Monday, April 15, 2013

20130415 झीगु भाय्या पत्रिका सुं खय् बर्मु वयाः म्वाकामबिइगु...

खँल्हाबल्हा

राजेन मानन्धर 

0 हालय् छिगु नियात्रा सफू ‘न्यामिसाया देसय्’ तसकं चर्चित जुल गज्यागु अनुभव दु ?

ज्वजलपा । यक्व सुभाय् । जिगु नियात्रा सपूm “न्यामिसाया देसय्” तसकं ला छु चर्चित हे जक जुल धकाः धाये ला मजिउनि । तर गुलिस्यां ब्वन, उमिसं ययेकादिइगु दु । जि लय्ताः, जिगु न्हापांगु नेपालभाषा सपूmयात ब्वनाबिउगुलिं ।

0 छिगु साहित्य लेखनया इतिहास गुकथं दु ?

थुकियात इतिहास हे धकाः ला मधाये, बःचाहाकःगु अनुभव दु । न्हापा नकतिनि रत्न राज्यलक्ष्मी क्याम्पसय् आइए ब्वनाबलय् सुकुन्दा दँपतिइ छपु चिबाखं बियागु, ४२ साल पाखे जुइ । थःगु नां न्ह्यथने मछालाः रा मानन्धर धकाः नां तयाः । वयां लिपा अज्याःगु क्याम्पसया थी थी दँपतिइ बाखं व ध्याचूच्वखँत च्वयाः बिया । गुगुं पिहाँ वइ, गुगुं पिहाँ वइमखु । यक्व धयाथें ला पत्रिका हे पिदनीमखु । लिपा सन्ध्या टाइम्सय्े च्वयेगु याना । न्हापा समसामयिक व्यंग्य अले लिपा यक्व विचारप्रधान लेख जक, उकियात साहित्य धायेगु लाकि मधायेगु, व ब्वमिपिनगु खँ ।

न्हापांनिसें साहित्यय् रुचि दुसां साहित्य हे धकाः ला यक्व कलम मन्ह्याका । जिं साहित्य च्वये फइमखुथें ताइगु थःत । च्व हे मच्वयागु धाःसा मखु ।

जागिरे पत्रकारितायात तिलाञ्जली बिइवं हानं थःत घुसुहँु साहित्यपाख घ्वाना । पुलांपालांगु च्वयातयागु पाण्डुलिपियात सपूmया रुप बिया । न्हापां ला सन् २००६लय् मुक्तिनाथ यात्रायात कयाः च्वयातयागु एस्पेरान्तो भाय्या नियात्रायात सपूmया रुप बिया । अनं यक्व न्ह्यः तयार यानातयागु नेपाली–एस्पेरान्तो शब्दकोश नं पिहाँ वल । २००७य् जापान वनागु नियात्रा जिमि भाषासम्पादकलिसे वैचारिक मतभिन्नता वयेवं धुलं गयाच्वन । अले बिचाः वल, नेपालभाषां हे नियात्रा छाय् मच्वये ? यक्वस्यां थ्व विधा नालाकाःगु मखनाः जि नं च्वयेला मच्वयेला जुयाच्वंगु खः । थ्व हे झ्वलय् छपु निपु तःहाकःगु नियात्रा च्वयेधुंकाः जिं सपूmया रुपय् “न्यामिसाया देसय्” पितबिइगु आँट याना । उकुन्हु तिनि जिगु नेपाःया लोकबाखंया सपूm एस्पेरान्तो भासं जापानं पिदन ।

मेगु छगू नियात्रा सपूmया पाण्डुलिपि लगभग तयार दु । प्रकाशक लुत धाःसा थुगुसिइ हानं छगू सपूm पिदनी । सफू पिकायेगु गुलि थाकु धइगु अनुभव दु । तर गुलि फइ स्वये, च्वयां च्वने — न्याइपिं मदु, ब्वनीपिं मदु, समालोचकं समालोचना यानामबिउ धकाः च्वयेगु धाःसा आः थथें दिकेमखु । सुयातं लय्तायेकेत मखु, सुं तंचायधकाः ग्यानाःमखु, थम्हं खंगु थःगु नुगःया भासं च्वयेमाः धइगु जिगु बिचाः ।

बरु ब्वने धाःसा सिक्क यः जि । नेपालभाषा, नेपाली, हिन्दी, अंग्रेजी निसं गबलें गबलें एस्पेरान्तो भाय् या साहित्य तकं लुइवं, लायेवं ब्वनेगु मत्वःता । मेपिनिगु साहित्य ब्वनेबलय् थःम्हस्यां नं बांलाक च्वयेगु उर्जा प्राप्त जुइ । उकिसं जि थौं कन्हय् बौद्ध धर्म ब्वनाच्वना ।

0 छितः गज्यागु साहित्य विधां आकर्षित याः ?

ब्वनेत ला जिं दक्व कथंया साहित्यिक विधा ब्वना । कविता, बाखं, उपन्यास, नाटक नं । उकिसं थः, थःगु विचाःलिसे पाठकयात सहभागी याके दइगु निबन्ध विधां जितः यक्व आकर्षित याः । झ्यातुगु दार्शनिक वा ज्ञान बिइगु मखु, थःगु भावलिसे ब्वमियात लाल कायेकीगु निजात्मक निबन्ध यः जितः । वयांलिपा उपन्यास जुइ ।

न्हापा स्कूलय् बलय्निसें यात्रासाहित्यपाखें जि तसकं प्रभावित । स्कूलय् छपु नियात्रा नेपालीइ ब्वनागु लुमं । अबलय् व स्वयाः यक्व यात्रासाहित्यलिसे परिचित जुइ मखन । लिपा मचायेक जि गुलिभर्स ट्राभल्सं जितः आकर्षण यानाच्वन । शायद अंग्रेजी एमए ब्वनाबलय् तिनि सिल जिं व ला प्रतीकात्मक यात्रा जक खः धकाः । थुकथं जि यात्रासाहित्य लिसे प्यपुनावन ।

लिपा नेपालीया नियात्राकार भीष्म उप्रेतीलिसे व्यक्तिगत स्वापू दयेवं थ्व विधायात दुग्यंक थुइके खन । प्रेरणाथें जुल । नेपाली नियात्रात ब्वनायंका मातूमालाः । उकिं जितः स्यना नं बिल, थःगु विषययात गथेयानाः न्ह्यब्वयेधगु धकाः । थन यात्राय् विवरणया फैलावट व भावया गहिराइया सन्तुलनपूर्ण वर्णन दइ — लेखकं जितः चाःहिइकी, मतिना यानाः थःगु नुगः खँ कनी । लेखकया भावना व थःगु भावना एकाकार जूवनी । सवाः थूलिसे जि झं झं थुकिइ दुनावन ।

0 नियात्रा लेखन नेपालभाषाय् उलि चल्तिया बिधा मखु धाइनि ?

अंग्रेजीया ला छु खँ ल्हाये, नेपाली तकं थ्व दकलय् चल्तिया विधा धायेमाः । तर झी नेपालभाषाय् धाःसा थुकिं साहित्यया विस्कं विधाया रुपय् स्थापित तकं जुइ मफुनि ।

ख्वीदँया दुने नेपालभाषाय् नियात्रा धायेल्वःगु छगू दर्जन सपूm पिमदनेगु धइगु लय्तायेछिंगु खँ मखु, झीगु साहित्य अन थ्यं थन थ्यं धकाः हालाजुइपिं झीगु निंतिं । अथेला नेपालभाषाय् गुगु विधायात चल्तिगु धायेगु धइगु मेगु न्ह्यसः झीगु न्ह्यःने दनि ।

0 छिगु नेपालभाषा साहित्यया अध्ययनपाखे गुलित रुची दु ? गुलि अध्ययन यानादियागु दु ?

स्कूलय् ऐच्छिक नेपालभाषा कयाः ब्वनाबलय्निसें नेपालभाषा साहित्यया सवाः कायेगु वातावरण तयार जुल । क्याम्पसय् अंग्रेजी कयाः ब्वनासां जि नेपालभाषा कयातःपिं पासापिंलिसे सतिइ । अन सुकुन्दा साहित्य पाःलाःया जि न्वकू जुया, छधाः प्याखं धेंधेंबल्लाःकासासाय् नं ब्वति कया । पुलांम्ह पासा सुरेश मानन्धरया संगतं बुलुहुँ नेपालभाषा साहित्य व आन्दोलनयात म्हसिका यंका ।

१९९६सालय् अंग्रेजी एमए सिधयेकाः हानं नेपालभाषाया मतिनां साल । जिं १९९७सालय् नेपालभाषाय् एमए ब्वना । न्हापा नेपालभाषा साहित्य यसें जक ब्वनेगु, अन ला उकिया विस्तृत अध्ययन हे जुल । थःत नेपालभाषा साहित्यय् ह्वब्वाकेत बुलुहुँ तयार याना ।

जितः लुमं, विधागत रुपं धायेगु खःसा जितः ईश्वरानन्दया उपन्यास यल, अले मंगलप्रसाद व पद्मरत्नया निबन्ध । कविता नं यक्व हे यःगु खः तर अबले कोर्सय् धकाः ब्वनापिं कविपिनिगु प्रभावशाली कविता ब्वनेधुंकाः उमिगु हे न्हू न्हूगु कविता ब्वनेबलय् फ्यासुसे च्वनावंगुया कारण मालाच्वनेगु । डा. कमल प्रकाश मल्ल व माणिकलालया समालोचनापाखें जि तसकं प्रभावित जुइगु । जि नं लिपा समालोचक जुइ ला धयाथें मतिइ वइगु ।

0 साहित्य लेखन स्वयां न्ह्यः छि पत्रकारिताय ख्यलय् अप्वः सक्रिय जुया दिइ, पत्रकारितापाखे छिगु गज्यागु अनूभव दु ?

पत्रकारिता जिगु पेशा खः । एमए सिधयेवं १९९६ सालय् दि काठमाण्डू पोस्टय् रिपोर्टर कथं जागिर नया । अनं २००२लय् दि हिमालयन टाइम्सय् थ्यन । यायेमाःगु ज्यायालिसें नेवाः संस्कृति व सम्पदाया खँ च्वये खनकि जि लय्ताइगु, अफिसय् जितः नेवाःतय् पत्रकार धकाः ध्याचु नकूसां । ज्याया हुलमुलय् नं नेपालभाषां च्वयेगु मत्वःता । १९९६ निसें २००८ तक पत्रकारिताया जागिरं यक्व च्वकल, साहित्यिक स्वयाः नं समसामयिक, समाचार ख्वाः वःगु । साहित्यपाखें जि तापाना हे च्वनेमाल । इलं लाकाः सन्ध्या टाइम्सय् रा मानन्धर धइगु च्वसानामं नं थःगु विचारत बिया हे च्वना ।

नेपालय् गनं सिरपाः कायेमनंसां सिंगापुरं पिदनीगु छगू पत्रिकाय् पिदंगु जिगु लेखयात जापानया एडिबिआइ नं याःगु प्रतियोगिताय् दुतिनाः छगू अन्तर्राष्ट्रिय सिरपाः धाःसा कायेखन । १२दँ तक तपाःगु दैनिक अखबारय् ज्या यायेधुंकाः बुलुहँु भचा च्वय् थ्यनेवं थ्व ततःधंगु पत्रिकाय् हाकिमया इच्छा कथं च्वच्वं थः स्वतन्त्र जुइखनीमखु धइगु चायावल । चांन्हिं करपिन्सं धाःथे करपिनिगु खँ जक च्वयाः थःत छ्यलेगु स्वयाः परिवारयात ई बियाः व थः यःगु ज्या यानाः म्वायेमास्ति वल । २००८य् दैनिक अखबारी पत्रकारिताया जागिर त्वःताबिया ।

0 नेपालभाषाया पत्रकारिता छिगु संलग्नता इलय् ब्यलय् न्यने दु तर निरन्तरता मदु ? छाय् थें ?

नेपालभाषा पत्रकारिताया ख्यलय् जिगु निरन्तरता ला छु संलग्नता हे मदु धाःसां जिउ । न्हापांनिसं लाःलाःबलय् मतिइ लूगु बिचाः सन्ध्या टाइम्सयात बियाच्वना । व हे ला पत्रकारिता मखु । जिगु बिचारं नेवाः समाजयात परिवर्तन ला यायेमफुत, वैचारिक असहमति जूगु कारणं फोनं फोनं धम्की धाःसा छकः निकः फयेमाल । थ्व हे जिगु लागि सिरपाः खः ।

बरु २०१० पाखे यलय्या पासापिंलिसे “नेवाःपौ” नामं छगू पत्रिका सम्पादन याना । थुकिं नियमित रुप काये मलायेकं हे दिनाच्वनेमाल । कारण दक्वस्यां सिउ — यानागु दु धकाः जक धायेया निंतिं यानाच्वनेगुया खास अर्थ दु मतायेका ।

बरु नेपालभाषा पत्रकारिताया बारे भचा–भचा अध्ययन दु धायेमाः । नेपालभाषा एमए ब्वनाबलय् थेसिस च्वयेकथं जिं नेपालभाषा छापा पत्रकारिताया अध्ययन यानागु । आः ला यक्वस्यां च्वयेधुंकल । अबलय् ला सपूmया रुपय् भगवती प्रसादं च्वयातःगु नेपालभाषा पत्रपत्रिकाया जातः बाहेक नेपालभाषा पत्रकारिताया म्हसीका बिइगु छुं सपूm हे मदुनि । उलि अध्ययन यायेधुंकाः नेपालभाषाय् उलिमछि पत्रपत्रिका छाय् पिदनी छाय् दिइ धइगु थुल धायेमाः ।

0 नेपालभाषाया उलिमछि पत्रिका पिदनाच्वंगु दु तर ब्वमितय् कमी दु, कारण छु जुइ ?

नेपालभाषा पत्रकारिताय् च्वइपिं मदु, ब्वनीपिं मदु, न्यानाः ब्वनीपिं ला झन् हे मदु । थ्व झी दक्वस्यां खनाच्वना । नेवाःत उलि शिक्षित, अले राजधानी थज्याःगु थासय् च्वनेखनाच्वंगु दु । अथेसां थःगु अस्तीत्व हे मेपिन्त क्यनेगु नेपालभाषां पिहाँवःगु पत्रपत्रिका ब्वनेगु बानी मदु । नेवाःतय् खय् भाय् अंग्रेजी वा हिन्दी भाय्या पत्रपत्रिका ब्वनेयः, नेवाः भाय्या पत्रपत्रिका ब्वने मयः । कारण जिं छु धाये फइ? जिं नं थ्व हे न्यनाच्वनेगु । झीके मांभाय्या मतिना मदुगु खःला, वा मतिना दु धकाः क्यनेत जक मतिनाया स्वां छफ्वः कोटय् स्वचाकेथें जक खःला, व जिं धाये मफु । मतिना दूगु खःसा झीगु भाय्या पत्रिका सुं खय्, बर्मु वयाः म्वाकाबिइगु मखसेंलि न्यानाः ब्वनेगु, तिबः बिइगु झीगु हे दायीत्व खः धकाः तक ला वाःचायेकाबिइमाःगु खः थें च्वं । हानं झी दक्व पत्रपत्रिका व्यवसायिक ढंगं स्वयाः भाषासेवा यायेथें जक पिथनेमाःगुलिं वा पिदनाच्वंगुलिं नं थुकिं स्तरीयतायात थःगु लक्ष्य दयेकेमफुगु अले थ्व हे कारणं ब्वमिपिन्त सालेमफुगु खःला धयाथें नं जितः ताः ।

0 वर्तमान नेपालभाषा साहित्यया गतिबिधिबारे गुलित सन्तुष्ट जुयादिया ?

नेपालभाषा साहित्यया गतिबिधिबारे सन्तुष्ट जुइत न्हापां ला गतिविधि जुइमाल नि । जिं ला गतिविधि हे न द्वलय् स्वयय् छकः निकः जुइगु खना । व नं न्ह्याबलें न्ह्याथासं व हे ख्वाःपाः, व हे खँ । १३ लाख नेवाःत दु धयाच्वना झीसं । तर नेपालभाषा साहित्यया गतिविधि धाःसा व हे ५०–१००म्हसियागु जक पेवा, जिम्मेवारी जुयाच्वन । न्हूपिं मनूत दुतमकयागु ला दुहाँ मवःगु ला ।

पुलांगु दक्व साहित्यिक खलःपुचःत न्ह्यलंब्वानाच्वन, साहित्यिक पत्रपत्रिकात तनावनेधुंकल । झी छखा छेँय् भ्वय् छकः न्याःसा द्वछि मनू मुनी, झीम्ह नीम्ह ज्यासना पुचः दूगु संस्थां साहित्यिक ज्याझ्वः न्ह्याकूसा सछि मनूत मुने थाकु । उकिसं यक्व धयाथें साहित्यिक खलः पुचः राजनीतिक पार्टीया कचा जुयाच्वंगु दु । अन पार्टीया भासं कविता, बाखं च्वइ, ब्वमिपिन्त कार्यकर्ताथें तायेकी ।

सपूm पिकानाया ला खँ हे मेगु दनि । छम्ह औसत नेवाः लेखकया छगू सपूm न्यासःपाः पिदंसा लितूलिनाः मिउसां सछिपाः चुइके थाकु । अज्याःगु सपूm हे नं दछिया झिगू नीगु स्वयाः यक्व पिदनाच्वंगु अवस्था मदु । हानं समालोचकपिं गन दु, उमिसं आःया साहित्यिक गतिविधियात गुकथं विश्लेषण याइ धकाः माःवने मानि । सुनां लापा थाइ, सुनां न्हाय्कं क्यनी? थुकियात नं गतिविधि धायेगु ला ? थ्व स्वयाः सन्तुष्ट जुइगु ला?

0 नेपालभाषाया साहित्य लेखनय् न्हापा गुलि स्तर दु आःया लेखन उलि स्तरीय मजू धयागु न्यनेदु, अथे खः ला ?

न्हापायागु धकाः गबलय्यात धायेगु धइगु हे न्ह्यसः खः । न्हापायागु खँ गुलि ल्हायेगु । जि समालोचक ला मखु, अथेसां १९९०या राजनीतिक परिवर्तन लिपाया खुल्ला वातावरण वसांनिसें नेपालभाषा साहित्य संख्यात्मक व गुणात्मक निकथं हे स्तरीय मजुल थें जितः ताः । न्हापायापिं बांलाःपिं च्वमिपिन्सं आः मच्वयेधुंकल, सपूm पिमथनेधुंकल । हानं उमिसं न्हूगु छुं च्व हे च्वल धाःसां उकिइ न्हापाया ति सवाः मदइबलय् नुगः क्वतुनीगु स्वभाविक खः । अज्याःपिं लेखक साहित्यकारपिन्सं थःत न्हापास्वयाः परिमार्जित यायेगु ला गन पुलांगु इमेज जक ल्यंकातयेफुसां बांलाःथें ताया ।

सकारात्मक जुइमाः धइगु ला दु तर नेपालभाषाया स्तर झीसं जक दु धयां मजिउ, झीगु भाय्या साहित्ययात मेगु भासं हिलाः उमित ब्वंकाः उमिगु प्रतिक्रिया कायेमाः थें च्वं ।

0 नेपालभाषा साहित्य विकासया निंतिं आः गुजोगु गतिबिधिया आवश्यकता तायेका दिया ?

छु यायेमाः धकाः झी दक्वस्यां सिउ । त्वाःत्वालय् साहित्यया गतिविधि, सम्मेलन, गोष्ठीत न्ह्यायेमाल, पुलांपिं न्ह्यःवयेकाच्वंपिं लेखकपिन्सं न्ह्यलं चायेकेमाल, न्हून्हूपिं लेखकपिन्सं कलम न्ह्याकेमाल । व लिसें साहित्यं राजनीतिक पार्टीया भाय् ल्हायेगु त्वःतेमाल, जनताया भासं सिर्जना जुइमाल । नेपालभाषा साहित्ययात निरन्तर मतिना याइगु सक्रिय संस्था माल । गुलिखे साहित्यकारपिनि स्वअध्ययनया अभाव खनाच्वना । थःगु भाय्या थः पासापिन्सं च्वयातःगु हे ब्वनेगु बानी यक्वसिया मदु, खय् भाय्या साहित्यया अध्ययन जक याःसां थौकन्हय् साहित्य गुखे वनाच्वन धइगु सिइदइ । अले थःथवय् नापलायेगु, साहित्ययात कयाः चर्चापरिर्चा यायेगु, वं वयात वंवयात स्यनेगु, बांलाः बांमलाः राय बिइगु यायेमाल । उकिसं झीगु साहित्यय् निरन्तर कलम न्ह्याःपिंं समालोचकतय्सं न्हूपिं व पुलांपिं च्वमिपिनिगु कृतिया समालोचना यायेगु परिपाटी हानं ब्वलन धाःसा झीगु साहित्यं न्हूगु सुथ स्वयेखनी धइगु विश्वास दु ।

Published in Naali Bymonthly in 8/6 (60), 1133 Chaula. 2013 04 15


न्हू सतकयात हानं भीमफेदी थें मृत शहर यायेगु ला?

  राजेन मानन्धर निद्वःदँ पुलांगु सभ्यताया इतिहास दूगु थ्व स्वनिगःया दकलय् तःधंगु बजाः लागा थौंया न्हूसतक वा न्यूरोड खः । थी थी राजनीतिक परिव...