Friday, April 18, 2014

20140418 भारतया बौद्धकलाया दसु साँची स्तुप


राजेन मानन्धर

भारतय् सिद्धार्थं बोधिज्ञान प्राप्त यानाः धर्मचक्र प्रवर्तन यानाबिज्यात अले वथेंतुं वसपोलया निर्वाण लिपा अन क्रमशः बुद्धधर्म न्यनावन । तर थ्व यक्व दँ तक ल्यनामच्वं । थी थी कारणं बुद्धधर्मया प्रभाव भारतय् म्हो जुजुं वनाच्वन । थज्याःगु इलय् सम्राट अशोक छम्ह अज्याःम्ह जुजु जुयाः भारतया इतिहासय् खनेदयेकःवल गुम्हस्यां भारतय् न्हनावनाच्वंगु बुद्धधर्मयात भारत जक मखु व स्वयाः पिनेपिने समस्त दक्षिण एशियाय् हे न्यंकाबिल, पुर्नजीवित यानाबिल । उम्ह हे सम्राट अशोकया पालय् वया हे सक्रियताय् दयेकातःगु छगू स्मारक खः थ्व साँचीया स्तूप ।

अवस्थिति
न्हापा गौरवमय इतिहासया साक्षी जुयाच्वंगु थ्व साँचीया स्तूप आः भारतया मध्य प्रदेश राज्यया रायसेन जिल्लाय् लाःगु छगू गां जक खः । थ्व राज्यया राजधानी भोपाल स्वयाः ४६ किमी उत्तरपूर्वय् लाः अले अनया छगू महत्वपूर्ण तर आःया चिकीचाधंगु शहर विदिशा स्वयाः १० किमी तापाः । अनया समतल थज्याःगु थासय् नं चिकीचाधंगु वाउँगु डाँडाया द्यःने हिसिदूगु बगिंचाया दथुइ अवस्थित जुयाच्वंगु थ्व स्तुप थाय् समुद्र स्वयाः ४३४ मिटरया उचाइलय् लाः । थ्व साँची विशेष यानाः थनया उदयगिरी गुफाय् दूगु धार्मिक कलाकृतिया कारणं नं नां जाः ।

साँची धइगु थनया मुख्य स्तूप जक मखु । थन ला अज्याःगु बौद्ध स्मारकत तःथाय् तःगु हे लूगु दु । उकिइ मध्ये दकलय् पुलांगु स्मारक ईशापूर्वया स्वंगूगु शताब्दीया धकाः धयातःगु दु अले थन ईशाया १२गूगु शताब्दीइतक न्हून्हूगु कलाकृतिं छायेपिइगु व बौद्धतीर्थस्थलया ल्याखं मनूत वयाः पूजा प्रार्थना यायेगु ज्या १४०० दँ तक निरन्तर जुयाच्वंगु खनेदु । उकिया लिसें थन खनेदइगु स्मारक त धइगु मेगु निगः स्तुपत, ५०गू ति विहार वा छेँया अवसशेत व प्यंगः स्तम्भया अवशेषत नं खः । व ल्याखं थ्व क्षेत्र हे ऐतिहासिक व पुरातात्विक क्षेत्र धकाः घोषणा यानातःगु दु ।

आः थनया विकासया इतिहासयात कुलेगु पाय्छि जुइ ।

मौर्यकाल ः
साँचीया मुख्य स्तुपयात मौर्यकालया सम्राट अशोकं (लगभग २७३–२३६ ईपू) दयेकेबिउगु धाइ । व सम्राट मजूनिबलय् हे छकः उज्जैन वनेत वःगु इलय् व विदिशाय् दित अले थनया महाजनया म्ह्याय् देवी वा चन्द्रलिसे इहिपा यात । व हे देवीया थाय् जूगुलिं सम्राट अशोकं थन थ्व स्तुप दयेकेबिउगु जुइफु । इतिहासकारपिनिकथं थुकया निर्माणय् अशोकया छम्ह महारानी देवीं थम्हं रेखदेख याःगु खः । थ्व स्तुपया महत्व दूगु खँ थुकिं नं प्रमाणित याः कि अशोकया काय् महेन्द्र व म्ह्याय् संघमित्रा धर्मदूत जुयाः श्रीलङ्काय् वने न्ह्यः थन वयाः लछि च्वनावंगु धकाः धाइ ।

थुकियात आःतक भारतय् लूगु दकलय् पुलांगु ल्वहँया संरचना धकाः कयातःगु दु । सम्राट अशोकं बुद्धया परिनिर्वाणलिपा अस्थिधातु तयाः दयेकातःगु च्यागः मध्ये न्हय्गः चैत्यया अस्थिधातु लिकयाः चय्प्यद्वः अशोकचैत्य दयेकल । थ्व कथं बिचाः यायेबलय् थपाय्जि तःजाःगु व अशोकया हे जीवनकालय् दयेकूगु थ्व स्तुपय् नं बुद्धया अस्थिधातु दइगु विश्वास यायेछिं । थुकिया धार्मिक महत्व ला द हे दु । उकिया लिसें थ्व बौद्ध कलाया शुरुवात, विकास व अन्त्यया छगु दसिकथं नं धिसिलाक्क दनाच्वंगु दु गन झीसं भारतया बुद्धधर्मया विशालता व ऐतिहासिक विकासक्रमया नं अध्ययन यायेफु । थ्व ल्याखं नं भारतया पुरातत्व, बास्तुकलाया अध्ययन याइपिनिगु निंतिं तःकथं महत्वपूर्ण स्थल जूवल ।

थ्व मूलगु स्तुपया उचाइ कुसा बाहेक ५४ फिट (१६.४६ मी) दु । स्वयेबलय् तसकं सामान्य खनेदूगु थ्व संरचनाया विशेषता धइगु हे सामान्य जुयाः नं आकर्षक जुयाच्वनेगु खः । बुद्धधर्म मेमेगु धर्म स्वयाः पाःगु धइगु हे थन ईश्वर वा द्यःयात थाय् मबिइगु जूगुलिं थ्व छुं द्यःगःया रुपय् निर्माण जुयाच्वंगु मदु । पाली साहित्यय् मालावन धाःसा स्तुपयात “थूप” धयातःगु लुइ, गुकिया सामान्य अर्थ द्वँ जुइ । न्हापां थ्व बुद्धया अस्थिधातु स्वथनातःगु चा व ल्वहँया द्वँ जुइ अले लिपा तिनि थुकियात द्यःनं अपा व ल्वहतं सियाः वाफय् पाखें सुरक्षित यायेत संरक्षण यानातल जुइ । द्यःगलय् थें गर्भगृह मदइगु धइगु हे थुकिया विशेषता खः । स्वनिगःया स्वयम्भू, बौद्ध, चाबहिलया स्तुपथें थुकिइ अज्याःगु अलंकार व बुद्धया मुर्ति तयातःगु मदु । अझनं गनं गनं अन अशोककालया ब्राम्ही लिपिं छुं च्वयातःगु अभिलेखं अबलय्या इतिहास कनाच्वंगु दु ।

उकियालिसें थन निगः अज्याःगु हे स्तुपत नं दु । निगःगु स्तुप डाँयाया अन्तय् दु धाःसा स्वंगु स्तुप जवय् लाः । थुकिइ न्हापा अग्रश्रावकपिं सारिपुत्र व मौदगल्यानया अस्थिधातु तयातःगु खः तर लिपा बेलायती तय्सं थन स्यकाः उकिया अस्थिधातु यंकल । लिपा भारतं व लितकायेत थः स्वतन्त्र जुइकेमाल ।

अथे हे थनया मेगु महत्वपूण स्मारक धइगु थन दक्षिण लुखाया नापं थनातःगु सम्राट अशोकया स्तम्भ खः । यद्यपि आः थ्व स्तंभ त्वधुलेधुंकल अले क्वय्या ब्व जक अल थुनातःगु दनि । अले थुकिया द्यःने च्वंगु प्यम्ह सिंहया मुर्ति नं लिवःगुलिं अन लिक्कसं च्वंगु संग्रहालयय् तयातःगु दु । अथेसां थ्व दक्षिण एशियाय् हे बुद्धधर्म व अशोकया साम्राज्य न्यंगुया दसि खः । थुकिया द्यःने च्वंगु प्यम्ह सिंहयात भारतया ज्वमलाःगु कलाकृतिया रुपय् काइ । उकियालिसें थन कियातःगु सन्देशया कारणं नं थ्व महत्वपूर्ण जूगु दु । थुकिइ कियातःगु सम्राट अशोकया संघया एकता न्ह्याबलें ल्यनाच्वनेमाल, थथे जुइगु बांलाः धइगु आशयया धापु बुद्धशासनया हे आधार जूगुलिं विश्वया बौद्धतय्त थ्व थौंया दिनय् नं उलि हे प्रेरणादायी जुयाच्वंगु दु ।

साँचीया प्राचीन नां ककनन्द, कंकेनवा, ककान्या व काकणाव खः तर थुकिया उल्लेख धाःसा अनया अभिलेखय् जक सिमित जुयाच्वंगु दु, अबलय्या सुं लेखकं नं थ्व नां छ्यलातःगु खनेमदु । भारतया बुद्धधर्मया अध्ययनयात्राय् वःपिं हुयेनसाङ व फाहियानं थ्व स्तुपया उल्लेख मयाःगुयात इतिहासकारतय्सं अजूचायापूगु खँया रुपय् कयातःगु दु । बरु श्रीलंकाया महावंसय् उल्लेख जूगु चेतीयगिरी हे साँची खः धकाः इतिहासकारतय्सं धाइ ।

थुकिया नापनापं थन स्वया ५ मील तापाक्क सोनारी धइगु थासय् च्यागः बौद्ध स्तुप दु अले हानं ७ मील तापाःगु भोजपुरया लिक्क ३७गः बौद्ध स्तुप दु ।

शुङ्ग काल ः
शुङ्ग वंश धयापिं भारतय् मौर्य वंशया लिपा वःपिं जुजुपिं खः । उमिसं विशेषयानाः उत्तर भारतय् ईशापूर्व १८७ निसें ईशापूर्व ७५ तक शाशन यात । शुङ्ग कालय्, साँची स्तुपया संरक्षण बांलाक जुल । अथे खःसां शुङ्ग वंशया न्हापांम्ह जुजु पुष्यमित्र हे साँची स्तुपया शत्रु जूगु खनेदत । ईशापूर्व निगूगु शताब्दीइ थन सम्राट पुष्यमित्रं थ्व स्तुपयात स्यंकाः ध्वस्त यात , अले हानं वया काय् अग्निमित्रं थुकियात हानलिं दयेकल धाइ । शुङ्ग वंशया अन्तिम अवस्थाय् तक वःबलय् थुकियात तःकः ल्ह्वनाः दुगंछि तःधं यानाः हानं ल्वहँया बार दयेकल । उकिया लिसें थुकिया च्वय् माथंवंकाः उकिया द्यःने छगुलिइ मेगु द्यतनाः स्वंगु कुसा तल । अले हानं उकियात प्यकुंलाक्क ल्वहँया हे बारं घेरेयात । लिसें थन स्तुपया चाकःलिं चाःहिलेगु ल्वहँया लँ नं थ्व हे युगय् दयेकेगु ज्या जुल । उकथं साँचीया स्तुपया संरक्षणय् शुङ्ग जुजुपिनिगु योगदान दूगु जुल ।

सतवाहन काल ः
साँचीया स्तुप म्हसिकेगु धइगु थ्व मुख्य स्तुपया प्यखेरं प्यंगू दिशाय् थनातःगु कलात्म्क ध्वाखात खः गुकियात तोरण नं धाइ । थ्व तोरणत सतबाहन वंशया जुजुपिन्सं तयाबिउगु धकाः धाइ । थुपिं मध्ये दक्षिणयागु तोरण सातवाहन जुजु सतकर्नीपाखें उपहारया कथं वःगु खः ।

विशेष प्रकारया ल्वहँतय् दयेकातःगु थज्याःगु ध्वाखा थेंच्वंगु संरचना अबलय्या उच्चकोटीया प्रस्तरकलाया नमूना धकाः कला समालोचकपिन्सं धाइ । थ्व प्रत्येक ध्वाखाया निगः थांया द्यःने छगू धुंकाः मेगु धलिंया आकृतिइ दयेका तःगु संरचनाय् जिउथाय्तक्क राजसी व सामाजिक जीवनशैलीया दृष्य कियाः छाय्पियातःगु दु । थन विशेषयानाः जातक कथा, बुद्धया जीवनी, वयागु उपदेश व लिसें बुद्धकालया मेमेगु घटना लुमंकाबिइगु सामाजिक जीवनया चित्रत दु । थन मनुषी बुद्ध, विश्वन्तर जातक, सुजाता, मारविजय, महाअभिनिष्क्रमण, शाक्यतय्त धर्मदेशना, विम्बिसार वःगु, स्तुप पूजा, माकलं दानबिउगु, कपिलवस्तु वंगु, बोधिवृक्ष आदिया चित्रण कलात्मककथं जुयाच्वंगु दु ।

तःथाय् हे थन बुद्धया चित्रण जुयाच्वंगु दुसां थनथाय् तक बुद्धयात मनूया आकारय् वा व्यक्ति पूजा यायेगु प्रतिमाया रुपय् धाःसा ब्वयातःगु खने मदु । उमि बुद्धयात क्यनेमाल कि सिद्धार्थं दरवार त्वःतेत गयावंम्ह सल, बुद्धत्व प्राप्तियाःगु बोधि सिमा व पालिख्वाँय्या रुपय् न्ह्यब्वयातःगु खनेदु । थुकिं थुगु इलय् तक बुद्धमार्गीपिन्सं बुद्धयात पूजा वन्दना याःसां बुद्धया प्रतिमा धाःसा मदयेकूगु वा दयेकेगुयात बुद्धया अपमानयायेगु ज्या कथं काःगु खः धकाः अनुमान यायेछिं । थबलय् तक प्रमुख बौद्ध चिंया रुपय् छगू चक्र अले वया च्वय् त्रिरत्नया प्रतीक कथं त्रिशुलथेंच्वंगु आकृतियात काइ । थज्याःगु चिंयात श्रीवत्स त्रिरत्न धाइ अले तोरणया दकलय् च्वय् तयातःगु खनेदु ।

कलापारखीपिन्त थनया तोरणया मुख्य आकर्षण धइगु हरेक तोरणया दकलय् क्वय्या धलिंया क्वसं च्वंगु मिसा आकृतित खः । थुकियात शालभञ्जिका धाइ । नग्न वा अर्धनग्न मिसा आकृतियात सिमाकचा ज्वंकेगु भारतीय कलाया छगू अज्यागु पक्ष खः गुकिया चर्चा आदिम कालंनिसें आःया परम्परागत कलाय् तकं जू । साँचीया पूर्वय् च्वंगु तोरण ध्वाखाय्च्वंगु शालभञ्जिका मूर्तियात विशेष बांलाःगु मूर्ति धकाः धाइ । उकिया लिसें किसि इत्यादि जनावरया सहज चित्रण अले सामान्य भारतीय कलालिसे ज्वःमलाःपिं बामपुड्केत व मेमेपिं मनूत, उमिगु वसः, बाजं लगायतया चित्रणं थज्याःगु ध्वाखाय् यूनानी कलाया प्रभाव लाःवःगु खनेदु । थुकथं थन धार्मिक व धर्मनिरपेक्ष कलाया समायोजन जूगु खनेदु ।

थुकथं १२ औं शताब्दीतक अन न्हून्हूग छुं छुं स्मारकत तनेगु ज्या जुयांच्वन । दुहाँ वनेवं हे प्यथाय् बुद्धया मूर्तित खनी तर व मू स्तुपया भाग मजुसे लिपा तनातःगु खनेदु । १७ ल्याःया द्यःगः धकाः नां बियातःगु छगः द्यःगःयात गुप्त कालयागु धकाः अनुमान यानातःगु दु । आः थ्व द्यःगःया प्यंग कलात्मक थां व गर्भगृहजक ल्यनाच्वंगु दनि ।

उत्खनन् व संरक्षण ः
झिंनिगूगु शताब्दी लिपा बुलुहुँ विभिन्न कारणं भारतय् बुद्धधर्मया प्रभाव बुलुसे च्वँच्वं लोप हे जुयावन । थन न्हूगु स्मारक तनेगु व थुकिया संरक्षण यायेगु ला त्वःते थन दूगु थज्याःगु महत्वपूर्ण धार्मिक स्मारकय् मनूत वयेगु तकं मजुयावन । थुकिया लिउलिउ थनया यक्व बौद्ध तीर्थस्थल, स्मारक व मेमेगु पुरातात्विक स्थलत नं ओझेलय् लानावन । अनया समाज लिसे अज्याःगु महत्वपूर्ण स्थलया छुं स्वापू मदयावंलिसे अन वनीपिं पूजा प्रार्थना याःवनीपिं म्हो जुइगु नं स्वभाविक हे जुल ।

झिंगुंगूगु शताब्दीइ तक थ्व थाय् थी थी कथंया मनूतय्गु नजरय् लानाच्वन । सरकारी स्तरं संरक्षण मयाःगुलिं थन अव्यवसायिक व अदक्ष पुरातत्वविद्तय्सं थी थी त्वह तयाः स्यंकेगु व थन दुने तःधंगु खजाना दइगु आसं पटकपटक थन थुनेगु म्हुइगु ज्या यानाच्वन ।

सन् १८१८य् अनया बेङ्गान क्याभल्रीया जनरल टेलरं छक साँचीया भ्रमण यात । अबलय् तक अनया स्मारकत अथेभनं स्यंगु वा स्यंकातःगु थ्यंक मखयाच्वन । वं दकलय् न्हापां साँचीया स्तुपया बारे अभिलेखन यात । थ्व धुंकाः अनया शौखिन पुरातत्वविद्तय्सं तःकः उत्खनन्यात । थ्व ज्या १८८१य् तक न्ह्याना हे च्वन । लिपा सन् १९१२ निसें १९१९तकया दुने थ्व प्राचीन स्मारकयात संरक्षण यानाः आःया अवस्थाय् थ्यंकल । थन लुयावःगु अतिकं महत्वपूर्ण वस्तुत अनसं पुरातात्विक संग्रहालयय् ब्वयातःगु दु । थुकिया संरक्षणया मुख्य श्रेय सर जोन मार्शलयात बियातःगु दु । थुकिया हे लिच्वः धायेमाः सन्  १९८९ निसें थ्व साँचीया स्तुप लागायात युनेस्कों विश्वसम्पदाया धलखय् दुथ्याकूगु दु ।

थुकथं थ्व स्मारक बुद्धमार्गीपिनिगु तीर्थस्थल जक मखु भारतीय व विश्वया हे धर्म, कला, बास्तुकला व समाजशास्त्रया अध्ययन याइपिनिगु लागि छगू अनुपम उदाहरण जुयाः थौंतक धस्वानाच्वंगु दु । थुकिं भारतया बुद्धधर्मया विकास व अवनिति गुकथं जुल धकाः धयाच्वंगु दु । द्वःछि दँ तक भारतं कला व बास्तुकलाया ख्यलय् गज्याःगु विकास यात धकाः कनाच्वंगु दु । थुकिया महत्वयात कयाः समस्त भारतं हे गर्व यानाच्वंगु दु धाःसा थ्व भारतयात विश्वय् म्हसिका बिइगु छगू माध्यम नं जुयाच्वंगु दु ।

Published in Sandhya Times on 2014 04 18 "Sanchi Stupa, the example of Buddhist art of India"

Wednesday, April 2, 2014

तराइया ताल्ला 20140401



राजेन मानन्धर

येँयाः वल कि गय् गय् जि । सिचुया कुचुकुचुं खःला वा मोहनी वयेके हथाय् जयाः खः, थ्वँया नतुंं जक हे ध्यय्ध्यय् चुइके यः । गबलें सिकापतिंचां यःसिं थनाबिइथें, गबलें, याकःचा बसन्तपुलिइ वनाः झिंनालिसिन्तां प्याखं हुलाबिइथें । दछि दुने येँय् दकलय् न्ह्यइपुगु ई खः थ्व, जिगु लागि, न्हूदँ धुंकाः ।

येँयाःबलय् व याये थ्व याये धकाः म्ये हालाच्वनाबलय् ध्वाक्क नापलात पदम, नेवाः देय्दबूया उलेज्या ज्याझ्वलय् ।

“सिक्किम वनेगु खःला? अन थुगुसी येँयाःया विशेष ज्याझ्वः जुइत्यंगु दु । स्वनिगलं च्याम्ह झिम्ह पत्रकारत मुनाःयंकेगु खँ जुयाच्व्रगु दु । नु ।”

सिक्किम धायेवं मनय् वनेवने जुल । अनया राज्यं ग्वहालि यायेवं अनच्वनाच्वंपिं नेवाःतय्सं नं थःगु भाय् संस्कृतिया बारे चिउताः क्यनाहल धकाः यक्व न्यनेधुन । आः थ्व मिखा निगलं नं स्वयेखंसा जि धन्य जुय धइगु मतिइ वयाच्वंगु यक्व दयेधुंकल ।

तर थः आः अज्याःगु तपाःगु ब्रोडशिट पत्रिकाया जागिरे पत्रकार मखये धुंकूगुलिं अज्याःगु पुचलय् जि मन्ह्यंगु महशुस याना । जिं धया, “थः अज्यागु मूलप्रवाहलय् लाःगु पत्रकारिता यानाच्वनाबलय् ला अथे पुचलय् घानाः वनेगु कुतः मयाना, आः वंसा हानं उगुंथुगुंं यानाः लबः काःजुल धाइ धैगु भय नं दनि । छु याये?”

“अथे मनय् तयाच्वने म्वाः । यक्व आदर्शबादी जुइ मजिउ । गज्याःगज्याःपिं ला वनेजिउ, झी ला झन् ज्या याना हे च्वनापिं खः । नु, म्हाः धायेमते । ”

“का सा का । जिगु नं नां तयाबिउ, अले वनेगु गबलय् धयाहिं । नेवारल्याण्डया स्वहाने गयाः सां वनेगु” ज्या यानाः नं पाठकया मन त्याके मफुगु अंग्रेजी लय्पौया न्हिपं ज्वनाः हे सिक्किमय् वनेगु क्वःछिना ।

म ताक्छु मुढा... धाःथें जिगु अफिसय् मेगु हे ग्वसाः जुयाच्वन । निला दत ख्वपया बोडेय् च्वंगु जरी कारखानाय् अवैध रुपं ज्यायाकातःपिं मस्तय्गु उद्धार यानाः छेँय् तयाथिकागु । आ उमिगु लागि अन हान अज्याःगु ज्याय् वनेम्वायेक छात्रवृत्ति व मेमेगु व्यवस्था यानाबिइगु जूगुलिं अन महिला तथा बालबालिका कार्यालय, जिल्ला बालकल्याण समिति लिसे स्थानीय गैरसरकारी संस्थाया संझौता पत्रय् ल्हाःचिं तयेकेत व ज्याझ्वः न्ह्याकेत महोत्तरी व सर्लाही वनेमाल धैगु सुचं वल ।

इच्छा व कर्तव्यया ल्वापु जुल घोराघोर हे जुल । दुनें दुनें इच्छा उलुउलु सनाः जितः घ्वानाच्वन, पिनें पिनें कर्तव्य, त्यतुमतुत्यलाः इच्छायात ल्हाकाच्वन । अन्तय् जीत कर्तव्यया जुल । सिक्किमयात ल्वःमंकेगु बाहेक मेगु उपमय् मन्त, जि मू हायेकातःम्ह दुगुचा ।

अफिसया ज्याय् जि, देवी डोटल व सन्तोष थापा वनेगु खँ जुल । मं मदयाः लाकि छु , जितः थ्वपालय् भ्वंभिंया जिम्मा कायेत ल्हाः मवन । दक्वदिक्व देवीयात स्व धकाः थः पिनेपिने जुयाच्वना । जि मवँसे मगाःम्ह छम्ह पात्र ला खःनि । याकःचा ह्वांग चाःगु मिखां सिक्किमया म्हगस खनाच्वना ।

जुलाइ २६ सुथय् याकःचा एअरपोर्टय् वना । गाडीया इन्जिनं हे बँय् थिइ थेंच्वंगु गाः दयाच्वंगु लँ पुलेवं अन दुहाँ वलकि झितका नीतका न्यालाय्थें ध्यबा पुइकीपिं पार्किङया ठेकेदारत म्हुतुवानाः ख्याः यानाच्वंगु ला खन, तर देय् या राजधानीया एअरपोर्ट छाय थुभनं स्यंगु, सुनां दयेकीगु, अले व दयेकूपिं ठेकेदारतय्गु उत्तरदायीत्व गनवन धकः धाइपिं सुं मदु । अनं न्हियान्हिथं जुइपिं द्वलंद्वः यात्रीतय्सं नं व मछालापुसेच्वंगु प्रवेशद्वार खनाः प्रतिक्रिया मक्यं । उमितः नेपाःया अव्यवस्था थुलि सहज व पाच्य जुइधुंकल, जाकेँ थें ।

धू ब्वःसां सिचुगु फय् पासा दु । ई स्वयाः न्हापा थ्यंगुलिं बँय् सिमन्तिया मसिन लिथनाः नं ढलानया कंकर जक खनेदयाच्वंगु फःचाय् प्mयतुनाः भिष्म उप्रेतीया उकुन्हु तिनि पिहाँ वःगु एकपल्ट टोकियो ब्वनाच्वना । छम्ह छम्ह यानाः पासापिं थ्यंकः वल ।

मचाबलय् सितुपातु वंक ख्याइगु, ध्यबा पुलाः ग्यायेमाःगु मनोरंजनया छेँ भूतवंगलाया प्रवेश लुखा थें खिउँसे, झिझांमिझां दंगु डोमेस्टिक एअरपोर्टया लबि । थाय् थासय् सरसामानया बोरा चाङ चाङ तयातल । मनूत नं अथे हे । गुम्हं गुम्हं उकिइ हे ग्वतुलाच्वन । लाकां त्वःता तःपिं, सँ भागलां तयातःपिं । बोरा पियाच्वंपिं मनूत, मनू पियाच्वंपिं बोरात । गुलिं ध्याक्वय् च्वनाः खासाखुसु यानाच्वन, गुलिं न्ह्यःने दनाः हे अव्यवस्थाया प्रदर्शन यानाच्वन । अनया व्यवस्थांं जितः छकलं ग्वंगःबुँया बसपार्कय् थ्यंकाबिल । छु पाः? देश व हे जुसेंलि ।

बुद्ध एअरया काउन्टरय् टिकट क्यनेगु औपचारितकता व एअरपोर्ट कर पुलेगु ज्या धुंकाः बेन्चय् च्वंगु धू हुयाः फ्यतुना अले हानं सपूm पुइका । कर पुलेमाः अन एअरपोर्ट जुयाः यात्रा यानाया, वा व भूतबंगलाया मनोरञ्जन कयाया । “”

बँय् धू व खिति पाँय् पाँय्, अंगलय् सिलिङय् माकःचिया जाः, प्लास्टर लिवयाच्वंगु, रंग ब्वलावयाच्वंगु अंगः । तारतिर यात्रांपात्रां यगानाच्वंगु दु । गनं नांगागु तारं “आसे जितः थिजक थिउ ले” धयाच्वन, गनं मेनबोर्ड स्वीचया पुचा लिहाँ वयाः दुनेच्वंगु क्यनेमजिउगु गुप्तांग उलाः “का स्व”, धकाः म्हुतु ल्हानाच्वन । सुथसिया च्याताइलय् हे पलाः तय्त पचिपचि यायेमाःगु थासय् सुद्र्यःया उपहास जुयाच्वंगु दु । मत च्यायेगु स्वयाः मत सिइगुया हिसाबकिताब तइम्ह विद्युत प्राधिकरणया ला छु, इज्जत हे मदुम्हस्या गय् बेइज्जत जुइ । अले थ्व हे नेपाःयात पर्यटक नगरी दयेके धाइपिनि नं लज्जा मदु खनी । थ्व एअरर्पोटं ला बरु देय्या सलंसः सरकारी ज्याकू मछामजुसे अव्यवस्था क्यनाजुइ जिउसा जिं जक दक्व देय्या ठेक्का कयाच्वनेमाःगु ला? धकाः जितः हे हिस्यानाच्वन का ।

थम्हं क्वबियावयागु ब्याग एक्सरे मिशिनय् छ्वया, म्हय् वास्यावास्या यानाः याइगु सुरक्षा जाँच फयाकया, अले पिने दिकाःगु बसय् च्वना । ल्हातिइ वाकिटकि ज्वनातम्ह नकतिन्हियाम्ह ल्हाय्म्ह छम्हस्यां जिपिं दक्वसित झ्यालखानय् कुनेयंकेत्यंपिं अपराधीतय्तथें “थःथःगु बोर्डिङपास क्यँ” धकाः थारा न्हुइक अर्डर बिल । जिमिसं लुरुक्क च्वनाः ३६००तका दां पुलाः वयापिं खः धकाः दसु क्यना ।

जिमित झ्वः छुइकाः प्लेनय् दुत छ्वल । लुखाय् मछ्रिक दनाच्वंम्ह एअरहोस्टेसं प्लास्टिकया न्हिलाख्वाः ब्वायाः नमस्ते बिल, जिं ला मकया । छम्वः हे मवंगु छगू पिपिचा व नितकाः ति वंगु बागू ग्लास बोटल्ड लः फ्वसा कयाः जिमिसं येँनिसें जनकपुरतकया ३९० किमिया यात्रा ३० मिनेट दुने क्वचायेका ।

प्लेनं कुहाँ वयेवं मिया धाःथें जरक्क क्वाःगु जनकपुरया फसं जिमित लसकुस यात, वयेसा वा मखुसा उकिइ हे च्वनाः लिहाँ हुँ धकाः । जिपिं इइपन । लिहाँ वनेधाःसां दुकाइमखु, न्ह्याः वये धाःसां च्वनेफइमखु । आः न्ह्याः वनाः जनकपुरया ताल्लां म्वःल्हुइगु बाहेक जिमिके मेगु विकल्प मदु ।

पिने विश्व शिक्षाया शंकर विमली जिमिति पियाच्वन, निम्ह मेपिं पासापिं सहित स्वम्ह स्वंगः मोटरसाइकल ज्वनाः। सामान्य औपचारिकता धुंकाः जिपिं स्वम्हं व मोटरसाइकलय् सवार जुयाः एअरपोर्टं पिहाँ वया । मोटरसाइकल न्ह्यात, लःसुनाः चागःया चागः जक ल्यनाच्वंगु खुसिया बँ थेंज्याःगु लँजुयाः जिपिं जनकपुर नगरपालिकाया विकासलिसे खँल्हाबल्हा यानावना । जनकपुर नगरपालिकाया छगू जक एअरपोर्ट वनेगु लँ थसः पानाच्वन वायेयंकेत्यंम्ह गथांमुगःथें ।

वनेमाःगु जिपिं ला महोत्तरी जिल्लाया सदरमुकाम जलेश्वर नगरपालिकाय् खः तर अन हवाइमार्गया सुविधा मदूगुलिं जिमित धनुषा जिल्लाया जनकपुर नगरपालिकां सालाकाल । “नेपालय् हवाइमार्ग शुरु जूगु बासःदँ निसें न्हाय्कं क्यनेथें क्यनाजक तःगु थ्व थाय्यात सुनां झंगःलात?” विकास यायेत भौगोलिक अवस्थां साथ मजुयाः नेपालय् विकास मजूगु धकाः थःगु खि त्वपुया जुइपिं नेपाली विद्वानतय्त थ्व न्ह्यसः तराइया छगू उन्नत जिल्ला जुयाःनं थःगु छातीइ हवाइजहाजया टायरं क्यय्के मखंगु महोत्तरी न्यनाच्वन ।

लँय् ध्याच्वःया ला खँ हे ल्हायेम्वाःल । लँय् लँय् गाः, लँसिथय् फोहरया द्वँ, खा, हँय् फा नांगां वा कटुचा जक न्ह्यानाः ब्वाँय् ब्वाँय् जुयाच्वंपिं मस्त अले सुल्प्याथें वनेला मवनेला यानाः न्ह्यानाच्वंगु पलाःत — दक्वस्यां जनकपुरयात मत्यवं जूगु नगरपालिकाया घोषणायात हिस्यानाच्वन, अले गुगुं इलय् नेपाः व भारतया हे छगू समृद्ध नगर जुयाच्वंगु विद्वान जुजु जनक महाराजया राज्यया बलात्कार यानाच्वन । अबलय् अयोध्यानिसें सभ्याताया देय् धकाः राजकुमार राम थनया म्ह्याय्मचा लिसे इहिपा यायेत असम्भव धयातःगु स्वयम्बरया धेंधें बल्लाकासय् ब्वति काः वल, आः थःगु मछालापुगु ख्वाः सुचुकेत ख्वाः तपुइला, प्यं तपुइला यानाच्वन । स्व, ई गुलि बलवान ।

अथे सां नापसं च्वंगु थ्व स्वयाः नं खतमगु जिल्ला महोत्तरीया नगरपालिका जलेश्वरं वःपिं भाजुपिन्सं जनक महाराजया इज्जत तल, जिमित एअरपार्टय् थ्यंक वयाः काःवयाः । उमिगु मोटरसाइकलय् च्वनाः जिपिं जनकपूरया जिरोमाइल त्वःता महोत्तरीया जलेश्वरपाखे वनाच्वना ।

थथे मेगु जिल्लां सुं पासा वा सहकर्मि वलकि झी एअरपोर्टय् थ्यंक वनाः काःवनीला? सुं वंसा अपवाद हे जुइ । झीगु संस्कृतिइ पाहाँ चःह्रेया बाखं दुसां सामान्यतयाः थःथिति हे बाहेक मेपिं सुयातं उलिमछि ग्वहालि यायेगु परिच्छेद लोडशेडिङ जुइबलय् मोबाइलया पिलिपिलि ज्वनाः लँय् छुं मालेथें जक जुइ । थन या निभाः छाःसां मनूतय्गु नुगः नायु, झीथाय् निभाः नायुसां मनूतय्गु नुगः छाः ।

जनकपुर नगरपालिका निसें जलेश्वर नगरपालिका तक १८ किमी जक दु तर लँया अवस्थां जिमित प्वाथय्या आतापति हे गुइँगुइँ नीका बिल । तराइया घाःप्वींथें पाप्रापाप्रा लिहाँ वःगु पीचं उकिया दुनेजूगु भ्रष्टाचारया दुबिस्ता प्वंकाच्वन । व हे घालय् चिमल्ता ह्वलेथें धुफ्वःदंक जिमिगु मोटरसाइकलं उकियात सास्ना बियाच्वन — धुइँधुइँ, घ्याराघ्यारा, घ्याच्च । गबलें गबलें जिच्वनागु मोटरसाइकल चलेयानाच्वंम्ह अरुणयात व पीचया अवस्था खनाः थुलि दया वनी कि वं पीच त्वःताः जवंखवं च्वंगु कच्ची लं मोटरसाइकल ब्वाकी । पीच स्वयाः उखें यंकेबलय् अपुयाः आः पीचय् स्वयाः अन गाः वनाच्वंगु दु ।

नगरपालिका भवन न्ह्यःने च्वंगु छगू पसलय् व सवाः थ्व सवाः मदुगु जा नयाः ज्याय् ब्वाँय् वनेमाल ।

जिमिगु मोटरसाइकलत तप्यंक वनाः महोत्तरीया सिडिओ ज्याकूया न्ह्यःने दित । वाउँसे च्वंगु, चिकीचा धंगु पुखूचा व चाकलाः फल्चा नं दूगु व छेँ स्वये हे खानदानीथें च्वं । तर दुने ला औसत नेपाली सरकारी ज्याकू स्वःसा स्वये हे म्वाः, धाःसा धायेहे म्वाः ।

वंगु बैशाख २० गते ख्वपया बोडे देसय् अनया सरकारी व गैरसरकारी संस्थातय्गु मंकाः कुतलं १२७म्ह मचा ज्यामिपिनिगु उद्धार जुल । देय्या कानूनं १४स्वयाः क्वकालिपिन्त गुगुं नं ज्याय् लगेयायेमजिउ धयाःतःसां अन अज्याःगु ज्या यक्व न्ह्यःनिसे जुयाच्वंगु खः। लिपा दक्वसिगु कुतलं व मस्तय्त उमि छेँय् थ्यंकेगु ज्या जुल सा वयां लिपा व मस्तय्तमाःगु शैक्षिक छात्रवृत्ति र व्यावसायिक तालिमया ग्वसाः ग्वयाः उकिया ज्या न्ह्याकेत महोत्तरी जिल्लाय् ७,३२,००० तका व सर्लाहीइ ६,०२,००० तका बिइगु क्वःजिउगु खः। थ्व ज्याया ध्यबा केन्द्रीय बालकल्याण समितिं जिल्ला जिल्लाया महिला तथा बालबालिका कार्यालयय् वनी,  उकिया ध्यबा पाय्छि कथं खर्च याकेत जिल्ला बालकल्याण समितिया रोहवर आवश्यक जुइ । अथे जुयाः थ्व समितिया अध्यक्षकथं जिमिसं अनया प्रमुख जिल्ला अधिकारीया ग्वहालि माःगु खः ।

तर अजू चायापूगु घटना जुल । प्यन्हुतिनि न्ह्यः दाङं सरुवा जुयाः झाःम्ह प्रजिअ मधुसुदन बुर्लाकाटीं तप्यंक अज्याःगु भ्वँतय् सही तयेमखु धकाः भ्वंदक्व लित बियादिल ।

“थ्व ला एनजिओया ज्या जुल, जिं सही यायेत ला गृह मन्त्रालयया पत्र माः ।”

वय्कलं थः अनया जिल्ला बालकल्याण समितिया अध्यक्ष खः धकाः मसिउ जक मखु, जिमित न्यंकेथे अन च्वंमह छम्ह कर्मचारीयात न्यन, “झीगु जिल्लाय् जिल्ला बालकल्याण समिति धैगु छुं दुला?”

थुइकां थुइके मफुसेंलि जिपिं हारे चायाः लिहाँ वया । बरु लिपा वनेत्ययेकाः परिचयया क्रमय् जिपिं मध्ये छम्ह वयगु जिल्लायाम्ह जूगुलिं जिमित हागुगु चाकुगु च्या त्वंका दिल ।

अन छगू स्कूलया ब्यवस्थापन मिले मजुया छपुचलं तालाबन्दी यानाबिउगु जुयाच्वनु । वय्कलं सहमतिइ हयेगु स्वयाः ताः तछ्याकेगु बिचाः यानादिल । “तालं ग्वयेगु धैगु नं ज्या ला? थुतित ला जनतां कथिं कथिं मुइके माः । अज्याःगु छुं जुल धाःसा प्रहरी प्रशासनं छुं मयाकेगु व्यवस्था जिं यानाबिइ । ”

वय्कःया खँ न्यनाः जिपिं हिन्दी फिलिमया सुं पात्रया डाइलगथें न्ह्यइपुसेच्वन ।

लिपा खँ थुल । वय्कःयात ला दाङय् नं आन्दोलनयानाः हे सरुवा यानाहःगु जुयाच्वन । वहे कारणं थौ नागरिक दैनिकय् वय्क समासार जुयादिल खनी । शायद जिमित प्वंकूगु तं वहे समाचारया लिच्वः खःला ?

अनं जिपिं वना व जिल्लाया महिला तथा बालबालिका कार्यालयय् । धयाच्वनेम्वाः, अन नं मेमेगु सरकारी ज्याकुथिइथें खिउँसे, भूतछेँथें झिझांमिझां दं । हाकिम महिला विकास अधिकृत येँय् वयां लिउनेच्वंम्ह सुपरभाइजर नं मदु । वयां क्वय्याम्ह लेखापालयात नापलाये धयां व नं अन वं थन वं मदु । मोबाइलय् बल्लबल्ल सम्पर्क जुल । वयेत्यल धयाहल, उजुंसुजुं मवः ।

सरकारी अफिस धैगु सरकारी हे जुइ । थन मसःमसिउपिन्त झुलेयायेगु व हाय्लकाय्ल यानाः निगः प्यंगः ध्यबा च्वायेमदुतले उखेया सिन्का थुखे तइमखु अधिकांश जनताया करय् म्वानाच्वनीपिं राष्ट्रसेवक धाःपिन्सं । अले झी जनता नं थुमित लाइनय् हयेगु प्रकृयाय् वनाः झंझट क्वबीगु स्वयाः सछि निसः दां वयागु ह्वखनातःगु खल्तिइ तयाः थःगु ज्या तिप्यंकेगु अःपु तायेका च्वना । अथेजुयाः थ्व प्रवृतिं हा कयाच्वंगु ।

थ्व हे मौकाया फाइदा काल अनया कार्यालय सहायक रामशोभित पाण्डें । तःदँ न्ह्यःनिसें व पदय् ज्या यानाच्वंम्ह जूसां अनया हाकिमं सह मयाः धैगु वया विन्ती । अले हाकिम ला अख्तियारय् मुद्दा फयाच्वंगु दु हँ अनया ध्यबा हिनामिना याःगु यात कयाः। खँय् खँय् ल्हाः प्यपुंकाः बिन्ती यायेमाःम्ह वया खँ न्यन्यं घौछि ई पूmगु हे मचाः ।

बल्लबल्ल झायेकल लेखापालजु । न्हापां ला खँ हे न्यनामदी । सही यायेमखु धकाः भ्वं हे मस्वः । लिपा जिं येँय् झायाच्वंम्ह अनया हाकिमलिसे फोनय् खँ ल्हानाः थुइकाबियाः वयात हे फोनय् खँ ल्हाकुसेंलि तिनि माने जुल । अले येँय् हे वनाः सहि याकेगु खँ जुल ।

थुलि यायां अफिसया ई सिधइन । जिपिं हानं मोटरसाइकलय् च्वनाः जनकपुर वया अले अनया वीरगंज वनेगु बससय् च्वनाः सर्लाहीया लालबन्दीइ वनाः च्वनेगु बाय्या ब्वयवस्था याना ।

अले घ्वाल्ल म्वःल्हुयाः येँनिसेंया चःति खिति चुइका छ्वयेवं जिगु पुनर्जन्म जूथें जुल । त्यानु लंकाः आनन्दया सासः ल्हाना । पलख पिने वनाः च्यास्या त्वनाः दुनें दुनें दनावयाच्वंगु न्ह्यःयात ल्हाकाछ्वया ।

लालबन्दी धैगु पूव पश्चिम राजमार्गया उगु थाय् ख ःगन सर्लाहीया सदरमुकाम मलंगवा वनेगु लँ स्वाइ । तर मलंगवा वनेगु लँया बिजोग जूगुलिं उगु भारतया सिमानालिसे सतीगु थासय् च्वंगु सदरमुकामय् जुइगु व जुइमाःगु ज्या यक्व हे थनंतुं जुइ । विकास व अवसर नं थन हे द्वँ मुनाच्वन । राजमार्ग जुयाः थन मधेशया लागा जूसाें ब्यापारया जिम्मा खय्बर्मूतय्सं व जनजातितय्सं कयाबिउगुदु, मधेशीतय्त शायद विरोध व राजनीति यायेगु ज्या जक ल्यंदनि । अज्याःगु लुँ सइगु राजमार्गय् नं पसःपिसः, स्कूल कलेज आदि दक्व पिनेयापिन्सं कयाबिउगु दु ।

अपाय्मछि धंगु मधेश आन्दोलन जुइधुंकाः पिनें वःपिन्सं लँ ला त्वःताबीधुंकूगु खःनि । तर ग्व ले? आः अन मधेशीया कब्जा खनेमदु । तरकारी मिउवःपिं तकं पहाडियात जक । थुलि हे यायेत मधेशी आन्दोलन जूगु ला? उगु आन्दोलन लिपा अन्तरिम संविधानय् नेपाल संघीय राज्य जुइ धकाः च्वयेत पार्टीया नेतात बाध्य ला जुल तर देय्यात संघीय यायेत उगु संविधान बाध्य मजुल । छं दायेथें या, जि ख्वयेथें याये धाधां स्वदँ प्यदँ फुत, मधेशया भाग्यय् स्वां मह्वः ।

दयेत ला जलेश्वरंनिसें मलंगवातकया तप्यंगु लँ नेपाल—भारत सिमानाया लिक्कलिक्कं दु तर उगु लँ भ्वँतय् जक दयाच्वन, गन गाडी गुडेजुइगु गाडीयात नं कसा, मनूयात नं कसा । अथे जुयाः जिपिं जलेश्वरं राजमार्ग थाहां वया, राजमार्गया लँ जुयाः लालबन्दी वयाः हानं लालबन्दीं क्वय् मलंगवा वनेमाल ।

न्हापा मधेशीतय्सं मधेश दक्वं पहाडियातय्गु ल्हातिइ लाःगुलिं मधेशया विकास मजुल धकाः हालाजुल । ल्यतुल्ययाः पहाडियातय्त ख्यानाछ्वत, थनाछ्वत । अले थ्व हे थासं यक्व मधेशी नेतात नं जन्मेजुल । तर इपिं थासय् थ्यंलिसे राजधानी येँलिसे सतिनावन, थःगु जन्मथाय्लिसे तापानावन । अले चुनाव याकनं याकनं मजूगुलिं उमिसं थःगु गांया लँ नं ल्वःमंकल । मधेशी आन्दोलनय् थःगु ज्यान पाःपिनिगु आत्मां उमिगु लासया स्वहाने गयाः थौं सत्ताय् थ्यनाच्वंपिं नेतातय्त “ग्व जिमिगु मधेश दयेकःवयेगु मखुला?” धकाः न्यनाच्वन जुइ ।

दछिन्यंक छुं न छुं पी जिउगु, वांउँगुया भण्डार अले भौगोलिक रुपं थथ्याःक्वथ्याः मदुगुलिं विकास नं याये अःपु तराइ । थ्व ल्याखं मनूत तं पिहाँ वलकि देय्या दक्व विकास तराइलय् जक मुंकल धकाः राजनीतिक घुर्कि क्यने नं सः। तर बिडम्बना, तराइया थ्व अब्यवस्था खनाः धायेवइ — भौगोलिक सुगमता जक नं मखु खनी विकास धैगु ।

लिहाँ वयेवं बहनी जुल । ताःन्वःगु व त्यानुसेच्वंगु ल्वाकज्यानाः न्ह्यः जुयावल जिगु न्ह्यपुइ । ख्याकं त्यलेथें त्यल न्ह्यलं ।

सेम्टेम्बर २८ कुन्हु सुथय् जिगु न्ह्यपुया खापा घाराघारा यानाः जितः थंवल, येँया गबलें न्यनेमनंगु समाचारं । नकतिनि लुक्ला वनेत ब्वःगु सीता एअरया डोर्नियर विमान ब्वःगु न्यागू मिनेत मजायेवं मनोहरा खुसि सिथय् न्हासं चूवन हँ । अले, धयाच्वने म्वाः, उकिइ च्वंपिं १९म्ह यात्रुत दक्वं ह्यंग्वाः जुल । मनूत तमासे जुइगु बाहेक छु यायेफइ । बागू दर्जन टिभी च्यानलं दिपाः मदयेका थी थी दृष्य क्यनाच्वन । व जुल हँ थ्व जुल हँ । अथे हँ थथे हँ ।

जिमिगु नुगलय् धिमय् थात । अथेंला प्लेन गये ग्याः धयाच्वनाम्ह, नकतिनि थज्याःगु खँ क्वाः क्वाः न्यनेमाःबलय् म्हय् क्वाःलखं लुइथें जुल । काचाक्क जिगु म्हुतुं पिहाँ वल, “छन्हुं हे निगु प्लेन दुर्घटना ला जुइमखुनि । आःतक गबलें थथे जुल धाःगु मन्यनानि ।”

सर्लाहीया अनया जिल्ला बालकल्याण समितिइ, अथे धैगु अनया जिल्ला प्रशासन कार्यालयय् वनाः अन नं प्रमुख जिल्ला अधिकारीयात जिल्ला बालकल्याण समितिया अध्यक्षया नातां अथे हे जरी कारखानां लिगनाहःपिं मस्तय्गु शिक्षा दीक्षाया ज्याझ्वःया निंतिं अनया स्थानीया संस्था बाल संरक्षण संस्थायात ज्या बिइके माःगु । सुथं निसें ज्या तिप्यंकेमालाः वना ।

सरकारी ज्याकूया हालत सर्लाहीइ नं मपाः । सदरमुकाम मलंगवा खःसां अन प्रशासनिक केन्द्र धायेबहगु विकास जुयाच्वंगु मदु । जिल्लाया अधिकांश कर्मचारी थुखे राजमार्गया लालबन्दी पाखे हे च्वनेगु याइ । जिमिगु छलफल नं अथे हे जुल ।

प्रमुख जिल्ला अधिकारीया मलाः, जिल्ला बालकल्याण समितिया छम्ह दुजःयात खटेयानातल । महिला विकास अधिकृत येँय् झायाच्वनादीगुलिं वय्कलं नं छम्ह मेम्ह मय्जुयात खटेयानातल । उकिसं जिपिं मलंगवा हे वनेम्वाःल । सुं हे मलंगवाय् मदइगु जुयाः नापलायेगु नं सदरमुकामय् मजुसे लालबन्दीइ हे जुल । पायक परेमजुलकि जिल्ला सदरमुकाम जक जुयाः नं ज्या मवः । मनूत गन विकासया मौका दइ अन च्वनी — अथे जुयाः आः मनूत राजमार्गया लालबन्दीइ यक्व मुनाच्वंगु दु , सदरमुकामय् ला खाली ध्वाँय् जक धस्वानाच्वनी ।

ज्या सिधल । लिहाँ वनेत हानं जिपिं जनकपुर हे वनेमानि । लँय् दनाच्वना , उजुसुजुं गाडी हे मवः, हडताल वा चक्काजाम जकं जुल ला । बालसंरक्षण सस्थाया पासापिन्सं कनाच्वन  । अनया रत्नज्योति क्याम्पस बन्द हँ थौं कन्हय् ।
“छु जुल? छाय् ?” जिं उत्सुकता प्वंका ।
“छु जुइ, थथे हे ला खः नि झीगु देसय् । अनया छपुचः गुण्डां छम्ह मिसायात हायेकल खनी, मिसां मिजंयात दाल धकाः हानं मिसायात व हे मिजंया पुचलं बांमलाक दाल हँ । थ्व ल्वापु तधनावन धकाः क्याम्पस प्रशासनं व मिजंयात लिकानाबिल । आः व मिजंया समर्थनय् अनया विद्यार्थी युनियनं क्याम्पस संचालन हे याके मबिउ का ।”

जितः बिचाः याकल । थ्व हे शिक्षा बिल ला झीत थनया शिक्षा नीतिं थज्याःगु देश जुया वन । अले अज्याःपि युवातय्सं देय् या निंतिं कन्हय् छु याइ जुइ?

बल्लबल्ल घौछित्या पियाः वःगु गाडीइ थःत त्यतुमतुत्यलाः न्ह्यंकाः उखे पाखे वनाछ्वया । जनकपुर ला थ्यन तर एअरपोर्ट मथ्यंनि । नगरपालिकाय् यातायातया नामय् मनुखं चलेयायेमाःगु रिक्सा स्वयाः मेगु छुं मदु । स्वम्हस्यां स्वंगः रिक्सा कया । बुराम्ह रिक्सावालं जितः वयागु रिक्साय् फ्यतुकल अले पलख घ्वानाः गयाः यंकल खुसिया बगःथेंज्याःगु व नगरपालिकाया साइनबोर्डयात ल्वाप्पा नकाच्वंगु लं जुयाः ।

रिक्साया प्mयतुइमजीक न्वःगु सीटय् च्वनाः खनेदक्व दृष्ययात मिखाय् स्वथनाच्वना । ह्यंग्वाःथे. हाकुगु ब्वहलय् मिहेनतया पुसा व ताल्लाया साः लायेवं सागरया सिपिइ मोति लुयावःथें झल्ल थीक चःतिकनावल । वहे चःतिया फुति नं निभाःद्यःया साथ दयेवं झन् स्वन्तिया येँदेय् थें झल्लमिनावल । झुलिझुलिवःगु व रिक्साया हुडं जनकपुरया ज्यायाये अल्छिपिनिगु थथ्याःक्वथ्याःगु लँ खनेदयाच्वन, अले रिक्सावालया ह्वःहवःगंगु गन्जिं ज्यायानानइम्हसिगु बपिक्वेँ खनेदयाच्वन । वयागु व लिगिलिगिगु बपिक्वँचं शायद मधेशया नामय् सत्ताया राजनीति याइपिन्त थ्व हे धयाच्वन जुइ, छिमिगु खँ नं न्यनेधुन, छिमिसं याइगु नं स्वये धुन । आः धाथें जिमिगु सत्ता मवःतले हे जक खः छिमिसं राजधानीइ वनाः जिमिगु गरीबी मियाः राज यायेगु मखुला? — वयेकेबिउ जिमिगु सत्ता अले क्यनाबिइ, छिमित राजनीति धैगु छु धकाः ।

एअरपोर्टय् थ्यन । अन ला मेला हे जुया च्वन । दक्वं हथाय् चाःथें, गनं वनेमाःपिं थें छुं जुइगु योजना जुयाच्वंथें । जिगु नं गःपः तःहाकः जुल । अनया हुलमुल, ताःन्वःगु, चःत नवःगु, उसुक्क ग्वाः ल्ह्वयातःगुया गन्ध स्वयाः न अन मेगु छुं दु । निम्ह स्वःम्ह मनूत इपाःथिपाः मदयेज इरुथिरु जुयाच्वन । का आः धाःसा देस बनेजुइख्वाः वल । देश हे बनेमजूसां जनकपुर धाःसा पक्कां बनेजुइन । स्वयाच्वच्वं जिमिगु मिखा न्ह्यःने अनया भिआइपित वनेगु लँय् हुलहुल खनेदत । थ्वदेसय् ज्यायानाः नइपिं बाहेक दक्वं भिआइपि अले ज्यायानाःनइपिं स्वयाः ज्या मयासे नइपिं अप्वः जुसेंलं सामान्य लँय् स्वयाः भिआइपित वनीगु लँय् यक्व हुलमुल जुइगु ला स्वभाविक हे जुल । जिं नं चस्माया खाः लंचं हुयाः गःपः तःहाकःयाना । अन ला मसिहा हे वःगु थें मनूत ब्वाँय् ब्वाँय् वना निम्ह नेताख्वाःवःपिं निम्हसिगु स्वागत यानाच्वन । सु थुपिं गनं खनाथें च्वं, समाचारय् खंगु जुइका । अँ, वहे खः । महन्थ ठाकुर व गगनथापा...। का आःधाःसा जनकपुरया विकास जुइगु जुल । थनया लँ नं एअरपोर्टया मैदानथें यचुइ, धःनं थासं थासं बाःवनी, दक्व मस्त इस्कुलय् वनी, मांबौपिन्सं सम्मानित ज्या यायेखनी । गज्याःगु भिंगु दिनय् जिमिसं थ्व एअरपोर्टय् पलाःतयेखन । जि न्हापं धन्य जुल ।

द्दण्ज्ञद्दरण्ढरद्दड



न्हू सतकयात हानं भीमफेदी थें मृत शहर यायेगु ला?

  राजेन मानन्धर निद्वःदँ पुलांगु सभ्यताया इतिहास दूगु थ्व स्वनिगःया दकलय् तःधंगु बजाः लागा थौंया न्हूसतक वा न्यूरोड खः । थी थी राजनीतिक परिव...