Friday, January 16, 2015

20150122 प्वहेलां बूपिं नेपालभाषा च्वमि, भाषासेवी, साहित्यकारपिनि मंकाः बुन्हि


च्वसापासां लय् लय्पतिं लछि दुने बूपिं नेपालभाषाया च्वमि, भाषासेवी, साहित्यकारपिनि मंकाः बुन्हि हनेगु ज्याझ्वः न्ह्याकावयाच्वंगु दु । व हे कथं नेसं ११३५ प्वहेलागाः एकादशी (२०१४ जनवरी १६) कुन्हु पोहेलां बूपिं च्वमि व भाषासेवीपिनिगु हनाज्याझ्वःया आयोजना जुल ।

मदयावनेधुंकूपिं १२म्ह व आः दनिपिं २०म्हसिया मंकाः बुन्हि हनेगु ज्या च्वसापासाया ज्याकुथिइ जूगु खः । अन सहभागीपिन्सं मदयावनेधुंकपिं च्वमि साहित्यकारपिन्त अन धंकातःगु किपाय् श्रद्धान्जलि स्वरुप स्वां छानादिउगु खः ।

च्वसापासाया छ्याञ्ज्ये भूषण प्रसाद श्रेष्ठं नेपालभाषाया निंतिं जन्म काछिं सेवायानाः नं झीसं माक्व व बांलाक्क लुमंकेमफयाच्वंपिं वय्कःपिनिगु व्यक्तित्व व योगदानया चर्चा यानादिल ।

मदयावनेधुंकूपिं पोहेलां बूपिं च्वमिपिं मध्ये दकलय् थकालिम्ह पं जोगमुनि वज्राचार्य (बुन्हि नेसं १०२४ प्वहेलाथ्वः ८) खः । वय्कलं नेवाःभासं प्राप्त जुइथाकुगु संस्कृत भासं च्वयातःगु तःगु वज्रयानकथंया बौद्ध ग्रन्थ जनताया भासं च्वयाः भाषिक व धार्मिक कथं योगदान यानादीगु दु । वय्कलं बुद्धया १०८गु जन्मया बाखं लगायत स्वयम्भूपूराण व मेमेगु नं कृति कथं झीत त्वताझाःगु दु । वय्कलं जगत उद्धार ग्रन्थमाला धकाः लय्पौया सम्पादन नं यानादीगु खः । उकियालिसें वय्कः जगत उद्धार बौद्ध विद्यालयया संस्थापक नं जुयादी ।

वयांलिपा मेम्ह भाषा सेवी धयाम्ह चूडानन्द वैद्य (बुन्हि नेसं ११२७ प्वहेलाथ्वः १०) खः ।  नेपालभाषा परिषद्या संस्थापक दुजः वय्कः थः हे नं पत्रपत्रिकाय् फुटकर कविता व निबन्ध ला च्वयादीम्ह हे जुल, उकिया लिसें थीथी कथं नेपालभाषा खलःपुचःतय्त नं ग्वहालि यानादी । वय्कः परोपकार औषधालयया अध्यक्ष जुयाः ज्या यानादीगु दु सा वय्कः दरवार हाइस्कुलय् नं तःदँ तक शिक्षकया रुपय् ज्या यानाच्वनादीगु खः ।

मेम्ह लोकरत्न तुलाधर उपासक  (बुन्हि नेसं १०२८ प्वहेलाथ्वः ९) खः । थःगु छेँय् च्वने मजिउ धाःगुलिं वय्कः असं त्वःताः केलत्वालय् झाल । आखः यक्व मब्वंसां नेपालभाषा साहित्ययात यक्व ग्वहालि यानादिल । वय्कःया चित्तधर हृदयया मचांनिसेंया पासा खः । ९७ सालय् राणा दमन जूबलय् वय्कः नं चित्तधरलिसें फम्पिइ झाल । वय्कलं हे चित्तधरयात जेल यंकूगु समाचार छेँय् यंकादिउगु जुयाच्वन । वय्कःया चित्तधरलिसेया बांलाःगु स्वापू दूगुलिं वय्कलं थःगु जग्गा मियाः वःगु ध्यबां चित्तधरया बुदिं न्यायेकेत अक्षयकोष दयेका नं दिल । वय्कःया नेपालभाषाया पुलांगु म्ये हालेगु गुण दूगुलिं वय्कलं न्हापा पिथनातःगु सफूया सुद्धाशुद्धियायेत नं ग्वहालि यानादिल ।

नेपालभाषाया कोष दयेकेगु यक्वसिया बिचाः मवःबलय् न्ह्यज्यानादीम्ह आदिवज्र वज्राचार्य नं थ्व हे लां यलय् बूम्ह खः (बुन्हि नेसं १०२८ प्वहेलागाः १४) । साहित्य सिर्जना यक्व जूसां कोश व व्याकरण दयेकेगु ज्या म्हो जक जुयाच्वंथाय् निगू पर्यायवाची कोशया लिसें वय्कलं १२ गू सफू च्वयादीगु खः ।

प्वहेलां बूम्ह मेम्ह भाषासेवी येँ मरुयाम्ह शेषराज दली (बुन्हि नेसं १०३६ प्वहेलाथ्वः ५ ) खः । बाखं, निबन्ध, कविता यात्रा निबन्ध आदि च्वयादीम्ह दलीजुयात थःगु पहिचान कायम याकेत तकं तसकं थाकुल । वय्कः नेपालभाषा परिषद्या संस्थापक दुजःया लिसें शेष–हिरा प्रतिष्ठानया संरक्षक नं खः । २००७ सालय् विश्वेश्वर प्रसाद कोइरालां विशेष इनापयाना गृहमन्त्रालयय् सचीवय् नियुक्त जुयादिल । अथे हे वय्कः शान्तिनिकुञ्ज स्कुलया सुपरभाइजर नं खः ।

अथे हे भिक्षु सुबोधानन्द महास्थविर (बुन्हि नेसं १०३६ प्वहेलागाः ९)जुं बुद्धधर्मया सेवा यायेगुलिसें नेपालभाषाया कृतित नं दयेका बिज्यात । वसपोलं नेपालभाषां बुद्धधर्म सम्बन्धी १५गु सफू च्वयाबिज्याःगु दु । लिसें वसपोलं १५ गु मेगु सफू थी थी भासं नेवाःभासय् हिला नं बिज्याःगु दु ।

मेम्ह ख्वपयाम्ह पशुपति भक्त धौभडेल (बुन्हि नेसं १०३९ प्वहेलागाः ८)या विशेष योगदान धइगु नेपाल भाषां शिक्षा बिइगु खः । वय्कः विराट नेपालभाषा साहित्य गुथिया संस्थापक नायः खः । न्हूपिं च्वमिपिन्त दबुलिइ थनेगुलिइ वय्कःया योगदान दु । नमस्तेया थासय् जय मां भाय् धकाः धायेगु अभियान वय्कलं न्ह्याकादिल । वय्कलं थी थी पत्रिकाय् कविता , निबन्ध, छधाः प्याखं नं च्वयादीगु दु ।

प्वहेलां बूम्ह मेम्ह भाषाप्रेमी जीवनप्रसाद श्रेष्ठ (बुन्हि नेसं १०४५ प्वहेलाथ्वः ३) खः । विश्व निकेतन मा.वि.या संस्थापक शिक्षकया विशेष योगदान नेपालभाषाया मौलिक कथंगु दबू प्याखं क्यनेगुली दु । मल्लकालं निसें नेपालभाषाया नाटक प्याखंया विकास जुयावयाच्वंगु खः सा लिपा थःगु हे कथं दबू दबुलिइ सामाजिक प्याखं क्यनेगु चलन न्ह्यात । वय्कलं थज्याःगु प्याखं तःगु च्वयेगु व क्यनेगु यानादीगु खः । वय्कःया थःगु हे न्यागू प्याखं पिथनादीगु दु ।  

प्वहेलां बूम्ह मेम्ह च्वमि प्रत्येकमान तुलाधर (बुन्हि नेसं १०४५ प्वहेलाथ्वः ९) खः । वय्कः थः हे संस्कृत व तिब्बती भाय् थूम्ह जुयाः वय्कलं नेवाःतय्सं मखंगु तःगु बौद्ध धार्मिक ग्रन्थतय्त नेपालभाषां हिलाः क्यनादीगु दु । वय्कलं थज्याःगु प्यंगू सफू च्वयादीगु दु ।

मेम्ह व्यक्तित्व माधवलाल कर्माचार्य (बुन्हि नेसं १०४७ प्वहेलागाः ६) नेपालभाषा ख्यलय् बाखंच्वमि व समालोचक खः । वय्कःया च्यागू सफू पिदनाच्वंगु दु अले प्यंगु सफू वय्कलं सम्पादन यानादीगु दु । लिसें वय्कःयात झीसं नेपालभाषा संगठनया क्वातुम्ह संगठकया रुपय् नं म्हसिइकेफइ । वय्कः नेपालभाषा एकेदमिया मू दुजः, नेपाल राजकीय प्रज्ञाप्रतिष्ठान व आशा सफूकुथिया नं खः । दुजः नेपालभाषा सफू पिकायेत छगू स्थायी कोष दयेकेगु ज्याय् नं वय्कःया योगदान दु ।

वयां लिपा प्वहेलां बूम्ह मेम्ह व्यक्तित्व डा. मंगलराज जोशी (बुन्हि नेसं १०४९ प्वहेलाथ्वः २) खः ।  वय्कः राज ज्योतिष खः पंचाङ्ग समितिइ नं दी, झी नेवाःतय् म्हपुजा लछिमि पुजा आदिबलय् तिथि च्वय्क्वय् जुल कि झी न्ह्याबलें लुमंकाच्वनाम्ह मनू नं जुल । वय्कःयात भारतय् जूगु अन्तर्राष्ट्रिय ज्योतिष सम्मेलन जूबलय् ज्योतिष सम्राट धइगु सम्मान नं बियातःगु खः । वय्कः पाटन क्याम्पसया प्रिन्सिपल खः अले अन नेपालभाषा केन्द्रीय विभाग दयेकेत वय्कःयागु नं ल्हाः दु ।

थ्व लछि दुने बूपिं अले मदयेधुंकूपिं मध्ये दकलय् क्वकालिम्ह भाषासेवी व साहित्यकार परमानन्द वज्राचार्य (बुन्हि नेसं १०५० प्वहेलागाः १४) खः । वय्कः च्वसापासायाम्ह सचीव नं खः अले विसं २००९ सालय् हनुमान ध्वाखाया नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन ताःलाकेत वय्कः तसकं सक्रिय जुयादीगु खः । वय्कः बाखं, रुपक, प्याखं, कविता च्वयेगुली सिद्धहस्त खःसां वय्कःया यक्व रचना प्रकाशित धाःसा जुयाच्वंगु खनेमदु । छाय्धाःसा वय्कः थःगु रचना पिकायेगुली स्वयाः मेपिनिगु रचना सफू प्रकाशित यायेत यक्व मिहेनत यानादी ।  वय्कः मदी धुंकाः वय्कःया परिवारया कुतलं छन्त लुमंकाः नांगु कविता सफू पिदंगु दुसा मेगु छपु ऐतिहासिक प्याखं सफू पिदनेत्यंगु दु ।

वयां लिपा आः दनिपिं थ्व लाय् बूपिं च्वमि व भाषासेवीपिनिगु ताहाः आयुया कामना यासें अझ नं थःगु भाय् व देय्या भिं जुइगु ज्या यानावनेफयेमा धकाः भिंतुना बिइगु ज्या जुल । उगु ज्याया नायः च्वसापासाया दुजः नर्मदेश्वर प्रधानजुं वय्कःपिन्त खादागां न्ययेकादिल ।  वय्कःपिं खः मू पाहाँ जुयादीम्ह नाटककार भाषासेवी ज्ञानकाजी मानन्धर, बाखंच्वमि व समालोचक रामहरी जोशी (वय्कःयात सम्पर्कतये मफुत), बाखंच्वमि तिलक प्रकाश कायस्थ, च्वमि कलाकार सुवर्ण शाक्य, कवि नाटककार समालोचक पुष्प चित्रकार, कवि डा. योगेन्द्र प्रधान, अनुसन्धाता काशीनाथ तमोट, चिबाखंच्वमि गोविन्द मान श्रेष्ठ, भाषासेवी प्रेम साय्मि, कवि नवीन चित्रकार, बाखंच्वमि भरत साय्मि, निबन्धकार मुनिन्द्र रत्न वज्राचार्य, कवि शाक्य सुरेन, बाखंच्वमि भवानी तुलाधर, कवि सुदन खुसः, कवि श्याम प्रजापति, कालाकार एकाराम सिं, सुभाषराम लाछी (नेपालय् मदी), कवि कृष्ण बहादुर श्रेष्ठ व रामभक्त भोमि ।

न्ह्यब्वया ः राजेन मानन्धर

Monday, January 5, 2015

प्रेमं जाम्ह प्रेममान


राजेन मानन्धर

गुलि दत गुलि दत । छकः प्रेममानलिसे प्रेमया खँ ल्हाये धकाः मतिइ तयाच्वनागु । दिन वयेमाः धाःथें जुयाच्वंगु ।

वय्कः थः हे जिथाय् क्वथाय् न्ह्याबलें दुस्वःझाइ । खालि ल्हाः गबलें जुइमखु । गुबलें निझ्वः प्यझ्वः कविता वा म्ये ज्वनाः, गबलें मनय् लूगु नगुःखँ ज्वनाः, कि मखुसा न्हापा न्हापा थम्हं ज्यानातयागु छपाः निपाः पौभाः हे ज्वनाः नं झायाच्वनी । जिथाय् लुखाय् हे झ्वान्याङ्ग दनाच्वंगुथें । फ्यतुना दिसँ धकाः मेच न्ह्यचीके, वय्कः ला हानं मेथाय् गन थ्यंके धुंकी । गुलि फूगु धायगु नि । फेसबुकं यानाः वय्कः जिथाय् न्हिंछधू धयाथें हे थ्यं । जि नं वना, वय्कःया झ्याःक्वय् छधू निधू । 

न्हापा मचा मचा बलय् धायेमाल, जि नं साप चित्र च्वयेन्ह्याः । छेँय् ब्वःबिइक ब्वःबिइक द्यःया चित्र च्वयाच्वनेगु । अबलय् हे नां न्यनातयागु जिं वय्कःयागु । जिं मचायेक जिमि प्रेरणाया द्यः, प्रेममान । 

फेसबुकय् नापलाय् धुंकाः तिनि सिल वय्कः ला म्हंमफु नं धकाः । गबलें खालिमजू, न्हासय् अक्सिजनया पाइप । खनकि छकः वने थें च्वनी । हानं खिउँल कि किपालु तंथें जि गन गन । वने धयांजक वनेखनीगु ला । भिन्द्यःयाथाय् जूसा धकाः । अले गन गन धकाः न्यने अन अन धाइ, हानं फासांफुसुं । ई न्ह्यानाच्वनी, ताः लाइमखु । 

पासब विमला शाक्यं सिउ खनी वय्कःया छेँ । छन्हु लाः मलाःया बिचाः मयासे जि व बिमला मोटरसाइकलय् च्वनाः स्यूचाटारय् वनां हे त्वःता । व ला वना , गन गन का । न्हूगु बस्ती, छकः वनाथे हानं वनेबलय् मजुइगु थाय् । लुइकां त्वःता । खिउँसे हे च्वनेधुंकल थ्यंबलय् । 

न्ह्यःने छकू बगिंचा, छखे ल्वहँया चीबाः, मेखे शाक्यमुनि बुद्धया मूर्ति । कलाकारया छेँय् कला ला ध्याक्वय् कुंचाय् तकं स्वब्यानाच्वनी । लुखा चाः । अथे सां सःतेला मसःतेला जुल । 

जिमि ससः निनि विद्या, वय्कःया जहान, लुखाय् दंझाल । लुमुगु लसकुस जुल । 

मातं क्वथाया लुखा चाल । झ्याःक्वय् लानातःगु लासाय् प्रेममानजु तुति झ्वःलंकाः फ्यातुना च्वनादिल, सिलखं त्वपुयाः । जिमित खनेवं अजू हे चाल जुइ, निपा ल्हाः प्यपुंका दिल । ख्वालय् न्हिलाया स्वां ह्वल । मतिनाया स्वांक्यबय् थ्यन जिपिं छकलं । जिपिं धन्य जुल । न्ह्यनेसंच्वंगु चकति सालाः जिपिं निम्हं छिंक फ्यतुना । वयेधुंकूम्ह औपचारिकता हे जिमिगु पह खनाः लिफःतुलाः वन । जिमित छु औपचारिकता, न्हियान्हिथं हे नापलानाच्वनापिं ला खःनि । 

छखे खाता थसःपानाच्वन । द्यःने छपाः अर्धमूर्त आधुनिक पेन्टिङ । मेच छगू प्वं । लिक्कसं उगुंथुगुं वसः, कापः, माःगुं म्वाःगुं थः थःगु थासय् गथे तयातल अथे हे लानाच्वन । छखे तजाःगु दराज । उकिइ लिधनाच्वन, प्यकूंलाःगु स्वंगूफिट ति तजाःगु आधुनिक धायेमाःगु क्यानभासय् एक्रिलिकया पेन्टिङ वाउँम्ह तारा, भचा इम्प्रेशनिस्ट पह दु । सुनां याःगु जुइ? छतिं प्रेममान ख्वाः मवः । लाःसा सुं सयेकेत धकाः थन वयाच्वंगु जुइका धकाः च्वना । “उकुन्हु भचा फुथें च्वनाः क्यानभास कयाः एक्रिलिकय् ज्या यानाच्वयागु का । अथें च्वने नं मछू । छु याये छुयाये जुयाः म्हाइपु छ्यायेथें ल्हाः भचा संकागु का,” जिगु शंका निवारण जुल ।

प्रेमया मेगु नां प्रेममान । व हे ख्वाः , व हे सँया स्टाइल, त्यलाःगु मिखा, दारि भचा भचा किनाच्वंगु दु मन्चाय्, आः ला तुइसेच्वं । न्हयाथेच्वंसां व हे प्रेममान । लासाय् थःगु लिक्क आइपड व मोबाइल द्यतनाच्वना । वासःइसः थःथःगु पाः पियाच्वन । न्हासय् प्यपुनाच्वंगु अक्सिजनया पाइप बँय् हितुमतुहिनाः अंगःलिक्क धंकातःगु अक्सिजनया सिलिण्डरय् स्वचानाच्वंगु दु – वय्कःया भासं धायेगु अःसा बबर समशेरया ग्वाय् । झ्यालय् पर्दा चायेला तिइला यानाः यगानाच्वन ।

ख्वाः चक्कं । उसाँय् फु मफुया खँ वइगु जु हे जुल । यक्व हे दयेधुंकल थेंच्वं थथे लासाय् हे च्वनेमायेक मफयाच्वंगु – दम हँ, हार्टबिट हँ, मेगु नं छु छु हँ । तर नं वय्कलं थःगु ख्वालय् भचा हे धकाः नं मफु पह वयेके बियामदी । खँ ल्हानाच्वंम्हस्या जुरुजुरु दनेथें । ७१दँया ल्याय्म्ह वय्कः । बरु मेपिं मफुपिनि अथे थाकु थथे थाकु धकाः कनाच्वनादिला । मन न्याः वय्कःया । 

“मेगु ला छुं मखु । थ्व अक्सिजन तयाच्वने माः का । यःसां मयाःसां घाना हे च्वनेमाः । धायेवं तुं लि हे मकासे तयाच्वनागु ला मखु , अथेसां लिकात कि लिपा हानं थःत हे मछिनावइगु,” वय्कलं थःगु विवशता कनादिल । खनं आः वय्कःया छम्ह जक गबलें मत्वःतीम्ह पासा व हे पाइप जक जुयाच्वंगु दु । 

छखे परम्परागत कलाकार, मेखे नेपालभाषाया छम्ह दक्वस्यां म्हसिउम्ह म्येच्वमि । १०८० या जःखःनिसें हे वय्कलं म्ये च्वयेगु यानादीधुंकल । उकियालिसें नेपालभाषा मंकाःखलःया स्थापनाकालनिसें नेपालभाषा एकेदमितकया यात्रा नं । मनूत निगः नांचाय् पलाःतयेमजिउ धाइ, वयकःया पलाः ग्वःगः ग्वःगः नांचाय् । जीवनया घःचालं वय्कःयात थी थी ज्यायाकल, तर वय्कः प्रेममान जुइगु गबलें त्वःतामदी, प्रेममान चित्रकार जुइगु गबलें त्वःतामदी ।

दिन न्ह्याबलें वथें जुइमखु । थन च्याःगु मि पनीपिं गबलें म्हो मजू । गुबलें नेपालभाषा आन्दोलनया छगः थां जुयादीम्ह प्रेममान थौं याकःचा ध्याकुंचाय् । मचायेक वय्कःया म्हुतुसि बात, “छु धाये ग्व । मनू ला छु, कार्ड छपाः तकं मवल । सुया लुमं, सुया ल्वःमं...” 

झीगु नेपालभाषा ख्यः नं गजबगु । माःबलय् माःपिन्त माक्व तिसिना काइ ,लिपा व हे तु ख्वःथें, वा दायातःगु सुँथें, । सुयां लुमनाय् तकं मन्ह्यनावनीगु, आःया न्ह्यलुवातय् स्वार्थय् चि मसला जुइमफया वन कि । झीसं गुलिसित कःघानातयाः, गुलिसिया नुगलय् स्याः जुयाबिया । सुनां ला ल्याःचाः तयेमाः । नमवासें यक्व खँ कनादिल । हानं सः हे जुयाः पिज्वल वय्कःया घाः ।

“नेपालभाषा मंकाःखलः नीस्वनागु इलंनिसें भाय् भाय् धकाः सनाजुया । थौं थः लासाय् लाःबलय् जि सुं मखयाबिल । दक्वस्यां इरेजरं हुइथें हुयाछ्वत जितः,” मचायेक वय्कःया कनेमजिउगु बाखं क्वब्वात । 

दक्वस्यां वय्कःयात ल्वःमंकूसां वय्कलं धाःसा दक्वसित लुमंकातयातःगु दनि । फेसबुक मार्फत हे जूसां नेपालभाषा आन्दोलन व साहित्यिक गतिविधिलिसे परिचित जुयादी । हाइकु, गजल इत्यादिया विषय् भचा खँ जुल । न्हून्हूगु ज्याझ्वः दक्वं सिउ । थौंकन्हय्या नेपालभाषाया अवस्थाया व भाषा आन्दोलनया बारे वय्कःया खँ बुयावयाच्वन । जिगु मतिइ व हे जक खँ लुयावयाच्वन । व गज्याःगु इरेजर जुइ , सुयात सुयात हुयाछ्वये धुंकल जुइ, आः सुयागु सुयागु पाः जुइ, हुइकावनेगु । 

धाधां च्या ज्वनाः विद्या निनि कुहाँ झाल । कौला छु, भ्वय् हे जुल का जिमित ला । प्रेमं जःगु भ्वय् ।

Published in Sandhya Times on 2015 01 02 "Premman, full of love"

Friday, January 2, 2015

20150101क्रान्तिका लागि ट्युनिशियाकी बहिनी

विश्वमा महिला


इक्राम बेन सइदले अरब आन्दोलनमा भाग लिइसकेपछि थाहा पाइन् – त्यो त ट्युनिशियामा महिला अधिकारको लागि संघर्षको शुरुवात पनि थियो ।

सन् २०११ मा भएको ट्यनिशियाको क्रन्तिको विडम्बना यो थियो कि त्यो लोकतन्त्रको मार्गमा एक कदम अगाडि थियो भने महिलाको आन्दोलनमा एक कदम पछाडि हुने भय पनि थियो । धेरै ट्यनिशियालीहरु सामाजिक र धार्मिक हिसाबमा रुढीबादी थिए । तानाशाही राष्ट्रपति जाइन एल अबिदाइन अलिको अन्त्यले तिनीहरुलाई पहिलो पल्ट राजनीतिक आवाज दियो । देशको इतिकासमै पहिलो पल्ट भएको सन २०११ को चुनावमा सामान्य इस्लामिक इन्नहादा पार्टीले एक तिहाइ भन्दा बढी भोट ल्यायो जुन त्यसको निकटतम प्रतिद्वन्द्वीको भन्दा तीनगुणाले बढी थियो ।

त्यसैले इक्रम बेनले महिलाको अधिकारमा समर्पित हुने किसिमको संस्था खोल्ने बिचार गरिन् । उनलाई थाहा थियो कि उनलाई सफल हुनु छ भने समावेशी पनि हुनुपर्ने छ । उनको संस्था “अस्वात निस्सा” अर्थात् “महिलाहरुको आवाजहरु” नै त्यस देशको महिला अधिकारमा काम गर्ने पहिलो संस्था त थिएन तर यो महिलाहरुलाई राजनीतिक दृष्टिकोण जुनसुकै भए पनि तिनीहरुलाई संलग्न गराउने पहिलो प्रकारको संस्था भने थियो ।

अस्वात निस्साकी ३४ वर्षीया अध्यक्षले इक्रम बेनले भनिन् “मेरो लागि नारीबाद भनेको मेरो रोजाइ र समाजप्रतिको मेरो धारणा लाद्नु होइन, यो त महिलाहरुलाई तिनीहरुको सपना पुरा गर्नमा, जिम्मेमारी र निर्णय पुरा गराउनमा सहयोग गर्नु हो ।”

अरब संसारको हिसाबमा हेर्नेहो भने ट्युनिशिया प्रगतिशिल नै छ – सन् १९५७मा टर्किश शैलीमा आधुनिकता भित्रिएको थियो भने उत्तर अफ्रिका र मध्यपूर्वमा कतै नभएको महिला अधिकारको पनि प्रत्याभूति गरिएको थियो । मध्य ट्यनिशमा एक जना महिलालाई कस्सिने टप र जिन्स लगाई टाउकोमा स्कार्फ बाँधेर हिँड्नु सम्भव थियो । तर बेन जस्ता अभियन्ताका लागि भने त्यहाँको कानूनले महिलाले चाहेको धेरै कुरा दिनु बाँकी थियो । पैतृक सम्पति छोरीले भन्दा छोरा र परिवारका अन्य सदस्यले पाउँछन् । घरमा बुबा नै घरमुली हुन्छन्, आफ्नो श्रीमती र छोराछोरीलाई नियन्त्रण गर्छन् । मुस्लिम महिलाहरु गैरमुस्लिम संग बिहे गर्न पाउँदैनन् तर यो नियम पुरुषहरुलाई लाग्दैन ।

इक्राम बेन सइद संगको छोटो कुराकानी
बेन सइदले अस्वात निस्सा गठन गरिसकेपछि आयोजना गरेका केही कार्यक्रमहरु मध्ये एउटा सम्मेलन थियो, जसमा सहभागीहरुले अरब र मुस्लिम इतिहासमा महिलाहरुको राजनीतिक सहभागिताको बारेमा छलफल गरे ।

उनी भन्छिन्, “मलाई पूरा विश्वास छ कि भगवानले मलाई विभेद गरिन वा आमहत्या गरिनका लागि सिर्जना गर्नुभएको होइन । तपाइँ मुस्लिम भएर महिला समानताका लागि पैरवी गर्नसक्नुहुन्छ । यो इस्लामका विरुद्ध होइन । म यही मानिसहरुलाई बुझाउने कोशिस गर्दछु ।”

पछि उनले महिलाहरुलाई भोट हाल्न, विशेष गरी गाउँमा काम गरिखानेहरुको समुहमा संगठन बनाउने काम गरिन् । हाला हान्ना, वल्र्ड इकोनोमिक फोरममा सहनिर्देशक, भन्छिन् – “इक्रामको सबैभन्दा रमाइलो पक्ष भनेको उनी सबै प्रकारका श्रोताहरुलाई सम्बोधन गर्न सफल छिन् ।”

आन्दोलन भन्दा अगाडि बेन सइद एकल आमाहरुका लागि बनेको एक आश्रममा भोलिएन्टर थिइन् । त्यो ट्युनिशियामै विभेद खप्नुपर्ने एउटा समुह थियो । कुनै कुनै बेला उनी त्यहीं सुत्थिन् र साथीहरुलाई खाना बनाउन, नाच्न वा गाउन पनि ल्याउँथिन् ।

यस प्रकारको अनुभवले उनलाई आफुले सहयोग गरिरहेका महिलाहरुको जीवनमा झाँक्ने एउटा झ्याल दियो र साथै ती महिलाहरुलाई सहयोगको मात्र खाँचो होइन कि तिनीहरु बाँचिरहेको सामाजिक र कानूनी वातावरणलाई नै परिवर्तन गर्नुपर्छ भन्ने बुझाइ पनि दियो । उनी भन्छिन्, “कानूनले मानसिकता बदल्न सक्छ । त्यसैले हामी राजनीतिकर्मीहरुसंग काम गर्नुपर्छ ।”

विगत दुई वर्षमा अस्वात निस्साले एन्नाहदा लगायतबाट समेत महिला राजनीतिकर्मीहरुका लागि राजनीति र शासनपद्धतिका बारेमा आधारभूत ज्ञानका लागि तालिमहरु आयोजना गरेको छ ।

“उनी एक यस्ती आधुनिक ट्युनिशियाली महिला हुन् जसलाई म पछ्याउन चाहन्छु – सहासी, मिहेनती, व्यवसायिक र मधुर पनि । व्यक्तिगत रुपमा पनि म उनलाई एकदम सम्मान गर्दछु,” एन्नाल्दाका एक सदस्य अल्हेम साइदानी घरबीले भनिन् ।

बेन सइदको एक नियमित जागिर छ – उनको अस्वात निस्सामा भएको पद तलब नपाउने प्रकारको छ – समान तहको खोजीनामक अन्तर्राष्ट्रिय नाफारहित संस्थामा उनी कार्यक्रम व्यवस्थापन हुन् । त्यहाँ बेनले सामान्यतया नमिल्ने महिलाहरुको समूहहरुलाई संगै बसेर छलफल गर्ने अवस्थासम्म ल्याइदिएकी छिन् ।

उनी राजनीतिक रुपमा रुढीवादी प्रकारको परिवारमा हुर्केकी हुन् । अन्य ट्युनिशियाली महिलाहरु सरह उनी पनि टाउकोमा स्कार्फ बाँध्दिनन्, तर उनकी आमा र दुइजना बहिनीहरु भने बाँध्छिन् । उनका बुबा सेनामा अधिकृत हुनुहुन्थ्यो । उहाँसंग उनको कुरा मिल्दैनथ्यो । उनी भन्छिन्, “मैले उनैबाट यो सिकेकी थिएँ कि विभिन्न विचारहरु पनि एकै छानामुनि बस्न सक्छन् ।”

दश वर्ष पछि उनी कहाँ हुन्छिन् ? यसको जवाफमा उनी भन्छिन् – राजनीतिमा वा निजामती सेवामा, ट्युनिशियामा वा विदेशमा । उनका साथीहरु, सहयोगीहरु सहकर्मीहरुलाई लाग्छ कि उनी राजनीतिमा लाग्नेछिन् । तैपनि उनी हाललाई राजनीतिमा लाग्ने वा अन्य कुनै लक्ष्यलाई थाती राख्ने पक्षमा छिन् किन भने ट्युनिशियाको राजनीतिमा महिलाको सहभागिता बढाउने उनको अभियान अझ बढी महत्वपूर्ण छ  ।

टाइम्सका लागि फ्रन्सिस्को जिजोलाले लिएको अन्तर्वार्ता ।

तपाइँको संस्था अस्वात निस्साले के गर्दछ ?

हामीले अहिले एउटा जनचेता कार्यक्रम सञ्चालन गरेका छौं जसमा महिलाहरुलाई भोट हाल्न उत्साहित गर्छौं र भन्छौं कि तिनीहरुको भोटको महत्व छ । साथै हामीले महिलाको राजनीतिक सहभागिता बढाउनको लागि पनि काम गर्दैछौं । हामी उनीहरुलाई कानूनी तवरबाट र स्थानीय स्तरमा कार्यालय सञ्चालन गर्न पनि सघाउँदैछौं ।

ट्युनिशियाको राजनीतिज्ञहरुसंग सबैभन्दा कुरा नमिल्ने कहाँनिर हो ?

हरेक समुह अर्को समुहबाट तर्सेका जस्तो छ । धर्मनिरपेक्षहरु इस्लामीहरुलाइै देखिसहँदैनन् । तिनीहरुका लागि इस्लामीहरु ट्युनिशियालीहरु नै होइनन् । उनीहरुका बेग्लै मुद्दाहरु छन् । त्यस्तै इस्लामीहरु पनि धर्मनिरपेक्षहरुलाई पश्चिमी मुद्दा बोकेका भन्छन्, तिनीहरुको अरबी र मुस्लिम पहिचान बिरुद्ध उभिएको आरोप लगाउँछन् ।

तपाइँले ट्युनिशियाका सबै प्रमुख पार्टीका महिला राजनीतिकर्मीहरुलाई तालिम दिनुभएको छ, तिनीहरुको के समानता छ ?

पहिलो तिनीहरु सबै ट्यनिशियाली महिलाहरु हुन् । तिनीहरु सबैको एउटै इतिहास छ । तिनीहरुको भविष्य पनि एउटै हो किनभने सबैलाई यहीं संगै बस्नु छ । सबैलाई ट्युनिशियाली हुनुमा गर्व छ । साथै तिनीहरु सबै आफ्ना राजनीतिक पार्टी भित्रका विभेदका शिकार पनि भएका छन् । इस्लामी वा धर्मनिरपेक्ष जुनसुकै पार्टी भएपनि तिनीहरु एकै प्रकारको विभेदमा परेका छन् । ती पार्टीहरुको नेतृत्वमा उनीहरु छैनन् , अनि सरकारको नेतृत्वमा पनि छैनन् । त्यसैले मलाई लाग्छ तिनीहरु संगै लड्न सक्छन् ।

अस्वात निस्साको गठन पछि तपाइँले सबैभन्दा पहिला मुस्लिम र अरब सम्पदामा महिलाको भूमिका खोज्नुभयो । के पाउनु भयो त?

हामीले पायौं कि इस्लाम भनेको एउटा मात्र छैन । यहाँ धेरै किसिमा इस्लामहरु छन् । तपाइँ मुस्लिम भएर पनि महिला समानताको लागि पैरवी गर्नुसक्नुहुन्छ । यो इस्लामको विरुद्ध छैन, यही कुरा म मानिसहरुलाई भन्दै आइरहेकी छु ।

तपाइँको अनुसार नारीबादको परिभाषा के हो ?

नारीबाद भनेको मेरो रोजाइ वा समाजप्रतिको मेरो धारणा लाद्नु होइन । नारीबाद त महिलाहरुलाई तिनीहरुको सपना पुरा गर्न सघाउनु हो । नारीबाद भनेको विविधता पनि हो । जब हामीले अस्वात निस्सा भन्ने नाम छान्यौं, जसको अर्थ महिलाहरुका आवाजहरु हो, हामीलाई आवाजहरु भन्ने शब्द मन पर्यो किन भने तिनीहरुको एउटामात्र आवाज छैन, अनि महिलाहरु पनि हुनुपर्यो किनभने तिनीहरु पनि त फरक छन् ।
तपाइँले ट्युनिशियाको क्रान्तिका प्रारम्भिक दिनहरुका भाग लिनुभयो । तपाइँले हामीलाई भनिदिनुस् कसरी यो शुरुभयो अनि त्यो तपाइँका लागि कस्तो थियो ।
सन् २०१० डिसेम्बरमा हामी ट्युनिश को ट्रेड युनियन मुख्यालयका अगाडि थियौं । हामी केही मानिसहरुलाई पुलिसले घेरा हालेर बसेको थियो । पानी परिरेको थियो अनि हामी गीत गाउँदैथियौं । त्यो रोमान्टिक गीत जस्तो थियो तर पनि हामी डराइरहेका थियौं । मलाई डर लागिरहेको थियो तर मैले आफूलाई भनें कि म त्यही बस्तु पर्छ किनभने त्यो मेरो ठाउँ थियो ।
अनि जनवर १४मा आमहडताल भयो । मलाई सम्झना छ, म सडकमा थिएँ । मेरी आमाले फोन गरेर भन्नुभयो, “त्यहाँ प्रदर्शन भैरहेको छ, अहिले अल जजिरा टेलिभिजनमा हेरिरहेको छु । घरमा जाउ, मलाई डर लागेको छ ।” यसैबेलामा मेरी बहिनीले आमाको हातबाट फोन लिई । भनी, “होइन । त्यहीं बस । त्यहाँ जनता बस्नुपर्छ ।” म अलमलिएँ । आमा डराउनु भएको थियो किनभने उहाँ आमा हुनुहुन्थ्यो । अनि बहिनी – उनी त नयाँ पुस्ता, आशाले भरिएकी र धेरै आकांक्षा भएकी । म यो पुस्तालाई दुखी बनाउन चाहन्नथें । त्यही बसें ।
यदि तपाइँलाई ट्युनिशियाको एउटा कुरा बदल्न पाउनुभयो भने के बदल्नुहुन्छ ?
लैंगिक असमानता । म यो कुरा संविधानमै राख्थें ताकि महिलाहरु शुरुदेखि नै पुरुषसंग समान होस् , यो कुरा तिनीहरुले याद राख्ने थिए ।
विश्वको कुन व्यक्तिबाट प्रभावित हुनुहुन्छ ?
पहिलो नेल्सन मण्डेला हुनुहुन्छ भने देश्रो मार्टिन लुथर किंग । उनीहरुले मलाई प्रभावित पार्नुको कारण यो हो कि दुबै मानवअधिकारकर्मी हुनुहुन्थ्यो तर एकदम समावेशी किसिमबाट, धेरै सिर्जनात्मक किसिमबाट । त्यसैले जुनबेला पनि मलाई मेरो काम गराइमा शंका लाग्छ, म तिनीहरुको कथाहरु याद गर्छु । त्यसले मलाई धेरै सकारात्मक शक्ति दिन्छ ।
जब म अस्वात निस्सामा मानिसहरु एकदम प्रतिबद्ध भएर लागेको, संलग्न भएको र महिलालाई सहयोग गर्न अनि सशक्त बनाउन आएको देख्छु, मलाई धेरै सकारात्मक शक्ति मिल्छ । जो पनि परिवर्तन ल्याउन खोज्नेहरु पक्कै आशाबादी हुनु पर्दछ । किनभने तपाइँसंग दृष्टिकोण, जोश र प्रोत्साहन हुन्छ, तपाइँले मानिसहरुलाई प्रेरणा दिनुसक्नुहुन्छ, यसले जे पनि गर्न सक्छ ।
दश वर्षपछि तपाइँ कहाँ हुनुहुन्छ ?
यो त राजनीतिक अवस्थामा भर पर्छ । शायद म नागरिक समाजसंग हुन्छु । वा एउटा चिन्तकहरुको समुह बनाउँछु वा ट्युनिशियाली महिदाहरुको लबी बनाउँछु । अथवा म राजनीतिमा पनि हुनसक्छु । मलाई विश्वास छ, दश वर्षमा म उपयोगी हुनचाहन्छु, चाहे राजनीतिक पार्टी, नागरिक समाजमा, ट्युनिशियामा वा ट्युनिशिया भन्दा बाहिर पनि । यो मेरो प्रतिज्ञा हो ।
स्टेफान फारिसद्वारा अन्तर्वार्ता लिइएको (सम्पादित अंश)
प्रस्तुति : राजेन मानन्धर
Published in Asmita, vol 2, 2015 01 01

Thursday, January 1, 2015

20150101अस्मिनाको २४ घण्टा


राजेन मानन्धर

शरीर छ त संवेदना हुन्छ । हाम्रा हरेक इच्छा अनिच्छामा हाम्रो शरीरको सहभागिता हुनु जरुरी छ । मनको प्रत्येक संवेदनालाई स्वीकार गर्ने नगर्ने अधिकार शरीरमा निहित हुन्छ । तर शरीरको कुनै पनि क्रिया प्रतिक्रियामा मनको स्वीकारोक्ति पनि त्यतिकै महत्वपूर्ण हुन्छ । त्यसैले त भनिन्छ नि, मन नै प्रधान हो भनेर ।

विशेष गरेर बौद्ध दर्शनमा आधारित ध्यान मनको एकाग्रता र त्यसमा शरीरको सहमतिमा आधारित हुन्छ । उनीहरु भन्छन् – मनलाई सम्झाऊ, बुझाऊ, गलत बाटोमा हिँड्नबाट रोक । तर मन कहाँ त्यस्तो लगामले जकडिएको घोडा जस्तो हो र । उ त धुमिरहन्छ, उडिरहन्छ । यसलाई लगाउनु पर्छ, लगाउन पनि सकिन्छ । तर कतिञ्जेल ? एक छिन, एक घण्टा, एक दिन । एक पल्ट पलेँटी कसेर मन बाँध्छु भनेर ठानेपनि मात्र थाहा पाउँछ हाम्रो मन कति चञ्चल छ भनेर । न कसैको अनुमति चाहिन्छ, न कसैले हकारेको बुझ्छ । मानिसलाई बिगार्ने पनि यही मन, संसारलाई भड्खालोमा जाक्ने पनि यही मन । मनै त हो ।

कलाकार अस्मिनाको मन पनि मन जस्तै हो । मनै हो । शरीरमा उर्लेका संवेदनाका लहरहरुलाई नियन्त्रण गर्न खोज्छिन् तिनी । विपस्सना ध्यानका साधकहरु कुनै बुद्ध वा अन्य देवताहरुको नाम लिँदैनन् जान्न पनि चाहँदैनन् । उनीहरुले देखेको त त्यही शरीर हो, अनि शरीरसंग टाँस्सिएर बस्ने श्वास–प्रश्वास हो । यसैबाट उनीहरु संसारका जन्ममरणको नियम बुझ्छन् । अस्मिनालाई पनि यही लाग्यो, श्वास–प्रश्वास मात्र यथार्थ हो ।

उनी रातो कार्पेट बिछ्याएको चारपाटे कोठकाको बिचमा सजाएको मेचमा बसिन् । अगाडि तेस्र्याएको ल्यापटपले समय गन्न थाल्यो । उनको साथमा केही नछोडिने कुरा केही थियो त उनको साथमा चल्ने श्वास थियो । मेचमा एक थुप्रो पारिएका मसिना स्टीलका चम्किला आलपिनहरु, आफ्नो जिउ ढाक्ने रेशमका कपडा र निरन्तर चलिरहेने श्वास–प्रश्वास । उनले मनलाई बाँधिन् । आलपिन उठाइन् बडो होसपुर्वक एक एक गर्दै आफ्नो लुगामा घोच्दै गइन् । एक श्वास – एक पिन – एक क्लिक । बायाँ हातले मजबुतीका साथ पक्रेको गन्ने मिशिनले क्लिक गरेर गन्छ । यो चल्दै छ । एक निमेषका लागि पनि तिनी बिचलित भइनन् । ध्यानमग्न थिइन् तिनी आफ्नो काम गर्दै गइन् । अरु कुनैमा ध्यान लगाउनै पाउँदिनन् । “यो अवधि भरि म निरन्तर काम गर्दै थिएँ । यसैमा लीन थिएँ । खाना पनि खाइन, शरीरले मागे अनुसार पानी र झोल मात्र लिँदै थिए । कहिले काही शक्तिको लागि सानो टुक्रा चकलेट भने लिएँ । दुइतीन पल्ट शौचालय त गएँ तर त्यहाँ पनि पीन लगाउने र क्लिक गर्ने काम छोडिन ।”

२४ घण्टामा ४३,५६९ पीन । पीन पुगेन । फेरि दौडादौड पीन खाजेर ल्याए, त्यो पनि राती । एउटा नौलो मात्र पनि होइन, अझ भनौं, अनौठो अनुभव । कलाकार मात्र होइन, दर्शकका लागि पनि ।

यो नै ध्यान भयो उनको । विपस्सनामा सिकाउँछ – बस्दा बसेको भनेर, उठ्दा उठेको भनेर, लेट्दा लेट्को भनेर अनि सत्दा सुतेको भनेर भाविता गर्नुपर्छ, जे गर्दैछौ त्यो गर्दैछु भनेर गर, होशपूर्वक गर । तिमीले संसार देख्नेछौ, आफुलाई चिन्ने छौ । अस्मिनाले पनि आफुलाई चिनिन् । एक छिन होइन, एक घण्टा पनि होइन । सूर्यले एक चक्कर लागाउँदासम्म तिनि ध्यानमग्न थिइन्, आलपिन र श्वाससंगै थिइन् । उनले आफुलाई चिनिन् । त्यहाँ छलफल भएन, झगडा भएन । रिस, राग द्वेषलाई पनि ठाउँ थिएन । २४ घण्टा यसरी बस्ने भनेको सामान्य कुरा होइन । “अन्त ध्यान दिने समय नै थिएन । म ध्यान गरेको जस्तै थिएँ । हरेक श्वाससंग एउटा आलपिन जोडेको हुन्थ्यो । मेरो लुगामा छिर्नुपथ्र्यो । कहिलेकाहीँ मेरो छालासम्म चुभ्थ्यो । यो पनि त्यतिकै स्वाभाविक थियो,” तिनी भन्छिन् ।

शुरु गर्ने बितिकै उनका छोरा अब आत्तियो, करायो । यो क्षण, यो दृष्यले तिनलाई बारम्बार झस्काइराख्यो । त्यस्तै मनको स्वभाव नै डुल्ने, कहिले कता, कहिले कता । तर तिनको आलपिनले मनलाई बरालिन दिएन ।

“रेशमलाई नरमको प्रतीक र लोक्तालाई कडाको प्रतीकको रुपमा छानेको । पीनले आफ्नो शरीरमा घोप्ने । पहिले सातदिनसम्म गर्ने । २४ घण्टाको चक्र पुरा गर्ने । प्रकृतिलाई यसै किसिमले विनाश गर्दै गयो भने के हुन्छ भन्ने देखाउनलाई मैले आफ्नो शरीरमा पीन घोपेर देखाएँ,” उनले भनिन् ।

बुबा केजी रंजीतका केही नयाँ र केही पुराना पेन्टिङहरु पनि भित्ताभरि झुण्डिएका थिए । त्यो पनि अधिकांश वातवरण । जलवायु परिवर्तन संग सम्बन्धित । ती सबै कुराहरुले त्यस हलमा एउटा माहौल बनाएदियो , आउँदै जाँदै गरेका दर्शकहरुको मनमा एउटा पहिले कहिल्यै  नदेखेको जस्तो छाप छोड्यो । कसै कसैले त त्यो दृष्य हेरिरहँदा आफ्नै शरीरमा पिन घोपेको जस्तो पिडा समेत महशुस गर्यो ।

उनी भन्छिन्, “यस्तो केही गर्छु भनेर मनमा योजना बनाएको दुइ वर्षभन्दा बढी नै भइसकेको थियो । कसरी कतिलामो गर्ने भने मात्र निक्र्यौल गर्न नसकेको थियो । यसलाई मैले विश्व भरी नै अहिले देखापरेको जलवायु परिवर्तनको प्रतीकको रुपमा लिएकी छु, मानिसहरुले निरन्तर प्रकृतिलाई अवरोध पुर्याउँदै गएको हिसाबले ।”

कस्तो भयो त, २४ घण्टाको अनुभव ? पहिला एकघण्टा बित्नु नै गाह्रो थियो । झन् गाह्रो जस्तो हुँदै गयो । तर अन्तिम आधा घण्ट भनेको सबैभन्दा गाह्रो समय थियो । उठेर भागुँ जस्तै भएको । बिचमा एकपल्ट झपक्क निद्राले छोपेको जस्तो भएको थियो । त्यो भन्दा बाहेक खासै गाह्रो अनुभव गर्नुपरेन । चमत्कारै भन्नु पर्छ यो सकिएपछि त भ झन् चंगा भएँ । अझ मेरो आफ्नो जिउ दुख्ने इत्यादि समेत हरायो ।

लसना, सिटी म्यूजियम र इन्डिया चाइना इन्स्टीच्यूटले गतः नोभेम्बर ८ का दिन काठमाडौको दरवारमार्गमा एक प्रदर्शनी आयोजना गरेको यो कार्यक्रम “नेचर इन फ्लक्स” नेपालको प्रसंगमा त यस्तो प्रदर्शन कला पहिलो नै हो, अस्मिनाका अनुसार ।

०००

प्रमिलामा नारी जीवन

पुल्चोक स्थित पार्क ग्यालरीमा अक्टोबर २६ देखि प्रमिला बज्राचार्यको अर्को एकल प्रदर्शनी “प्रकृति र अनन्त” भयो । विशेष गरी नारी जीवन शैलीमा केन्द्रित उनका पेन्टिङहरु अर्धमूर्त भएर पनि सामान्य दर्शकहरुको ध्यानाकर्षण गर्न सक्ने खालका छन् । धेरै पहिले देखि नारी जीवनमा पेन्टिङ गर्दै आएकी प्रमिलाले यो पटक पनि आफुलाई यस विषयबाट अलग्ग राख्न सकिनन् । खासगरी काठमाडौं उपत्यकाको सामान्य जनजीवन संग तादात्म्य राख्ने ती चित्रहरु काठमाडौंका मुहारहरु हुन् । यसबाहेक तिनी महिलालाई नृत्यमा मग्न देख्न चाहन्छिन् । त्यही देखाउँछिन् आफ्ना सिर्जनाहरुमा । नृत्य जीवन हो, विशेष गरी महिलाहरुको जीवनमा नृत्यले खास सम्बन्ध राख्दछ भन्ने सन्देश कलाकारले यसमा दिन चाहेकी छिन् । शायद महिला नृत्यमा स्वतन्त्रता अनुभव गर्ने गर्छन् । संसारका कोही मानव पनि मानव जीवनमा आइपर्ने सुख दुख बाट अनभिज्ञ छैनन् । कुरा यति हो कि कोही यसमा आत्तिन्छन्, कोही यो संसारको नियमलाई सहजै स्वीकार गर्दछन् । प्रमिला यही देखाउँछिन् आफ्ना कलाकृतिहरु मार्फत । यसबाहेक उनका कलाकृतिहरुले सामान्य लाग्ने तर पनि अर्थपूर्ण शहरी वातावरणलाई पनि चित्रण गर्न खाजेको छ ।

“विशेष गरेर कला क्षेत्रमा होमिंदा देखि नै मलाई नारी जीवनले प्रभाव पारेको छ । म आफैले भोगेका कुराहरु हुन् तिनीहरु । त्यसमा पनि अस्ति बाङ्ग्लादेश जाँदा यहाँ काठमाडौंको जनजीवन र त्यहाँ साँस्कृतिक कार्यक्रमहरुमा देखिएका महिलाहरुको भेषभूषा र तिनीहरुले बोकेको संस्कृतिमा एक अनौठौ समानता पाएँ । यही यी चित्रहरुका राखेकी छु,” उनी भन्छिन् ।

यो हाल उदयमान कलाकार वज्राचार्यको नवौं एकल कला प्रदर्शनी हो । यो २६ जनवरी सम्म चल्ने छ ।

Published in Asmita 02, in 2015 01 01

201501 दुन... छेँ छखा

राजेन मानन्धर

घ्वारारारा । छथुं, छकलं, छथाय्, छपाँय् । लिक्कसं द्यःगलय् कू नयाच्वंपिं बखुंत भारारारा ब्वल । घ्वारारारा... भारारारा । दुनां पार, ब्वयां पार । दुंगु खं, ब्वःगु खं, नुगः ख्वःगु मखं सुनां नं । 

नकतिनि हे जक न्यनागु छेँ छखा दुन हँ । 

छेँ दनेगु व दुनेगु धइगु न्यनेबलय् अथे अथे हे च्वंसां गुलि पाः । दनावनेगु धइगु गुलि न्ह्यइपु दुनाच्वने उलि हे म्हाइपु जुइ छेँया । दन कि दक्वस्या मिखा ततःग्वःजुइगु, दुनकि “घा” जक धायेत नं मनूतय् सासः मगाइगु । छेँया खँ ।

दनेथाकु धयां दनाच्वने धकाः दकलय् थाकु । त्यानुसां दनाच्वनेमाः, जँ स्याः धायेमदु, प्वाःस्याः धायेमदु । होकमर्क मज्वँसे क्लासरुमय् वःम्ह मचाथें । थनातइ दक्वस्यां खंक । दनाहे जक च्वनेमाः, भ्वसुले नं मजिउ, चतावाये नं मजिउ । वयात थनातयेगुली मास्तरया मान दु, सम्मान दु, घमण्ड दु, अहं नं दु । वया ला ज्या हे थनातयेगु । थः दनाच्वने मालं ला । थनातल सिधल वया । मदंसा छेँया इज्जत वनी । छेँ जुयाः म्वाये गुलि थाकु । व स्याः थ्व स्याः धकाः हालाच्वनीपिन्त धाये मास्ति वइ, फुसा छकः छेँ जुयाः म्वाना स्व ले । 

गुलि भाग्यमानी जुइ व छेँ अन दने दुबलय् । जिति ग्यंम्ह सुं मदु धकाः म्ये हालाच्वनीगु जुइ व सुथय् सुथय् कःसिं गःपः तःहाकः यानाः । दंगु हे ला खः नि । दनाबिइपिं दुसेंलि दनेगु नं भाग्यय् च्वयाहयेथें हे जुल जुइ व छेँया । थना जक बिइमाः, थन दनीपिं गुलि दु, गुलि । दक्व थनाबिइफुपिं मजुयाः जक ला खःनि । 

द्यःगः छगः भुगुलुं । दक्व वइगु चिपगु झिपतिं प्यपुंकाः धाइगु – रक्षाया प्रभु । ठेक्का हे बियातःगुथें । लँय् मोटर, मोटरसाइकल, साइकलतय् लिमलाः, गनगन नी थ्यंकेमाःथें । हथासं पथासं, घ्वातुमतुघ्वानाः न्ह्याःवनाच्वन । गुलिस्यां दुंगु छेँ छकः गपः म्वय्थ्यानाः स्वयावन । गुलिस्यां ला दुनाच्वंगु छेँ नं मस्वः । “तुरन्त मिइगु दु । दलालं कष्ट यायेम्वाः” धकाः च्वयातःगु जूसा दक्वस्या मिखा वनीगु जुइ । आः सुया मिखा वन धाये, ग्व । 

गुलिस्या अन छेँ दु धइगु हे मसिउ । व छें नकीमखु त्वंकीमखु, छाय् स्वयेमाल ले? पितिपिति वा वयाच्वंगु ग्वःन्हु मछि दयेधुंकल । सिनाज्याबलय् बँ क्वँय्थें गं, आः लँय् मुनाच्वंगु ध्याचलय् मोटर मिटर छ्यापाछ्यापा । करपिन्त ध्याचलं छ्वाकाः थः यचुपिचु जुइपिं भलादमिपिनिगु लागि हे वःगु जुइ व वा ।

वहे द्यःगःया क्वसं निम्ह बुरित जँ तियाः स्वयाच्वन दुनावंगु व छेँ । 

“नारांसिब । दुनी दुनी धकाः हालाच्वँच्वं दु हे दुन का । स्व... धलिं छपु हे धकाः ज्यालगेजुइमखुत । झ्याः–झी, लुखा–लाखा दक्व हे चाथें का,” छम्हस्यां न्हाय् हुल । 

“छुया ज्यालगे जुइ, चां दनातःगु, चा मखुला जुइ । उकुन्ह तक गपाय्च्वः चमचम धाः अन च्वंपिं मनूत । आः म्वाःल, कुसिं सिइम्ह त्वःतूथें त्वःता वन,” मेम्हस्या गःपः चासुम्वल ।

“छेँ त्वःता वनीपिनि नं वनेदयेव गाः । थःगु छेँ जुसेंलि भचा ला माया धइगु दयेमाःनि,” भुनुभुनु सः वयाच्वन । 

छेँ दनेत जग तःबलय् साहुया किसिन्हाय् जुइ । माःसां म्वाःसां ज्यामि, दकःमितय्त प्वाथय् किमि स्यायेथें हक्काच्वन जुइ । न्ह्याक्व हाःसां जःला खःलां झ्याःखापा ह्वतं मस्वःतले हालाच्वनी । छकू बाकू बुँ, कलाःया तिसा ममिसें छेँ धमस्वाः । मानि जक धायेमाः का । व हे वइ नि त्याय् बिइपिं नं, भ्वं च्वकाकाइपिं नं । तर दयेकल वं सिउ? पत्याः हे मजुइक । थःगु छेँ धस्वाकल । थःगु न्हाय् धस्वाकल । पुर्खाया हे न्हाय् धस्वाकल । फ्याफःगु न्हाय् दुम्हस्या नं छेँ छखा धस्वात कि सगरमाथा जुइगु । परसि नं खात जुइ । ध्याचः भ्याःगु ल्हातिं थःथिति इष्टमित्रपिन्त फुँइकासाथ भ्वय् नकल नं जुइ । न्ह्यबलें गन अथे हे जुयाच्वनी ।

छेँ ला आखिर छेँ हे । दक्व स्वयाजक च्वनेमाःगु । थःत स्वःगु तकं स्वया जक च्वनेमाःगु । छेँ जुयाः म्वायेलंला मनूत ? 

ग्वम्ह मांयात चिकं बुइकल जुइ अन, ग्वःकः क्वताः धंकेहल जुइ अन । ग्वःकः ल्हाः पालाः पालाः पिंलिमाय्लि ल्वात जुइ । दाजुकिजा स्वाहाने छपुं तिंन्हुल जुइ, गतां ज्वज्वं । ग्वःम्ह बुराया जँ तियाः थाहां वनेमाल जुइ, ग्वःम्ह बुरिया पुलि ज्वज्वं कुहाँ वयेमाल जुइ । ग्वःकः नःला स्वांतल जुइ, ग्वःकः मन्दः च्वल जुइ । ग्वम्हस्या सगं काल जुइ, ग्वःपाः लप्ते भ्याः जुल जुइ । छेँ ।

म्वानाच्वंगु छेँय् जकं छेँ म्वाइ का । मनू म्वाःसा छेँ म्वाइ । छेँया मनूया निंतिं म्वानाबिइमाः । तर मनू । गुलि स्वार्थी, थः धाःसा छेँया निंतिं म्वानाबिइ म्हाः । थः छेँया निंतिं म्वानाबिइ म्हाः, छेँ थःगु निंतिं धस्वानाच्वंसा यः । 

मनू म्वानामबिउसां छेँया म्वानाच्वनेमाः हँ । छेँय् मनू मम्वायेवं छेँया नं म्वाये मंदइमखु । सिउ ला? वया सिइ नं ला फइमखु उलि याउँक । वयात विष न्यानाहयाबिइगु सुनां । त्यल त्यल धाइपिं नं दइमखु, आर्यघाट यंकाबिइपिं नं दइमखु । युद्धय् शत्रुया गोलिं कःम्ह पासायात थें वाना वनी, न्हापा किसिन्हाय् छुनाजूपिं छेँथुवाः धाःपिन्सं नं । 

मेय् क्वःदःसा दक्वस्यां खं धाइ । छेँ क्वःदलं सुनां मखं । छु याये, नये मजिल, न्ह्यये मजिल । व भ्वाथःगु धू फ्वाराफ्वारा वइगु, वा तिकितिकि ज्वइगु । छेँ जुयाः छेँ थुवाःया मययेकाः च्वनेगु थें तःधंगु सजाय छु जुइ थन? नेतात माइक ज्वनाः भाषण यानाच्वन, थःगु देय् हँ, मातृभूमि हँ, भूमिपुत्र हँ, पहिचान हँ । छेँ क्वय् गन गनयापिं मनूत च्वफाःवयाच्वन, खि फाः वयाच्वन । गुलि जक स्वयाच्वने फइ वया नं ।

थःगु जीवनय् उलिमछि थथ्याः–क्वथ्याः, मि–लः, तान्वः–ख्वाउँ, दक्व सहयानाच्वंगु छेँ थौं हारेचाल । थःगु बापा अपाया लागि जःलाखःलाया मांया नां काये धाइम्ह थुवाःत थौं अन वं थन वं मन्त । अज्याथाय् थः सु, थुवाः सु । थःत म्हमसिइकं नं थनातये माः वया थःत । मफुत वं थःत थनातये । थः हे नं गबलय् जुइखन धकाः वया । सु थः सु कतः धकाः लँय् वक्व लँजुवातय्त मिखातुंक स्वया जक च्वन । सुनां नं नाला मकाः वयात । वया सुयात थः धाः वने? धाइ, किचलं नं त्वःता वनी हँ खिउँथाय् मनूतय्त । वयात छाय् त्वःता वन ले वया मनूतय्सं वयात तिन्हिनय् ? 

धाइ, मनूतय्त वयागु भूमिया यक्व मतिना दइ । न्ह्याथाय् वनावःसां छेँय् लिथ्यनीबलय् “होम स्वीट होम”या सः न्हाय्पनय् लिथ्वयावइ । थःगु जन्मभूमियात मतिना याइपिं, थःगु मातृभूमियात मेपिन्सं बांमलाःगु मिखां जक स्वःसां म्हय् छफुति हि दत्तले ल्वाये धाइपिं बाखनय् माःवनेमानि । थःगु छेँ जब मनूततय्त थःगु थें मच्वना वनी, बांलाःगु छेँ छखां वैशया मिखाभाय् यानाः सःतलकि वयागु परसिम्वयलय् वनीपिं जुयावइ मनूत । व बिचरा छें मेगु छु हे यायेफइ?

गुलि जक पियाच्वनेगु व मायामदुपिं थुवाःतय्त? आखिर वं आत्महत्याया लँ ल्यल । लास थज्याःगु म्ह याताप्याता वंक म्वाना धकाः नं म्वायेमफइगु जीवनयात वं यस्यें त्याग यात । त्वह जक मालाच्वंगु ला खःनी । निन्हु वा वल, दुनाबिल वं छन्हु घ्वारारारा । ब्वयाबिल बखुंत छबथां नं भारारारा । 

Published in Naali Monthly in January 2015 "Fell down... a house"

Collection of articles

1998 09 16  — मोहनिबलय् पिदनीगु यलया गं प्याखं
1998 09 26 — झिंन्याम्हसियागु हाथ्याय् कुनाच्वंपिं नेवाःत
1998 10 17 — भूप आर्ट परिवारयागु कलाब्वज्या
1998 12 25 — बंगलादेशी कलाकारतय्गु कला

1999

1999 11 02 — कुँया माध्यमं जूगु रंजीतया सिर्जना
1999 11 07 — स्वनिगःया प्राचीन कला : पौभा
1999 11 20 — नेपाभाषा आन्दोलन व खय्तय्गु बाय् व्यवस्थाया विरोध
1999 01 07 — सम्पूर्ण नेवातय्गु उत्थान यायेगु खःसा
1999 01 21 — हानं राष्ट्रिय कला ब्वज्या जुइन
1999 01 24 — सुकुम्बासीतय्त थःथःगु छेँ दान बियादिसँ
1999 02 02 — बांलाः व बांमलाःया दथुइ राष्ट्रिय कला ब्वज्या
1999 01 03 — जितः नेवाःभाय् पढेयायेमवः, बोलेयायेमवः (विश्वभूमि)
1999 02 22 — नेवाःभाय् रोमन लिपिं च्वयेमाल (विश्वभूमि)
1999 02 09 — समीक्षा : प्याखंयागु मखु स्वकुमिपिनिगु
1999 02 11 — कुँया माध्यमं जूगु रंजीतया सिर्जना
1999 02 14 — जे आर्ट ग्यालरीइ ५३म्ह युवा सिर्जकत
1999 02 21 — थी थी शैलीया समष्टिमूलक कला अभिव्यक्ति
1999 03 07 — नेवाःतय्सं निर्णय यायेगु ई वल (विश्वभूमि)
1999 03 12 — यमाःसा जातयि स्वायत्तता वल!
1999 03 13 — न्यवः न्ह्याकातःम्ह माधुँ व मिसा स्वतन्त्रता
1999 03 25 — साय्मितय्गु गुथिइ छाय् खय् भासं व्यवहार? (पौ, राजेन्द्र मानन्धर)
1999 03 26— डन व ट्रेकासयागु ए नाइट इट द ओपेरा
1999 03 28 — नेवाः जनजाति खः वा मखु धइगु सवालय्
1999 04 05 — स्वनिगःया परिवेशं न्ह्यःने हःपिं निम्ह कलाकारत
1999 04 11 — नेपाल आर्ट काउन्सिल बृहत कला प्रदर्शनी व उकिया लिच्वः
1999 04 23 — नेवाः विविधतायात हाथ्या — कृत्रिम श्रेष्ठकरण
1999 06 02 — किरणलिसें वःगु पेरसया पहिचान
1999 06 13 — सर्बोच्चया भाषा फैसला व संचार माध्यम
1999 07 06 — कलाप्रेमीया मिसा व श्रुतीया तिसा
1999 07 19  — पचलि भैरवया प्याखं थुकथं क्वचाल
1999 09 08 — नेपालभाषा स्नातकोत्तरया झिंच्यादँ
1999 10 01 — संस्कृतिविद् शंकरमान राजवंशी मयदेवं
1999 10 15 — ब्रुकलनिय् जूगु सेन्सेसन कलाब्वज्या
1999 10 24 — झी मानवअधिकारबादतिय्त पौ छपौ
1999 11 07 — स्वनिगःया प्राचीन कला पौभाः
1999 10 27— जात्राया द्यःपिनि ख्वाः फस्वःगु खँय् (पौ)
2000
2000 03 31 — शुक्रबार तँसापौयात छता निता सुभाव (पौ)
2000 04 09 — प्रशान्तया अकाझाकां त्वाःदःगु कलायात्रा
2000 05 07 — नेपालभाषाय् धातु क्वःछीगु समस्या बारे
2000 05 11 — मेम्हछम्ह मिसा कलाकार — देविना मल्ल
२०००.०५.१२ — नेपालभाषाया पलायनवाद िअवधारणा
२०००.०५.१२ — जापानय् अप्वयावयाच्वंगु पारिवारिक आत्महत्या
२०००.०५.१३ — हलिमलि सिरपाः समिति : छगू म्हसिका
२०००.०६.१५ — इन्टरनेटया वयस्क लागाय् मस्तय्गु राज
२०००.०६.१६ — नेपालभाषा पत्रकारिताय् विज्ञापन
२०००.०६.२३ — विविधतां जायाच्वंगु नेपालभाषा व्याकरण
२०००.०६.२७ — आन्तरिक शरणार्थीतय्त लसकुस
२०००.०८.०६ — बुंगद्यवं छ्वयाहःगु पौ
२०००.०८.१३ — जनजाति खः भर्सेज जनजाति मखु फुटबल
२०००.०९.०१ — सापारु, ख्यालः व चक्रब्यूह
२०००.१०.१६ — स्वगिगलय् च्वंगु विश्व सम्पदा खतराया धलखय्
२०००.१०.२४ — हानं शंखधरया नां कायेत्यल
२०००.११.०४ — लोकदर्शनजुया न्वचुया खँय् (पौ)
2000 12 05 — जापानय् अप्वयावयाच्वंगु पारिवारिक आत्महत्या
2001
2002
२००२.०२.२४ — झीगु ई ब्वनेधुंकाः –पौ)
2002 03 01 - नेपाली साः छ्यलेमखगला आः? — ११२२ सिल्लागा २
२००२.०३.१५ — छ दलित जि दलित
२००२.०७.०८ — बौद्धतय्गु थ्व असभ्यता (पौ)
२००२.०९.१९ — कुमारी प्रथाया विरोध याःगु हे खः (पौ –नेवाःपोष्ट)
2003
2003 01 10 — झीसं मयाःसा सुनां याइ?
२००३.०२.१२ — सुनां धाल मखु, छुु धाल मू खँ जुइमाः
2003 03 01 — नेपाली साः छ्यलेगु मखुला आः?
२००३.०३.२१ — लः लः जक मखु राजनीति नं खः
२००३.०४.११ — नेवाः जनसेना, जातीय स्वायत्तता व माय्बिलिचा —२०५९.१२.२८
२००३.०४.२८ — माइक बां
२००३.०५.०२ — आः जन आन्दोलन सुनां याइ?
2003 05 13 —
2003 07 03  — ग्व झीगु स्थानीय निकाय?
2003 07 10 — सर्वोत्तम श्रेष्ठ प्रवृति व विरोधया जुलुस
2003 09 14 — सोह्र सराद यानादिसँ
2003 10 12 — छु नेवाः आन्दोलन बुइगु युद्ध खः ला?
2003 10 21 — भिंतुना रयालीइ उछृङ्खलता मदयेकेमाल
२००३.११.०३ — राष्ट्रिय मान्यता वल — आः छु यायेगु?
2003 11 14 — दिपंकर लिथ्यंगु बाखं

2004
२००४.०१.१८ — सन्ध्या टाइम्सय् ब्वलंगु डायरी बिधा
२००४.०१.२७ — यलं नं न्हिपौ पिहाँ वयेमाल तर...
२००४.०१.२२ — नेपालभाषा शिक्षा व शिक्षा नीति
२००४.०३.१२ — एल्भीस व मानव अधिकार
२००४.०३.२० — हानं नेपाल एकीकरण यायेनु
२००४.०४.०४ — नेवाः खलःपुचः कुहाँ वयेधुंकाः
२००४.०४.१४ — मेलम्चीया बाखं
२००४.०४.१६ — प्रजातन्त्रया विकल्प प्रतिगमन जुइला?
2004 05 14 — झीगु विष्णुमति
२००४.०७.०९ — रथ यात्राया विरोध याइपिन्त
२००४.०८.१३ — ख्वनाया च्वलेचा व नेवाः संस्कृति
२००४.०९.१७ — आवंलि हानं थज्याःगु गबलें मजुइमा
2005
२००५.०५.१९ — कुमारी विरोधी मय्जुयात चकंपौ —२०६२ जेष्ठ ५
२००५.०९.२५ — जनतां फ्वनाच्वन येँयाःया इतिहास
२००५.१२.१८ — धाथें नेवाःत गुखे? —११२६ थिंलागा ३
2006
नेपाःसः
२००६.०७.०९ — ल्वाकःबाकः आन्दोलन नेवाःतय्गु
२००६.०६.०१ — हाकुगु न्हि : तुयु मजूनि
२००६.०६.०८ — अपराधीतय्त कारवाही या
२००६.०६.१५ — दल व नेतातय्गु संसद मोह
२००६.०६.२२ — संविधानसभाय् नेवाःत (नेपाःसः)
२००६.०६.२९ — संघीय गणतन्त्रय् नेवाः स्वशासित लागा (नेपाःसः)
२००६.०७.०६ — राजाया सम्पत्ति सार्वजनिक जुलकि (नेपाःसः)
२००६.०७.०९ — ल्वाकःबुकः आन्दोलन नेवाःतय्गु
2004 07 18 — लगंख्यःया पुखू द्यःने विजनेश कम्पलेक्स
२००६.०७.२० — नागरिक समाज न्ह्यःने वयेमाल (नेपाःसः)
२००६.०७.२७ — जातीय स्वयत्तताया शत्रुत (नेपाःसः)
२००६.०८.०३ — सेनाया हतियार व हतियारया सेना (नेपाःसः)
२००६.०८.१७ — आन्दोलनया घाइतेतय्त राहत (नेपाःसः)
२००६.०८.२४ — पेट्रोलियम पदार्थया राजनीति (नेपाःसः)
२००६.०८.२५ — नेवाः देय् गपाय्धं जुइ? — २०६३ भाद्र ९
२००६.०८.३१ — मस्यौदा संविधानय् जनजातिया सवाल (नेपाःसः)
२००६.०९.०७ — क्रान्ति हे यायेमाल ला? (नेपाःसः)
2010
2013 01 08 — चैनमदु चैनपुरयात २
1010 01 15 — चैनमदु चैनपुरयात ३
2010 06 27  — सिथिनखः धुंकाः हनेमाजिगु नखः
2010 07 15 — थःगु तुतिइ पा वाइपिं
2010 11 04 — शंखधरया चर्चाय् फुनाच्वंगु नेवाः शक्ति
2010 11 18 — भिंतुनाया राजनीति

2011
2011 02 04 मंकाः संघर्ष समितिया ताःचा सुइके? ११३१ सिल्लाथ्व १
2011 11   ? — प्रधानमन्त्रीया न्हूदँया सन्देश

2012
2012 10 26 - फ्रान्सया ग्रेजिल्योनय् एस्पेरान्तो शिक्षा

2013
20131004 - चिनाखँ पियाच्वंगु चिनाखँ मुँज्या

2013 गन बुद्ध बुल अन बुद्ध बुत (Naali)
2013 06 02 खँक्व सक्व, दक्व सक्व
2013 06 03 खँक्व सक्व, दक्व सक्व (II)
20130906 नेवाः सफू व ममःचा
20130913 ब्रिटोनतय्गु मांभाय्या संघर्ष
20131004 चिनाखँ पियाच्वंगु चिनाखँ मुँज्या (date could be wrong, 04 was saturday)


2015

201501 दुन... छेँ छखा
20150102 प्रेमं जाम्ह प्रेममान
20150122 प्वहेलां बूपिं नेपालभाषा च्वमि, भाषासेवी,...
20150402 मिस्तय्त एसिड छ्वाकाः जातीय विभेद तंके धा...
20150409 यलया ऐतिहासिक सम्यक महादान लिफः स्वयाः
2015 04 17 रापया ताप
20150424बुद्धधर्म, करुणामय व पशुबलि
20150506 नेवाःयात माःबलय् नेवाःत मजाःसा सु जाइ?
20150511 भुखाचय् नेवाः छेँ
20150526 गैरकानूनी छेँ थुनीगु कानूनी हैसियत
जिगु मदंगु छेँ
10150614 भुखाय् पण्डितत व स्वनिगःया भविष्य
20150626 क्षमापुजा, जितः क्षमा यानाबिउ
Chhaupadi sheds are still alive in Far West
20150701 नःलि साहित्य दबुलिइ भुखाय् साहित्य
20150709 हरि पराजुली, मिसा अधिकार व सामाजिक मिडिया...
20150710 साइकलय् स्वनिगःया सम्पदा
20150726 एकल भाषाको उपनिवेशमा भाषिक न्याय र एस्पेर...
20150728एसिडमा जलिरहेको विश्व
20150728 रंगमञ्चमा घरेलु हिंसा...सम्बोधी
20150801 जिगु मदंगु छेँ
20150807 छाउपडीया जीवन
20150809 राहतया लुखा
20150819 “तथागत”या देसय् बुद्धया अपमान
20150820 ओलीको बोली, बुद्धको शिक्षा र धर्म निरपेक्...
20150829 ख्वनाया च्वलेचा व नेवाः संस्कृति

September
20150904 गन वने धयां गन थ्यन का
20150910 नेवाः नेतृत्व व नेवाः राज्यया म्हगस
20150916 नेवाः बौद्धत व धर्मनिरपेक्षता
20150918 सफू ब्वज्यानिसें सफू ब्वज्यातक
20150927 जनतां फ्वनाच्वन “एकीकरण”या इतिहास
20150128 ल्हासापाको — मञ्जुश्री लाकि सरस्वती ?
20150301 गबलय् चायेकीथें बौद्ध सफूधुकू ?

न्हू सतकयात हानं भीमफेदी थें मृत शहर यायेगु ला?

  राजेन मानन्धर निद्वःदँ पुलांगु सभ्यताया इतिहास दूगु थ्व स्वनिगःया दकलय् तःधंगु बजाः लागा थौंया न्हूसतक वा न्यूरोड खः । थी थी राजनीतिक परिव...