृति धुलो भए । त्यस्ता सयौं सम्पदाहरुको माझ काष्ठमण्डपको विनाश पनि एक भयो ।

भुकम्पले काष्ठमण्डप ढालेको एउटा सत्य हो भने त्यसपछि सम्पदा, संस्कृति तथा पुरातत्वकै टेबलमा काम गर्ने कर्मचारीको निर्देशनमा यस्तो संवेदनशिल स्मारकमाथि डोजर चलाएर बाँकी भएको अवशेषलाई पनि फोहर जस्तो व्यवहार गरी जबर्जस्ती जानी जानी अझ धुलोपिठो बनाएको तथ्य पनि हामै्र आँखाले देख्न पायो । सिँहको मूर्ति नै तोडिए, ताम्रपत्र गायब भए । विदेशमा पढेर आएका अनि वर्षैपिच्छे विदेशका सभा सेमिनारहरुमा नेपालको झण्डा बोकेर भाग लिन जाने विज्ञ र कर्मचारीहरुले नेपालको सरकार आफ्नै देशको आफ्नै जनताको कालजयी सम्पदामाथि यति असंवेदनशीलमात्र होइन क्रुर पनि बन्न सक्छ भन्ने उदाहरण पनि बन्यो भूकम्प पछिको काष्ठमण्डपको विनाश ।

नेपालको इतिहास र पुरातत्वसँग खासै सम्बन्ध नभएको धरहरा बनाउन प्रधानमन्त्रीदेखि ठुलठुला घरानाहरुले पनि जोश देखाए तर देशको राजधानीलाई नाम दिने काष्ठमण्डपको पुर्नर्निमाणमा कसैको खासै ध्यान गएको अनुभूति स्थानीय जनताले गर्न पाएन ।

अब पुनर्निर्माण
भूकम्पले लडाएको काष्ठमण्डपको अवशेष त हतारहतार डोजरै लगेर सफा पारिए, कति जना त त्यसै माथि पाल टाँगेर पनि महिनौं बसे । तर त्यसको पुनर्निर्माण गर्नुपर्छ भनेर सरकारले कुनै चासो देखाएन । यसले एकवर्ष जति त खुल्ला आकाशको मुनि मनसुनको पानी समेत विवश भएर सहेर बसे । पछि मात्र बाँसको टहराले छाएको देख्न पाइयो ।

२०७२ चैतमा बल्ल पुरातत्व विभागले काष्ठमण्डपको डिजाइन तयार गरी काठमाडौं महानगरपालिकालाई बुझाइएको खबर आयो । केही आशाका किरण त देखिए तर बनाउने कसले अनि खर्च कसले व्यहोर्ने भन्नेमा भने अन्यौल कामयमै रहेको बुझियो ।

पुरातत्व विभाग कहाँ छ?
देशभरीका धार्मिक, साँस्कृतिक सम्पदाको संरक्षण, जिर्णोद्धार अनि पुनर्निर्माण गर्ने दायित्व पाएको पुरातत्व विभाग यहाँ काष्ठमण्डपको सवालमा दर्शक बनेर हेरिरहेको सबैले देखे । कुनै बेला सानोभन्दा सानो सत्तल बनाउन लगत इष्टिमेटको कागज बनाउने विभाग यस सम्पदाको पुनर्निर्माणमा भने छेउमै बसेर चित्त बुझाए । रानीपोखरीमा पुरातत्व विभागले गरेको कुकाम देखेर क्रुद्ध भएका जनताले पनि यहाँ त्यसलाई टाढै राख्नु उचित माने । त्यस्तै हनुमानढोका प्रवेश गर्ने हरेक विदेशी पर्यटकसँग हजारौं प्रवेश शुल्क लिने अनि प्रत्येक काठमाडौंका बासिन्दासँग दर्जनौं शीर्षकमा कर उठाउने काठमाडौं महानगरपालिकाले पनि म आफै गर्नसक्छु भनेर यस ऐतिहासिक घडीमा आफ्नो उपस्थिति देखाउन सकेन । खुशी यसमा मान्नु पर्छ कि यसले नौतले दरवारमा जस्तो विदेशी दातृराष्ट्रलाई तानेर ल्याएन ।

विवादको घेरामा
बेलाबेलामा काम देखाउने होडले हो वा साँच्चै संवेदनशील भएर धेरैले यहाँ केही गर्न खोजिएको जस्तो देखाए तर यति महत्वपूर्ण स्मारकको दिन आखिरमा आफन्त ठेकेदारको खोजी, कमिसनको खेल, जुंगाको लडाइ, विद्वानहरुको घोचपेच अनि लखतरान स्थानीयवासीको निराशामा नै बित्यो । सत्तामा भएकाहरुले सरेआम कमिसनको कागजी काम गर्ने अनि स्थानीयले पारदर्शिता खोज्यो भने कामै गर्न दिँदैन भन्ने कुटिल तर्कहरुले समय काट्ने बाहेक अरु जाँगर काष्ठमण्डपको अवशेषले देख्न पाएन । विभिन्न राजनीतिक पार्टीहरु सहमतिकै गीत गाइरहे, काष्ठमण्डपमा भौतिक रुपमा पुनर्निर्माण देख्न भने पाइएन । यहाँ पनि विवाद नै बढी चर्चाको विषय बने ।

जनताले बनाउने कुरा
स्थानीय जनता नै यस्ता स्मारकका स्थाइ अभिभावक हुन् । उनीहरुले चासो लिएन भने प्रशासनिक काम कागजको खेलमात्र हुन्छ । स्थानीयले हामीले हाम्रो सम्पदा हेर्न समेत पाएनौं भनेर गुनासो पोखे, पुरातत्व विभागले स्थानीयहरुको सहभागितामा नै पुनर्निर्माण हुन्छ भनिरहे । यसै सोचबाट एउटा समूह जस्तो बनेको थियो, स्थानीय जनताले नै यसको पुनःनिर्माण गर्ने भनेर । काष्ठमण्डप ढलेको दुई वर्ष पछि २०७४ बैशाख १२ गते स्थानीयहरु नै हामी पुनर्निर्माण गर्छौ भनेर जीवित देवी कुमारीको अगाडि उभिएर सपथ लिए । यसमा उनीहरुको सरकारको असंवेदनशीलतामाथि व्यंग्य पनि थियो, आक्रोश पनि थियो ।
भन्न जति सजिलो छ, गर्न कहाँ सजिलो हुन्छ र । तर पनि यसले सत्ता र बजेट काखी च्यापेर बसेकाहरुलाई चुनौति त दियो नै । आखिरमा २०७४ बैशाख २९ गते नै काठमाडौं महानगरपालिका, पुरातत्व विभाग, राष्ट्रिय पुनर्निर्माण प्राधिकरणले स्थानीय वीरेन्द्रभक्त श्रेष्ठको अध्यक्षतामा गठित काष्ठमण्डप पुनर्निर्माण अभियानसँग एउटा सम्झौता गरे, उक्त अभियानलाई नै यसको पुनर्निर्माणको जिम्मा दिने भनेर । यो स्थानीय चुनाव पहिलेको कुरा थियो ।

काष्ठमण्डपको लथालिंग अवशेषमाथि चुनाव भयो । यसै अवशेष देखाएर चुनावमा स्थानीय जनप्रतिनिधिहरु जितेर आए । तर नयाँ नयाँ जनप्रतिनिधिहरुले पनि काष्ठमाण्डपको पुनर्निर्माणमा जोड दिएन, बरु पुरानो सम्झौता तोडेर यसको पुनर्निर्माणमा आउने बजेटबाट कसरी आफ्नो फाइदा निकाल्न सकिन्छ भनेर योजना बुनिरहे । पुरानो सम्झौता र त्यसबेला नेतृत्वदायी भूमिकामा आएको अभियान छेउमा परे ।

२०७४ बैशाख र जेठमा चुनाव भयो, असारसम्म पुग्दा महानगरपालिकाले उक्त अभियानलाई पन्छाएको मात्र होइन टहरा हालेर अस्थाइ सम्भार गरिरहेको ठाउँमा अकस्मात त्यहाँको साँचो नियन्त्रणमा लिएर काम रोकिदिए । सम्पदाका नाममा बोल्ने संगठनहरुको कुनै भूमिका देखाउन सकेनन् । कमसेकम सम्पदा क्षेत्रको पुनर्निर्माणमा राजनीति हाबी नभए हुन्थ्यो भन्नेहरु बोल्न सकेनन् । सम्पदाप्रेमीहरु राजनीतिक प्रभावका बारेमा बोल्न बाध्य भए ।

समय बितेको पत्तै भएन । २०७५ बैसाखमा नयाँ काष्ठमण्डप पुनर्निर्माण समितिको गठन भयो । जेठसम्म पुग्दा काष्ठमण्डपलाई पुनः समुदायकै जिम्मामा बनाउन दिने भन्ने निर्णयमा काठमाडौं महानगरपालिका पुग्यो — क्षमापूजा भयो, कामको औपचारिक थालनी हुन्छ भन्ने विश्वास दिलायो । महानगरपालिकाले ५०लाखको चेक पनि समुदायलाई हस्तान्तरण गर्यो । तर यहाँ समुदाय भनेर काष्ठमण्डप पुनर्निर्माण समितिलाई जनाइयो जसको अध्यक्ष प्रदेश नं ३का सभासद् राजेश काजी शाक्य बनेको थियो । यसलाई महानगरपालिकाको नेतृत्व तथा स्थानीय नागरिक संघसंस्थाको सहयोग र सहभागितामा भनिएपनि यसमा सत्तामा रहेको पार्टीको हालिमुहाली रहेको कसैबाट छिपेन । कुनैबेला हामी आफै बनाउँछौं भनेर कुमारी सामुन्ने सपथ लिएका स्थानीयहरु तगारोका रुपमा परिचित गराइए । तब उनीहरुले स्थानीय हुन पनि सत्तामै रहेको पार्टीको कार्यकर्ता हुनुपर्ने रहेछ भनेर बुझे । भनिरहनु नपर्ला, यसरी पार्टीको कब्जामा सम्पदाको निर्माण भनेको पार्टीका नजिकका मानिसले ठेक्का पाउने र त्यसको केही अंश पार्टीलाई सहयोग स्वरुप जाने नै हो ।

२०७५को कार्तिकमा काम थालियो । कालभैरवको अगाडि तथा प्रहरी कार्यालयले छोडेको भवनको प्राङ्गणमा काठका कामहरु हुन थाले । ९१६ वर्गफिटको यो संरचनाको निर्माणको लागि १७ हजार क्युबिक फीट काठ र दुइ लाख जति इँटा चाहिने लगत निकालिएको छ । यसका लागि काठमाडौं महानगरपालिकाले ५ करोड ५० लाख रकम निकासा गरिसकोको जानकारी आएको छ । फागुन सम्ममा चारवटा ठुल्ठुला थामहरु खडा गरिए । १९ करोड लागत लाग्ने भनिएको यो सम्पदालाई समितिले २०७६ असारसम्ममा पहिलो तल्लाको निर्माण सम्पन्न गर्ने भनेको छ । यो खुशीको कुरा हो ।

सबैको मुखमा एउटै कुरा छ — परम्परागत प्रविधि र निर्माण सामाग्रीको बिकल्प छैन । यति भन्दाभन्दै पनि यहाँ कहिले के हुन्छ भन्ने विषयमा सबै विश्वस्त हुन सकिरहेको छैन । अहिल्यै प्रविधिगत केही त्रुटीहरु देखिएको र यसले भविष्यमा दुखद समाचार बनाउने सम्भावना औँल्याउन थालिसकेको छ । आशा गरौं यस्तो नहोस् ।

भविष्य र स्वामित्व

अन्ततः काष्ठमण्डपको पुनर्निर्माण भइरहेको देख्न पाइयो । जनता खुशी छन् । आखिर जहाँ जसले जति विवाद गरेर, ठेक्कामा लगाएर वा नलगाएर, कमिसन खाएर वा नखाएरै भएपनि जनताले चाहेको भनेको यस अद्भूत सम्पदाको पुनर्निमाण होस्, काठमाडौंले आफ्नो काष्ठमण्डप फिर्ता पाउन् भनेकै हो ।

तर यहाँ यो मात्र पनि सबैको खुशीको कुरा बन्न सक्दैन । कसको देखासिकीमा हो, यहाँ आजभोलि हाम्रा पुर्खाले आफु सम्पन्न र सुसंस्कृत हौं भनेर सन्ततिलाई देखाउन, याद दिलाउन बनाएर गएका यस्ता नेपालका अन्य जिल्लाहरुमा नपाइने लोभलाग्दा सम्पदालाई भाडामा लगाएर केही रकम कमाउने र केही कमिसन, भागबण्डामा माथिसम्म पुर्याउने चलन शुरु भएको छ । हामी बुझ्न सक्छौं, स्थानीय चुनावको परिणामस्वरुप चुलिएको काष्ठमण्डपको पुनर्निर्माण जनताले मागेकोले र राज्यले आफ्नो देशको पहिचान दिने सम्पदाको महत्व बुझेर होइन, बरु कसैको अदृष्य उद्देश्य पुरा गर्नका लागि भइरहेको छ । अब यसको पुनर्निर्माण सम्पन्न पछि यसको स्वामित्व कसमा जाने हो, यसभित्र अस्ति जस्तै जो कोही पनि बोरोकटोक गएर आफ्ना धार्मिक, साँस्कृतिक वा सामाजिक क्रियाकलापहरु गर्न पाउने हो कि होइन भन्ने जिज्ञासा सर्बसाधारणको मनमा आइरहेको छ । कतै भोलि गएर यो सम्पन्न भइसकेपछि यसका पालिस लगाएका थामहरुमा हामीले पहिले जस्तै ढाड कन्याउन (स्थानीयमा यस्तो गर्ने एउटा विश्वास छ ) नपाइने हो कि, टिकट तिरेर हेर्न जाने अजायबघर बन्ने हो कि, वा कतै यो महँगो कफी खाने क्याफे वा बियर पिउने बारको रुपमा देख्न पर्ने होकि भन्ने जनतामा भय वा शंका छ ।

सम्पदाप्रेमीहरुले यसतर्फ समयमै आवज उठाउनुपर्ने छ, हामीलाई पुरानो फोटो बमोजिमको काठ, इँटाको संरचना मात्र होइन त्यहाँ भित्र स्थानीय काष्ठमण्डपबासीको निर्विवाद हजारौं वर्ष पुरानो सम्बन्ध र जिउँदो अमूर्त सम्पदा पनि चाहिन्छ ।

नेपाल सम्पदा संघ स्मारिका २०७६

Bodhi TV : Buddhist Personality (15) : Milan Shakya मिलन शाक्य

190503 राष्ट्रिय बौद्ध सम्मेलनया सन्देश

राजेन मानन्धर

नेपाःया थीथी थासय् स्वनातःगु द्वलंद्वः बौद्ध संस्थातय् दथुइ धर्मोदय सभाया थःगु हे बिस्कं नां, इतिहास व गौरव दु । नेपालय् बुद्धधर्मयात अबलय्या शासकतय्सं सह मयाःबलय् धर्मोदय सभाया स्थापना, अले उकिं याःगु ज्या थौं तकं ल्वःमंके फइगु अवस्था मदुनि । छाय्कि थुकिया ऐतिहासिक भूमिकाया कारणं हे नेपालय् आः बुद्ध धर्म थथे न्ह्याना वनाच्वंगु धाःसां पाइमखु ।

नेपालय् थेरवाद, महायान (हिमाली) व वज्रयान (स्वनिगःया) स्वताजि बुद्धधर्मया हे अस्तित्व दुगु खँयात लुमंकाः स्वंगू कथंया धर्मयात नं थःथःगु ख्यलय् विकास, संरक्षण व सम्बद्र्धन अले प्रचारप्रसार यायेत दयेकातःगु धकाः धयातःगु धर्मोदय सभां थःगु स्थापनाया ७२दँ दुने तःगू हे दूरगामी प्रभाव लाकीगु ज्या यानावयाच्वंगु दक्वस्यां खनाच्वंगु दु ।

उकी मध्ये आःया प्रसंग धइगु नेपाल सरकारं झिदँय् छकः याइगु जनगणनाय् बौद्धतय्गु सही गणना याकेगु निंतिं पलाः न्ह्याकेगु खः ।
झी दक्वस्यां धयावयाच्वना बुद्ध नेपालय् बूगु धकाः । व ल्याखं ला नेपालय् च्वंपिं दक्व हे बुद्धवंशया जुइमाःगु खः, बुद्धधर्म जक सयां मगाः दक्वं दक्वं हे बुद्ध दर्शनय् पारंगत जुइमाःगु खः ।

तर अथे जुइफयाच्वंगु मदु । सरकारी तथ्यांकय् नेपालय् बौद्धत धयापिं ९ प्रतिशत जक दु धकाः क्यनातःगु दु । खइ ला ? थ्व झी दक्वसित बिचाः याकीगु न्ह्यसः खः । लिसः बिइत हिसाब यानाच्वने म्वाः । नेपालय् थःत हिन्दु धाइपिं संविधानय् खसआर्य धायेकातःपिं हे जक धाःसां जिउ । उमित थःत हिन्दु धायेगु स्वतन्त्रता दु ।

तर थःत प्यंगू वर्णय् लाके मखंपिं मनूत गथे वर्ण–व्यवस्थाया आधारय् दयेकातःगु धर्मया हिस्सा जुइ ? उपिं ला हिन्दु हे जूसां आगन्तुक हिन्दु जक जुइ, सम्मेलनय् पर्यवेक्षक जुइथें जक । अले अज्याःपिं धाथेंयापिं वंशजकथं हिन्दुत थन गुलि दु ले धकाः स्वःसा ४० प्रतिशतया जःखः जक खनेदइ ।

धर्मनिरपेक्षतायात कयाः सुनांनं राजनीति यायेगु उचित मखु, थौं नेपाःया हरेक धर्म उतिकं
समान जुइगु धर्मनिरपेक्षता हे जक नेपाःया धाथेंगु पहिचान जुइ

उलि जक मखु, थन च्वंपिं ब्राम्हण, क्षेत्री, वैश्य व शुद्र धयातःपिं बाहेक गुलि नं आदिबासी जनजातित दक्व बुद्ध धर्मलिसे सतीपिं खः धकाः अध्ययनं क्यं । उकी दुने विशेष यानाः शेर्पा, ह्योल्मो, तामाङ, गुरुङ, मगः, राइ, लिम्बु आदिपिनि नं थःथःगु परम्परा कथं यानावयाच्वंगु पूजाआजा बाहेक बुद्ध धर्मपाखें उमिगु दर्शन व संस्कृति प्रभावित दु धकाः अध्ययन अनुसन्धानं क्यनाच्वंगु दु ।

उकिसनं आः ला मगःत, सुदूर पश्चिमया खसत व थारुत तकं थः पूर्खा बुद्धधर्मावलम्बी जूगुलिं आः उपिं नं बुलुहुं बुद्धधर्मपाखे लिहां वयाच्वंगु दु धकाः अन हे समुदायया नेतृत्वं धयाहःगु दु । थज्याःगु इलय् नेपाःया सरकारं झिदँय् छकः याइगु जनगणनाय् बौद्धत गथे जुयाः झिम्हय् छम्ह हे मदइगु धइगु न्ह्यसः झीगु न्ह्यपुइ वइगु स्वाभाविक खः ।

नेपाः म्हसिउम्ह छम्ह सामान्य मनुखं नं धायेफु थ्व पाय्छि तथ्यांक मखु धकाः । तर नं राज्यया संयन्त्र, अन च्वंपिं मनूतय्गु नियत अले भचाभचा बौद्धतय्गु हे कमजोरीं यानाः नेपालय् बौद्ध धइपिं ९ प्रतिशत जक दु धइगु सन्देश विश्वय् न्यनावनाच्वंगु दु । पञ्चायत काल ला बौद्धतय्सं जिपिं दु धइगु सः तये तकं थाकुयाच्वंगु ई जुयाच्वंगु खः ।

पोखराया अन्तु डाँडाय् दयेकाच्वंगु विश्वशान्ति स्तुप सैनिकत वनाः थुनाबिउबलय्या छगू दसु हे थ्व खँ थुइकेत गाः । कमसेकम पञ्चायत क्वःदलेधुंकाः बुलुहुं नेपाःया बौद्धत थःगु धार्मिक पहिचान ल्यंकेत सबल जुयावल ।नेपालय् प्रजातन्त्रया पुनर्वहाली लिपा २०४७या संविधान च्वयेत्यंगु इलय् नेपालयात हिन्दुराष्ट्र धयातःगु थासय् धर्मनिरपेक्ष घोषणा याकेमाःगु आवश्यकता महसुस यानाः राजधानीइ लाखौं मनूत कुहां वयाः बृहद् बौद्ध ¥यालीया आयोजना यात ।

उलिमछि जुइकाः नं नेपाःयात हिन्दु हे धकाः च्वकाबिल । निक्वःगु जन–आन्दोलन २०६२–२०६३ लिपा वःगु संविधानय् नेपाःयात धर्मनिरपेक्ष धयातःसां हिन्दुतय्गु सनातन धर्मया रक्षा धाःसा राज्यं याइ धयातःगु दु । अज्याःगु इलय् आः नं नेपाःया बौद्धत सचेत जुयाः कमसेकम जनगणनाय् बौद्धतय्गु सही तथ्यांक पितवइगु वातावरण दयेके मानिगु खँ धयाच्वनेम्वाः ।

थ्व गलत तथ्यांकयात सच्चेयायेत धर्मोदय सभा न्हापांनिसें योजना हे दयेकाः न्ह्यज्यां वयाच्वंगु खः । थ्व ज्याया औचित्य थौं नं उलि हे दनि । थ्व हे झ्वलय् धर्मोदय सभां वि.सं. २०७५ चैत्र २३ व २४ गते लमजुङय् १२ क्वःगु राष्ट्रिय बौद्ध सम्मेलन याःगु जुल । थुकिया मू ज्या धइगु छगू वृहत गोष्ठी यायेगु खः — नेपालया जनगणना वि.सं. २०७८य् बौद्धतय्गु सरोकार व भूमिका धइगु विषयय् ।

सम्मेलनया उलेज्या यासें गण्डकी प्रदेशया मुख्यमन्त्री पृथ्वी सुब्बा गुरुङं नेपालय् आः नं धर्मनिरपेक्षतायात कयाः सुनांनं राजनीति यायेगु उचित मखु धासें थौं नेपाःया हरेक धर्म उतिकं समान जुइगु धर्मनिरपेक्षता हे जक नेपाःया धाथेंगु पहिचान जुइगु खँ कनादिल । उगु हे ज्याझ्वलय् धर्मोदय पुरस्कारं प्रा.डा. बज्रराज शाक्ययात पुरस्कृत यात ।

अले लक्ष्मीदेवी मानन्धर स्मृति पुरस्कारं बेसीसहरया रणबहादुर गुरुङ व भोटेओडारया क्याप्टेन खरजङ गुरुङयात पुरस्कृत यात । अथे हे स्वम्ह जेष्ठ नागरिकपिं —क्व्होलासोँगर गाउँपालिका २ तोल्जोङया १०० दँ दुम्ह निमा लामा ह्योल्मो, बेसीशहर नगरपालिका ६ या ९६ दँ दुम्ह सन्तबहादुर गुरुङ व दोर्दी गाउँपालिका ५ पाचोकया सुकपाल गुरुङ — यात सम्मान यात ।

गोष्ठी ज्याझ्वलय् समाजशास्त्री डा. कृष्ण भट्टचनं वि सं २०७८या नेपाःया राष्ट्रिय जनगणनाय् बौद्धतय्गु सरोकार व भूमिका नांगु कार्यपत्र प्रस्तुत यानादीगु खः । उकी वय्कलं १९५२निसें २०११तकया बौद्ध जनसंख्याया विस्तृत तथ्यांक न्ह्यब्वयाः सरकारं नेपालय् हिन्दूत जक दु धइगु खँ प्रमाणित यायेत बौद्धतय्गु ल्याः म्हो क्यनाः मिथ्यांक जक बियाच्वंगु द्वपं बियादिल ।

अथे जूगुलिं २०२१या जनगणनाय् थःगु धर्म बौद्ध छाय् च्वयेगु, झी बौद्ध खः धायेत थाकुयाच्वंगु भ्रमपूर्ण खँया सम्बन्धय्, सन् २०२१या जनगणनाय् धर्मया महलय् बौद्ध च्वकेत छु यायेमाली धइगु खँय् विस्तृत ब्याख्या यानादिल । वय्कलं बौद्धतय्गु जनसंख्या सन् १९८१य् ५.३२ प्रतिशत व सन् २००१य् १०.७४ प्रतिशत क्यनातःगु अले सन् २०११य् ९.०४ प्रतिशत क्यनातःगु नं उल्लेख यानादिल ।

वय्कःया कथं गुलिखे आदिवासीतय्सं थःगु धर्म, गथेकि राई, लिम्बुतय्सं किरात धर्म, तमुतय्सं बोन, प्रकृति पूजक जूगुलिं व हे मच्वसे छाय् बौद्ध धर्म मच्वयेगु धइगु सम्बन्धय् डा. हर्क गुरुङं धयादिउथें व थःगु पहिचान जूगुलिं व हे च्वःसा पाय्छि जुइगु अले जनगणनाया राजनीति व नश्लीय व जातीय भेदभाव विरुद्ध ल्वायेत संख्याया महत्व दइगु जूगुलिं व बौद्ध धर्म समानताय् आधारित विश्वव्यापी पहिचान दुगु धर्म जूगुलिं बौद्ध च्वःसां जिउगु खँ नं उल्लेख यानादिल ।

वय्कःया बिचाः कथं सन् २०११या जनगणनाया सम्बन्धय् धर्मोदय सभा, युवा बौद्ध समूह लगायत बौद्ध धर्माबलम्बी व आदिवासीतय्गु संघसंस्थातय्सं यक्व न्ह्यवंनिसें निरन्तर रुपं जनगणनाय् बौद्ध धर्म च्वकेगु व छेँछेँय् वनेगु अभियान उगु सहयोग समितिलिसे सहकार्य यानाः इलय् शुरु यायेमाः अले प्रत्येक छेँया परिवारया दक्व सदस्ययात स्वयम्सेवक अभियानकर्तातय्सं नापलानाः बौद्ध धर्मय् चिं तयेत व मेमेगु भ्रम चिइकेत सत्य तथ्य जानकारी बियाः पूर्णरुपं सचेत यायेमाः ।

उगु कार्यपत्रय् आचार्य कर्मा सिन्चेनं व प्रा डा वज्रराज शाक्यं टिप्पणी यानादिल । वयां लिपा २४ गते आइतबाःया ज्याझ्वलय् उपाध्यक्ष इन्द्रबहादुर गुरुङ, तमु ह्युल छोंज धिंया अध्यक्ष रेशम गुरुङ, नेपाल आदिबासी जनजाति महासंघया अध्यक्ष जगत बराम, नेपाल तामाङ घेदुङया बाबु घिसिङ, मगर बौद्ध सेवा समितिया अध्यक्ष देउबहादुर राना, ओबिसी महासंघया प्रवक्ता वीरबहादुर महतो, थारु कल्याण समितिया लाहुराम चौधरी लगायतया वक्तातय्सं न्ह्यकुन्हु प्रस्तुत जूगु कार्यपत्रय् आधारित जुयाः नेपाःया जनगणनाय् बौद्धतय्त गुकथं प्रस्तुत यानातःगु धइगु खँय् थःगु बिचाः प्वंकादिल ।

वय्कःपिंसं नेपालय् बुद्धया जन्म जुयाः नं बौद्धतय्गु तथ्यांक तक नं सरकारं पितबिइ थाकुयाच्वंगुलिइ विरोध नं प्वंकादिल । आइतबार हे उगु कार्यपत्रयात कयाः दक्व सहभागीत स्वंगू पुचः जुयाः उकी थःथःगु बिचाः तयाः पुचः मुँज्या च्वन अले अन्तय् दक्व पुचःया पाखें वःगु खँयात प्रस्तुत यायेगु ज्या नं जुल ।

वयां लिपा नेकपा गण्डकी प्रदेशया प्रमुख सचेतक मायानाथ अधिकारी, प्रदेश सांसद धनञ्जय दवाडी, पूर्वसांसद जमीन्द्रमान घले, पूर्वराज्यमन्त्री रामबहादुर गुरुङ, बेंसीसहर नगरपालिका प्रमुख गुमानसिंह अर्याल, सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी काजीमान सुनार, धर्मोदय सभाया केन्द्रिय महासचिव सागरमान बज्राचार्य, खाङसेर रिम्पोछेलगायत दक्वस्यां नेपाःया थी थी धर्मया थःथःगु विशेषता दुगु अले उकी बुद्ध धर्मया थःगु हे स्थान दुगु खँ कनादिल  ।

दक्वस्यां नेपालय् बुद्धधर्मं हे जक म्हसीका बिइगु धासें उकियात ल्यंकातयेगु लिसें जनगणनाय् नेपाःया विविध पक्षया सही चित्रण जुइमाःगु खँ कनादिल । अन्तय् अन उगु गोष्ठीया सार, टिप्पणी व सहभागीतय्गु विचारया मर्म कःघानातःगु लमजुङ घोषणापत्र तयार जुल, गुकियात धर्मोदय सभाया केन्द्रीय उपाध्यक्ष व घोषणापत्र तयारी समितिया संयोजक पद्मज्योतिं न्ह्यब्वयादिल ।

घोषणापत्रय् थथे धयातःगु दु —“नेपाःया सरकारी तथ्यांकय् बौद्धतय्गु जनसंख्या वास्तविकता स्वयां तसकं म्हो क्यनातःगु दु । थथे जुइगुली जनगणना यायेगु प्रविधि व प्रक्रियाय् कमजोरी दु धाःसा बौद्ध समुदायय् नं चेतनाया अभाव खनेदत । बौद्धतय्गु संख्या यथार्थ स्वयां कयौं गुणा खनेदतकि सरकारया नीति व कार्य योजना दयेकेगु ज्याय् लिच्वः लाइगुया लिसें राजनीतिक सामाजिक क्षेत्रय् गलत अर्थ तयेगु कुतः जुयाच्वंगु खनेदु ।”

जनगणनाया राजनीति व नश्लीय व जातीय भेदभाव विरुद्ध ल्वायेत संख्याया महत्व दइगु जूगुलिं व बौद्ध धर्म समानताय् आधारित विश्वव्यापी पहिचान दुगु धर्म जूगुलिं बौद्ध च्वःसां जिउ

अथे हे थुकी थ्व सम्मेलन दक्व जाति, संस्कृति धर्मयात थःथःगु पहिचानयालिसें थहां वयेकेबिउसा झीगु देय् बल्लाः, बांलाः व शान्त जुइ धइगु विश्वास यासें थ्व सम्मेलनय् ब्वति काःगु संघसंस्थात छपँ जुयाः आः वइगु जनगणनाया लागि धर्मोदय सभाया तत्वावधानय् दक्व बौद्ध व आदिवासी जनजातितय्गु सत्य तथ्य व पहिचान क्यनेगु अभियान न्ह्याकेत छगू समन्वय समिति गठन यायेगु नीति तय याइ धयातःगु दु ।

अथे हे घोषणापत्रया न्हापांगु बुँदय् धयातःगु दु – “बुद्ध धर्म धायेगु हे बौद्धशिक्षा खः । मनूत थःगु जीवनय् दुःखं मुक्त जुइत व सुखपूर्वक जीवन हनेत बुद्धं बियाबिज्याःगु शील, समाधि व प्रज्ञाया शिक्षायात नेपालीतय्त अःपुक उपलब्ध यायेत बौद्ध संघसंस्थात प्रमुख शहरय् जक मखु गां, पहाड, तराई मधेश दक्व थासय् न्ह्यज्यायेमाःगु व नेपाल सरकारं नं उकियात ल्वयेक शिक्षा नीति व कार्य योजना दयेकेमाःगु खनेदु ।”

उगु घोषणापत्रं लुम्बिनीयात विश्व शान्तिया मुहान धकाः घोषणा नं जुइधुंकूगु परिप्रेक्षय् नेपालयात अन्तराष्ट्रियस्तरया बौद्धशिक्षा व अनुसन्धान केन्द्रया रूपय् विकास यायेत नं माग याःगु दु ।

उकिया लिसें ‘संविधानसभां पारित यानाः जारी यानातःगु नेपालया संविधानया प्रस्तावनाय् नेपाःयात बहुजातीय, बहुभाषीक, बहुधार्मिक, बहुसांस्कृतिक तथा भौगोलिक विविधतायुक्त विशेषतायात आत्मसात यानाः विविधतायुक्त एकता, सामाजिक सांस्कृतिक ऐक्यबद्धता, सहिष्णुता व सद्भावयात संरक्षण अले प्रबद्र्धन यायेत संकल्प यानातःगुलिइ नेपाःया समस्त बौद्ध तथा जनजाति समुदायं गौरव अनुभू ति याःगु दु धकाः नं धयातःगु दु ।

अले अथे हे उगु घोषणापत्रय् नेपालय् थथे ऐतिहासिक संविधान जारी जुइधुंकाः नं संविधानय् न्ह्यथनातःगु मान्यता व मर्मया अःखः सुयातं छगू धर्म व संस्कृतिइ यक्व संलग्नता क्यनेगु वा धार्मिक निस्पक्षताय् छुं शंका पिज्वजइगु गुगुं ज्या मजुइमा धकाः विशेष सतर्कता क्यनेत नं अपिल यानातःगु दु ।

थुकथं यक्व लिपा नेपाःया बौद्धत छगू बौद्ध संस्थाया हे आयोजनाय् गोलबन्द जुयाः थःपिनिगु समस्याया बारे चिउताः प्वंकेत व सहकार्य यायेत तयार जुयाः न्ह्यःने वःगु दु । थुगु ज्याझ्वः धर्मोदय सभा बेंसीसहर व भोटेओडारया स्थानीय व्यवस्थापनय् आयोजना जूगु खः ।
मेमेगु बौद्धतय्गु ज्याझ्वः थें थन नं सांस्कृतिक ¥याली हे दकलय् आकर्षक खनेदत ।

स्वनिगलं निसें वंपिं नेवाःतय् लिसें गुरुङ, मगः, तामाङ, ह्योल्मो, चेपाङ व मेमेगु समुदायया बौद्धत थःथःगु मौलिक वसःया लिसें बाजं इत्यादि ज्वनाः जुलुसय् वल । मनाङे चौतारानिसें न्ह्याःगु उगु जुलुसय् वा वःगु इलय् हे नं उमिसं बेंसीसहरया बजारय् थःगु म्हसीका बियाः अन च्वंपिं स्थानीय मनूतय्त छगू कथं उत्साहित यात ।

उकिया लिसें शनिबाःकुन्हु बेंसीसहरय् च्वंगु छगू गुम्बाय् अनया अवतारी लामां वाङ (अभिषेक) बियाबिज्यात । अले ज्याझ्वः क्वचायेकाः अन सहभागी दक्वं ल्हातिइ सीमत ज्वनाः शान्ति पदयात्राय् नं सहभागी जुल । समग्रय् लमजुङ सम्मेलनं झीत छगू जिम्मेवारी बियाहःगु दु । थःत बौद्ध धायेकेयःपिंसं आः भ्वँतय् नं थःगु धार्मिक पहिचान बौद्ध हे खः धकाः नवाकेमाःगु दु ।

हरेक बौद्धं थःत अथे औपचारिक तथ्यांकय् बौद्धतय्गु धलखय् दुथ्याकेफत धाःसा नेपाःया समग्र धार्मिक मानचित्रय् बौद्धतय्गु सही आंकलन जुइ । नेपाः छगू धर्मया जक पेवा मखु धइगु खनेदइ । उकिया लिसें बुद्ध बूगु नेपालय् बौद्धत अल्पमतय् लाः धकाः गुगु हिनभावना बौद्धतय्सं कायेमाःगु अवस्था वयाच्वंगु खः, उकिया नं अन्त्य जुइ ।

थुलि जुल धाःसा छखे राज्यं बौद्धतय्गु निंतिं माःछि अनुपात स्वयाः बजेट न्ह्यचिकेमालीगु अवस्था दु धाःसा मेखे नेपाःया राजनीतिइ आः तक खनेदयाच्वंगु छगू जक धर्मया बर्चस्व नं म्हो जुइ । तर थथे धइगु सुनां नं इच्छा यायेवं, सुनांनं थथे जुइमाल धकाः भासन यायेवं पुवनीगु मखु । उकिया लागि हरेक बौद्ध आः खनि त्यानु मचासे न्ह्यज्यायेमाल ।

छखे आःया धर्मोदया सभा इतिहासय् च्वंगु थज्याःगु मखु, दुनेया खिचलो तापाक्क थ्यंक तायेदयाच्वनी, मेखे स्वनिगः पिने धर्मोदय सभाया उपस्थिति उलि उत्साहजनक मदु । अज्याःगु अवस्थाय् म्हुतुं धयाथे न्ह्यज्याये अःपु मजू । अले सम्मेलन ज्वःछि सहलह जूथाय् व थःगु खँ तयेथाय् मच्वंसे न्ह्यइपुकेत जक स्वनिगलं वंपिं सहभागीतय्सं नं आः रमझम जक यानां आः वइगु जनगणनाय् सही तथ्यांक वइमखु धकाः वाःचायेकेमाल ।

निदँ अथक परिश्रम यात धाःसा थः गुगु गुगु संस्थाय् आबद्ध जुयाच्वनागु खः, उगु उगु संस्थाया महत्व जनतां थुइ, आः बौद्धत धइपिं खालि दान धर्म जक यानाः पुण्य संचय जक याइपिं मखु, देशकाल कथं थःगु अस्तित्वया लागि सनीपिं नं खः धकाः इतिहासय् प्रमाणित नं जुइ ।

तसापौ ११३९ चौलागा १४ (२०७६ वैशाख २० शुक्रवाः) 190503

https://nepalbhasatimes.com/20551