Wednesday, November 22, 2017

विपस्सना कसरी गरिन्छ ? ओशो रजनिश


 

ओशो रजनिश

विपस्सना मनुष्यजातिको इतिहासको सर्र्वािधक महत्वपूर्ण ध्यान प्रयोग हो । जतिजना मानिसले विपस्सनाबाट बुद्धत्वलाई उपलब्ध गरे त्यति कुनै अन्य विधिबाट गरेन । विपस्सना अपूर्व छ ! विपस्सना शब्दको अर्थ हुन्छ — हेर्ने, फर्केर हेर्ने । बुद्ध भन्नुहुन्छ — इहि पस्सिको, आउ र हेर ! बुद्ध कुनै धारणाको आग्रह राख्दैनथे । बुद्धको मार्गमा हिँड्नको लागि ईश्वरलाई मान्नु नमान्नु, आत्मालाई मान्नु नमान्नु आवश्यक हुँदैन । बुद्धको धर्म यस पृथ्वीमा एक मात्र धर्म हो जसमा मान्यता, पूर्वाग्रह, विश्वास इत्यादिको कुनै आवश्यकता छैन । बुद्धको धर्म मात्र वैज्ञानिक धर्म हो । बुद्ध भन्नुहुन्छ आउ र हेर । मान्नुपर्छ भन्ने छैन । हेर अनि मान । र जसले देख्छ उसले मान्नुपर्छ होइन कि उसले मान्नै थाल्छ । र बुद्धको हेर्ने जुन प्रक्रिया थियो, देखाउने जुन प्रक्रिया थियो, त्यसैके नाम हो विपस्सना ।

 

 

विपस्सना निकै सीधा र सरल प्रयोग हो । यो आफ्नो आउँदै जाँदै गरेको श्वासप्रति साक्षीभाव हो । श्वास जीवन हो । श्वासबाट नै तिम्रो आत्मा र तिम्रो देह जोडिएको छ । श्वास सेतु हो । वारी देह छ, पारी चैतन्य छ, मध्यमा श्वास छ । यदि तिमी श्वासलाई ठीकसँग हेरिरहन्छौ भने अनिवार्य रूपेण, अपरिहार्य रूपमा, शरीरबाट तिमी भिन्न अफुलाई चिन्नेछौ । श्वासलाई हेर्नको लागि जरूरी हुन्छ कि तिमी अफ्नो आत्मचेतनामा स्थिर होउ । बुद्धले भन्नु भएको छैन कि आत्मालाई मान । तर श्वासलाई हेर्ने अरु कुनै उपाय नै छैन । जसले श्वासलाई हेर्छ ऊ श्वासबाट भिन्न भयो, र जो श्वासबाट भिन्न भयो ऊ शरीरबाट त भिन्न भइ नै हाल्यो । किनभने शरीर सबभन्दा टाढा छ, त्यसपछि श्वास छ, त्यसपछि तिमी छौ । यदि तिमीले श्वासलाई देख्यौ भने श्वासलाई देख्ने बितिकै शरीरबाट त तिमी अनिवार्य रूपेण छुट्यौ । शरीरबाट छुट, श्वासबाट छुट अनि शाश्वतको दर्शन हुन्छ । त्यस दर्शनमा नै उड़ान छ, ऊंचाई छ, त्यसैको गहराई छ । बाकी न त कुनै उचाइ छ जगतमा, न कुनै गहराइ छ जगतमा । बाँकी त व्यर्थको दौडादौड हो ।

 

 

फेरि, श्वास अनेक अर्थमा महत्वपूर्ण छ । यो त तिमीले देखेको होला, क्रोधमा श्वास एक ढंगबाट चल्छ , करुणामा अर्को ढंगबाट । दौडि़रहँदा एक ढंगबाट चल्छ, बिस्तारै हिँड्दा अर्को ढंगबाट चल्छ । चित्त ज्वरग्रस्त हुँदा, एक ढंगबाट चल्छ, तनावले भरेको बेलामा एक ढंगबाट चल्छ, र चित्त शान्त हुँदा, मौन हुँदा अर्को ढंगबाट चल्छ । श्वास भावहरुसँग जोडिएको हुन्छ । भावलाई बदल, श्वास बदलिन्छ । श्वासलाई परिवर्तन गर, भाव परिवर्तन हुन्छ । अलि कोशिश गर । क्रोध आउँछ तर श्वासलाई हल्लिन नदेउ । श्वासलाई थिर राख, शान्त राख । श्वासको संगीत अखण्ड राख । श्वासको छन्द नटुटोस् । अनि तिमीले क्रोध गर्न पाउँदैनौ । तिमी ठुलो मुश्किलमा पर्छौ, गर्न चाहेर पनि रिसाउन पाउँदैनौ । रिस उठेर पनि आफै हटेर जान्छ । क्रोध हुनको लागि यो जरूरी छ कि श्वास अन्ंदोलित होस् । श्वास आन्दोलित भयो भने भित्रको केन्ंद्र डगमगाउँछ । होइन भने क्रोध देहमा नै रहन्छ । देहमा आएको क्रोधको कुनै अर्थ छैन, जबसम्म चेतना त्यसबाट आन्दोलित नहोस् । चेतना आन्दोलित भयो भने जोडिन्छ ।

 
फेरि यसको उल्टो पनि सत्य छ — भावलाई बदल्यो भने श्वास बदलिन्छ । तिमी कहिल्यै बसिरहन्छौं । भाव शान्त छ । कुनै तरंग छैन चित्तमा । उदय भइरहेको सुर्यसँग तिमी तल्लिन छौ । फर्केर हेर, श्वासलाई के भयो ? श्वास त निकै शान्त भएको छ । श्वासमा एउटा रस बनेको छ, एउटा स्वाद, छन्दमा बाँधियो ! श्वास संगीतपूर्ण भयो । विपस्सनाको अर्थ हो शान्त बसेर, श्वासलाई नबदल …याद राख प्राणायाम र विपस्सनामा यही भेद छ । प्राणायाममा श्वासलाई बदल्ने चेष्टा गरिन्छ, विपस्सनामा श्वासलाई जस्तो छ त्यस्तै हेर्ने आकांक्षा छ । जस्तो—ऊबड़खाबड़ छ, राम्रो छ, नराम्रो छ, तेज छ, शान्त छ, दौडिरहेको छ, बसिरहेको छ । जस्तो छ त्यस्तै !

 
बुद्ध भन्नुहुन्छ, तिमी यदी चेष्टा गरेर श्वासलाई कसैगरी नियोजित गर्छौ भने चेष्टाबाट कहिले पनि महत फल हुँदैन । चेष्टा तिम्रो हो, तिमी नै सानो छौ, तिम्रो चेष्टा तिमीभन्दा ठुलो हुनसक्दैन । तिम्रो हात सानो छ, तिम्रोको छाप जहाँ जहाँ पर्छ त्यहाँ त्यहाँ सानोपन रहन्छ ।

 

 

त्यसैले बुद्धले यो भन्नु भएन कि श्वासलाई तिमी बदल । बुद्धले प्राणायामलाई समर्थन गर्नुभएको छैन । बुद्धले त भन्नुभएको थियो ः तिमी बसेर खाऊ, श्वास त चलिरहेको छ, जसरी चलिरहेको छ, बस हेरिराख । जसरी बाटोको किनारमा बसेर हिँडिरहेका बटुवाहरुलाई हेरिन्छ, अथवा नदी किनारमा बसेर नदीको बगिरहेको तरंग हेरिन्छ । तिमी के गर्छौ ? एउटा ठुलो तरंग आएपनि हेर्छौ, नआएपनि हेर्छौे । बाटोमा कारहरु, बसहरु आएपनि हेर्छौ नआएपनि हेर्छौ । गाई भैंसी आएपनि हेर्छौ । जे भएपनि त्यसलाई त्यसरी नै हेरिराख । त्यसलाई बदल्ने कत्ति पनि आकांक्षा नल्याऊ । बस शान्त बसेर श्वासलाई हेरिराख । हेर्दा हेर्दै श्वास झन् शान्त भएर जान्छ । किनभने हेर्नुमा नै शान्ति छ ।

 
र नछानीकन हेरिरहनुमा ठुलो शान्ति छ । आफुले गर्ने कुनै प्रश्न नै रहेन । जसरी छ त्यसरी ठिक छ, जसरी छ त्यसरी शुभ छ । हाम्रो आँखा अगाडिबाट जे पनि गइरहेको छ, हाम्रो त्योसँग कुनै लिनुदिनु छैन । अनि उद्विग्न हुने कुनै सवाल छैनं, आसक्त हुने कुनै कुरा पनि हुँदैन ं। जुन पनि विचार आएर गइरहेको छ, त्यसलाई निष्पक्ष भएर हेरिराख । श्वासको तरंग बिस्तारै बिस्तारै शान्त हुन थाल्छ । श्वास भित्र आउँछ, त्यसलाई नाकको प्वालमा अनुभव गर । श्वास भित्र जान्छ, फोक्सोमा फैलिन्छ, फोक्सो फैलेको अनुभव गर । फेरि एकै छिनमा सबै रोकिन्छ …अनुभव गर त्यो रोकिएको क्षणलाई । फेरि श्वास बाहिर जान्छ, फोक्सो खुम्चिन्छ, अनुभव गर त्यो खुम्चाइलाई । फेरि नाकको प्वालबाट श्वास बाहिर जान्छ । अनुभव गर त्योे उत्तप्त श्वास नाकको प्वालबाट बाहिर गएको । फेरि एकै छिन सबै अड्छ, फेरि नयाँ श्वास आउँछ ।

 
यो एक विश्राम हो । श्वास भित्र जानु, एकै छिन भित्र अड्नु र फेरि श्वास बाहिर आउनु, एकै छिन श्वास बाहिर अड्नु फेरि नयाँ श्वासका आवागमन, यो एउटा चक्र हो — चक्रलाई चुपचाप हेरिबस । गर्ने जस्तो कुनै काम नै छैन, बस हेर । यो नै विपस्सनाको अर्थ हो ।

 

 

के हुन्छ यो हेर्दैमा ? यसलाई हेर्दा अपूर्व हुन्छ । यसलाई हेर्दा हेर्दै चित्तका सबै रोग तिरोहित भएर जाने गर्दछ ं। यसलाई हेर्दा हेर्दै म शरिर होइन, यसको प्रत्यक्ष प्रतीति हुनजान्छ । यसलाई हेर्दा हेर्दै, मं मन होइन, यो स्पष्ट अनुभव हुन्छ । र अन्तिम अनुभव हुन्छ कि म श्वास पनि होइन ं। अनि म को हुँ त ं? यसको कुनै उत्तर तिमी दिन सक्दैनौ । थाहा त पाउँछौं तर बताउन सक्दैनौ, लाटाले चिनीको स्वाद बताउन नसकेजस्तै । यही हो उड़ान । म को हुँ भने थाहा त पाउँछौ तर भन्न सक्दैनौ । अब अबोल हुन्छौ । अब मौन हुन्छौ । गुनगुनाउँछौ भित्र भित्रै, मीठो मीठो स्वाद लिन्छौ, नाच्छौ मस्त भएर, बांसुरी बजाउँछौ तर भन्न सक्दैनौ ।

 
र विपस्सनाको सुविधा यो हो कि जहाँ पनि गर्न सक्छौ । कसैलाई छुस्स पनि जानकारी नहोस् । बसमा बसेर, ट्रेनया यात्रा गर्दा, कारमा यात्रा गर्दा, सडक किनारमा, बजारमा, घरमा, खाटमा पल्टेर, कसैलाई थाहा पनि हुँदैन किनभने न त कोही मन्त्रको उच्चारण गर्नुपर्छ, न कोही शरीरको विशेष आसन छान्नु पर्छ । बिस्तारै बिस्तारै यो यति सुगम र सरले र यति भित्रको कि जहाँ पनि लैजान सकिन्छ । र जति धेरै विपस्सना तिम्रो जीवनमा फैलिन्छ, त्यति नै एक दिन बुद्ध को यस अदभुत आमन्त्रणलाई बुझ्छौ – इहि पस्सिको! आऊ र हेर !

 
बुद्ध भन्नुहुन्छ — ईश्वरलाई मान्नु पर्दैन, किनभने शास्त्रले भन्छ कि मान्ने त्यतिबेला हो जतिबेला तिमीले देख्छौ । बुद्ध भन्नुहुन्छ — त्यसकारण पनि नमान कि मैले भनेको हो ं। मान्यौ भने तिमी चुक्छौ । हेर, दर्शन गर । र दर्शन नै मुक्तिदायी हो । मान्यताहरुले हिन्दू बनाइ दिन्छ, मुसलमान बनाइ दिन्छं, ईसाई बनाइ दिन्छ, जैन बनाइदिन्छ, बौद्ध बनाइदिन्छ — दर्शनले तिमीलाईं परमात्माका साथ एक बनाइदिन्छ । अझ तिमी न हिन्दू हौ, न मुसलमान, न ईसाई, न जैन, न बौद्ध — फेरि तिमी परमात्ममय हौ । र त्यही अनुभव पाउनु छ । त्यही अनुभव पाउन योग्य छौ ।

अनुवाद : राजेन मानन्धर

 

ओशो: मरो हे जोगी मरो , #12

साभार Anandabhoomi

Wednesday, November 22nd, 2017/

Tuesday, November 7, 2017

171106 नेवाः समाज व मिसा स्वतन्त्रता


राजेन मानन्धर

नेवाःजुयाया झीके गर्व दु । झीगु म्हसिका झीत यः । अथे जुयाः झीगु सकतां बांलाःगु खनीगु झीगु मिखां । बांलाः धायेत सुयागुं अनुमति म्वाः, भिं धायेत सुयाकें न्यनाच्वनेम्वाः । अथे जुयाः ला झी दक्वं सकारात्मक, अले झीत नकारात्मक जुइ नं मयः, जूपिं नं मयः ।


खँ थन मिसा समानता व मिसा स्वतन्त्रताया । नेवाःतय्गु धर्म, संस्कृतिया अध्ययन अनुसन्धान याइपिं विद्वानतय्सं धाइ नेवाः समाजय् मिस्तय्गु तःधंगु स्थान दु, झीथाय् अथे मिस्त धकाः क्वत्यलेगु चलन मदु, अझ झीगु समाजय् मिस्त हे निर्णयकर्ता आदि इत्यादि । थ्व खँ गलत नं मखु । स्वयावन धाःसा झीगु समाजय् मिस्तय्त आदर यानातःगु, समानता व स्वतन्त्रता बियातःगु जक मखु निर्णय यायेगु अधिकार बियातःगु नं तःगु दसु लुइ । थुकिं झीत सकारात्मक दयेकी, थ्व बांमलाःगु खँ मखु । झीके दूगु बांलाःगु खँय् लय्तायेगु धइगु जीवनयात सकारात्मकतापाखे न्ह्याकेगु खः । तर उकियालिसें झीगु हे समाजय् मिस्तय्त न्ह्याः वयेके मबिइगु, थाहाँ वयेके मबिइगु तत्वत नं यक्व हे दु । ई पायेधुंकल, समाज हिलेधुंकल, तर थ्व छगू तत्व आः तकं गुगुं रुपय् सां सक्रिय तिनि । सक्रिय जक मखु, झीगु मिसा स्वतन्त्रतायात हे चिनातइगु खँयात तकं तर्कया बलं थ्व हे झीगु म्हसिका धकाः तकं झीत अलमलेयायेत व सक्रिय जुयाच्वंगु दु । थथे जुयाः नेवाः समाजय् मिसाया बारे सकारात्मक व नकारात्मक निगुलिं पक्षयात बःचा हाकयेक वालेगु कुतः थन यायेमाःगु दु ।
न्हापां सकारात्मक पक्षय् छकः दुवाले ।


नेवाः समाजय् वैदिक धर्म हनीपिनिगु उपस्थिति दुसां, जनजाति स्वभावया समाज खः । थथे धइगु थ्व प्रकृति पूजक, समानताया पक्षपाती अले मातृसत्ताया पक्षधर खः । अथे जूगुलिं थनया पुलांगु स्वयाः पुलांगु पहया बासस्थान, पारिवारिक संरचना, अले नेवाःतय्सं पुज्यानातःपिं द्यःत नं प्रकृति अले वयांलिपा अजिमाया रुपय् हे खः । थन लूगु दकलय् पुलांगु मूर्तित मध्ये अष्टमातृकातय्गु मूर्ति खः धाइ । झीसं ला खनाच्वना कि थनया समाजय् वैदिक प्रभाव वयेधुंकाः नं झीसं मातृकातय्त पुज्यायेगु मत्वःता । अझ थन ला नेवाःतय्गु थ्व विशेषता हे धायेमाः कि झीसं वैदिक धर्मंं मानेयाकातःपिं मिजं द्यःतय्त नं मिसाया स्वरुपय् जक पुज्याना । उपिं धइपिं मिजं द्यःया कलाःपिं मखु, मिसा स्वरुप हे खः । गथे कि झीसंं ब्रम्हा, विष्णु, महेश्वर वा इन्द्र पुज्यायेगु मखु, ब्रम्हायणी, वैष्णवी, माहेश्वरी वा रुद्रायणी व इन्द्रयायणी पुज्यायेगु खः । लिपा वैदिक संस्कारयापिनिगु बाहुल्यता दयावँसेंलि रुद्री यायेगु, स्वस्थानी धलंदनेगु, प्यम्ह नारांद्यः सिइकः वनेगु इत्यादि खँ दुहाँवल ।
उकिसं छम्ह मिसामचायात कुमारी द्यः धकाः पुज्यायेगु, मिसाम्ह द्यवं नेपालयात हे रक्षा यानातःगु धकाः विश्वास यायेगु अले थः स्वयाः च्वय्या थाय् तयाः मिसा जूगु हे कारणं जक सुयातं भागियायेगु हिम्मत, उदारता व दर्शन नेवाःतय्के जक दु ।


झीसं खनाच्वना, समाजय् मिस्त हे निर्णायक जुयाच्वनी, इहिपा, संस्कार, भ्वय् न्यायेकेगु, छेँ दनेगु इत्यादि छेँय् सगोल च्वनाः यायेमाःगु निर्णय यायेगु ज्या अकसर मिस्तय्गुपाखें हे जुइ । झीसं खंसां मखंसां थ्व झीगु म्वायेगु पहया द्योतक खः ।


संस्कारया खँय् झीगु स्वभावं हे मिस्तय्त प्राथमिकता बियातःगु खनेदु । उमिगु शारीरिक विकास वा मनोवैज्ञानिक विकासयात ध्यानय् तयाः हे म्हाय्मचाया मचाजंको न्हापां यायेगु, इहि, बाराय् तयेगु इत्यादि संस्कारया व्यवस्था यानातःगु खः । थुकिया धार्मिक व साँस्कृतिक महत्व दु । थज्याःगु संस्कारं मिसा मस्तय्त थः विधुवा जुइमखु, थःगु स्वतन्त्र अस्तित्व दुु धइगु खँय् मानसिक रुपं तयार याइ ।


इहिपाया खँय् नं नेवाः समाजय् मिसामचाया सहमति मदयेक मांअबुं यसें इहिपा यानाबिइगु सम्भावना दइमखु । लाखा हयेगु, अनं छ्वयाहःगु सिन्हः तिइगु छगू भ्वासिपह क्यनेगु ज्या जक मखु, सहमति कायेगु छगू सालीन लँपु नं खः । स्वयम्बर, सिंच तयेगु व तुति भागियाकेगु चलन वःगु यक्व मदुनि धकाः धायेफुपिं आः नं दनि । पुलांगु व न्हूगुया दथुइ आःतक अन्तर क्यने फइतिनि ।


इहिपाः धुंकाः मिसामचायात दुचायेकगु, वंजलाः इत्यादि संस्कारं वयात न्हूगु छेँय् लसकुस याइ, न्हूगु परिवेशय् भ्यलय्पुनेत ग्वहालि याइ, वयात थः महत्वपूर्ण सदस्य जुल धइगु आभास बिइ । अथे हे दुगुलिइ दुचायेकेगु संस्कारं न वयात अनया साँस्कृतिक जीवनया छगू अंग दयेकल धइगुया छुमां बिइ ।


इहिपाः बलय् वयात बिइगु ग्वय् वया स्वाभिमानया प्रतीक खः । ग्वय् ल्हातिइ प्वःचिका छ्वयेगु दर्शनय् “पाले पुण्य मारे पाप”या निरहपन दुमथ्याः । थ्व धइगु अपमान, अन्याय सहयानाः सुं नेवाः मिसा भाःत जूम्हस्या छेँय् म्वानाच्वनेत बाध्य मदु धइगुया संकेत खः । न्यनातया जक मखु, म्हाल धायेधुंकाः मांबौया करं जक नं सुयां म्ह्याय् भाःतलिसे ह्वनेत बाध्य जुइमखु, अले ग्वय् लितबिइधुंकाः सुं नं मिजंयाके सुयातं कलाः धयाच्वनेगु हक दइमखु । उलिजक मखु, भाःत मत्यवंं मन्त धाःसा अले कलाः जूम्हस्यां थःयथे जीवन हनेगु क्वछिइफत धाःसा अन्त्येष्ठीइ तकं मच्वँसें ग्वय् तयाः लिहाँ वयेगु स्वतन्त्रता नं छम्ह मिसायात नेवाः समाजं जक बिइ ।


उलिजक मखु झीके भृकुटी, कीर्तिलक्ष्मीनिसें मंगलादेवी व सहाना प्रधान तकया इतिहास नं दु । थ्व झीत गर्व यायेत इतिहासं बियातःगु हे खः । व लिसें निम्ह प्यम्ह नेवाः मिस्त थाय् थासय् थ्यंगु दु, थ्यंगुयात थ्यंगु धाये हे माः । स्वतन्त्रता मदुगुसा उपिं थ्यनीला? धइगु स्वभाविक न्ह्यसः तयेत थाय् दयेकातःगु दु उमिसं ।



थुलि खयाः नं नेवाः समाजय् मिस्त दक्व स्वतन्त्र अले समान दु धइगु भ्रम नं तयातये मजिउ । नेवाः सभ्यता व सामाजिक संरचनागत विकासया इलय् नेवाः मिस्तय्त न्ह्यागु न्ह्याक्व अधिकार बियातःगु खःसां, समानतां जाःगु समाजया कल्पना यानातःगु खःसां थौंया परिवेशय् स्वत धाःसा नेवाः समाज नं भारतवर्षय् दूगु वैदिक समाजया हे प्रतिविम्ब कथं पितृसत्तात्मक समाजया ब्व जुयाः नेवाः समाज न्ह्यानाच्वंगु खनेदु ।
खयेत ला संसारय् न्ह्याथाय् नं मिसा अधिकारया खँ व समानताया खँ किसिया क्यनेगु व नयेगु वा थें धाइ । पिनें पिनें मिसा अधिकार दु धयेगु दर्शनं समाजयात छाय्पियातइ, मेखे दुनें दुनें मिस्तय्त न्हापा दास अले आः ब्वसाया रुपय् मिजंतय्सं छ्यलातःगु दइ । नेवाः समाज नं थ्व पाखें अलग मजू ।

आःया खँ ल्हायेगु खःसा गुगुयात झीसं झीगु समाज, धर्म, संस्कृति वा रहनसहन धयाच्वना, थ्व ख्यलय् नं मिस्तय्गु अधिकार ल्याःखायेतकं थाकु । मिस्त स्वतन्त्र, समान व अधिकार सम्पन्न दु धकाः धायेगु किसिया क्यनेगु वा थें जक जुयाच्वंगु दु नेवाः समाजय् । छखे वैदिक धर्मया पनां पनेमफयेक बाः वःगु प्रभाव, मेखे हिन्दी फिल्म व टेलिसिरियलया प्रभावं नेवाः समाज नं तापायेफयाच्वंगु मदु ।


खः, नेवाः समाजय् मिस्तय्संं छु यायेगु मिजंतय्सं छु यायेगु धकाः ज्या इनाबियातःगु दु, जिम्मेवारी फरक । स्वयेबलय् थ्व सामान्य व सकारात्मक हे खःसा थ्व जेण्डरया विभाजन मिस्त कमजोर अले उमित कमजोर यानातयेमाः धइगु सोचं घ्वानाहयातःगु यच्चुक खनेदु । आः थुकिइ गर्वयायेगु लाकि आपत्ति प्वंकेगु थःथःगु बिचाः खः ।


नेवाः समाजय् गुथिया महत्व धयाच्वनेम्वाः । अन आःया परिवर्तित अवस्थाय् नं मिस्तय्गु सदस्यता अघोषित रुपं वर्जित हे तिनि । वैदिक हिन्दु समाजय् ला जुइगु हे जुल, लिसें बौद्ध समाय् तकं मिजंतय्त दूगु सामान्य अधिकार मिस्ततय्त मदु । भिक्षु जुइगु अधिकार मिस्ततय्त जक बियातःगु मदु धाःसा वलिसें स्वानाच्वंगु पञ्चदान कायेगु अधिकार मिस्तय्त बियामतःगु खँ आः तकं विवाद । थ्व विभेदयात चिइकेगु स्वयेगु हे नं दुस्सहास तिनि । गनं वल समानता?


रजस्वला वा “थिइमजिउ जुइगु” छगू प्राकृतिक खँ खः धकाः दक्वस्यां सिउ तर थुकियात झीगु समाजं अझं स्वीकार यानातःगु मदुनि । सुदुरपश्चिमय्थें छाउपडिइ हे च्वनेम्वाःसां हरेक छेँय् हरेक पुजाय्, बइगलय् उमित पनातःगु दु । थ्व झीसं तपुनां तपुइफइगु खँ नं मखु ।


झीके ध्यबा दयाः ला, वा सुविधा झीथाय् थ्यंक वःगुलिं, नेवाः मिस्त मेमेगु जातयापिं मिस्त स्वयाः यक्व शिक्षित । तर व शिक्षा गन छ्यलाच्वंगु दु धकाः स्वःसा यक्व धयाथें आखः ब्वनातःसां मिस्त छेँज्याय् हे जक तक्यनाच्वंगु खनेदु । ब्वनाः ज्या यानाच्वंपिं मिस्त इहिपा धुंकाः ज्या त्वःताः च्वनेमाःगु अवस्था आः म्हो जक दु तर नं मन्त धकाः धुक्क च्वनेगु अवस्था मदु ।

बिइत ला झीसं थः म्ह्याय्पिन्त नं वं धाइ थ्वं धाइ धाधां नं भचा भचा स्वतन्त्रता बियाच्वना । अथेसां म्ह्याय्पिन्त याकःबाकः गनं मछ्वया, काय् न्ह्याबलें दुहाँ वःसां जिउ, म्ह्यायत ७ बजेजुलकि फोनयानाः सःता च्वना । हानं म्ह्याय्यात न्ह्याक्व ब्वंकातयासां, धाःधाःथे पुनेबियातयासां, डिस्कोय् हे वनेबियातयासां वं थम्हं मिजं ल्यइ धकाः ग्यानाच्वना । ल्य हे ल्यःसां “बरु बरमू जिउ, जातं मबिउम्हलिसे छता वनेमते” धकाः गनाच्वना ।


म्ह्याय् नं भौ जुइतिनि धकाः सिउ अले भौ नं सुयां म्ह्याय् खः धकाः नं सिउ । तर म्ह्याय्यात बियातयागु स्वतन्त्रता भौयात बिइमयःनि झी । छखे थः यःयःथे याकातयाम्ह म्ह्याय् हे नं बियाछ्वयेधुंकाः अथे यायेमते थथे यायेमते धकाः स्यनाच्वना सा मेखे भौयात जागिर नकाः नयेमखु धाइपिनिगु परिवार आः नं दनि । थ्व खक्व खँ घरगृहस्थीया हे जक खःसां थुकिया तप्यंक स्वापु मिसा अधिकार व समानतालिसे दु । थ्व हिइके मफत धाःसा मिसा अधिकारया खँ भालुयात पुराण हे जक जुयाच्वनी ।


समान शिक्षा व समान अवसर दसेंलि मिस्त नं उकथं हे नेतृत्व ख्यलय् खनेदयेमाःगु मखुला? ख ला नेतृत्व धइगु अवसर दयेवं जक कायेफइगु खँ मदु, तर नं झीथाय् मिसा नेतृत्वया खडेरी जुयाच्वगुं खँ थन नीस्वनातःगु अधिकांश भाषा, संस्कृति, जातीय व मेमेगु खलः पुचलय् मिजं नेतृत्व हे लानाच्वनीगुयात स्वयाः नं धायेफु । खुल्ला प्रतिस्पर्धाय् वनेफूगु अवस्था मवःतले छुं कथंंया आरक्षण बियाः हे सां मिस्तय्त नेतृत्वय् हयेमाल, उमिगु क्षमता, सोचाइ व प्रतिभाया लबः नेवाः समाजयात वनेमाल धइगु खँ आःतक बागडोर ज्वनातःपिं नेवाःतय्सं मचायेकूतले थनया नेतृत्वय् मिस्तय्सं समान अवसर कायेखनीगु अवस्था मदु ।

वथेंतुं छखे देय्या प्रशासन वा सरकारी जागिरय् नेवाःत हे म्हो जुयाच्वंथाय् नेवाः मिस्त झं ल्याःखायेत तकं मदु । थुकिया छगू हुनि छेँ जः पाखें हे प्रोत्साहन मदुगु नं खः ।

धर्मय् दर्शनय् न्ह्यागु न्ह्याथे जूसां म्ह्याय् बुलकि छेँजःया ख्वाः खिउँसे च्वनी, “हानं पालय् काय् बुइकि” धकाः ध्याचु नके मगाःनि । आः नं हरेक छेँय् मांबौ वा अजिबाज्यापिनि काय् वा छय्या आसा दनि । काय् बुल कि मेय्छ्यं तयाः कु छ्वयेगु चलन झीगु हे खः । थज्याःबलय् नेवाःसमाजय् मिस्तय्त द्यःदयेकाः पुज्याइ धइगु दर्शन ध्याक्वय् लाइ ।


खँ समाजशास्त्र, धर्म, दर्शन व संस्कृतियागु मखु । थ्व झी म्वानाच्वनागु पहयागु खः । समाज परिवर्तनशील, हिलांच्वनी । तर हरेक समाजय् थें झीगु समाजय् नं हिइकेमबिइपिं, निसःदँ न्ह्यः बांलाःगु खँ आः नं बांलाः हे धयाच्वनीपिं अले न्हूगु खँयात काचाक्क स्वीकार मयाइपिं परम्परावादीत दु । झीगु समाजय् नं अज्याःपिं मदयेमाःगु मदु । उपिं हिलेत ई काइ । तर व स्वयाः नं थन ला झी न्हू धयाच्वनापिं, शिक्षित व संसार खंपिं धयाच्वनापिं, अझ उकिसं विशेष यानाः मिस्त हे नं थःत हिलेत तयार मदुनिगु खँ थन सुचुकातये फइमखु । खँ मिस्तय् सत्रु मिस्त हे धाइगु पुलांगु दोष बिइगु खँपुया मखु, खँ ला आःया चकंगु समाजय् नं न्हूगु युगया द्योतक युवा मिस्त हे स्वतन्त्रता व समानता छुकियात धायेगु धइगु खँ स्पष्ट मजूनि, पंगः थनथाय् दु ।



मिसा अधिकारया खँ ल्हायेगु धइगु मिजंयात थुकलं बिइगु वा भेराभेर जुइगु वा छेँ स्यंकेगु खँ मखु, बरु सहअस्तित्वयात स्वीकार याकेगु व मिसा जुयाः सम्मानजनक जीवन हनेगु अले थःगु हरेक सरोकारया विषयय् थमं निर्णय यायेगु अधिकार खः धकाः तक दक्वस्यां थुइकाबिल धाःसा समाज हिलेत थाकु मजू । झीगु हिनुलिइ समानता दु, असमानता व शोषण ला फेसन थें म्हिगः वःगु जक खः, उकियात फातापुइकाकाये अःपु, मिस्त स्वयम् हे छपलाः जक न्ह्यचिलेमाल ।

Note : Published in Newa Misa Daboo Souvenir on 2017 11 06

न्हू सतकयात हानं भीमफेदी थें मृत शहर यायेगु ला?

  राजेन मानन्धर निद्वःदँ पुलांगु सभ्यताया इतिहास दूगु थ्व स्वनिगःया दकलय् तःधंगु बजाः लागा थौंया न्हूसतक वा न्यूरोड खः । थी थी राजनीतिक परिव...