Thursday, November 18, 2010

भिन्तुनाया राजनीति


राजेन मानन्धर
यःसां मयःसां, खःसां मखुसां थौंया थ्व बालंच्वंपिन्सं त्ययेकाच्वनेमाःगु प्रस्तावित नेवाःराज्यय् भिन्तुना हे जक अज्याःगु छगू ख“ग्वः खः गुकिं नेवाःतय्त दछितकया निंतिं क्वाकेगु शक्ति बिइ ।

धाथें उकुन्हु उलि मनूत पिनेवयाबिइकि उपिं ल“ दानाः नारांहितिपाखे स्वयावन धाःसा गणतन्त्र म्हपुजाकुन्हु हे वयेफु । अथेजुयाःला पंचायतकालंनिसें भिन्तुना धालकि अबलय् अञ्चालिश निसें जनसेवाया इन्सपेक्टर तकं थर्कमान । अले न्हूद“ वल कि उमि जागिर बचेयायेगु राजनीति शुरु जुइ ।

व सः, म्हूचिउ“गु ल्हाः, धिमय्, धाः व मोटरसाइकलया हर्न । अन प्रत्येक मनूतय्के थः नेवाः जुयाया गर्व दइ, नेवाः छम्हस्यां याःगु राष्ट्रसेवाया लुमन्ति दइ, भाषिक दमन विरुद्धया चिल्लाय् दइ, अले थःगु भूमिइ थःगु हे शासन जुइमाःगु अव्यक्त माग नं । अथेजुयाः चायेकं मचायेकं थ्व नेवाः शक्तिप्रदर्शनया परेड हे जुयाबिइ । दुने छु दु धइगु मसिउपिं नकतिनि नेवाःतय्गु स्वनिगलय् वःपिं आप्रवासी नेतात ला थ्व जक खनाः ज्ञानेन्द्रं सत्ता त्वःतूथें त्वता नं वनीगु जुइ यदि उमिगु लिउने थ्व नेवाःतय्गु माकःफुइ“जक खः धकाः कनाबिइपिं नेवाः चम्चात मदूगु खःसा । अज्याःपिन्त राजनीति यायेगु नं थ्व उर्वरा भूमि जुयाच्वंगु दु ।

बिइपिन्सं सत्ता हे बिइगु नं जुइ । बरु विडम्बना ला छु धाःसा कायेगु हैसियत दयाःनं उमिसं फ्वनेबलय् मेगु छुं फ्वनीमखु, बस् नेपाःया नामं स्वनातःगु संवत्यात नेपाःया धयाबिउ धकाः जक फ्वनी, अले उकिया पलेसा बिइजिउपिं मजिउपिं, बिइमाःपि,ं म्वाःपिं दक्वसित मन चकंकाः भिन्तुना बिइ । 

अथे जुयाः ला अन सुयातं वयेत निषेध मदु । दछियंक नेवाःतय्गु विरुद्ध थःगु वुद्धि व शक्ति फुकीपिं नेतात नं अन इस्तरी तयातःगु लंसुरुवाःफिनाः सि“न्हाय् ब्वःवइ । अथेसां गबलें नेवाःतय्सं उमित लाकमं मकयेकू, हाखलं मइकू बरु भिन्तुना बियाच्वनी, पृथ्वीनारायणल शाहयात कुमारी माजुं सिन्हः तिकूथें । अथे याइमखु धकाः हे सियाः नं नेवाःतय्त स्वनिगलय् अल्पमतय् लाकेत ब्वनाहःपिं थःथःगु जिल्लाया कार्यकर्तातय्त ब्वयाः थन एकजातिया सर्वसत्तावाद् लादेयाइपिं नेतात पार्टीया ध्वा“य् ज्वनाः नेवाःतय्गु दथुइ मार्चपास याःवइ ।

मेखे द“य् दसं छथ्व ज्योतिषतय्सं चन्द्रमासया क्यालेण्डरहे अनुपयुक्त धायेकेत म्हपुजाकुन्हु तिथि स्यंकाबिइ अले म्हपुजा गबलय् याकेगु धइगु ख“य् ये“, यल व ख्वपया धर्माधिकारीतय्गु राजनीति शुरु जुइ । समस्या ज्यंकेमाःपिन्सं स्वंगु दलया नेतातय्सं थें थःत्याःगु जक ख“ ल्हाइ अले न्हिकां झंगःतय् हानं छन्हु बिदा थपेयाकेगु राजनीति शुरुजुइ ।

देश हिल, व्यवस्था हिल तर सत्ताय् धाःसा इपिं हे । उमिसं सिउ, नेवाःतय्सं मेगु छुं फ्वनीमखु, उकिं उलि हे बिइत नं स्वंगू दशक बिकी । अथेसां नेवाःतय्त वहे खय् बर्मू मन्त्री माः । हरेक द“य् न्यय्द्वः नेवाःतय्गु अभिवादन नयेगु लोभं दछि तक नेवाःतय्गु सातु काइपिं व उमिगु नैसर्गिक अधिकारय् विष ल्वाकछ्याइपिं नं अन सम्मानित जुयाः बाघौतक नेवाःतय्सं मथूगु भासं बकवास बियावनी । थ्व उमिगु राजनीति जुल । अले बफरा नेवाःत नं दछितक गुगु भाय्या विरोध याइ, व हे भासं उकुन्हु व मन्त्री नं निगू नायुगु शब्द नवानावनीला धकाः न्हाय्पं बियाः न्यनाच्वनी । 

अनथाय् उपिं नेतातय्त अन दनेगु हैसियत बिइपिं नेवाः नेतातय्गु राजनीति नं कम रोमांचक मजू । दछितक अलःमा नं सिमा जुयाः थन नेवाःतय्त क्वाकी अले द“य् छकः थःगु सक्कली रुप क्यनी बसन्तपूया दबुलिइ — वृन्दायात छल यायेधुंकाः जालन्धरं क्यंथें । नेवाःत व थः नं सामन्ती सरकारया दास जक खः धकाः क्यनेत नेवाःभूमिइ नेवाःतय्त बुकाः चुनाव त्याकावःपिं निसें छम्ह नेवाःयात म्वाःम्वाकं स्यानाः वयागु लासय् गयाः सत्ताय् वनीम्हसित थनेहयाः शत्रुया लाकां फ्ययेगु चाकडीबाजया विश्व रेकर्ड तइम्ह जि हे खः धकाः क्यनेगु नं चानचुन राजनीति मखु । 

भिन्तुनाया ख“ वल कि नेपालभाषा मंकाः खलःया ख“ वइ । यःसां मंकाः खलः मयःसां मंकाः खलः —थ्व नं राजनीति खः । दर्ताया ख“ हइ, गुलिस्यां अधिवेशनया ख“ हइ, अडिटिङ व पारदर्शिताया ख“ वइ, पदीय उत्तरदायीत्वया ख“ वइ, दबू छे“या ख“ नं वइ । गुलिं गुलिं भाषाख्यलय् सक्रिय जुयाःनं न्हूद“कुन्हु छे“य् थःत कुनातइ । यःम्हस्या यःम्ह भिं, मयःम्हस्या सासः नवइ । स्वंगू दशकतक थ्व आलोचनाया वमवर्षा फयाच्वनेगु इम्यूनिटी नं राजनीतिक खः । नीस्वनाः स्वला मदुनीबलय् दतंफतं न्हय्म्हस्या ज्यासनापुचः च्याथाय् बायावनीगु नेवाः संगठनया संस्कारय् थुकितक म्वानाच्वनेगु नं छगू राजनीति खः । थुलि मछि व्यंग्य, चर्चा, तिरस्कार, वहिष्कार, वितृष्णा व घृणाया पात्र जुइगु जक मखु थुकिया कारणं भाषा ख्यःप्रति विषवमन जक यानाः जीवन फुकीपिनिगु पुस्ता हे तयार जुइगुया कारण जुइदइगु नं कम राजनीतिक मखु मंकाः खलःया निंतिं । 

मंकाःखलकं यायेमाःगु मयाः, यायेमजिउगु यात, उकिं थ्व सजायया भागिदार खः । तर उकियात सराःबिइपिन्त नं थःथःगु संस्था गुलि प्रजातान्त्रिक, उत्तरदायी, पारदर्शी व उमिसं नेवातय्त गनतक यंकल धकाः न्यंसा म्हुतुइ पाकां सुयाच्वनी । थम्हं चुरस स्वाइ“स्वाइ“ सासां ल्वगियात ”चुरस भपियादी मजिल” धकाः प्रेस्क्राइब याइपिं डाक्टरतय्त म्हसीके थाकु मजू थ्व चिकीचाधंगु शहरय् ।

अथेजुयाः द“य् दसं न्हूद“ सिधयेवं लु“वह पसः निसें भतिपसलय् तक थाय् थासय् न्हूद“ समारोहया व मंकाःखलःया चर्चा जुइ । ख्वालय् धायेभाःमखंपिन्सं आकसय् थुकलं बिइ, मूमसःगु अय्लाः त्वनाः लगेजूगु अभिनय याइ । काय् मबूनिबलय्या ख“ भउयात कनी । ”आः ला मजिल, न्ह्यागु सां यायेमाल” धाइ, धाधां दछि फुइ । आः हाकनं भौचिया गःपतय् सुनां गं घाकेगु धइगु ख“ जुयाच्वंगु दु ।

स्वीद“या दुने बागमति ता“क्वय् यक्व लः बाः वनेधुंकल । थौंतकया दुने यक्वस्यां मंकाःखलःया श्रीपेच पुइमखनीगु जुइसातकि मेगु तःगु खलःत नीस्वनेधुंकल । नेवाः महागुथि, नेवाः देय् दबू, नेवाः राष्ट्रिय आन्दोलन व देय्गुथि नेपालमण्डल अज्याःगु निगू प्यंगू नां जक खः । भौतिक रुपं कोमाय् लाःथें जुइधुंकूगु मंकाः खलःयात म्वाकेमाल धायेगु आदर्शया ख“ जुल । तर आः वयात म्वानावल धाःसा हानं यक्वस्या निंद हराम जुइगु निश्चित दु । मंकाः खलकं याये धाःगु ज्या मयासेंलि ग्वंवः महायेक नं सुथ जूगु दु, गुलिं वंगलय् वने धकाः जंगलय् वंगु दु । आः उहिलेको कुरा खुइले धाइपिं दइ, अबलय् हे व यमि छु“ जक खः धाइपिं दइ, म्वाके हे माःसा जिपिं धु“ जुइ, उकियात छु“ जक यानातये धाइपिं नं दइ ।

मंकाः खलःयात हानं म्वाकेमाःगुया कारण स्वयम् हे नं राजनीतिक जुइफु । बांलाःगु ज्या यानाः जनताया नुगलय् च्वनेमफुपिं सत्ताया ल्वापुखिचात अःपुक हिसिचादूगु नां दूगु व नेवाःतय्गु नुगलय् च्वनाच्वंगु मंकाः खलः थःगु यानाकयाः नेवाःतय्त थःथःगु पार्टीया ब्यालटबक्सय् भोग बिइगु लोभं थन पार्टीतय् ई चुकुचुक वनाच्वंगु दइ । म्हसीके थाकुपिं त्वःताः छगू पार्टी बसन्तपूया तामझाम थःगु यायेमखनेव आः मंकाःखलःप्रति आक्रमक जूगु दु । हरेक मनूतयगु ल्हातिइ छगू छगू पार्टीया ध्वा“य् दुबलय् अले खय् बर्मू नेतातय्त नेवाःतय्गु लगाम ज्वंकेत नेवाःकार्यकर्तात सनाच्वंबलय् थःत थज्याःपिंं पाखें गथेयानाः बचेयायेगु धइगु मंकाःखलःया न्हूगु चुनौति जुइफु । मेखे आः सक्रिय खनेदयाच्वंगु नेवाः खलःपुचलं थःगु बर्चस्व कायम यानातयेत गथेयानाः थुकियात स्याबोटाज यायेफु धैगु ख“य् आः म्वानावइगु मंकाःखलःया नेतृत्वं बिचाः यायेमालेफु । अथेजुयाः मंकाः खलः म्वाकेमाःगु नेवाःतय्गु स्वाभिमानया ख“ खयाःनं थ्व धइगु बाघ भैरव म्वाकेगु मजुमा धकाः मंकाःखलःया मतिनामिपिन्सं बिचाः नं यायेमाः । 

Friday, November 5, 2010

शंखधरया चर्चाय् फुनाच्वंगु नेवाः शक्ति


राजेन मानन्धर

नेवाःतय्सं शंखधरयात गबलय् लुइकल धइगु ला त्याजिक्क सुनां धाःगु मसिउ, तर गबलय् निसें लुइकल, अबलय्निसें व उमिगु, न्हयपुइ, नुगलय्, हिनुलिइ दु, कमसेकम म्हपुजाकुन्हु छे“य् यायेमाःगु ज्याजि त्वःताः बसन्तपू वा अथे हे मेमेगु भिन्तुनाया र्यालिइ वनीपिं भाषा संस्कृतिइ मतिना दुपिं नेवाःतय्गु दथुइसां चाःचाःहिलाच्वनी हिप्नोटाइज्ड जुयाः ।

शंखधरया नां कालकि छाय् झी अपाय्सकं उत्साहित? वयागु नां दुगु लेख लूसां समाचार न्हूगु मुर्ति लूसां हंगामा । छाय्? जब शंखधरं लखुतिर्थया फि हयाः स्वनिगःया दक्वसित त्यासां मुक्त यात, अबलय् नं वं छन्हु नेवाःतय्सं थःत उलि सम्मान याइ धकाः मतिइ तःगु खइमखु । म्होतिं नी स्वीद“ दत नेवाःतय्सं शंखधरया नां कयाच्वंगु, वयागु नामय् मञ्चय् च्वनाः वयात लुमंकाच्वंगु । वयात द्यः धया, महामानव धया, दानवीर धया, छु छु जक मधया । वंयाःगु ज्या पक्का हे तःधंगु ज्या खः, छम्ह जुजुं हे यायेमफइगु ज्या याःगु नं खत । तर उकिया तारिफ गुलि जुलकि बिलिबिलि जाइ?

न्हापा आन्दोलनया हे रुपं क्वहांवःगु खइ नेवाःत म्हपुजा कुन्हु नेपाल संवत् थःगु मौलिक संवत् जूगुलिं सरकारं नालाकायेमाः थुकियात नेवाःतय्गु जक मखु सम्पूर्ण नेपाःमितय्गु हे दयेकेमाः धकाः । अबलय् निसें नेवाःतय्गु मेच्वकाय् यगानाच्वंगु दु शंखधर । उखे शंखधर, थुखे हु“शंखधर, च्वय् शंखधर, क्वय् शंखधर । गुलिं लि“याम्ह शंखधर, गुलिं चायाम्ह शंखधर । उलिं मगानाः म्येय् शंखधर, क्यासेटय् शंखधर, सिडिइ शंखधर, क्यालेन्डरय् शंखधर, टिशर्टय् शंखधर, हुलाक टिकटय् शंखधर । मेथाय् गन गन शंखधर । थ्व हे दथुइ झीसं तःम्ह शंखधर नं बुइकेधुन — गुलिं न्हाय् फ्याफःम्ह, न्हाय् च्वमुम्ह, मिखातग्वःम्ह, यार्पाम्ह, सपःदुम्ह, स“मदुम्ह, गःपःतपुम्ह, बाइसेप तपुम्ह, भोरी तग्वःम्ह, जोगीथेंच्वंम्ह, साहुथेंच्वंम्ह, क्लीनसेभयानातःम्ह, ग्वाय्दारि दुम्ह, ध्यबा ह्वलाच्वंम्ह आदि आदि । थ्व कल्पना खःलाकि, सिर्जना खः लाकि, इतिहास खः लाकि नेवाःतय्गु न्हाय् ध्यंगु?

खः । नेवाःत तसकं कल्पनाशिल, मुंगेरीलाल थेंज्याःपिं । अथेजुयाः शंखधरया तःगु हे बाखं पिदन — वयागु ख“ वयात मिलेमजू, वं धालकि वं त्वाःल्हाये हे माः । गुलिस्यां वयागु नां हिल, गुलिस्यां वयागु पेशा हिल, गुलिस्यां कुनां हिल । गुलिस्यां वयात बंजाः धाल गुलिस्यां ला जुजु नं धाल । मेपिन्त अथे याये मजिउ धया च्वंपिन्सं न्हापं न्हून्हूगु ख“शंखधरलिसे स्वाके हइ अले वयागु जक सत्य मेपिनिगु फुक्क फय्गं धकाः तकं च्यालेन्ज याइ । थज्याःगु ज्यो याइपिन्त झीसं थौं विद्वान हे धयाच्वना ।

स्वंगू दशकतक लगातार अध्ययन जुयाच्वंगु नेपालय् छुं विषय दुसा व शंखधर हे खः । थ्व निद्वः द“पुलांगु नेवाः सभ्यताया दुने अज्याःपिं शंखधरपिं तःम्ह हे बुल जुइ, अज्याःगु लुमंकेबहगु ज्या नं तःम्हस्यां हे यात जुइ । धयाच्वनेम्वाः हलिमय् हे बय्बय् यायेबहगु थ्व सभ्यता छम्ह निम्हस्या कुतलं जक पुवनेफइमखु । थाय्, अवस्था व आवश्यकता अनुसार भिंगु वा परोपकारया ज्या व उकिया उच्चताया अर्थ पानावनी । थौया थ्व स्वनिगलय् न्ह्याम्हं वयेजिउगु, राजनीटिक पार्टीया समर्थन यानाया भरय् बागमति सिथय् च्वंगु जग्गा अतिक्रमण यायेजिउगु अले सिमापारीं वयाः आन्दोलनयानाया भरय् नागरिकता कायेजिउगु थेंज्याःगु फ्यासुगु राजनीतिक अवस्थाय् सुं नं न्ह्याक्व हे सम्पन्न जूसां देसय् च्वंपिं दक्व सित ऋण मुक्त यायेफइमखु । थ्व आः वल्र्डबैंक, यूएनडिपि वा बिल गेट्स हे वःसां संभव मदु । उकिं अबलय् शंखधरयागु थेंज्याःगु ज्याः थन तःम्हस्यां तःकः हे यायेधुंकल जुइ धका धायेफु । अथे खः सा ग्व ले झी इतिहासकार व संस्कृतिविद् धयातयापिन्सं मेमेपिं महामानव नेवाःतय्गु बारे जानकारी पित बिउगु? न झीसं व स्वयाः न्हापा भिंगु ज्या यानावंपिनिगु नां लुमंका, न वस्वयाः लिपायाना वंपिनिगु हे । छम्हसित म्वाकेगु धइगु मेपिं गुइगुम्हसित स्यायेगु मखुला ? अथे खः सा उकिया सजाय फयेत थौंया थ्व शंखधरविद्त तयार दुला? थ्व हे धर्म, थ्वहे संस्कृतिइ व राज्य व्यवस्थाय् छम्ह अज्याःगु कल्याणकारी ज्या याइम्ह जन्म जुइगु अले अन हे अज्याःम्ह दानी मेगु झिंछसःद“ तक जन्म मजुइगु संभव मदु । शंखधर मेगु ग्रह, मेगु सभ्यतायाम्ह मनू मखुसा अज्याःगु नुगः दुम्ह मनू थ्व नेपाःमामं हानं छक्व मबुइकीला?  कमसेकम व लिसे ज्वः लाःगु, वयागु ज्याया बछि वा चकंछि जक सां गुण दुम्ह मनूया बाखं नं झीसं थ्व नेवाः संस्कृति वा वंशावलीइ ब्वनेमखं । गनं व शंखधरया जन्म हे नं छगू भूल जकं खःला धका आः या शंखधरविद्तय्सं मेम्ह शंखधरया स“छपुकिछि तकया गुण दुम्ह छम्ह मनू नं लुइका क्यनेमफुगुलिं नं अनुमान यायेत थौंया आधुनिक नेवाःतय्त बाध्य याना बिउगु दु ।

नेसं ११०० निसें शंखधरया नामय् गसिस्यां लेख, बाखं, प्याखं, कविता आदि च्वयेधुंकल उकिया ल्याःचाः यायेअःपु मजू । थ्व द्वःछि स्वयाः म्हो जुइमखु धइगु छगु अनुमान जक खः । हरेक च्वमिया दक्वस्या छप्वाः म्हुतु — द“य् दसं वहे बिचाः, वहे श्रध्दा, वहे आदर्शयात लुमंकाः न्हयःने वनेगु बिचाः । थ्व लेख रचना हानं अधिकांश नेवाःतय्सं जक ब्वनीगु नेवाःभाय्या पत्रपत्रिकाय्, एफएम वा टेलिभिजन ज्याझ्वलय् जक खनेदइ, न्यनेदइ । उमिगु लेख रचनायात खय् वा अंग्रेजी भाय्या पत्रपत्रिकाय् वःसा न्हून्हूपिं पाठकपिन्सं नं शंखधरया बारे सिइकेगु मौका लुइकीगु खः, व नं जुयाच्वंगु मदु । अझ गनं गनं ला व हे लेखकं द“य् दसं व हे आशययागु लेखत पुलांगु “कट पेस्ट” याःगु थेंच्वंक च्वयाःसां थःगु लेखकीय दायीत्व पुवंकाच्वना धकाः क्यनीपिं नं थन मदुगु मखु ।

थन शंखधर जक मखु, सीता व भृकुटी नं खः विभूति । उमिगु बारे उलि अध्ययन जू ला? वयागु बारे बाखं बाहेक मेगु छु सिउ? उमिगु बारे अध्ययन यायेम्वाःसा शंखधरयात छाय् थ्व अध्ययन अनुसन्धानया केन्द्रविन्दु जुइगु चिठ्ठां लाःगु? मेपिं आदिबासीतय् नं थः आदर्श पुरुष दु, किरातीतय्त उमि यलम्बरयात सम्मान यायेत अज्यागु ऐतिहासिक सामाग्रीया अभावं मपंसा नेवाःतय्त उमि शंखधरयात सम्मान यायेत पनेमाःगु मदु । आः विद्वानतय्सं शंखधरया नामय् थःगु विद्वता ब्वयेगु स्वयाः निद्वःद“या दुने बूपिं व नेवाःसमाजयात छुं याःपिं मनूतय्गु बारे जानकारी माले माल, थौं झीगु समाजय् दुपिं शंखधरथें नुगः चकंपिं मनूतय्गु बारे ख“ पितहयेमाल ।

शंखधरयात सुनां नं शंका यानामच्वंगु अवस्थाय् आः झी हानं शंखधरयात लुमंकाः वयागु महानताया ब्याख्या यानाच्वनेगुया अर्थ मालेगु अवस्था याकनं वःसा आवंलि हानं सुं नेवाः लेखकं नेवाःभासं शंखधरया बारे च्वयाः कलमया मसि व नवानाः कथुया सासः फुकेगु अवस्था याकनं अन्त्य जुइगु आशा यायेगु थाय् लुयावइ ।

न्ह्याम्हस्यां न्ह्याथाय् न्ह्यागु नवाःसां अन्त्यय् छता ख“ धायेगु ल्वःमंकीमखगु नेवाः विद्वान व नेतातय्सं — ”शंखधर व नेपाल संवत्या बारे अझ नं सत्यतथ्यया अनुसन्धान यायेमानि“ । छम्ह ऐतिहासिक मनूया अध्ययन अनुसन्धान गुलि यात कि पुवनी ? छु थौं तक राजामहाराजात बाहेक नेपालय् शंखधरया बारे ति मेमिं सुयागुं अनुसन्धान जूगु दुला? अय्नं मगाःनिसा आःतक अध्ययन अनुसन्धान यानावःपिं विद्वानतय्गु क्षमताय् शंका छाय् मयायेगु ? आः अनुसन्धान शंखधरया बारे मखु, वंगु नीद“ स्वीद“ दुने शंखधरया बारे गुलि अनुसन्धान जुल अले उकिया नामय् गुलि खर्च जुइधुंकल धकाः यायेमाल । नेवाः नेतातय्के जक मखु नेवाः विद्वानतय्के न्हापं नैतिकताया खडेरी जूगु प्रमाण लुइगु असम्भव मदु । 
Published in Sandhya Times on 20101104 "Newar enegy being used in discussing about Sankhadhar"

न्हू सतकयात हानं भीमफेदी थें मृत शहर यायेगु ला?

  राजेन मानन्धर निद्वःदँ पुलांगु सभ्यताया इतिहास दूगु थ्व स्वनिगःया दकलय् तःधंगु बजाः लागा थौंया न्हूसतक वा न्यूरोड खः । थी थी राजनीतिक परिव...