गुलि सुनां तइ सफूया मू?

राजेन मानन्धर

थुगुसी न्यागू सफू पिदन नागार्जुन पब्लिकेशनया लुखां । च्वमियात आर्थिक भार मलाक थम्हं हे दक्व भाला कयाः थथे थ्व प्रकाशनं नेवाःभाय्या सफू पिकयाच्वंगु तःदँ दत । च्वमि थम्हं हे च्वयेगु, थम्हं ध्यबा तयाः पिथनेगु अले थः हे ब्वाँय्ब्वाँय् जुयाः थःगु सफू मियाच्वनेमाःगु बाध्यता दुगु नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् नागार्जुन पब्लिकेशनया थ्व छगू च्वछायेबहगु ज्या खः मधासे मगाः । प्रकाशन गृहयात यक्व यक्व सुभाय् ।

थुगुसीया सफू पिदनेवं छगू न्हूगु खँया चर्चा जुल, व खः सफूया मू । अबलय् पिदंगु न्यागू सफू मध्ये प्रा. नर्मदेश्वर प्रधानया बाखं ‘जिं नं बाखं च्वया’ (१७१पौ)या मू ५००तका, प्रतिसरा सायमिया प्रबन्ध मुना ‘लिफः’ (३३०पौ)या मू ८००तका, विजय रत्न असंबरेया चिबाखं ‘श्री ३’ (६४पौ)या मू ३००तका, रितादेवी प्रधानया बाखं ‘खनाखँ’ (८९पौ)या मू ३००तका व नरेश अमात्यया चिबाखं ‘आखे’ (७४पौ)या मू ३००तका तयातःगु दु। धयाच्वनेम्वाः, थ्व मू धइगु आः औसत च्वमिपिंसं सफूया पौल्याःया अनुपातय् तइगु मू स्वयाः अप्वः, उकिं मनूत भचा थारान्हुल । व्यक्तिगत कुतलं पिकाःगुसा लुटे यात हे धाइगु जुइ, तर प्रतिष्ठित संस्थां पिकाःगुलिं तसलं सुनां छुं धायेमफुत ।

गुगु सफूया गुलि मू तयेमाः धइगुया छुं सर्वमान्य सिद्धान्त दइमखु। गुलिस्यां तसकं थिकेक मू तयाः मियाच्वनी, गुलिस्यां थिके मू तयाः सितिकं बियाच्वनी, गुलिस्यां यक्वस्या ल्हातिइ थ्यंकेमाः धकाः दंगु भावं सफू पिकाइ, गुलिस्यां ला भाषासेवा धाधां सफू पिकयाः मू मतसे सितिकं इनाच्वनी । सुयातं थथे यायेदइमखु धायेगु खँ जुइमखु। थम्हं ध्यबा तयाः सफू पिकयाया बांलाःगु पक्ष थ्व हे जुइ कि सफूया हामा च्वमि थः हे जुइ ।

सकस्यां सिउ, अधिकांश नेपालभाषाया सफू च्वमिया थम्हस्यां फरमाइसं पिदनी । थम्हं ध्यबा तइ, थम्हं पिथनाबिइम्ह माली, उलेज्या याइ, अले थम्हं मिइ वा इनी । आःतक नेपालभाषा ख्यलय् जुयाच्वंगु थ्व हे खनेदु। दयेत ला सफू पतिकं हे प्रकाशक पाइ, अथे खःसां अपवाद बाहेक यक्व धयाथें ला सफूया च्वमिं हे थःगु ध्यबां वा सुं दाताया ध्यबा कयाः सफू पिकाकःयाथाय् वनाः सफू पिकायेकी । थ्व दक्वस्यां सिउगु हे खँ जुल । मेखे गुगुं प्रकाशन गृहं सफू पिकाइगु अवस्थाय् थ्व स्वतन्त्रता च्वमियाके दइमखु। इलय्ब्यलय् प्रकाशकं थम्हं ध्यबा तयाः सुयागुं सफू पिथनाबिइबलय् धाःसा सफूया गुणस्तर स्वयाः उकिया गुलि मू तयेगु धकाः छगू मापदण्ड दयेकाः व कथं निर्णय यानाः भाः तयाः जक सफू पितबिइ । द्याःसां प्रकाशक द्याइ, त्याःसां व हे त्याइ ।

थिकेक सफूया मू तयेगु सामान्यतयाः च्वमि व प्रकाशक निम्हस्यां इज्जतया खँ जुयाच्वंगु दु। अथे जुयाः सफूया मू थिकेक तयेगु चलन दु मेमेगु देसय् नं । उकिं अन हार्डकभर व पेपेरब्याक संस्करण धकाः भाः पाकाः हे पिकाइ । झीथाय् हे नं खय् भाय्या सफूया मू थिकेक जुयाच्वनी, अले बरु लिपा विद्यार्थी संस्करण धकाः व हे सफू दंगु भावं पितबिइ ।

नेपालभाषाया सफूया खँ ल्हाये । आःतक नेपालभाषां गुलि नं सफू पिदन व दक्वं हे भाषा सेवा, साहित्य सेवा वा सफू छगू पिथंम्ह साहित्यकार जुइगु लोभं पिथनाच्वंगु खनेदु। शायद हे सुं च्वमिं नेपालभाषां सफू पिथनाः थःगु मिहेनतया लबः कायेखनाच्वंगु दु। थज्याःगु अवस्थाय् गुलिस्यां अथें सितिं थथें सितिं, बरु थिकेक हे मू ति, काइम्हस्या कुन्हु उलिमछिवंगु सफू सितिं बिल धकाः फुरुब्ग जुइ धकाः थिकेक भाः तइ । अथवा जिगु उद्देश्य धइगु मात्र नेवाःभाय् या ब्वँमित अप्वयेकेगु खः, थिकेक जुलकि ध्यबा मदयाः मन्यायेफु, उकिं द्याःत्याःया हिसाब मतसें दंक हे मिइमाली धकाः दंक भाः तइ । नेवाः ब्वँमिपिंसं थिकय्गु सफू न्याइ लाकि दंगु सफू न्याइ धइगु पाखे आःयात मवने ।

खला सफू धइगु मेमेगु उपभोग्य वस्तु थें लनाः वा दानाः न्यायेगु वस्तु मखु। उकियात सिर्जना यायेत च्वमिं गुलि मिहेनत यात, उकिया लिच्वः खः छगू सफूया मू । च्वज्या, प्रिप्रेस, प्रुफरिडिङ, भ्वं, मसि, प्रेस अले पोस्टप्रडक्सन ला प्राविधिक खँ जक खः । अथेसां थन भ्वंया मूया तकं लितवइ धकाः बिचाः यानाः सफू पिथना मच्वंबलय् च्वमिया सिर्जनाया सम्मान धइगु ला गुम्ह झंगःया नां धयाथें जुइ । उकिसनं नेवाःतय्सं भाषा म्वाकातयेगु भावनां हे भय्बियाः सां सफू घ्वानाः पिथंगु हे सछिदँ दइन सां थौंतक फल्नाया सफू बांलाः वयागु सफू गबलय् पिदनी धकाः पियाच्वनीगु ब्वँमिपिनिगु समाज दयेकेमफुगु खायुगु यथार्थया मिखाकुलिं आःतकं सफूत धाक्व भ्वंया द्ँव हे जक धयाथें जुयाच्वंगु खँ छगू सत्य हे खः । नेवाः सफू न्याइबलय् सुनां च्वयातःगु छु विषययागु धकाः स्वयाः ल्हातिं तौलया अन्दाज यानाः वा पौ ल्याःखानाः सफूयात ध्यबाय् हिलाकाइपिं यक्व दे दु, दनि । नेपालभाषा साहित्यया उलिमछि गौरवमय सम्मानं छाय्पियातःपिं अभियन्तातय्सं दयेकातःगु समाज खः थ्व ।

थज्याःगु अवस्थाय् सफू बांलाः वा बांमलाः धायेत सफू ब्वनेमानिगु जुल, मू धाःसा छगू कुनय् स्वःसा गाः । उकिं सफूया स्तरीयताया खँ यक्वस्यां ल्हाइमखु, समालोचना वा समीक्षा याइमखु, तर मूया खँ तुरन्त हे जुइ, थुकियात स्वाभाविक कथं कायेमाः । आः नागार्जुन प्रकाशनया सफुलिइ दुहां वने । सफू पिदनेवं हे सफूया मूया खँ जुल । स्वन्हु स्वन्हु नखःथें सफू ब्वज्या यानाः नं सफू मिइ मफयाच्वंपिनि दथुइ ला थ्व सराेकारया नं खँ जुल । गुलिस्यां सफूया मू थिके जुल, लुटे यायेगु ला? धयावनी, गुलिसितं द्यानाः नं मिइफइला? धइगु लिसः वनी । न्हूगु सफू स्वयाः गुलिस्यां धाल – “थ्व ला अति हे थिके जुल”, गुलिस्यां धाल – “बस, आःतिनि नेवाः सफूया इज्जत च्वन ।”

तुरन्त हे थुकियात कयाः सामाजिक सञ्जालय् खैलाबैला जुल । उपन्यासकार मथुरा साय्मिं सफूया मू थिके जूगु खँ ल्ह्वनादिल । प्रतिसरा साय्मिया सफूयात कयाः वय्कलं धयादिल – “नागार्जुन पब्लिकेशनं पिथना बिउगु थुगु सफू स्येल्लाःगु खयांनं च्यासः मू छानाबिउगुलिं सफू न्यानाः स्वः दइ मदइया जक जुल जितः चिन्ता ।” जिं थुकियात पाय्छि तायेकाः प्रकाशकयात सुभाय् बिया अले धया,“न्याइपिंसं थुलि वंगु सफूयात थिके धकाः बस्वाना मवं, मन्याइपिनिगु खँ हे त्वःते, आः नेवाः भाय्या सफूया मू च्वमिया इज्जत च्वनीकथं तयेमाःगु ई वःगु दु” । अनं वयां लिपा थःगु हे सफू थ्व झ्वलय् पिथनादीम्ह बाखंच्वमि नरेश अमात्यं असहमति प्वंकादिल । वय्कलं “अय्सा छगू जक पिकायेगु, उकिया मू च्वमिया इज्जत च्वनी कथं हे तयेगु ५००० तका १०००० तका गुलि मं दु तयेगु। मचू धाये नं म्वाः, गोदामय् थन्के याये नं म्वाः ।” धकाः व्यंग्य यानादिल । शाक्य सुरेन उकियात बांलाःगु कमेन्ट धयादिल । तर नरेशजुया लिसलं झसंग वन ।  थःगु सफूया मू उलि थिके जूसां उकी असहमति तःगु खनाः । जिं न्यना – “नरेशजु हे लिसः बियादियागु ला ? छितः थःगु सफूया मू गथे ताः ? दक्वस्यां तायेक धयादिसँ । छिगु ७४ पेज दुगु सफूया मू ३०० तक तयातःगु दु। लिसः पियाच्वना ।”

थुथाय् बाखं च्वमि ज्ञानीराजा मानन्धरं थःगु अनुभव प्वंकादिल – “३०० यात ७४नं ब्वथलेबलय् प्रतिपेज ४।०५ तका जुल । जिगु सफू मुक्कं याना ८९ पेज दु। धायेबले जिगु सफूया मू १०० मखु ३६० यायेमाःगु जुयाच्वन का भाइ । थथे मखु, सफूया स्तर पातकि नं मू पाइगु ला ? जिगु सफूया स्तर नं बांमलाः , च्वसाय् नं लस्सा मदु। उकिं १०० हे पाय्छि जिगु निंतिं ।” नरेशजुया लिसः वल – “मू तयेगु ज्या जिगु अधिकार सिबे पिनेया ज्या जुल । व प्रकाशकया थःगु लगानीलिसे समायोजन यानातःगु जुइमाः तर सफूया मूलिसें च्वमि मूल्यांकन गुब्लें जुइ फइ मखु। च्वमिया सफू गुलि चुल अले गुलि ब्वंमिं ब्वन वहे मूल्यांकन जुइ थें जित ताः । उकें सफूया थिकेक मू तयाः गोदामय् मुंकातयेगु जितः पाय्छि मताः।” जिं थू कथं वय्कःयात हे थःगु सफूया मू थिके ताः तर नं थःगु सफूया मू क्वपालेगु अधिकार वय्कःयाके मदु, उकिं सुम्क च्वनादिल ।

वय्कःया बिचाःकथं, “लाय् तयेधुंकाः लाय् हे गोदामय् कुंकेगु ज्या प्रकाशकं याइ जितः मताः ।” अथे धइगु वय्कःयात थम्हं ध्यबा तयाः सफू पिकाःसा उलिमछि मू तयेगु धइगु गोदामय् जक मुंकातयेगु जुइगु तर जिम्मेवार प्रकाशनं सफू पिथंगुलिं व पाय्छि हे जूगु  तायेकादिल धकाः थुइका । ख्याःखँ जुयाच्वंगु मदु थन । थ्व खँ थन छाय् लिसा कयाः न्ह्यब्वयेमाःगु धाःसा निम्ह स्वम्ह न्हूपिं नेपालभाषाय् च्वसा न्ह्याकाः साहित्य ख्यलय् धस्वायेगु तातुनाच्वंपि च्वमिनिगु नुगःखँ खः थ्व । उकिं थन थथे न्ह्यब्वयेमाःगु, ताकि भासन यानाः सुपाँचय् महल छुइपिं साहित्य महारथिपिंसं थ्व खँ थब्वनेमा । छखे भासन जक यानाः सफू न्यायेगु मिइगुलिइ छुं भूमिका मदुपिं महारथिपिं दु, मेखे यक्व नमवासे च्वमिपिनिगु सफू थम्हं ध्यबा तयाः प्रकाशन यानाबिइपिं पिकाकःत नं थन दु। सुयागु खँ महत्वपूर्ण जुइ?

खँ दिउगु मदुनि । ब्वँमिपिनिगु त्याजीगु लिसः मवःनि । सफू थिके जुइ लाकि दनी धइगु आःया न्ह्यसः वये न्ह्यः मेगु हे न्ह्यसःया लिसः वये मानि । व खः – सफूया मू दइ लाकि मदइ? सफू धइगु च्वयाः, प्रेसय् छापे याकाः सितिं इनेगु वस्तु खःसा मेगु हे खँ जुल । अथे जुइबलय् सफुलिइ मू तयेगु हे नं अपराध धकाः घोषणा यायेमाली, मखु धइगु खःसा सफूया मू गुलि तुइ अले सुनां च्वःगु गज्याःगु सफूया मू (खालि गुलि पेज दुगु मखु) गुलि जुइमाः धइगु खँया निर्धारण च्वमिया स्वविवेकं याइ । थ्व न्हापा दि काठमाडौं पोस्ट व दि हिमालयन टाइम्सया थज्याःगु प्राइस वारं निर्धारण याइगु खँ मखु ।

दकलय् न्हापां नेवाः समाजयात नेवाः सफू माः धइगु स्थापित जुइमाल, सफू च्वइम्हस्यां हावा स्यनाः च्वयाच्वंगु मखु धइगु स्वीकार जुइमाल । अथे जुल कि सफूया मू दयेमाः धइगु खँ पिज्वइ, अले नेवाःतय्गु गुलि खर्च यायेगु हैसियत दु धइगु खँया विश्लेषण यायेगु ज्या जुइ । मखु धइगु खःसा दँय्दँय् पतिं भ्वय् न्यायेकेफुम्हस्यां छगः बियर  बराबरया मू वंगु सफूया मू थिके जुल धायेगु धइगु थः नेवाः जुयाच्वनागु म्हसीकायात थुकलं बिउगु धकाः थुइकेमाली । उमिसं सफू थिके जुयाः मन्याःगु अले दनकि न्याइ धइगु नं खनेमदुनि, अले दंगु सफू दक्वस्यां न्यानाः ब्वनी, सफू थिके जूगुलिं हे जक मन्याःगु धइगु नं स्वयेमानि । अथे मखुसा बरु नेवाः समाजयात सफू धइगु हे म्वाः धायेगु खःसा च्वमिपिंसं थःथःगु च्वसा त्वःथुली, नयेगु त्वनेगु द्यनेगु यानाः जीवन हनी । खँ फछ्या ।

https://nepalbhasatimes.com/24691

My atricles Medium:

My atricles Medium:
1. ब्रिटोन भाय्‌या इतिहास व नेवाः भाय्‌या भविष्य - https://tinyurl.com/razen180531
2. नेपालमा कालो दिवस, कालो संविधान र भाषिक अधिकारको आन्दोलन - https://tinyurl.com/razen180601
3. In the thick concrete jungle, wood is dead - https://tinyurl.com/razen180603
4. A short introduction to Newa language and literature - https://tinyurl.com/razen180606
5. मनोरोगीहरु बाटो चौडा गर्न आउँछन् काठमाडौंमा -  http://tinyurl.com/razen180609
6. Stimulating Sikkim - https://tinyurl.com/razen180614
7. Just for a Pajero - https://tinyurl.com/razen180616
8. Lakhe culture in jeopardy - https://tinyurl.com/razen180617
9. गोर्खाल्याण्डको आन्दोलन र नेपालीहरुको सरोकार - https://tinyurl.com/razen180619
10. लुम्बिनीको पवित्र उद्यान र सुन्दरी प्रतियोगिता - https://tinyurl.com/razen180620
11. “Chhaupadi” sheds are still alive in Far West - https://tinyurl.com/razen180623
12. Bisket Festival turns a shame for Bhaktapur - https://tinyurl.com/razen180624
13. Time to revive old ways of excreta as manure - https://tinyurl.com/razen180627
14. The show of Kumari Jatra … goes on in Kathmandu -https://tinyurl.com/razen180628
15. Buddha Jayanti in real sense - https://tinyurl.com/razen180701
16. Bhaktapur Durbar Square - https://tinyurl.com/razen180703
17. Talking about water rights - https://tinyurl.com/razen180705
18. जनताले जनताले माग्दैछन् ‘एकीकरण’को इतिहास - https://tinyurl.com/razen180706
19. Mia sperto de UK en Kopenhago - https://tinyurl.com/razen190709
20. Do Not Flush & Forget - https://tinyurl.com/razen190710
21. Restoration of monuments of the Kathmandu Valley: Do or die - https://tinyurl.com/razen180711
22. Status of Nuns in Theravada Buddhism with Reference to Nepal- goo.gl/5Bvjf5
23. Un Népalais à Plouézec grace à l’Esperanto -   https://tinyurl.com/razen180719
24. समानताको भाषा एस्पेरान्तो - https://tinyurl.com/razen180726
25. नेवारबाट नै दलित बनाइएका नेवारहरु - https://tinyurl.com/razen180728
26. Francio en nepalaj okuloj (1) - https://tinyurl.com/razen180803
27. Women in periods are barred from entering Nepal’s barrack! -https://tinyurl.com/razen180805
28. Francio en nepalaj okuloj (2) - https://tinyurl.com/razen180808
29. Go away, you sexy demon! - http://tinyurl.com/razen180815
30. लुम्बिनी मन्दिरमा जान नेपालीहरुलाई पनि शुल्क ! - https://tinyurl.com/razen180821
31. नेवार संस्कृति र खोकनाको बाख्री डुबाउने जात्रा - https://tinyurl.com/razen180824
32. Nepalano en Plouezec, dank’ al Esperanto - https://tinyurl.com/razen180905
32. Living Goddess Kumari and Human Rights issues - http://tinyurl.com/razen180929
33. Buddhism and Newars : An overview - https://tinyurl.com/razen181010 
34. नेवारहरुको चाड ‘मोहनि’ हो, ‘दशैं’ होइन - 
34. नेवारहरुको चाड ‘मोहनि’ हो, ‘दशैं’ होइन - 
34. नेवारहरुको चाड ‘मोहनि’ हो, ‘दशैं’ होइन - https://tinyurl.com/razen181015
35. लुम्बिनी अब जीवित सम्पदा स्थल कि संग्रहालय मात्र ? - https://tinyurl.com/razen181127
36. छाउपडी प्रथा : कसैले सुधार गर्न नचाहेको महिला हिंसा - https://tinyurl.com/razen181222
37. International Tripitaka Chanting : https://tinyurl.com/razen190117
39. कुदानलाई निग्रोधाराम बनाउने कहिले ? : https://tinyurl.com/razen190119
40. नियात्रा : कुदान छाय् जुइमफुत निग्रोधाराम ? https://tinyurl.com/razen190121
41. Conservation of private heritage : https://tinyurl.com/razen190130
42. When a relationship dies : http://tinyurl.com/razen190214
43. राज्यको दृष्टिमा मातृभाषा र नेपालमा अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवसको औचित्य 

http://tinyurl.com/razen190221
44. चण्डालिका http://tinyurl.com/razen190303
45. दमौलीका देउता — बखत नारायण http://tinyurl.com/razen190324
46. बुद्ध धर्ममा महिलाको स्थान http://tinyurl.com/razen190401
47. काष्ठमण्डपको पुनःनिर्माण : सम्पदा अभियान र राजनीतिको किचलो : https://tinyurl.com/razen190422
48. सत्यमोहन : झीगु विश्वविद्यालय : https://tinyurl.com/razen190520
49. भारतया बौद्धकलाया दसु साँची स्तुप : https://tinyurl.com/razen190526
50. Lumbini and other surrounding sites related to the Buddha’s life - https://tinyurl.com/razen190605
51.किन तोडिन्छन् बुद्धमूर्तिहरु बुद्ध जन्मेको देशमा? https://tinyurl.com/razen20190727
52. भारतया एलेफान्टा गुफा दुने https://tinyurl.com/razen190803
53.Hiroshima in blood-bath https://tinyurl.com/razen190806
47. काष्ठमण्डपको पुनःनिर्माण : सम्पदा अभियान र राजनीतिको किचलो : https://tinyurl.com/razen190422
48. सत्यमोहन : झीगु विश्वविद्यालय : https://tinyurl.com/razen190520
49. भारतया बौद्धकलाया दसु साँची स्तुप : https://tinyurl.com/razen190526
50. Lumbini and other surrounding sites related to the Buddha’s life - https://tinyurl.com/razen190605
51.किन तोडिन्छन् बुद्धमूर्तिहरु बुद्ध जन्मेको देशमा? https://tinyurl.com/razen20190727
52. भारतया एलेफान्टा गुफा दुने https://tinyurl.com/razen190803
53.Hiroshima in blood-bath https://tinyurl.com/razen19080654. I haven’t closed the door to love yet https://tinyurl.com/razen190825
55. Need of a middle-path architecture for traditional Newar houses https://tinyurl.com/razen190901
56. Indrajatra : Some major features of the festival https://tinyurl.com/razen190919

57. भारतया गुफा दर्शन व बौद्ध तीर्थयात्रा या झ्वलय् :https://tinyurl.com/razen190921

58. नेवाः नेतृत्व र नेवाः राज्यको सपना https://tinyurl.com/razen191002

59. बुद्ध जन्मेको देशमा दशैंको चर्चा https://tinyurl.com/razen191006

60 छगू जीवन तःहाकः लाकि चछि ? https://tinyurl.com/razen191010

61  गुथि विधेयक विरुद्धया आन्दोलन व नेवाः नेतृत्व https://tinyurl.com/razen191019

62. भिंतुनाया राजनीति ttps://tinyurl.com/razen191022

63.  गुथि विधेयकया समर्थनय् दुपिं नेवाःत bit.ly/razen191027

64. डडेलधुराया धू http://bit.ly/razen191103

65.  लुम्बिनी : एउटा चर्पी कथा - http://bit.ly/razen191121

66. Esperanto: A different language http://bit.ly/razen191127

67. Dee Pyakhan : depicting the victory of Goddess over the demon - bit.ly/razen191215
FEB 7, 2020 लुम्बिनीमा बुद्धधर्मको अध्ययन केन्द्र : थेरवाद बौद्ध संग्रहालय http://bit.ly/2S4V13r
MAR 14, 2020 A life in a night http://bit.ly/razen200314
MAR 20, 2020 Melamchi: Last chance for the thirsty valley? https://bit.ly/3947Ekj
APR 2, 2020 साहित्यय् फाय्न्टासिया संसार https://bit.ly/3bPdyHN
APR 10, 2020 राष्ट्रवादीलाई मनपर्ने भारतीय विक्रम संवत्  https://bit.ly/2RqajyS
MAY 8, 2020 बुद्धधर्म, पशुबलि व करुणामय https://bit.ly/2zj7edN
MAY 15, 2020 तःहाकःगु निर्वासन https://bit.ly/2Lxp2Vy
MAY 18, 2020 नेपालभाषा साहित्यय् चित्तधर व नेपालभाषाया निबन्ध https://bit.ly/2ZgFwZZ
MAY 23, 2020 हिमाली बौद्धहरुको महान चाड सागादावा https://bit.ly/36tfzIy
JUN 6, 2020 समुद्रया चुप्पा https://bit.ly/3cFdtGI
JUL 14, 2020 भानुभक्त बाजे https://bit.ly/2WgM7l9
JUL 18, 2020 ज्ञानं जाःगु ज्ञानपूर्णिक युगया अन्त https://bit.ly/3fGnLZv 
JUL 20, 2020 Go away, you sexy demon! https://bit.ly/3heJND8
JUL 29, 2020 मचाम्ह न्यामिसा https://bit.ly/3fcoYqq
AUG 11, 2020 ष्णया प्रेम याइगु राधालिसे, इहिपा यायेत रुकमणी https://bit.ly/2DF8E4T
AUG 21, 2020 तीज : यो चाड कस्को? मिडियाको ! https://bit.ly/31h6ce4
AUG 22, 2020 प्रेमं जाम्ह प्रेममान : छपु लुमन्ति जक https://bit.ly/3l7RJZB
AUG 27, 2020 बुद्धधर्म र करुणामयको रथजात्रामा दिइने पशुबलि https://bit.ly/3jnhDXQ
SEP 24, 2020 विश्वमै एकमात्र बुद्धअस्तु भएको रामग्राम स्तुप https://bit.ly/2G6bqko
OCT 29, 2020 अनोजा गुरुमां : नेपालको बौद्ध समाजका एक प्रेरणादायी व्यक्तित्व https://bit.ly/3jEJPVR
NOV 14, 2020 हो, नेवारहरुकै हो यो नेपाल संवत् https://bit.ly/3prPLFv
DEC 1, 2020 The Guthi bill and future of Newar civilization https://bit.ly/2VkQ0o8
DEC 30, 2020 किन थोरै छ नेपालमा बौद्धहरुको जनसंख्या https://bit.ly/38KgTbr
तीज : यो चाड कस्को? मिडियाको ! bit.ly/31h6ce4
बुद्धभुमि लुम्बिनीको उद्यानमा दोश्रो अन्तर्राष्ट्रिय त्रिपिटक पाठ : एक समीक्षा https://www.swadeshnepal.com/2020/01/153263/
गुकथं स्वय्गु नेवाःतय्सं कथित एकीकरणयात? https://www.lahananews.com/nepa-eakikan
 https://nepalmag.com.np/contemporary/2014/04/27/6831
21019 आफुले गर्न पाए एकीकरण, अरुले गरे चीरहरण ? https://bit.ly/2Xwdibz
210128 जातीय विभेद, अम्बेडकर र बुद्ध धर्म https://bit.ly/3cgHDn9
दुर्गालालया न्हूगु चिनाखँ । भ्यान्टिलेटरय् माणिकलाल । https://youtu.be/c8l0KFIomkM
210227 लुम्बिनीमा बुद्धवंश उद्यान : परिकल्पना र चुनौति https://bit.ly/2PiWpR2
20210305 वाङमय शताब्दी पुरुष सत्यमोहन जोशीजुया वृत्तिचत्र । https://youtu.be/aBxpcz94muk
20210308 नेवार समाजमा महिला स्वतन्त्रता bit.ly/2O2ddeV
20210401 बुद्धले आफ्नो जीवन बिताउनुभएको भारतमा बुद्धधर्ममाथि प्रहार https://bit.ly/3rscaCn
20210427 एउटा बौद्ध देश म्यानमारमा सेनाको बर्बर आतंक https://bit.ly/3sWnvLG
210526 विश्वमा कसरी मनाइन्छ बुद्ध जयन्ती ? https://bit.ly/3hRWM1d
210616 ४०० वर्ष लामो नेपालाभाषा कविता यात्रा https://bit.ly/3pZFeC
20210703 विश्वमा फैलिरहेको बुद्धधर्मका केही पक्षहरु http://bit.ly/2Uih7mw
20210728 तीन पाङ्ग्रे रथ — थेरवाद बुद्धधर्ममा भिक्षुणी कहाँ छन् त? https://bit.ly/razen210728
210824 : अफगानस्तानमा बुद्धधर्म : बौद्ध केन्द्रदेखि तालिबानको निशानासम्म http://bit.ly/3mwO6Q2
210826 : अफगानस्तानमा बुद्धधर्म : बौद्ध केन्द्रदेखि तालिबानको निशानासम्म https://swaviman.com/2021/08/26/%E0%A4%85%E0%A4%AB%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%AE%E0%A4%BE-%E0%A4%AC%E0%A5%81%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE/
210909 : Elimination of child labour in Nepal https://bit.ly/3nfs8Bn
211103 लुम्बिनीमा बुद्धवंशावली उद्यान https://bit.ly/3wsvNP3
बौद्ध बहाः बही संरक्षण : झीसं मयाःसा सुना याइ ? https://www.lahananews.com/node/9366
211109 लुम्बिनीमा बुद्धवंशावली उद्यान https://bit.ly/3wsvNP3
211202 २८ बुद्धहरुको संक्षिप्त जानकारी https://bit.ly/3xPhwwE
211219 जेन बुद्ध धर्मको सामान्य परिचय https://bit.ly/3yESiRT

47. काष्ठमण्डपको पुनःनिर्माण : सम्पदा अभियान र राजनीतिको किचलो : https://tinyurl.com/razen190422
48. सत्यमोहन : झीगु विश्वविद्यालय : https://tinyurl.com/razen190520
49. भारतया बौद्धकलाया दसु साँची स्तुप : https://tinyurl.com/razen190526
50. Lumbini and other surrounding sites related to the Buddha’s life - https://tinyurl.com/razen190605
51.किन तोडिन्छन् बुद्धमूर्तिहरु बुद्ध जन्मेको देशमा? https://tinyurl.com/razen20190727
52. भारतया एलेफान्टा गुफा दुने https://tinyurl.com/razen190803
53.Hiroshima in blood-bath https://tinyurl.com/razen190806
47. काष्ठमण्डपको पुनःनिर्माण : सम्पदा अभियान र राजनीतिको किचलो : https://tinyurl.com/razen190422
48. सत्यमोहन : झीगु विश्वविद्यालय : https://tinyurl.com/razen190520
49. भारतया बौद्धकलाया दसु साँची स्तुप : https://tinyurl.com/razen190526
50. Lumbini and other surrounding sites related to the Buddha’s life - https://tinyurl.com/razen190605
51.किन तोडिन्छन् बुद्धमूर्तिहरु बुद्ध जन्मेको देशमा? https://tinyurl.com/razen20190727
52. भारतया एलेफान्टा गुफा दुने https://tinyurl.com/razen190803
53.Hiroshima in blood-bath https://tinyurl.com/razen19080654. I haven’t closed the door to love yet https://tinyurl.com/razen190825
55. Need of a middle-path architecture for traditional Newar houses https://tinyurl.com/razen190901

56. Indrajatra : Some major features of the festival 
https://tinyurl.com/razen190919

57. भारतया गुफा दर्शन व बौद्ध तीर्थयात्रा या झ्वलय् : 
https://tinyurl.com/razen190921

58. नेवाः नेतृत्व र नेवाः राज्यको सपना  
https://tinyurl.com/razen191002

59. बुद्ध जन्मेको देशमा दशैंको चर्चा 
https://tinyurl.com/razen191006

60 छगू जीवन तःहाकः लाकि चछि ? 
https://tinyurl.com/razen191010

61  गुथि विधेयक विरुद्धया आन्दोलन व नेवाः नेतृत्व 
https://tinyurl.com/razen191019

62. भिंतुनाया राजनीति h
ttps://tinyurl.com/razen191022

63.  गुथि विधेयकया समर्थनय् दुपिं नेवाःत 
bit.ly/razen191027

64. डडेलधुराया धू 
http://bit.ly/razen191103

65.  लुम्बिनी : एउटा चर्पी कथा - 
http://bit.ly/razen191121

66. Esperanto: A different language 
http://bit.ly/razen191127

67. Dee Pyakhan : depicting the victory of Goddess over the demon - 
 bit.ly/razen191215
FEB 7, 2020 लुम्बिनीमा बुद्धधर्मको अध्ययन केन्द्र : थेरवाद बौद्ध संग्रहालय http://bit.ly/2S4V13r
MAR 14, 2020 A life in a night http://bit.ly/razen200314
MAR 20, 2020 Melamchi: Last chance for the thirsty valley? https://bit.ly/3947Ekj
APR 2, 2020 साहित्यय् फाय्न्टासिया संसार https://bit.ly/3bPdyHN
APR 10, 2020 राष्ट्रवादीलाई मनपर्ने भारतीय विक्रम संवत्  https://bit.ly/2RqajyS
MAY 8, 2020 बुद्धधर्म, पशुबलि व करुणामय https://bit.ly/2zj7edN
MAY 15, 2020 तःहाकःगु निर्वासन https://bit.ly/2Lxp2Vy
MAY 18, 2020 नेपालभाषा साहित्यय् चित्तधर व नेपालभाषाया निबन्ध https://bit.ly/2ZgFwZZ
MAY 23, 2020 हिमाली बौद्धहरुको महान चाड सागादावा https://bit.ly/36tfzIy
JUN 6, 2020 समुद्रया चुप्पा https://bit.ly/3cFdtGI
JUL 14, 2020 भानुभक्त बाजे https://bit.ly/2WgM7l9
JUL 18, 2020 ज्ञानं जाःगु ज्ञानपूर्णिक युगया अन्त https://bit.ly/3fGnLZv 
JUL 20, 2020 Go away, you sexy demon! https://bit.ly/3heJND8
JUL 29, 2020 मचाम्ह न्यामिसा https://bit.ly/3fcoYqq
AUG 11, 2020 ष्णया प्रेम याइगु राधालिसे, इहिपा यायेत रुकमणी https://bit.ly/2DF8E4T
AUG 21, 2020 तीज : यो चाड कस्को? मिडियाको ! https://bit.ly/31h6ce4
AUG 22, 2020 प्रेमं जाम्ह प्रेममान : छपु लुमन्ति जक https://bit.ly/3l7RJZB
AUG 27, 2020 बुद्धधर्म र करुणामयको रथजात्रामा दिइने पशुबलि https://bit.ly/3jnhDXQ
SEP 24, 2020 विश्वमै एकमात्र बुद्धअस्तु भएको रामग्राम स्तुप https://bit.ly/2G6bqko
OCT 29, 2020 अनोजा गुरुमां : नेपालको बौद्ध समाजका एक प्रेरणादायी व्यक्तित्व https://bit.ly/3jEJPVR
NOV 14, 2020 हो, नेवारहरुकै हो यो नेपाल संवत् https://bit.ly/3prPLFv
DEC 1, 2020 The Guthi bill and future of Newar civilization https://bit.ly/2VkQ0o8
DEC 30, 2020 किन थोरै छ नेपालमा बौद्धहरुको जनसंख्या https://bit.ly/38KgTbr
तीज : यो चाड कस्को? मिडियाको ! bit.ly/31h6ce4
बुद्धभुमि लुम्बिनीको उद्यानमा दोश्रो अन्तर्राष्ट्रिय त्रिपिटक पाठ : एक समीक्षा https://www.swadeshnepal.com/2020/01/153263/
गुकथं स्वय्गु नेवाःतय्सं कथित एकीकरणयात? https://www.lahananews.com/nepa-eakikan
 https://nepalmag.com.np/contemporary/2014/04/27/6831
21019 आफुले गर्न पाए एकीकरण, अरुले गरे चीरहरण ? https://bit.ly/2Xwdibz
210128 जातीय विभेद, अम्बेडकर र बुद्ध धर्म https://bit.ly/3cgHDn9
दुर्गालालया न्हूगु चिनाखँ । भ्यान्टिलेटरय् माणिकलाल । https://youtu.be/c8l0KFIomkM
210227 लुम्बिनीमा बुद्धवंश उद्यान : परिकल्पना र चुनौति https://bit.ly/2PiWpR2
20210305 वाङमय शताब्दी पुरुष सत्यमोहन जोशीजुया वृत्तिचत्र । https://youtu.be/aBxpcz94muk
20210308 नेवार समाजमा महिला स्वतन्त्रता bit.ly/2O2ddeV
=
20210401 बुद्धले आफ्नो जीवन बिताउनुभएको भारतमा बुद्धधर्ममाथि प्रहार https://bit.ly/3rscaCn
20210427 एउटा बौद्ध देश म्यानमारमा सेनाको बर्बर आतंक https://bit.ly/3sWnvLG
=
210526 विश्वमा कसरी मनाइन्छ बुद्ध जयन्ती ? https://bit.ly/3hRWM1d
=
210616 ४०० वर्ष लामो नेपालाभाषा कविता यात्रा https://bit.ly/3pZFeCg

20210703 विश्वमा फैलिरहेको बुद्धधर्मका केही पक्षहरु http://bit.ly/2Uih7mw
20210728 तीन पाङ्ग्रे रथ — थेरवाद बुद्धधर्ममा भिक्षुणी कहाँ छन् त? https://bit.ly/razen210728
=
210824 : अफगानस्तानमा बुद्धधर्म : बौद्ध केन्द्रदेखि तालिबानको निशानासम्म http://bit.ly/3mwO6Q2
210826 : अफगानस्तानमा बुद्धधर्म : बौद्ध केन्द्रदेखि तालिबानको निशानासम्म https://swaviman.com/2021/08/26/%E0%A4%85%E0%A4%AB%E0%A4%97%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%A8%E0%A4%AE%E0%A4%BE-%E0%A4%AC%E0%A5%81%E0%A4%A6%E0%A5%8D%E0%A4%A7%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%8D%E0%A4%AE/
=
210909 : Elimination of child labour in Nepal https://bit.ly/3nfs8Bn
211103 लुम्बिनीमा बुद्धवंशावली उद्यान https://bit.ly/3wsvNP3
बौद्ध बहाः बही संरक्षण : झीसं मयाःसा सुना याइ ? https://www.lahananews.com/node/9366
211109 लुम्बिनीमा बुद्धवंशावली उद्यान https://bit.ly/3wsvNP3
211202 २८ बुद्धहरुको संक्षिप्त जानकारी https://bit.ly/3xPhwwE
211219 जेन बुद्ध धर्मको सामान्य परिचय https://bit.ly/3yESiRT

Bodhi TV : Buddhist Personality (28) : Maheshwar Raj Bajracharya महिश्व...

Bodhi TV : Buddhist Personality (27) : Jit Bir Lama (part 2)

Bodhi TV : Buddhist Personality (26) : Jit Bir Lama (part 1)

8.12

अर्थमन्त्रीको धन : ६३ हजार डलर, ८७ लाख रुपैयाँ खातामा, बैंकभन्दा सहकारीमा धेरै !

Bodhi TV : Boddhist Personality (25) : Dharma Ratna Shakya (Bhaktapur)

190808 गुथि विधेयकया समर्थनय् दुपिं नेवाःत

राजेन मानन्धर

स्वब्वय् निब्वया बहुमत दुगु दम्भं ह्वानाह्वाना च्यानाच्वंगु नेकपाया सरकारं अचानक नेपाःया हे गनं मदुथें च्वंगु १५ सः दँ पुलांगु गुथि व्यवस्थापनया सीप, शैली व विज्ञानयात हाथ्या बीथें गुथि विधेयक छाय् हल, व आः तक थथे हे धायेफुगु अवस्था मदुनि । तर न्ह्यागुसां थुकिं नेवाःतय्त संगठित यात, न्ह्यलं ब्वानाच्वंपिंत वाराक्वारां संकाः थन ।

तर यथार्थ थुलि हे जक मखु, आः नं फिब्वय् मुंपिं स्वयाः तःधंगु नेवाः जमात थ्व गुथि विधेयकया पक्षय् वेट एण्ड सीया सिद्धान्त ज्वनाः पियाच्वंगु दु । उमिगु मानसिकता व कन्हय् उमिसं ल्ह्वने फइगु पलाःयात आः बिचाः मयासे आन्दोलनय् जक तिंतिं न्हुयाच्वनां फलदायी जुइ फइमखु । थ्वपाखे छकः बिचाः याये ।

नेवाः जनप्रतिनिधित ः
झीसं सिउ, थ्व विधेयक धइगु मुक्कं हे न्हापांनिसें चले जुया वयाच्वंगु जात्रा, पर्व, संस्कृतिया दुगःक्वँय् जुयाच्वंगु जग्गा क्वाप्लाक्क नयेगु अले व जग्गाया हर्ताकर्ता नं थः पार्टीया मनूतय् मातहतय् लाकेगु हे जक खनेदत । थज्याःगु कानून दयेकेत नेवाः सांसदतय्सं ग्वाहालि मयात धायेगु अवस्था मदु, छाय्धाःसां कानून निर्माता धकाः उमित हे जनतां त्याकाछ्वःगु खः अले उमिसं थ्व खँ मसीगु धइगु सम्भव हे जुइमखु ।

नेवाःतय् नं नेतात दु । वःम्ह वःम्हमछि केन्द्रीय सरकारय् व प्रदेश सरकारय् सांसदत वनाच्वंगु दु । कानून निर्मातात धइपिं हे उपिं । तर पार्टीया टिकट कयाः चुनाव त्यानावंपिं नेवाः नेतात पार्टीया दास हे जक खनी धइगु नं थ्व हे मौकाय् खनेदत ।दकलय् न्हापां वंगु निगुलिं चुनावय् त्यानावंपिं नेवाः जनप्रतिनिधितय् बारे बिचाः याये ।

संघीय संसद व प्रदेशया सभाय् सांसद जूपिं यक्व हे नेवाःत दु । यक्व धइथें उपिं आःया सत्तारुढ पार्टी नेकपापाखें त्यानावंपिं खः । नेकपा एमाले व माओवादी पृष्ठभूमि दुपिं उमिसं तःगू हे खँ ल्हानाः चुनावया घोषणापत्र बिउगु खः । व पत्रय् गन गन नेवाःतय्गु भिंजुइगु, भिं यायेगु खँ ल्हाःगु दु धइगु सकस्यां खं ।

अथेसां समग्र रूपं धायेबलय् उपिं निगू पार्टीयापाखें नं नेवाःतय्गु भिं जुइमखु, अथे धइगु एमाले ला न्हापांनिसें जातीय पहिचानया पक्षय् मदु अले माओवादीत नं जातीय राज्यया खँ ल्हानाः जनतायात बन्दुक ज्वंकाः लिपतय् यू टर्न हे यानाः जातीय पहिचान विरुद्ध छगू लिपा मेगु पलाः ल्ह्वनाः एमालेलिसे चुनावी तालमेल यानाः सत्ताय् थ्यंपिं खः ।

आःतकया उमिगु ज्याखं उमिसं नेवाः पहिचानया लागि गनं खने दयेक सः मतःगु अले उमिगु पृष्ठभूमिया आधारय् नं उमिसं सरकारं आः हःगु गुथि विधेयक हयेकेत सरकारयात ग्वाहालि यायेगु भूमिका उमिसं म्हितूगु दु धकाः थुइके छिं ।

छखे गुथि विधेयक विरोधय् आन्दोलन याइपिं युवा नेतातय्गु अलमल, पुलांपिं नेतातय्गु आन्दोलनं उचाइ काल कि खुसुक्क सत्तायाथाय् वनाः व्यक्तिगत लाभया लागि बार्गेनिङ
यायेगु पुलांगु पह अले अन वने थन वने मसियाः याकः याकः जक हालाच्वंपिं सचेत नेवाःत ।

हानं गबलें मंकाः सः ज्वनाः कुहां मवइपिं नेवाःत आयोजक संस्था व नेतात अत्तापत्ता हे मदुबलय् लखौंया ल्याखय् सतकय् वल नं व जनताया भोट कयावंपिं नेवाः सांसद अले मेयर व वडा अध्यक्षत विरोधया झ्वलय् गनं खनेमदुगुयात दैवसंजोग जक धयां मगाः । उमि नं आः गथेयानाः जनताया गुथि जग्गा हानं सरकारया प्राधिकरणयात लःल्हायेगु धकाः हे जोड घटाउ यानाच्वन धकाः बिचाः यायेमाः ।

नेवाः कार्यकर्तात ः
नेवाः जनप्रतिनिधित अथें त्याःगु मखु, उमिसं चुनावी प्रक्रिया पूवंकाः प्रतिद्वन्द्वीयात भोटया अन्तरं हे बुकूगु खः । गनं गनं छुं जूसां व दक्व हे बालिग मतदाताया मत कयाः हे त्यानावंगु धायेमाः । चुनाव न्ह्यः उमित त्याकेत त्वाःत्वालय् उमिगु पक्षया ज्याकू चायेकाः थी थी ज्याझ्वः तयाः हे नेवाःतय्सं त्याका छ्वःगु खः ।

उमित अथे चांन्हिं हिचःति हायेकाः थःथवय् ल्वानाः हे नं उमित त्याकाछ्वःगु धइगु उमिसं कन्हय् नेवाःतय्गु हकहित व पहिचानया मुद्दायात सरकारय् तक थ्यंकी, उमिगु भिंगु याकी अले मभिंगु याकी मखु धकाः हे खः । उमिसं भ्वय् नयाः वा ध्यबा नयाः उमित त्याकाछ्वःगु धायेमछिं । आः स्वये नेवाःत दक्व फिब्वय् थें च्वं, जुलुसय् थें च्वं ।

तर थःथःगु लुमन्तिया ग्वरलय् छकः माला स्वल धाःसा खनेदइ, नेवाः सांसदत त्याःबलय् उमिगु लिउलिउ नेवाःतय्गु जुलुस व स्वयाः तःधं । उमिगु ख्वाःया न्हिला, लसता अले बाजं थानाः प्याखं हुलाः थः त्याःम्ह जनप्रतिनिधियात भिंतुना बियाच्वंपिं वहे नेवाःत खः ।

उमिसं आःतक थम्हं त्याकाछ्वयापिं सांसदतय्त छिमिसं गुथि विधेयक हयाः जिमिगु पुर्खाया सम्पदा झौ याइन, गुथि व संस्कृति नाश याइन, जिमित छिमिसं विश्वासघात यात, जिमिगु भोट लित कया, छिपिं जिमि प्रतिनिधि जुइ फइ मखु धाःगु तायेमदुनि ।

नेवाःतय्गु एकता व जोश खनाः ग्यानाः गुथिलिसे संस्कृति दु धइगु मसिउम्ह मन्त्रीं गुथि विधेयक लित कया धाल तर नेवाः कार्यकर्तातय्सं उलि तक नं मधाःनि । उमिसं ला सत्तारुढ पार्टीया सांसदतय्त हे ग्वाहालि यानाच्वंगु दनि, थ्व छपुचःचा नेवाःतय्सं छुं स्यंके फइमखु, जिमिसं उमित स्वये धकाः चुगलि यानाच्वंगु हे दइ ।

नेवाःतय्त गुथिजग्गा बीगु पार्टी ः
ख्वप नेवाःतय्गु छगू समुन्नत व सांस्कृतिक नगर खः । आः तकं नेवाःतय्गु हे बाहुल्यता दनिगु छगू जक देय् । थन संस्कृतिया खँ मदइगु खँ हे मदु । तर थन गुथि विधेयकया विरुद्धय् सः मथ्वः । छथ्वःनिथ्वः नेवाःत मिखा चायेकाः न्ह्यःने वःपिं बाहेक थन एकछत्र राज यानाच्वंगु नेपाल मजदुर किसान पार्टीं खनेदयेक हे थ्व विधेयकया समर्थन यात ।

थ्व पार्टीं ला थ्व विधेयक हये हे माः,थुकिं जात्राजित्राया वास्ता मयासे गुथि जग्गाय् ज्याना– च्वंपिन्त भूमिया मालिक दयेका बी धकाः चाकु क्यनाच्वंगु अले अनया स्थानीय जनता नं आःया माग धइगु जात्रा व संस्कृति धइगु न्ह्याथे जूसां छकूचा बुँ थःगु नामय् दुसा मालिक जुइ खनी धइगु लोभय् तक्यनाच्वंगु दु ।

थ्वहे विधेयकं जक नेवाःतय्त जग्गाया मालिक दयेकी, अथे धइगु थ्व विधेयक वल कि गुथि जग्गा दक्व जोताहा अथवा किसानयागु जुइ धकाः भाषण हे यानाच्वन ।

जात्रा पर्व संचालन जुइमा धकाः सुं मनुखं जग्गा न्यानाः तयाः उकिया आम्दानीं पर्व संचालन जुइमा धकाः ज्या याकातःम्ह जोताहा उगु व्यवस्थाया मुद्दती खाता चायेके थें तयातःगु बुँया मालिक गथे जुइ, थ्व खँ थन धयाच्वने मखु, तर अनया पार्टीया निर्देशन थज्याःगु हे खनेदु, अले आः नं व पार्टीया कार्यकर्तात थ्व विधेयक वल कि थम्हं ज्या यानाच्वनागु बुँइ थःगु नांया झण्डा गाडे यायेदइगु जुल धकाः च्वनाच्वंगु खनेदु । उमिगु साथ दु थ्व विधेयकयात ।

नेवाः गुथियारत ः
हानं मेखे गुथि विधेयकया पक्षय् छगू बगाल सर्वसाधारण नेवाःत दनि धइगु खँ यक्वस्यां होस हे मयाः । छखे गुथिया जग्गा मौकाय् लाकाः मियाः नया तयेधुंकूपिं आः पश्चातापया मिगालय् च्यानाच्वंगु दु सा मेखे ल्यंदनिगु भचा भचा गुथिया जग्गा नं नम्बरी दयेके मखन धकाः थुसुंख्वाः तयाच्वंपिं नं मदइमखु ।

न्हापा मिया नयेधुंकूपिं आः हानं खोजतलास यात धाःसा थम्हं मियागु लुइ, अले बरबाद जुइ धकाः ग्यानाच्वंपिं गुथियारत झीगु हे त्वालय् बहालय् दनि धाःसा मेखे ल्यं दनिगु जग्गा मीत ठीक्क जुयाच्वंपिं, बैना कयातःपिं नं नये ला ल्ह्वये ला जुयाच्वंगु खँ यक्वस्यां कंगु दु । उमि थ्व विधेयक वइगु धइगु हँय्ला भ्वय् जुयाच्वंगु सा थथे विरोध यायेवं आः हानं व हे जग्गा मी मखनी धकाः मि जुयाच्वंगु नं जुइमाः ।

थन थथे धयाच्वनाबलय् थ्व तःसिंतय्त धाःगु अथवा म्हय्तय्त धाःगु धकाः मथुइकेमाली । आःतक गन गन गुलिस्यां गुथिया जग्गा मीधुंकल धइगु ल्याःचाः कायेगु स्वल धाःसा तःदँ हे बी । तर झीसं सिउ, झीगु गुथिया जग्गा यक्वस्यां मिया नयेधुंकल । गनं तःसिनं म्हय्यात काकल जुइ, गनं म्हचं तःसिंयात जुकल जुइ ।

तर निम्ह मिले जुयाः हे जक गुथिया जग्गा मीगु सम्भव दु । अथे जग्गा मीधुंकूपिं वा मीत ताक स्वयाच्वंपिं ला थ्व गुथि विधेयक वल कि नक्वपाक्व धकाः सन्तोषया सासः ल्हानाच्वंगु दइ । उमिगु लागि थ्व गुथि विधेयक खारेज जुइगु धइगु अभिशाप जुइ, उपिं सुम्क
च्वनी मखु, बरु गुुथि विधेयक हानं व मन्त्रीं धाःथें निगः प्यंगः आखः उखेथुखे यानाः सदनय् हयाः पास याकेगु हे दाउ स्वयाच्वनी ।

थ्व खायुगु यथार्थयात मथुइकं आः गुथि विधेयकया विरोधय् ज्याझ्वः तयाया अर्थ मदु । अले थ्व अवस्थाय् माइतिघरय् मुंक्व जक नेवाःत अले उमिसं जक विरोध यायेवं गुथि विधेयक खारेज हे जुइ धकाः मतिइ तयेगु नं अपरिपक्वता हे जक जुइ ।

थुलितक गुगुं कथं जूगु आन्दोलनया हे बलं सरकारं गुथि विधेयक लित काःगु दुसा व कन्हय् निगः प्यंगः आखः च्वय्क्वय् यानाः हानं हयाः पास मयाइ धाये मफु । थ्व चरणय् चुनाव त्यानावंपिं नेकपाया सांसदतय्गु झं तःधंगु ल्हाः दइ धाःसा प्रतिपक्षय् च्वंपिं नेवाः सांसदतय् नं छम्ह वा निम्ह बाहेक मेपिंसं थुकी सः तायेदयेक तयाच्वंपिं खनेमदु ।

अथे धइगु आः झीगु गुथि जग्गा सुरक्षित दु धकाः ढुक्क च्वनेगु अवस्था मदुनि ।थ्वहे इलय् आः सरकारं व गुथि विधेयकयात हानं परिमार्जनया नामय् निगः प्यंगः आखः हिलेगु औपचारिकता पूवंकाः सुटुक्क पास यायेत सनाहःगु दु । उमिगु हतियार धइगु हे उकुन्हुतक म्हुतुइ धौ फिनाच्वंपिं नेवाः जनप्रतिनिधित व नेवाः कार्यकर्तात हे खः ।

आः उपिं सीदयेक मदयेक सहलह यानाः सरकारयात ग्वाहालि यायेत तयार खनेदु । उमि भचा भचा ल्वानाथें याइ, छम्ह दाये थें याइ, छम्ह ख्वये थें याइ, अले ग्रीन सिग्नल बी । छखे गुथि विधेयक विरोधय् आन्दोलन याइपिं युवा नेतातय्गु अलमल, पुलांपिं नेतातय्गु आन्दोलनं उचाइ काल कि खसुक्क सत्तायाथाय् वनाः व्यक्तिगत लाभया लागि बार्गेनिङ यानाः सुम्क च्वना बीगु पुलांगु पह अले अन वने थन वने मसियाः याकः याकः जक हालाच्वंपिं सचेत व जागरुक नेवाःत ।

थज्याःगु अवस्थाय् थः नेतातय्त, गुथि विधेयकया पक्षय् दुपिं थः त्वाःबहाःया कार्यकर्तातय्त सम्हाले याये मफुत धाःसा द्वलंद्वःदँनिसें झी अजा आजुपिंसं म्हालासाला यानातयागु गुथि जग्गा सरकार वा पार्टी कार्यकर्तातय्त लःल्हायेगु अले थःगु गुथिगाना न्हापां सरकारया निगाहं वइगु निगःप्यंगः ध्यबां चले यायेमालीगु जक मखु झीगु पर्व हे सरकारं कमिसन नयाः हःपिं ठेकेदारतय्सं चले याइगु निश्चित दु ।

८।८

यशोधराको बुद्धत्व !

अमृत वाणीको सँगालो धम्मपद

190727 किन तोडिन्छन् बुद्धमूर्तिहरु बुद्ध जन्मेको देशमा?

राजेन मानन्धर
संसारको जुनसुकै कुना जाओस्, नेपालमा जन्मेका प्रत्येक नागरिकले कसैले नजानेको जस्तो गरेर उफार्ने एउटा सत्य, एउटा तथ्य हो — बुद्ध नेपालमा जन्मेका थिए । यति भन्न पाएपछि खाएको पचेको जस्तो वा भारतीय साम्राज्यवादसँग टक्कर लिएको जस्तो गरी छाती फुलाउँदै हिड्छन् एक जमात नेपालीहरु । यो विश्वले नै प्रमाणित गरेको तथ्य भएकोले यसमा कुनै शंका रहेन, अनि यसो भन्न पाइँदैन त भन्नै मिल्दैन । तर त्यसरी उफ्रिने जमातका अधिकांश मानिसलाई बुद्धधर्मको बारेमा दुइ शब्द बोल्न भनेर भन्यो कि बोली लरबराउँछ, उसले जानेकै यति हो कि अमुक नामधारी व्यक्ति जन्मेको ठाउँ हाल नेपालमा पर्छ । उसलाई ती बुद्ध भनेको के हो र नेपालमा उनी जन्मेकै कारणले हामीले गर्व किन गर्नुपर्छ भन्ने शायदै मात्र थाहा हुन्छ ?

त्यसैले त नेपालमा बौद्धहरुको जनसंख्या ७ प्रतिशत मात्र भनेर नेपाल सरकार फलाक्छ । त्यसो भएपछि बाँकी ९३ प्रतिशतले किन बुद्धको बारेमा चासो लिन्छ त भन्ने कौतुहलत कसैले प्रस्तुत गर्यो भने त्यही एक धर्मलाई सबैको छाता भन्नु पर्छ भन्नेहरु उम्लिन्छन् । त्यसैले बुद्धको अपमान गर्ने र बौद्धहरुलाई आफूहरु असुरक्षित छौं अस्तो अनुभूति गराउने घटना बेला बेलामा भइ नै रहन्छ नेपालमा ।

प्रसंग बुद्धजन्मभूमि लुम्बिनी भन्दा करिब३२किलोमिटर मात्र टाढा, हालै तीव्र गतिमा विकासित हुँदैगइरहेको तिलोत्तमा नगरपालिकाको हो । बुद्ध जन्मभूमि लुम्बिनीको प्रवेशमार्गको रुपमा चिनिने यस नगरपालिकामा स्थित बुटवल–बेलहिया सडक खण्डको बीचमा डिभाइडरको रुपमा भागमा राखिएका पाँच वटा बुद्धमूर्तिहरुलाई गएको साउनको १ गते राती परिचित व्यक्तिहरुले तोडफोड गरेर गरएका छन् । ६ लेन सडकअन्तर्गत शंकरनगर चोक र नयाँमिल खण्डमा राखिएका बुद्धमूर्तिहरुलाई टुक्रा टुक्रा पारेर कामै नसडकमै मिल्काएर गएको भोलिपल्ट बिहिबार बिहान स्थानीयबासीहरुले देखर प्रहरीलाई खबर गरेको भनेर संचारमाध्यमहरुले जनाएको छ । उक्त मूर्तिहरु प्रदेश ५ सरकारका उद्योग, पर्यटन वन तथा वातावरण मन्त्री लिला गिरीले लुम्बिनी भ्रमण वर्षको अवसर पारेर गत वैशाख १ गते अनावरण गरेका थिए ।

हालसम्म प्रहरीले त्यति ठुलो राजमार्गको बिचमा राखिएका ती मूर्तिहरु कसले र किन फुटायो भन्ने अहिलेसम्म पत्ता लगाएकौ छैन । उता सञ्चार मन्त्री एवं सरकारका प्रवक्ता गोकुल बासकोटाले यस घटनाबारे बोल्दा यसले कुनै फरक नपर्ने आशयको अभिव्यक्ति दिँदा बौद्ध समुदाय झन् अवाक् र क्षुब्ध भएका छन् । बुद्धकै नाममा नेपालमा पर्यटनको विकास गर्ने भन्ने सरकारबाट यस्तो प्रतिक्रियाको आशा जनताले गरेका हुँदैन ।

हामी सबैलाई थाहा छ — बुद्ध वाज बर्न इन नेपाल। यो नारा धेरै फस्टाएको छ नेपालमा । बुद्ध शिक्षाको नामै लिन नचाहनेको मुख मुखमा समेत बसेको यो नारा फगत नारा मात्र हो र जनतालाई झुक्याउने एउटा खेल मात्र हो र बुद्धको उपस्थिति अथवा उनको यहाँ जन्मनुले नेपालीहरुमो मन मष्तिष्कमा कुनै फरक पारेको छैन भन्ने यस्ता बेलाबखतमा घट्ने घटनाले उदांगो पार्दछ ।

नेपालीहरु राष्ट्रवादी हुन चाहन्छन्, केबल नारा घोकेरै मात्र भएपनि । त्यस्ता मानिसकहरु सँधै नयाँ नयाँ नाराहरु खोजिरहन्छन् आफुलाई समाजमा र समाचारमा आकर्षणको केन्द्र बनाइराख्न । उनीहरु बुद्ध भनेको ज्ञान हो, ज्ञान भनेको जीवन शैली हो अनि त्यसैले मानिसलाई अन्य मानिसबाट अलग्ग देखाउँछ भन्ने जान्दैनन् । उनीहरुले बुद्ध सिकाए, बुद्ध धर्म सिकाएनन् ।

बुद्ध मूर्ति के हो?
कोही कोही उपबुज्रकहरु बुद्धले मूर्ति पुजा नगर भनेका थिए भनेर उफ्रन्छन् । कहाँबाट सुनेको भन्दा थाहा छैन । बास्तवमा बुद्धको मूर्ति बुद्धको जीवन कालमै बनिसकेको थियो । बुद्धले एकठाउँमा उनले आफ्ना भिक्षुहरुलाई प्रतिमूर्तिमा आसक्त हुनुभन्दा शिक्षामा ध्यान देउ भनेर भन्नुभएको थियो, यसबाहेक अरुलाई बुद्धको मूर्ति पूजा नगर नै भनेको देखिँदैन । बुद्धधर्म भनेको मूर्ति पूजा गरेर चमत्कार होला भनेर पर्खेर बस्ने धर्म त होइन, तर आफ्नो मार्गदर्शकको प्रतिमा बनाएर उसलाई सम्झनु गलत त कसैले भन्दैन । हो, बरु बुद्धको महापरिनिर्वाण पछि बुद्धको मूर्ति बनाउने कि नबनाउने बौद्धहरु भनेर लामोसमय दुबिधामा बसे । प्राचीन बौद्धस्मारकहरुमा पनि बुद्धका मूर्तिको सट्टा प्रतीक मात्र राखिन्थ्यो । त्यही मात्र राखेरै बुद्धको उपासना गरिन्थ्यो । ग्रीकहरुले नै सबैभन्दा पहिले बुद्धलाई मानवाकृति सहित उतारे । कसैलाई मन परेपनि मन नपरेपनि वर्तमान समयमा सबै बौद्धहरु बुद्धलाई त्यसै कल्पना गरिएको मानवकृतिको मार्फत नै चिन्दछन्, उसैलाई उपासना गरेर ती सबै अतुलनीय ज्ञानहरु दिनुभएकोमा कृतज्ञता ज्ञापन गर्दछन् । बुद्ध दर्शन स्तुत्य भएकोलै नै विश्वभरी बुद्धमूर्तिको माग वा त्यसप्रति सम्मान बढी भएको होला । अनि अर्कोतिर हाल अबौद्धहरु फेसनका रुपमा वा अरुलाई आफु ज्ञानी छु भनेर देखाउनलाई नै भएपनि बुद्धको मूर्ति वा चित्र आफ्ना घर, बगैंचा, लुगा र शरीरमै समेत सजाउन लागेका छन् ।

अब लुम्बिनी र बुद्ध मूर्तिको कुरा । यहाँ यो कुरा दोहर्याइरहनु नपर्ला कि आफुलाई लुम्बिनी क्षेत्रको आदिबासी भन्नेहरु कहिल्यै बौद्ध भएनन् । ती आदिबासी समुदाय त बौद्ध भएनन् भने त्यसक्षेत्रको व्यापारिक महत्व बढ्न थालेदेखि र राजमार्गको छेउमा भएकोले र भारतसँगको सीमा नजिक भएकोले पनि बुटवल र भैरहवा नयाँ ठुला शहरहरु बने, तिलोत्तमा ती मध्ये एक हो ।

ती शहरहरुमा हालै बस्न आएकाहरु शायदै मात्र बौद्ध हुन् । उनीहरु बुद्ध देखाउन चाहन्छन् तर बौद्ध बन्न चाहन्नन् । प्रधानमन्त्री जस्ता विशिष्ट व्यक्तिहरुको सहभागिता हुने बौद्ध समारोहमा बाहेक उनीहरुको उपस्थिति अनि अन्य दिनहरुमा बौद्ध मन्दिर, विहारमा देखिँदैन । पूजा उपासना गर्ने तथा घरमा बुद्धको प्रतिमा राखेर पूजा गर्ने बौद्धहरु पनि त्यहाँ पाइँदैन ।

यस्तोमा बुटबल र भैरहवा लगायत लुम्बिनीकै छेउछाउमा राजधानीबासी अथवा हिमाली समुदायको प्रयासमा कतै कतै बुद्धको मूर्ति त देखिन्छन् तर त्यहा न कसैले घुँडा टेकेर प्रार्थना गरिरहेको देखिन्छ न कतै फूल माला नै चढाएर बुद्धपूजा गरिरहेको देखिन्छ । त्यस सम्पूर्ण क्षेत्रको लागि बुद्धको प्रतिमा सजावटका सामान र तीर्थयात्रुहरुलाई लोभ्याउने बस्तु बाहेक केही बन्न सकेको जस्तो भान त्यहाँ पुग्दा कसैलाई पनि हुँदैन । यो यथार्थ हो ।

तिलोत्तमाको बुद्धमूर्ति
अब तिलोत्तमाको बुद्धमूर्तिको कुरा । बुद्धको मूर्ति सजावटको सामान नबनाइयोस् भन्ने माग थाइल्याण्ड जस्तो बौद्ध देशमा मात्र होइन भरखर भरखर बुद्ध चिन्न थालेको संयुक्त राज्य अमेरिकामा समेत उठ्न थालेको छ । यसो भन्दै गर्दा तिलोत्तमामा मान्छे नै हिँड्न नमिल्ने ६ लेनको राजमार्गको बिचमा लहरै गाडीको धुँवा खुवाउनकै लागि मात्रै बुद्धको प्रतिमा जस्तै देखिने ती सिमन्टीका बस्तु राखेर कसले किन पुण्य कमाउने भए भन्ने सबै बौद्ध तीर्थयात्रुहरुलाई लाग्ने अवस्था थियो । बौद्धहरु र बुद्धधर्मको अध्ययन गरेकाहरुले त्यहाँ त्यसप्रकारको सजावटकोे औचित्य के रह्यो र भन्ने गुनासो मिसिएका छलफलहरु बौद्ध समुदायका बिचमा चलिरहँदा अकस्मात अप्रत्याशित रुपमा यो घटना घटेको छ ।

जे भए पनि मूर्तिहरु तोडिएका छन् । त्यो ढुंगा वा सिमन्टीका टुक्राहरु मात्र थिएनन्, ती त नेपालमा भएका सम्पूर्ण बौद्धहरु, अझ विश्वकै बौद्धहरुको धार्मिक आस्थामा प्रहार थियो । यो कुरा विश्वभरका बौद्धहरुमाझ पुगिसकेको छ । कोही बिस्मात्मा छन्, कोहीले दुःख व्यक्त गरे, कोही त भत्र्सना पनि गर्न लागे, जुन स्वभाविक प्रतिक्रिया थियो ।

त्यहाँ ती मूर्तिहरु नराखेको भए किन राखिएनन् भनेर कोही बौद्धहरु सोध्न जानेवाला थिएनन् । कसैले आन्दोलन गरेर यो राख्न लगाएको पनि थिएन । स्थानीय नगरपालिकाले बीसौं लाखको बजेट निकासा गरेर राखिएका थिए । यसो गर्दा यहाँका मानिसहरु बौद्ध जस्ता देखिन्छन् र हालै शुरु भएको भिजिट लुम्बिनी इयरलाई सफल बनाउन काम लाग्छ भनेर नगरपालिकाले सोचेको थियो होला, तर यस लापरवाहीले वा लुकेर बसेको अतिबादीहरुको सुनियोजित आक्रमणले चोट बौद्धहरुमा पुगेको छ । तीतो बोलेरै चर्चामा आउने संचार मन्त्रीलाई त त्यो खासै फरक पर्ने घटना थिएन, तर कुनै बौद्ध देशमा यस्तो भएको भए आगो बल्न सक्थ्यो । यसरी नेपालमै पनि यदि त्यस्तो घटना कुनै हिन्दू प्रतिमामा वा मुस्लिमहको प्रार्थनागारमा भएको भए उहाँले यसो भन्ने समय पनि पाउनु हुने थिएन, आँखैले देख्नुहुन्थ्यो । राज्यको र राज्यमा रजाइँ गर्ने समुदायको यो अतिवादी सोचको एउटा नमूना पनि भइदियो । यसले नेपालमा बुद्ध मात्रै जन्मे बौद्धहरु जन्मेन भन्ने पनि देखाइदियो ।

बुद्ध जन्मेको नेपालमा बुद्ध प्रतिमाहरुले र यसको प्रतिध्वनि स्वरुप यहाँका हजारौं वर्षदेखि बुद्धधर्म बोकेर बसेकाहरुले पीडा सहनुपरेको यो पहिलो पटक होइन । शंकराचार्यका कथाहरु बेबुनियाद होइनन् होला, मल्लकालमा बौद्धहरुलाई हिन्दु वर्णाश्रममा खाँदेको लिखतहरु छन्, सयौं बौद्ध धर्मग्रन्थहरु जलाइएको किंबदन्तीहरु छन्, सयौं बौद्धग्रन्थहरु बेलायत त्यसै लगिएका होइनन् । बौद्धहरुलाई अपराधीहरुलाई जस्तै लहरै राखेर देशनिकाला गरिए । अस्ति भखरै त पोखराका अन्तु डाँडामा शान्ति स्तुप बनाएको कसैलाई मन परेन, सैनिक पठाएर भत्काउन लगाए । लुम्बिनीमा शान्ति स्तुप बनाउन बसेका जापानी बौद्ध भिक्षु मारिए यहाँ । सुर्खेतमा बुद्धको प्रतिमा स्थापना गर्न लाग्दा पुलिसहरुल त्यसमूर्तिलाई चोरलाई जस्तो डोरीले बाँधेर मुखमा पट्टी लगाएर ट्रकमा हालेरे लगेको पनि धेरै वर्ष भएको छैन ।

सबै जनता समान हुन् भनेर संविधान लेख्नेहरु सबै धर्महरु समान छन् भनेर लेख्न हिच्किचाउँछन्, हजारौं बौद्धहरु सडकमा उत्रेर आफ्नो देशमा धर्म निरपेक्षता होस् भनेर नारा लगाउनु परिरहेकोछ, तर पनि समान भएको अनुभव गर्न पाउँदैनन् । बुद्ध नेपालमा जन्मेको भनेर विेदेशीको पैसा वा राज्यकै ढुकुटी खर्च गरेर विदेशमा सभा सेमिनारमा भाग लिन जाने अनि विश्वविद्यालयबाट प्रमाणपत्र लिने बौद्ध विद्वानहरुलाई पनि बुद्धको देशमा हिन्दु अतिवादीहरुबाट यहाँका बौद्धहरु कति आतंकित, आक्रमित र विभेदित छन् भनेर सोच्ने फुर्सद छैन । कतै बुद्धधर्म भनेको हिन्दुधर्मकै अंश हो भन्छन् अनि फेरि हिन्दूधर्म नै नेपालको धर्म भन्छन् । बुद्ध धर्म भनेको विदेशी पर्यटकलाई बेच्न मिल्ने क्युरियोको माल बाहेक केही नसोच्नेहरुको चलाएको देशमा अरु होइन बौद्धहरु पीडित छन् । कसले बुझ्ने?

बुद्धमूर्ति तोडफोड
तोडफोड भयो त भयो । त्यो कुनै दुर्घटना दिएन, एक्लो दुक्लोको लहडले पनि गर्न सक्ने काम थिएन त्यो । चौबिसै घण्टा गाडी गुडिरहने राजमार्गको बिचमा राखिएका पाँच पाँचटा सात आठ फिट अग्लो टाढैबाट देखिने बस्तुमा पटक पटक प्रहार गरेर टुक्रा टुक्रा पारेर सडकमा मिल्काउँदा पनि कसैले नदेख्ने अवस्था नेपालकै एक प्रमुख विकास हुँदै गरेको शहरको बिचबाट गएको राजमार्गमा हुन्छ । कम्ति मिहेनत लागेन त्यो तोड्न फोड्न पनि, हेरेरै थाहा हुन्छ । हातले वा हतौडाले मात्र तोडिएका होइनन् ती बौद्धहरुको आस्था । ठुलै क्रेन जस्तै मेसिनले उठाएर, हिर्काएर तोडेर सडकमा मिल्काएको वा ढुंगा फुटाल्ने औचार वा ढलान काट्ने मेसिनले काटेको जस्तै देखिन्छ । त्यस्तो मेसिन बिजुली, डिजेल अथवा पेट्रोल बाट नै चल्दछ होला । यस्तो मेशिन चलाउँदा यो चलाउँदा ठुलो आवाज ननिस्कने कुरै छैन, तर त्यसै राजमार्ग छेउमा बस्ने कसैको निद्र्रा बिग्र्रेन र झ्याल उघारेर पनि हेरेन । यस्तो घटना हुँदा सुरक्षा निकाय अथवा स्थानीय जनताले सुइँको पाएन भन्ने कुरा पत्याउन सकिँदैन । यतिसम्म भैसक्दा पनि कुनै स्वघोषित क्रान्तिकारी वा धार्मिक समुदायले यो हामीले गरेको पुरुषार्थ हो भनेर जिम्मा पनि लिएको देखिँदैन । लुकेर प्रहार गर्ने बुजदिलहरु झन् डरलाग्दा हुन्छन् ।

एक हप्ता बितिसक्यो । अन्तर्राष्ट्रि बौद्ध संगठनहरुले विश्लेषण गर्न थालिसके, यसले लुम्बिनी आउने तीर्थालुहरुको संख्यामा कमी त ल्याउँछ नै । तर नेपालमा यसको प्रभाव कति पर्यो भनेर देखिने अवस्था छैन । चार पाँच बौद्ध संस्थाहरुले एकपन्ने प्रेस विज्ञप्ति निकालेर बसे । एउटा त शान्तिपूर्ण रयाली भयो रुपन्देहीमा । यस बाहेक अरु कसैलाई दुखेको जस्तो पनि लागेन ।

कहाँ गए बुद्ध वाज बर्न इन नेपाल भनेर टेलिभिजनमा कार्यक्रम चलाउनेहरु अनि फिलिम बनाउने हरु? अनि कहाँ छन् त टुँडिखेलमा जम्मा भएर वल्र्ड रिकार्ड बनाउनेहरु? लुम्बिनीमा करोडौं रुपैँया खर्च गराएर सम्मेलन गराउनेहरु र बौद्ध विद्वान भन्दै विदेशमा सभा समारोहमा जानेहरु पनि भेटिएनन् । सबैका लागि तमाशा, कफिगफ र फेसबुका पोस्टने खुराक मात्र भएको छ, नेपालकै धार्मिक इतिहासको यो कालो दिन । किन कोही बोल्न पनि चाहँदैन ?

सबैलाई थाहा छ, नेपाल बौद्धहरुको देश होइन, यहाँ बौद्धहरुलाई सम्मान छैन भनेर । तर यस्तो घटना घट्दा कमसेकम औपचारिकताकै लागि अथवा विदेशीहरुको आँखामा छारो हाल्नकै लागि भएपनि केही गरेर देखाउनुपर्ने थियो सरकारले ।

Photo : Onlinekhabar . com

अहिले पुनः प्रमाणि भएको छ, नेपाल बौद्धहरुको देश होइन रहेछ । सरकार सरोकार पनि देखाउँदैनन् । बौद्धहरुको नाममा खोलिएका संस्थाहरु अर्धनिद्रामै छन् । हामी त लाचार भयौं, हाम्र्रा भविष्यका सन्ततिले पनि कसरी माफ गर्छ होला हामीलाई, हामीले न्याय पनि माग्न सकेनौं भनेर । अनि विश्वले के भन्छ होला नेपालको बौद्ध समुदायलाई देखेर । नेपालबाट बुद्ध धर्म हराए कहाँ खोज्न जालान् विश्वभरीका बौद्धहरुले, यो प्रश्न गहन भएर सबै बौद्धहरुको मनमष्तिष्कमा उब्जिनुपर्छ अब । यसै मौकामा कोही धुर्तहरु आफै बोक्सी आफै धामी भएर स्थिति धमिल्याएर फाइदा लुट्न नआउलान् भन्न सकिन्न तर त्यसो भन्दैमा बौद्धहरुले निसाफको लागि र बौद्ध भएर नेपालमा स्वामिभानका साथ बाँच्ने अधिकारको माग नगर्ने हो भने हाम्रै वरिपरी हामीसँगै अँगाल्नो हाल्न आउने अतिबादीबाट पीडित भएर नेपालका सबै बौद्धहरुले देशै छोड्न पर्ने स्थिति नआउला भने भन्न सकिन्न । सबैको मंगल होस् ।

फोटोहरु सामाजिक संजारबाट प्राप्त भएका हुन् ।

190727

190806 Hiroshima in blood-bath

Razen Manandhar

As soon as I reached close to Hiroshima, I felt uneasiness inside me. It was like the smoke of crematorium, something was burning, children were crying. Not only the houses I saw from the train’s window, but the train itself was trembling. Oh, is it an earthquake? No no. This is bombarding! I felt sweating. No matter how hot it was outside, there was nothing except coldness of the air-conditioner in the train. Then what is this? I can’t stay here. I wish I could take the train back again from here. I can’t see Hiroshima. How can I witness this cry, pain, those innocent children turning into coal due to heat and the civilization of thousands of years turning into ashes?

I was roaming in my thoughts and the train stopped with a jolt. I lost my breath. Whether I liked it or not, I was in Hiroshima. Today is the 22nd of August, 2007. I am travelling alone here, after having participated in the World Esperanto Conference in Yokohama.

Ruins of Hiroshima (pic: Internet

I looked around. A short and smiling Mr Oshioka Taeko was waiting for me. He was going to be my host for three days. After the conference, he had taken me from the venue to Mrs Doi’s home and had had dinner together. A jolly evergreen man. He lifted my luggage, threw it in his car and took me in.

I don’t know where we were going. We talked about some formality things. Clean road, fresh environment and traffic strictly following all the rules. I have been to several cities in Japan, all looked alike. Why is it called Hiroshima? Can’t this be called simply Tokyo or Okayama? I become so restless in this Hiroshima.

“Now you may go off. I will come at 5 pm. at this exact point, said Mr Oshioka, slowing his car. I was not sure if I was dreaming or it was the reality. How can he be so rude? I’m just new to this place. How can I roam around alone? I really wanted to cry. I thought it must be the worst day of my one-month long tour in Japan. I tried to peep outside the car window. I was just numb.

I could just ask,” Where am I now?”

“This is the place where that atom bomb fell. Go out and see yourself.”

I saw people standing outside with their half of body melt. I was hesitating to come out and he was irritated, “I can’t stop the car here for long. Go now. I will come in the evening to pick you up. Don’t worry.”

It was like he kicked me out. Before the car left me, I left it, I was so angry. The land did not receive me. I don’t know where I was. I felt like I need to go to the toilet.

Life in terror, inside the museum (pic : Internet)

Before leaving Nepal, I was reading so much about Hiroshima and the memorial park on the Internet. And I had a book about Japan that I was carrying for two weeks. Maybe this was the reason that it was like entering a horror movie. It was almost noon and the wind was so hot. I saw a hurricane in front of me, the wind blew off the lantern, and a shadow was standing, like an ugly statue.

I didn’t know I could be this much emotional. I neither had any relative from my mother’s side, nor father’s. I was planning to stay just for three days here. And god knows if I will have another chance to visit this place in this life. And why is this Hiroshima shaking me on and off? I felt my heart was beating like a drum. I looked about. People were walking to and fro, on their own. Some were taking rest on cool sheds; some were wrestling with the hot summer. Everything was looking quite normal. And why do I need to be agitated? Maybe, my cowardliness is waking up and trying to run away from the ghost and terror of war that I aroused after reading the book last night.

The museum (pic : Internet)

We also have witness war in Nepal, that was raged by the Maoists and ransacked my country for ten years. It was normal for us to watch decayed or amputated bodies on the TV and take our dinner. If it was normal, then the war in Hiroshima was also normal. Just war it was.

Stone-paved, wide ground, and I was moving from one direction to another. I could see some monuments here and there n blurred distance. They were so far that I could not catch anything right now. I could sense that I had seen them somewhere else. All were familiar to me.

Suddenly, my eyes were stroked by the sight of the horrible face of Genbaku Domu. It made me emotional again. Scenes of bombardment came to attack my eyes. They were just glued on my eyes. What could have happened to those people, who needed to work daily, parents enjoying how their children were growing, those who had to go to work after taking care of their parents and those children who have dreamed of living a better life after being educated?


This is the present peace monument of Hiroshima. This house is called the Atomic Bomb Dome or A-bomb Dome. Even when the city, markets, hospitals, schools and other landmarks were turned into ashes, some people thought of making the whole stroke-affected area a memorial park, they wanted to keep the remains of that house as a monument of memory. They indeed made this the centre-point of the whole memorial park. They have lost a lot but this building is standing as the memorial of the Hiroshima which was there before the bombardment. It reminds us of the bombardment and the huge loss of property and life there — four floors and the dome-shaped roof. It was designed by Czechoslovakian architect Jan Letlez and construction of this building completed in 1915.

In fact, the bomb fell around 150 metres away and it exploded 600 metres away in the sky. But people working in the house died instantly, even though the house was not completely destroyed.

It took some time for me to perceive what I saw around me. Lots of things were coming in my mind — like high tides in the sea, like rain and storm. I have to admit that I could not accept this place, although I was eager to visit here, right from my home. How must have the bomb looked? Is it that war can end only with a war??

The Genbaku Dome (Pic : Internet)

It was August 6th, 1945 (the date was just three weeks from today). Time was 8.15 am. A Little Boy flew. It might have looked cute, but its intention was not child-like. It was only named so by its maker. It was morning time; people were preparing to go to the office after breakfast, children were heading to school, some offices were open and treatment to patients in school just begun. Sparrows, pigeons, dogs and cats were playing as every day. People didn’t have time to be amazed. They saw light as hundreds of suns. The bomb worked at different levels — it threw balls of fire some 300 metres — that was 4000 Celsius of heat. It hit the people like a rainfall of fire, their skin disappeared. Some instantly evaporated and some turned into coal. That was the dance of carnage, destruction and death. Though coming into existence is only for destruction, it is not favoured even by those who are to be destructed. How can the creator favour this?

Later, a controversy aroused whether to keep or dismantle the house. And it was decided to keep this house as a memory of that evil moment of the history. And further, this was listed in the UNESCO World Heritage in 1996, despite the protests from China and the USA.

Indeed, there are stories in every corner, stone, grass, tree and even wind of this vast extending park. And stories are also non-existing, ended, destroyed, and completed. Everything here is a monument. The flowers also were shedding tears. Abstract and semi-abstract statues are mourning.

Image of the Buddha, among others, melt during the event (pic : Internet)

I can’t close my eyes, and I can’t also see them all. Every rectangular stone on the street was telling one story. Every stone has a cry of pain. They look like milk from outside; they are in fact coal inside. The knife’s anger must have been collapsed but the pain is still there. I wanted to run away from all. But the museum in front of me pulled my hand. It was saying, “Come listen to them first.”

Hypnotized, I went inside the big building.

A watch. Watch is an essential invention of our civilization. If we don’t have time, we don’t have a watch, and vice-versa. But at times, even a watch feels shy to show the time. When it can’t revolt, it just paralyzes, it simply closes its eyes. The watch in a showcase was doing the same there. All the spectators were looking at it and it was damn ashamed of its time. Showing time was its crime. What can be done, when one fails to understand the time? It was exactly 8.15, that was the ominous time when the bomb stroke the earth.

A model of the bomb, a wooden shoe which was luckily saved from turning into coal, some school uniforms, a ruined tricycle, half-melted bricks, glassware, and some metal pots. The deadly effect of radiation. Sadako was a girl who could not be saved from the clutches of radiation. Oh, an idol of Buddha was half melt. All are crying only one thing — peace, peace, peace!

War is detrimental. Operation Downfall may be anything, it was just a war, so was the Little Boy. The Buddha once told the Shakyas that war cannot be a solution. And, being defeated in the war is even worse. The ongoing tussle took a dramatic turn after this bombardment. Those who won were winners, and other was named vanquished.

Inside the museum (pic : Internet)

It was not a big issue that Japan was defeated, those who defeated also did not make any heroic venture. It says — all is fair in love and war. But it was not only war, but it was also a massacre. It turned so horrible that even winners were made ashamed in the world’s eyes. And the vanquished country indeed won.

Even if they denied, those who were the causes of this massive massacre have “Gods” in their hearts, they must have been said that it was not fair. The museum was made to remind us of that ominous stop and to make us realize again and again that war cannot bring peace in the world. The museum was made just 10 years after the event. People from Japan as well as all over the world visit here, just to bring back the memory of the dark day and villainous history. By the end of 2005, over 53 million people had visited it. And many more people have to see this, to realize the fact, that peace is only the ultimate goal of our civilization. Interestingly, Japanese architect Kenzo Tange is the designer of this memorial park, who gave us the giant masterplan of Lumbini, the birthplace of the Buddha.

Tired, depressed and enlightened, I came outside. The sun was about to set. Soft evening wind kissed me. Then only I realized, I didn’t have anything after the early breakfast. It was like I ate the whole of Hiroshima and I was satisfied.

Author in front of the monument

Mr Oshioka came and waved me. How easily he found me in that big park. Or, he might have been searching for me for hours. He was with his Bulgarian friend Vladimir Popov. Happily, we ented a traditional restaurant nearby. I was wondering whether I should tell all my experience. I really wanted to fall on his laps and cry aloud.

(from my book Bunaa Tyaapin (The Vanquished Winners) in Nepalbhasha, translated by the author)
Pictures collected from the Internet.

https://tinyurl.com/razen190806