धाथें बौद्ध द्यःगः जकं खःला कि तिरुपति बालाजी ?

नियात्रा

राजेन मानन्धर

चेन्नाइया तांन्वःगुयात स्वन्हुतक घुतकाः जिमिसं आः दक्षिण भारतया हे प्रमुख हिन्दु द्यःगः तिरुपति बालाजीया दर्शन याःवनेगु क्वःछिना । नां हे गाः, भारतया अन्ध्र प्रदेशय् च्वंगु श्री वेंकटेश्वर स्वामी द्यःगः ।

जि, अनिलदाइ, नविन्द्र अले वयानिम्ह पाजुपिं । जिपिं भचाभचा धार्मिक अले भचाभचा अधार्मिक । नास्तिक धाःसा मखु । यक्व न्यनातयागु जिमिसं बालाजीया बारे । धायेत्यःला मत्यःला, बालाजी धालकि ध्यबाया खँ वइगु, ध्यबाया ला सागर हे दु धाइ अन । राज्यया धुकू स्वयाः बल्लाः हँ अनया धुकू । दुपिं मदुपिं श्रद्धालु भक्तजनपिन्सं निगःप्यंगःनिसें लाखौंलाख ध्यबा छाःवइ थन । गन जक तइगु जुइ उमिमछि ध्यबा । छाय् माःगु जुइ व ध्यबा द्यःयात । बरु बिइपिन्सं नं थन द्यःयात छायेगु पलेसा नयेमखंपिं पुनेमखंपिन्त बिउसा धर्म लाइगु जुइ । धर्मया नामय् मूर्ति पुजा अले अन सम्पत्ति प्वंकाः व स्वयाः यक्व वइगु आसा काइपिं धर्मभिरुत दयाच्वँतले द्यःपिं तःमि जुया हे च्वनी ।

सन् २०१०, मार्च महिनाया न्हिनय् १२ बजे गाडिइ द्यःगः दूगु शहर तिरुमाला वनापिं जिपिं । लँ धाःसा तसकं बांलाः, नकतिनि दयेकातःगु थेंच्वं । अले गनं छथाय् धकाः धूधाः फोहरफिहर वांछ्वयातःगु मखना । दथुइ चेकपोस्टय् कडा चेकिङ यानाच्वंगु दु । ला व अय्लाः ला यंकेगु बिचाः नं यायेम्वाः । छम्हसित स्याउया जूस तकं अय्लाःथें च्वं धकाः वांछ्वयेकेबिल । थ्व गाडीया लँ बाहेक थन वयेगु निगू किलोमिटर तःहाकःगु व गुंगू किलोमिटर तःहाकःगु न्यासि वयेगु व त्वाथः गयेगु लँ नं दु धाइ, भक्तत न्यासि हे वयाः थनया तीर्थाटन पुवंकी । झीथाय् केवलकार चालेवं मनकामना वनेगु लँ सुनावंथें थन सुनामवं । अझ गुलि ला पुलिं पुलिंजक चुयाः हे यात्रा क्वचायेकी धाइ, झीथाय् म्हदुदायेथें । श्रद्धाया थःथःगु रुप दयाच्वनी ।

सनिलया ६.३० बजे तिरुमालाय् थ्यन । द्यःगः पहाडया च्वकाय् जूसां लँ बांलाःगुलिं वनागु मचाः । थाय् न्ह्यइपुसे च्वं, वःन्हुमछि फाँट फाँट जुयाच्वनागु, आः पहाडया उचाइलय् थ्यंबलय् स्वनिगलय् दुहाँ वयागु थें जुयाच्वन । शेषचलम् धाइगु थें थनया जंगलयात । सनिलया फय् नं ख्वाउँसे ख्वाउँसे च्वनावल । निभाःद्यः बिइन, दक्व ह्याउँसे च्वनावल । च्वय् थ्यनेवं ला मेगु हे संसारय् थ्यंगु थें । मनूत इल्लबिल्ल । गनं जक वःगु जुइ, गथेयानाः जक वःगु जुइ । आः दक्व अन हे द्यइथाय् भागियाःवनीगु ला जुइ । जिमिगु पाः गबलय् वइगु जुइ । मनय् धिमय् थात ।

उलि मछि थाहाँ वये धुंकाः नं थन थपाय्धंगु चकंगु थाय् दु । दूगु ला दयेका तःगु ला । थन ला छगू शहर हे बनेजुयाच्वंगु दु । पुलांगु जुल कि इतिहास अतःमतः क्यंकी, अले धार्मिक मान्यताया न्ह्यःने इतिहास न्ह्याबलें गौण जुइ । परापूर्वकाल धाःसां थुकिया निर्माण न्हय्गूगु शताब्दीइ जूगु खनेदु । थ्व थाय् गुंगूगु शताब्दीइ पल्लव वंश, झिंछगूगु शतब्दीइ थंजबूरया चोल वंश, झिंन्यागूगु शताब्दीइ विजयनगर वंश, ब्रिटिश राज शुरु जुसांनिसें १९२५ तक ब्रिटिशतय्गु ल्हातिइ लात अले १९३३य् थुकिया धार्मिक व आर्थिक महत्व थुइकाः जुइ, थुकियात तिरुमाला तिरुपति देबस्थानम् धकाः बिस्कं स्वायत्त लागा दयेकाः तयाबिउगु दु । थ्व थः हे छगू राज्य खः, थुगुल्याखं । धार्मिक राज्य, गनं गनं भ्याटिकन सिटी धायेथें । यःसां मयःसां हिन्दुत बाहेक मेपिं थन च्वनेदइमखु, झीथाय् लुम्बिनीइ मस्जिद दयेकेथें थन दयेके मबिउ, थनया धर्मनिरपेक्ष भारतया सरकारं नं ।

पलख थनया चहलपहलय् तना । शहरतक सितिं यंकाबिइगु रथथेंज्याःगु बसया व्यवस्था दु खनी अन । स्टेशनय्थें अन नं तीर्थयात्रीत याउँक हे बँय् द्यनाः चा बिकेफु ।

लँय् दुछि द्यःया मुर्ति, प्रसाद व मेमेगु उपहारया पसः झ्वःझ्वः दनाच्वन । झीथाय् बुंगद्यःया जात्राय्थें सर्बजात मिइहयातःगु दु । मनूत वयांच्वन, मनूत वनांच्वन । पलख हे म्हाइपु धायेमालीमखु ।

थन वक्वस्यां थःगु सँ पाचुक खानाः निति द्यः दर्शन यायेगु चलन खनी । बुरा, बुरि, ल्याय्म्ह, ल्यासे, मस्त दक्व सँ पाचुकाः वःपिं जक खन जिगु मिखां । मिस्तय्त थःगु सँय् यक्व मोह दइ धाइ, तर थन ला ल्यासेचा ल्यासेचापिं मिस्त हे न्हिउन्हिउँ सँ खाकःवनाच्वन, पाचूगु छ्यनय् तुँचा ब्वयेकाः पिहाँ वयाच्वन । धर्मया न्ह्यःने गन मोह? उमि द्यःया न्ह्यःने दनेबलय् थःके दूगु मोह, माया व घमण्ड त्वःतावनागुया चिं धाइ थुकियात । अले गुलिस्यां गुलिस्यां भाकल यानातइ, जिगु थुलि इच्छा पुवन धाःसा जिं जिगु सँ छायेगु जुल धकाः । इच्छा पुवंकीम्ह द्यः खःला मखुला मसिउ, तर उकिया ज्याला काइ द्यवं । अथवा धाये न्हापा हे द्यःयालिसे सम्झौता यानातःगु दइ, सँ पुलेगु ।

छकः वयाबलय् जिं जक छाय् मखाये, थ्व नं अनुभव जुइ, धकाः मतिइ तया । सँ सितिकं खाकीगु व्यवस्था दु थन, बरु भचा लाइन च्वनेमाः । बाघौति लाइन च्वनेवं पाः वल । झ्वःलिक फ्यतुनाच्वंपिं सँ खाकीपिन्थाय् पुतुं फ्यतुनाबिया, ५मिनेटं सिधयेकाबिल । स्याइ धकाः भचा हे बिचाः मयाः, झ्वाइँ झ्वाइँ यानाच्वन, जिं वाकुछिनाः सहयानाबिया । अन सँ खाकूपिन्त ध्यबा बिइमते धकाः च्वयातःगु ला खनागु खः, तर पिनें वःम्ह धकाः सिइकाः ल्हाःफल, नीतका दां सुतुक्क तयाबिया, म्हासुगु वा क्यनाः व न्हिल ।

तिरुपति तःमि जूगु धइगु अनया चन्दा व्यवस्थाया कारणं खः । अन सुनां गुलि ध्यबा बिल उलि याकनं दर्शन यायेखनी धकाः न्यनातयागु खः । थ्व धर्मया ब्यापार मखुला ? अथेसां अन विरोध मदु छाय् धाःसा व ध्यबाय् भ्रष्टाचारया किचलं खइमखु धकाः दक्वस्यां सिउ । थ्व द्यःगलय् उलि ध्यबा दुकि थुकिं माल धाःसा देय्यात हे ध्यबा त्याय् बिइ धाइ । अन लाखौं वंगु निसें ५०तका वंगु तक पुजाया तिकसया व्यवस्था दु । जिमिसं ३००तका वंगु तिकस कयाः लाइन च्वंवना । अन छायेत छुं यंकेमदु, मोबाइल व क्यामरा सुरक्षा पोस्टय् बियाथिकेमाः । हानं लुखाय् थ्यंकाः तिनि सिल, अन ला म्ह छम्हं त्वपुइगु लं फिना वयेमाः धकाः । ताःन्वःगुलिं बागः प्यान्ट न्ह्यानावयापिं जिपिं प्यम्ह जुक्व लात, नवीन्द्र छम्ह बाहेक । पिने वनाः हानं धोती छपु छपु न्यानाहयाः हिना, अले लाइन च्वना । खनं थन झीथाय् थें भद्दागु लं फिनाः, म्हब्वयेगु लं फिनाः धर्म याःवःपिं सुं हे मदु । खनेवं हे मन आध्यात्मिक जुइकथंया वातावरण दु ।

तीर्थयात्रुतय्गु लाइनय् ला पुरा भारत हे खन जिमिसं उत्तर, दक्षिण, पुर्व, पश्चिम दक्व दिशां मनूत उति हे वःपिं दु, मनूतय्गु श्रद्धा धइगु तःधं । पिनें छकः द्यःगः पुलुक्क खनागु, दुने ला गन थ्यन धइगु अनुमान नं यायेमछिं, चाःचाःहिइका तल छगू हे लाइनय्, अथेसां मनूत हथाय् नं मचाः, त्यानु नं मधाः, दथुं दथुं वःपिं नं मदु । उलिमछि मनूत, अपाय्धंगु लाइन, गनं गनं जक चाःहिइका तःगु व लाइन नं ।, घ्वातुमतु घ्वानाः न्ह्यनेवनेमाःपिं मदु । दक्वस्या ख्वालय् छगू हे भाव दु, छगू हे भक्ति दु, द्यःया न्ह्यने थ्यन कि थःत छु छु माः व व फ्वने, अले द्यवं न्हिलाः न्हिलाः हे दक्वसिया मनसुवा पुवंकी धइगु विश्वास दु ।

जिगु न्ह्यःने ला छगू न्हूगु संसार दु । न्हियान्हिथं पचासौं हजार मनूतय्त गथे यानाः जक व्यवस्थापन याइगु जुइ? थाय् थासय् मेमेगु लाइनयापिं नं जिपिंलिसे ल्वाकज्याःवल, शायद उपिं जिपिं स्वयाः अप्वः वा म्हो ध्यबापुलाः वःपिं जुइ । अले द्यःया न्ह्यःने थ्यनेवं जिपिं दक्वं छगू हे लाइन जुल — सु दुम्ह, सु मदुम्ह, द्यःया न्ह्यःने दक्वं उथें ।

अपाय्सं कलात्मक द्यःगः खनीबलय् थःगु थासय् च्वनाः फुइँ याइपिं नेवाःतय्त कलाकार झी जक मखु खनी धकाः बिचाः यायेत बाध्य याकी व तिरुपति बालाजीया भव्य द्यःगःया परिसरं । द्यःगः जक हे निगू एकड जमिनय् दयेकातःगु धाःगु । अथे धइगु ४१५ फिट तहाकः अले २६३फिट तब्या । दुहाँ वनेगु छगू जक ध्वाखा महाद्वारम् दु । धाथें हे अजूचापापुगु । ५० फीट तजाःगु गोपुरम् धइगु हरहरा थज्याःगु थाहाँ थाहाँ वनीगु शैलीं दयेकातःगु थ्व ध्वाखा मू द्यःगः स्वयाः तजाः, उकिं थन मवःनिपिं मनूत किपाय् जक खनीबलय् थ्व हे द्यःगः खःला धयाथें झुक्केजुइयः । झीथाय् पशुपति विकास कोषय् नियुक्त जुइपिं थज्याःपिं मनूत जूसां उमिसं व नं स्यंकाः ततःधंगु ध्वाखा दयेकेधुंकल जुइ, तर उमि अनया आमगशास्त्रम्य् च्वयातःगुयात हाचां मगाइपिं जुयाः व लुखां हे न्हियान्हिथं द्वलंद्वः मनूतय्त लसकुस यानाच्वंगु दु । अझ व हे लुखां वनेमाः, वये माः । छकः दुहाँ वनीपिं वनी, अले पलख पिइकी, हानं पिहाँवइपिन्त लँ बिइ । मिनेट मिनेटया हिसाब यानाः व्यवस्था यानातःगु दु । थथे यानाः घौछिया दुने प्यद्वः भक्तजनपिन्त लँ बियाच्वंगु दु व हे ध्वाखां ।

दुहाँ वनेवं ध्वाँय् ब्वयेकेगु ध्वजास्तम्भम् दु । झीथाय् थें खवय् जुयाः द्यः चाहिलाः दुहाँ वनेमाः । खवय् लाक्क रंगनायक मण्डपम् दु, जवय् आइना महल दु । अनं भेन्डिबाकिलि धइगु वहया ध्वाखां दुहाँ वनेमाः, अनं दुनेया चुकय् वंगारुकाकिलि धइगु लँुया ध्वाखा जुयाः दुहाँ वनेमाः । व लुँया ध्वाखां धाःसा मेमेपिं दुहाँ वनेदइमखु, अनया हे विशेष पण्डितत जक वनै खनीगु । द्यःच्वनीगु गर्भगृह अन दु ।

इच्छा पुवंकीम्ह द्यः खःला मखुला मसिउ, तर उकिया ज्याला काइ द्यवं । अथवा धाये न्हापा हे द्यःयालिसे सम्झौता यानातःगु दइ, सँ पुलेगु ।

करिब स्वघौत्या तक जिमिगु लाइन अन अन हे चाःचाः हिइकातल । ततःग्वःगु ल्वहंया कलात्मक थां, ल्वहंया धलिं, ल्वहंया हे पःखाः — स्वःस्वःथाय् मन हे सालीगु । अले अन हे व अंगलय् थी थी स्वांया झल्लरथें धकिंथें छाय्पियातःगु । जवं खवं वने मछिंक वालं खुनातःगु दइ, अले थाय् थासय् कर्मचारीतय्सं लँ क्यनाच्वनी । व स्वस्वं मुख्य द्यःग गुखे लाः धइगु अन्दाज हे मजुइगु । फनफन चाहीकूबलय् दिशाज्ञान हे मदयावन । गुखें दुहाँ वयागु गुखें पिहाँ वनेगु छुं हे मसिल ।

आखिरय् जिपिं व द्यःगःया लुखा न्हयःने थ्यने हे माल । गय् यानाः थ्यन गनं थ्यन हे धाये मफइगु । पलखया लागि जिपिं द्यःया मूर्तिया न्ह्यने हे थ्यन । दक्वस्यां छु छु तुतः ब्वनेथें मन्त्र ब्वनेथें ब्वनाच्वंगु । दक्वं लिमलाःपिं तर नं सुनां सुयातं घ्वानाच्वंगु मदु । छसीकथं वल, छसीकथं दन । पिने न्ह्याक्व मत झिलमिल यानातःसां द्यःगः दुने हे धाःसा जवं खवं च्याकातःगु दलूचाया जलय् जक द्यःया दर्शन यायेमाः । लः, निभाः, फय् थज्याःगु प्राकृतिक खँपाखें तक बचेयानातःगु धाःगु थ्व हे जुइ का । पूर्ण रुपं शास्त्रकथं न्हियान्हिथं पुजाआजा याइपिं तुयगु धोतिं चिनातइपिं पुजारीत हे २००म्ह दु धाःगु । व हाकुगु ल्वहंया मुर्तिइ झःझः धायेक लुँ व स्वांया तिसा अले तापाकं खनेदयेक तुयुगु चन्दन हे श्री वेंकटेश्वर स्वामीया स्वरुप खः, गुगु थन जक मखु देय्या हे प्रतीकथें जुइधुंकल । तिरुमाला बालाजी नं वहे, श्रीनिवास नं वहे ।

स्वघौ प्यघौतक दनाः दनाः लाइन च्वनागुया प्रसाद व निगू सेकेण्ड हे छाय् मजुइमा, जिमित धन्य दयेकल । अज्याःगु श्रद्धां झूचाःपिं शुद्ध मन दुपिनिगु दथुइ जिं थःत लुइका । जिगु लागि ला द्यः जक मखु, द्यवय् श्रद्धातइपिं दक्वं द्यः । जिं थ्व धायेमाः, जि भक्त मखु, जिं थन द्यःयाके जितः व माः थ्व माः धकाः फ्वं वयागु मखु, तर भिंगु नुगः दुपिनि दथुइ जि थथे हे दने खनेमा, बिइपिं सुं दुसा जितः थुलि सुवाः बिउ । स्वर्ग नर्कया खँ लिपा ल्हाये ।

उकुन्हु जक गन ब्वनागु । आः अन अज्याःगु हे प्रतिमूर्ति दयेकीगु हँ, सम्पूर्ण तिरुमाला द्यःगःया नमूना, गथेखः अथे । अले अन न्ह्याःपिं न्ह्याःबलय् तक च्वनाः स्वयावने खनी हँ । विकास धाये ला श्रद्धा धाये ला ।

जिं न्यना जक तयागु, थ्व ला न्हापां बौद्ध द्यःगः हँ, लिपा बुलुहुं परिमार्जन यायां थन थ्यंगु हँ । थ्व न्हापा ला लोकेश्वरया द्यःगः हँ । लिपा थन दक्षिण भारतय् बुद्धधर्मया प्रभाव म्हो जुयावनेवं थन च्वंगु मू मूगु बौद्ध द्यःगःयात योजनावद्ध कथं हे हिन्दु द्यःलय् परिवर्तन यानायंकूगु धकाः भारतीय विद्वानं हे अनुसन्धान याःनाः सफू च्वःगु धकाः जिं गनं ब्वनागु लुमं । अँ, डा. के जमनादासं च्वयातःगु का, सफू “तिरुपति बालाजी बौद्ध तीर्थ” धकाः । दक्षिण भारतया दक्वधयाथें मनूत गुंगूगु वा झिगूगु शताब्दीतक बौद्ध हे जुयाच्वंगु खँय् सहमत दु धाइ । खनं खः, आंग्सा मतसे मिस्त मिजंत दक्वस्यां सँ खायेगु अनुमति बुद्धधर्मय् जक दु, वैष्णव धर्मय् ला मिस्तय् सँ खायेगु धइगु हे भाःत मदयेधुंकाः जक । उमि बिचाः कथं पद्मपाणीया थज्याःगु निपा ल्हाःजक न्हापायागु लिउनेया निपा ल्हाः लिपा तयातःगु हँ, व थाय् न्हापान्हापा आदिबासी बौद्धतय्गु पहाड हँ, न्हापा न्हापा अन श्रवण जात्रा जुइगु हँ, प्राचीन ग्रन्थय् थ्व द्यःया परिवारया खँ मदु हँ । बरु थ्व खँ खयेफु कि अबलय्या अनया बौद्धतय्सं यसें हे थः द्यःयात हिन्दुतय् ल्हातिइ लःल्हाना बिल ला?

आः थन अज्याःगु तामझाम, सजिसजाउ अले द्यःया उत्पतिलिसे स्वानाच्वंगु बाखंत निर्माण जुइधुंकल कि आः थथे हालाच्वनेगु आत्मघाती जक जुइ । न्ह्याम्ह द्यःसां द्यः हे ला खःनि ।

अथेला झीसं खना हे च्वना, लिपा भारतय् मुस्लिमतय्सं सत्ता थःगु ल्हातिइ कायेवं उमिसं नं अनया हिन्दू द्यःगःयात मुस्लिम मस्जिद दयेकायंकूगु नं झीसं मसिउगु मखु । मुक्तिनाथयात हिन्दु नामं तपुनाः हिन्दु दयेकूगु खने हे धुन । मेगु छु, सिद्धार्थ कुमारया काय् राहुलयात प्रवज्या याःगु स्तुपया द्यःने शिवया द्यःगः दयेकातःगु लुम्बिनीया कुदानय् वंपिन्सं खँ हे खं जुइ । अले हिन्दूतय्सं थनया बौद्ध नेवाःत व आदिबासी जनतजातितय्त जबरजस्ती मोहनी हनेत बाध्ययाःगु बाखं नं उलि पुलांगु मखुनि । सत्ता हे धर्म खःथें च्वनावइगु । सुयागु सत्ता जुल वयागु धर्मया प्रभाव जनमानसय् गुकथं लाःवनी धइगु ला झी नेपाःपिपिन्सं दकलय् सिउ ।

पिहां वक्वसित पुंगलम् धाःगु घ्यःजा थेंज्याःगु प्रसाद ब्वःताय् तयाः इनाच्वन । हानं पिने न्हाचः लाइन च्वनेत ३००तका बियागु रसीद क्यनाः नैक्याः पाय्ग्वःगु लड्डु छगः छगः नं काये जिउ । तिरुपति लड्डु धालकि नामं हे जाः । उकिंला थ्व कायेत नं उतिकं लाइन च्वनेमाः । नये नं दु, थये नं दु, जुल जिमि ला । लड्डु ल्हातिइ लायेवं छेँ लुमन । छेँय् तक थ्यंकेमानि थ्व प्रसाद धकाः मतिइ तया ।

जिं थ्व धायेमाः, जि भक्त मखु, जिं थन द्यःयाके जितः व माः थ्व माः धकाः फ्वं वयागु मखु, तर भिंगु नुगः दुपिनि दथुइ जि थथे हे दने खनेमा, बिइपिं सुं दुसा जितः थुलि सुवाः बिउ । स्वर्ग नर्कया खँ लिपा ल्हाये ।

न्हिइ लाखौं दयेकेमाः जुइ, गनं वइगु छुचुं, खुवा, घ्यः अले मेगु छु छु । ग्वःम्हस्यां जक दयेकीगु जुइ व लड्डु अले गथेयानाः जक दयेकीगु जुइ । उकुन्हु तिनि लड्डु दयेकेगु हे न्हूगु कारखाना दयेकूगु धकाः छम्हस्यां धयाच्वंगु । थ्व दक्व थन हे छाये हइगु ध्यबां व्यवस्थित जुइ, थन वःगु ध्यबां गनं बाः वनीमखु, पशुपतिइ थें विदेशं वःपिं पुजारीत तयातःगु मदु थन । नइँक्याः जक हे न्हिछिया छगू लाखगः छाय् हइ हँ । अज्याःगु छाय् हःगु ध्यबा व बस्तु हे प्रसाद जुयाः भक्तजनया छेँय् छेँय् थ्यनी । अझ थन वःपिन्त जा हे नकेगु व्यवस्था दु धाःगु न्यनागु । गन खः मसिउ, नयाच्वने ला लाइमखु, स्वये जक खंसां जिउगु । उलि नं जुइफुत । व्यवस्था बांलाःगुलिं हे जुइ मनूत थन वयेवं सकारात्मक जुयावनी, जीवनय् छुं बांलाःगु यायेमाः धइगु मतिइ तयावनी ।

पिहाँ वयाबलय् चान्हय् जुइधुंकल । अथेसां सुयां द्यनेम्वाः । थन ला चान्हय् न्हिनय् थथे हे गुलजार जुयाच्वनी । च्वय् वनाः द्यःगः परिसर छकः लुधंक स्वया । अन ला तुंख्यः पाय्धंगु खुल्ला थाय् नं दु खनी । अले न्हयाक्व मनू वसां गबलें हुल मजू । अले झ्वः छुइगु लँ नं व्यवस्थित यानातःगु जुयाच्वन । अथे जुयाः ला अन तःहाकःगु चीहाकःगु झ्वः दक्व मिलेजुइ, लिपतय् द्यःयाथय् न्ह्यःने छकलं व हे झ्वलय् लाःवइ, दक्वं नापं हे द्यःया दर्शन यानाः लिहाँ वइ । न्यने दु कथं अन न्हिइ न्यय्द्वः निसें छगू लाख मनूत थ्यंगुयात सामान्य रुपं काइ । उलिमछिसित व्यवस्था यायेत अन व्यवस्थापक वा स्वयंसेवकत नं ला उकथं हे तयातःगु दु जुइ नि । तर जि अजू चाल, थन झीथाय् थें तीर्थयात्रुत लाकां न्ह्याये मजिउथाय् छ्यंगूया बुट न्ह्यानाच्वनीपिं अले हतुमतुहकीपिं पुलिसत नं मदु, बन्दुकया सुरक्षा नं म्वाः अन ।

द्यःगः परिसरं पिहाँ वया, न्ह्याक्व व्यवस्थित सां दुने कातुमतु काः । सासः ल्हाये थाकु । आः सर्गः छगूलिं थःगु यानाः छकः ल्हाः चकंका, जँ तप्यंका । छगू युद्ध त्याकावयागुति अनुभव जुयाच्वन । लसतां कुचुकुचु नकाच्वन । अन लुमन्तिया चिं न्यायेगु व खाजा नयेगु पसः दूगु थासय् वना । न्ह्याथाय् वंसां हुलमुल । मनूत या मनूत । अन मनूतय् स्थानीय भाय्या प्रधानतां मन साल । उमि थःगु भाय् बाहेक मेगु छुं म्वाः । मेगु भाय् ल्हाइपिं दक्व पर्यटक । झीथाय् पशुपतिइ नेवाः भाय्ल्हाइपिं खनकि मेगु ग्रहं वःपिं थज्याःगु व्यवहार जुयाचवनी । येँदेय् झीगु, पशुपति इमिगु जुइधुंकल ।

जिं न्यना जक तयागु, थ्व ला न्हापां बौद्ध द्यःगः हँ, लिपा बुलुहुं परिमार्जन यायां थन थ्यंगु हँ । थ्व न्हापा ला लोकेश्वरया द्यःगः हँ ।

पिने पसलय् च्या त्वना, जितः अनया मनूतय्गु इरुथिरु, सँ पाचुक्क खानातःपिं मस्त हालाच्वंगु, ब्वाँय्ब्वाँय् जुयाच्वंगु दक्व दृष्यं रोमान्चित यानाच्वन । स्वस्वं स्वयेमगाःनि । चिचिधंगु प्रसाद वा लुमन्तिया चिं न्यानाः सरासर पिहां वना । लितुलिनाः अले भाः क्वकायेफक्व क्वकानाः सामान मिइपिन्सं मत्वःतू । न्ह्यइपुसे नं च्वं उमिनाप भाःयानाच्वनेगु, बछिं बछिं भाः क्वकाःसां क्वानाच्वंगु चाइमखु ।

पिने तिरुपतितकया बस लुत, उकिइ च्वना वना । थन हे जंगलय् दुने धर्मगिरी धकाः तःधंगु वैदिक ब्वनेकू दु धाःगु न्यनातयागु । सलंसःदँनिसें बालाजिइ पुज्याइपिं द्यःपाःलाःत थनं हे तयार जुइ । जातं व्राम्हण हे जुइमाः उपिं कन्हय्या धर्माधिकारीत, द्यःगःया ताःचाप्वाँय् घानातइपिं उपिं जक जुइखनी । थ्व पालय् ला मखुत, लिपा गबलें छकः स्वःवनेगु जुइ । थनया दकलय् तःधंगु जात्रा धाःगु ब्रम्होत्सवया बारे ब्वनावयागु । गबलें द्यवं हे साल धाःसा जि हानं थन थ्यनीतिनि जुइ, व अपार श्रद्धालुतय् दथुइ जिं थःत तंकेतिनि जुइ ।

हानं तिरुपतिं चेन्नाइ तकया मेगु बसय् वना । चछि बसय् । स्वघौंत्या पलख तकं फ्यमतुसे लाइनय् च्वनागु, अले द्यःयाथाय् घ्वातुघ्वाःगु । भ्वसुक न्ह्यः वल ।

चेन्नाइया थःगु होटलय् थ्यंबलय् आइतबाःया सुथसिया ४ ताइ जुल । द्यनेला दनेला । द्यंवंसा न्ह्यःवइमखु, दनाच्वने धाःसा फूगु मखु । वाथावाथा हे कन । पलख मिखा तिसिनाः लासाय् ग्वतुलाच्वना । गबाय्ती न्ह्यःवल जिं हे मचाः, न्ह्यलं चाःबलय् ला झ्यालं निभाः दुहाँ वयाच्वनेधुंकल ।

केन्द्रीय मानन्धर संघया ख्वाःपतिइ पिदंगु ११३८