Surkhet scandal

Chief District Officer of Surkhet refused to issue passport to a Buddhist monk and the monk was thus compelled to be disrobed. This is perhaps the first direct attack on Buddhism by the state after the infamous expulsion of Buddhist monks in 1943. I'm wondering how I'm going to analyze this incident if I'm supposed to write a book on Buddhism in Nepal.

20140725 कामाकुराया बुद्ध

राजेन मानन्धर

लिपा वना जिपिं विश्वप्रशिद्ध कामाकुराया विशाल बुद्धप्रतिमाया दर्शन यायेत । कामाकुराया नां कायेवं जिगु नुगः तफा जुल, जि स्वय्म हे फोटोय् जक खनाच्वनाम्ह बुद्धथें तःधिकः जुल । थ्व अनया कोतोकुइन धइगु जोदोशु मतया बौद्ध द्यःगः परिसर दुने दु जिमि दाइबुत्सु ।

तां नं न्वयाच्वंगु दु । कुचुक्क फय् नं वयाच्वंगु दु । चःति नाः नाः मवयेकं चाःहिलेगु या आनन्द नं गनं वइ? स्येँ स्येँ यायां जिपिसं जिमित च्वय् तक तयेयंका । चिकिचा जाःगु पाहाड , प्यखेरं वांउगु या वाउँगु जक । गनं भ्वंकुचा छकू हे स्वयेतगु मदु । वंवंथाय् न्हिखै फायेमाःपिं, पानपराग व चाउचाउया पाकेट वांछ्वयेमाःपिं नेपालीतय्त शायद थ्व थाय् यइमखु जुइ । छुमगाः छु मगाः जुइ । संस्कार धइगु हे थ्व । छु स्यनातल व सयेकी, छु बियातल व दइ ।

थ्व थाय् हे थनया तापाकंनिसें खनेदइगु विशाल अभिताभ बुद्ध वा दाइबुत्सुया कारणं प्रख्यात जुयाच्वंगु दु । थ्व प्रतिमा सन् १२५२पाखे दयेकातःगु धकाः अनया रेकर्डं क्यनातःगु दु । थ्व स्वयाः न्ह्यः अन अथे हे तःधिकःम्ह बुद्धयागु सिँयागु मूर्ति दयेकतःगु खः गुगु अनया सन् १२४८या वाफय्वयाः स्यन, अथेजुयाः अनयापिन्सं थ्व न्हूगु मूर्तिया निर्माण यात धायेगु चलन दु । १३.३५ मिटर (४३ फीट) तजाःगु थ्व कँय्यागु मूर्ति १२१ टन दु हँ । तःधिकःगु नं धयां लाः ला । थुकिया मिखा जक हे छगु मिटर तःहाकः, न्हाय्पं निगू मिटर भचा जक मदु । गःपः तिंस्वाकाः स्वयाच्वच्वं हाछिखाय् वइथें इकुसे च्वनावःथें जुया वल । बांलाःगु जुक्क उमि जक दयेमाःगु ला? जिमिथाय् नं दयाबिउसां जिउनि छता निता ला ।

सन् १९६०पाखे थुकिया जिर्णोद्धार यानाः भ्वखाचं मथिइगु यानाः मिलेयानातःगु दु । न्हापान्हापा थ्व बुद्धया आसनय् पलेस्वांया हः नं दूगु खःसां उकियात धाःसा ईया फसं पुइकेधुंकल । आः ल्यनाच्वंगु प्यहः जक अन भपुयाच्वंगु दनि । व मूर्तिइ ला दुने नं वनेजिउ खनी । तर दुने धाःसा धर्ममदुपिन्सं लाक्व पाक्व च्वयातल धकाः कनाच्वन दोइ मय्जुं । जिगु मन अन दुने वनेथें मच्वन । बरु उखे टहराय् यखायातःगु बुद्धया लाकां धकाः भराय्पाःगु सुँया चप्पल छज्वलं धाःसा जिगु मिखा साला काल ।

चक्कंगु सर्गःया क्वय् वाउँगु गुँ लिउने लाकाः व बुद्धप्रतिमा आमिदा न्योराइ ध्यानमग्न जुयाच्वंगु दु , निपाल्हातिं मुलय् तयाः । जि नेपालय् छ्यं धस्वाःगु, छाति कचंगु अले भचा मिसापह दूगु बुद्ध स्वयाच्वनाम्ह जूगुलिं थ्व बुद्धप्रतिमा जितः भचा न्हूपह वयाच्वंगु दु । भचा क्वछूगु छ्यं, तग्वारागु सिन्हः, चाकमाकलाःगु ख्वाः, चिहाकःगु गःपः, गाउनथें निपाल्हातिं त्वपूगु चिवर, ग्वाथ्याक्क च्वंगु म्ह । जिगु न्ह्यपुं थुकियात मेकथं हे कयाच्वन । जिंगु परम्परां थुकियात स्वीकार यानाच्वंगु मदु । म्हसिउथें म्हसिउथें जक जुयाच्वंगु दु । अथेसां जितः छु स्वीकार यायेत थाकु मजू धाःसा थन जापानय् बुद्धधर्मया इतिहास नेपालय् स्वयाः धिसिलाः, नेपालय् उलि पुलांगु बौद्ध स्मारक हे लुइके थाकुइ, यदि लुम्बिनी क्षेत्रय् वाय्त्यःफाय्त्यः यानातगु पुरातात्विक अवशेषयात त्वःतेगु खःसा । विशेषयानाः न्ह्याथेच्वंम्ह बुद्ध थजुइबिउ, यदि उकिं बुद्ध, धर्म व संघया सन्देश बियाच्वन धाःसा जि नतमस्तक जुइ । थ्व हे सन्देश न्ह्यबाक्क लिबाक्क विश्वया कुंकुलामय् तकं वनेमा, थ्व नेतातय् भाषण यायेगु विषय जक मखु, जीवनय् ल्ह्ययाकायेगु दर्शन नं खः धइगु सन्देश नेपालय् तक नं वयेमा । जिं थुलि हे आशिका याना ।

संयोग धायेला वा छु । सन् १२५२ धइगु नेपालय् अभय मल्लया शासन काल । वयागु इलय् ला खःनि पाल्पाया छम्ह जुजुं नेपाःगालय् हताः कयाः तहसनहस यानावंगु । अबलय् नेपाः ग्वःकू ग्वःकू, थौं छकू धकाः हालाच्वना । हानं मेगु खँ । थ्व हे इलय् सन् १२६० पाखे नेपालय् यानाक्यने थाय् मदयाःला जुइनि छम्ह कुशल कलाकार अरनिको नेपाः त्वःताः चीनय् थःगु कलाकारिता क्यनेत वन । व ई, नेपालय् कलाया भाः मथूगु ई । थन अबलय्या कला थौंतक धस्वानाच्वन, आकाशयात हे चिरिफायाः । धाथें झिंस्वंगूगु शताब्दीया धकाः क्यनेबहगु छु कलाकृति स्मारक झीथाय् ल्यनाच्वंगु दु ? जितः छकलं नेपाः वनाः स्वःवनेमास्ति वल । अले थन ला थपाय्जाःम्ह बुछ दत, झीथाय् ले? दकलय् तजाःम्ह धातुया द्यः गन गपाय्जाःम्ह दु । झीथाय् धातुमूर्तिकलाया विकार झिंन्यासःदँ न्ह्यःनिसें विकास जुयावयाच्वन धायेगु चलन दु । कलाइतिहारकारतय्सं म्हुतुप्वाः मदिक्क धयाजुइ । अथे खःसा ग्व ले ? झीसं दयेकाम्ह झिकु हाकः तक दुम्ह द्यःनं जिगु न्हयपुइ मलुयाच्वन । दक्व छकः छेँय् वनाः सफू पुइके हथाय् जुल । खँया खँय् जक तक्यनाच्वनागु झी नेपाःमिपिनिगु कला व देशप्रेमयात यथार्थया ताल्जुइ छकः लनेमास्ति वल । थः जक तःधं धकाः हेकसिं खँल्हाइपिं नेपाःया कलाविद्तय्के वनाः छकः न्यंवनेमास्तिवल, नेपाःया कलाकारपिन्सं छाय् थपाय्धंगु छगू मूर्ति नं दयेकेमफुगु धकाः । न कलाकारपिनिगु नुगः हे चिधंगु ला? न दयेके हे मसःगु ला? न अबलय्या शासकतय्सं प्रतिवन्ध हे जकं तयातःगु ला? मेगु मसिउसां छता खँ सिउ जिं नेपाःया कलाकारपिनिगुबारे – उमि थवंथवय् मिलेजुयाः सहकार्य यानाः तःजिगु ज्या यायेम्हाः, उकिं ला ज्यासः धइगु छेलिइ जक लिकुनाच्वनी, मेपिन्सं खनी, सयेकाकाइ धकाः ग्याः ।

बुराबुरित जक मखु ल्यायेम्हल्यासेत व मस्त नं यक्व श्रद्धा तयाः थन वयाच्वन । जिं चाः, थन वःपिं पर्यटक जक मखु, उमिसं थःथःगु ढंगं बुद्धप्रतिमायात श्रद्धाभाव क्यनाच्वंगु दु । न्ह्यने दनाः मिखा तिसिनाः प्रार्थना यानाच्वंगु दु, निपुप्यपु धुं च्याकाः तयाच्वंगु दु । गुलिं फोटो कयाच्वन, गुलिं पुलिंचुयाः वन्दना यानाच्वन । अन व विशाल प्रतिमायात जक नमन मखु, बुद्धया नीन्यासःदँ पुलांगु शिक्षा, दर्शन वा धर्मयात नं आदर दु । थ्व ल्याखं अन बुद्ध आः नं म्वानाच्वंगु दु, ज्ञानया खुसिबाः आः नं न्ह्यानाच्वंगु दु । जिं नं पुलिंचुयाः वन्दना याना । जितः जापान चाःहिउकूम्ह दोइ भाजुमय्जुपिं ला छु, धर्मं मुस्लिमम्ह परवाजं नं श्रद्धा प्वंकल बुद्धया ज्ञानयात । थ्व हे खनाः ला जुइ रुडयार्ड किप्लिङ्गं थन वयाः च्वःगु –“मनूया रुपय् द्यःयात कामाकुरा स्वयाः सतिक मदयेकूला ?”

जापान व बुद्धधर्म ला व लुसिथें । थन बुद्ध बूगु नं मखु, पलाः तकं तःगु नं मखु । अले छाय् ले? बौद्ध जुइत थःथाय् हे बुद्धं जन्म कायेमाः धइगु नं मदु । अले जन्ममाःथाय्यापिं सकलें बौद्ध जुइगु नं मखु खनी । झी अन बुद्ध नेपालय् बूगु धकाः धेकाबाजि म्हितेगु त्वह मालाच्वना । थन उमिगु जीवनय् बुद्धया धर्मं गबलें फुनामवनीगु तरङ्ग हयाच्वन, गबलें सुनावनीगु खुसिन्ह्यानाच्वन ।

लिफःतुलाः अनया बःचाधंगु लुमन्तियाचिं न्यायेगु पसलय् छकः मिखाब्वया । थन झीथाय् थें इन्डियन व चाइनिज सामानत मिइगु चलन मदु, मयः मयः धायेक ध्यपनाः मिउ नं मवः । छगू केक पसः । झी बुद्धयात द्यः धयाच्वना, व यायेमत्यः थ्व यायेमत्यः धकाः स्यनाच्वना । अन बुद्धयागु कार्टुन जक मखु बुद्धआकृतियागु केक नं न्यायेगु दु । गथेयानाः नइगु जुइ व केक ? आस्थाया परिभाषा अलग अलग । तर आस्था व हे । बुद्ध व हे, धर्म व हे, संघ व हे ।

ववं न्हि बिइन । तुतिया त्यानुल, नुगःया प्वाः मजाःनि । जिमि हानं थौं योकोहामाया दक्षिणी समुद्र किनारय् वनेमानि, व हे न्हाचः खनागु समुद्र किनारया पार्कय् । निघौ हँ गाडिइ । त्यानुयाः गाडि दुच्छि छन्ह्यः हे जुल । थ्यंबलय् सिचुसे च्वनेधुंकल ।
Published in Sandhya Times on 20140725 "The Buddha of Kamakura".

कामाकुराया बुद्ध

कामाकुराया बुद्ध

राजेन मानन्धर

लिपा वना जिपिं विश्वप्रशिद्ध कामाकुराया विशाल बुद्धप्रतिमाया दर्शन यायेत । कामाकुराया नां कायेवं जिगु नुगः तफा जुल, जि स्वय्म हे फोटोय् जक खनाच्वनाम्ह बुद्धथें तःधिकः जुल । थ्व अनया कोतोकुइन धइगु जोदोशु मतया बौद्ध द्यःगः परिसर दुने दु जिमि दाइबुत्सु ।

तां नं न्वयाच्वंगु दु । कुचुक्क फय् नं वयाच्वंगु दु । चःति नाः नाः मवयेकं चाःहिलेगु या आनन्द नं गनं वइ? स्येँ स्येँ यायां जिपिसं जिमित च्वय् तक तयेयंका । चिकिचा जाःगु पाहाड , प्यखेरं वांउगु या वाउँगु जक । गनं भ्वंकुचा छकू हे स्वयेतगु मदु । वंवंथाय् न्हिखै फायेमाःपिं, पानपराग व चाउचाउया पाकेट वांछ्वयेमाःपिं नेपालीतय्त शायद थ्व थाय् यइमखु जुइ । छुमगाः छु मगाः जुइ । संस्कार धइगु हे थ्व । छु स्यनातल व सयेकी, छु बियातल व दइ ।

थ्व थाय् हे थनया तापाकंनिसें खनेदइगु विशाल अभिताभ बुद्ध वा दाइबुत्सुया कारणं प्रख्यात जुयाच्वंगु दु । थ्व प्रतिमा सन् १२५२पाखे दयेकातःगु धकाः अनया रेकर्डं क्यनातःगु दु । थ्व स्वयाः न्ह्यः अन अथे हे तःधिकःम्ह बुद्धयागु सिँयागु मूर्ति दयेकतःगु खः गुगु अनया सन् १२४८या वाफय्वयाः स्यन, अथेजुयाः अनयापिन्सं थ्व न्हूगु मूर्तिया निर्माण यात धायेगु चलन दु । १३.३५ मिटर (४३ फीट) तजाःगु थ्व कँय्यागु मूर्ति १२१ टन दु हँ । तःधिकःगु नं धयां लाः ला । थुकिया मिखा जक हे छगु मिटर तःहाकः, न्हाय्पं निगू मिटर भचा जक मदु । गःपः तिंस्वाकाः स्वयाच्वच्वं हाछिखाय् वइथें इकुसे च्वनावःथें जुया वल । बांलाःगु जुक्क उमि जक दयेमाःगु ला? जिमिथाय् नं दयाबिउसां जिउनि छता निता ला ।

सन् १९६०पाखे थुकिया जिर्णोद्धार यानाः भ्वखाचं मथिइगु यानाः मिलेयानातःगु दु । न्हापान्हापा थ्व बुद्धया आसनय् पलेस्वांया हः नं दूगु खःसां उकियात धाःसा ईया फसं पुइकेधुंकल । आः ल्यनाच्वंगु प्यहः जक अन भपुयाच्वंगु दनि । व मूर्तिइ ला दुने नं वनेजिउ खनी । तर दुने धाःसा धर्ममदुपिन्सं लाक्व पाक्व च्वयातल धकाः कनाच्वन दोइ मय्जुं । जिगु मन अन दुने वनेथें मच्वन । बरु उखे टहराय् यखायातःगु बुद्धया लाकां धकाः भराय्पाःगु सुँया चप्पल छज्वलं धाःसा जिगु मिखा साला काल ।

चक्कंगु सर्गःया क्वय् वाउँगु गुँ लिउने लाकाः व बुद्धप्रतिमा आमिदा न्योराइ ध्यानमग्न जुयाच्वंगु दु , निपाल्हातिं मुलय् तयाः । जि नेपालय् छ्यं धस्वाःगु, छाति कचंगु अले भचा मिसापह दूगु बुद्ध स्वयाच्वनाम्ह जूगुलिं थ्व बुद्धप्रतिमा जितः भचा न्हूपह वयाच्वंगु दु । भचा क्वछूगु छ्यं, तग्वारागु सिन्हः, चाकमाकलाःगु ख्वाः, चिहाकःगु गःपः, गाउनथें निपाल्हातिं त्वपूगु चिवर, ग्वाथ्याक्क च्वंगु म्ह । जिगु न्ह्यपुं थुकियात मेकथं हे कयाच्वन । जिंगु परम्परां थुकियात स्वीकार यानाच्वंगु मदु । म्हसिउथें म्हसिउथें जक जुयाच्वंगु दु । अथेसां जितः छु स्वीकार यायेत थाकु मजू धाःसा थन जापानय् बुद्धधर्मया इतिहास नेपालय् स्वयाः धिसिलाः, नेपालय् उलि पुलांगु बौद्ध स्मारक हे लुइके थाकुइ, यदि लुम्बिनी क्षेत्रय् वाय्त्यःफाय्त्यः यानातगु पुरातात्विक अवशेषयात त्वःतेगु खःसा । विशेषयानाः न्ह्याथेच्वंम्ह बुद्ध थजुइबिउ, यदि उकिं बुद्ध, धर्म व संघया सन्देश बियाच्वन धाःसा जि नतमस्तक जुइ । थ्व हे सन्देश न्ह्यबाक्क लिबाक्क विश्वया कुंकुलामय् तकं वनेमा, थ्व नेतातय् भाषण यायेगु विषय जक मखु, जीवनय् ल्ह्ययाकायेगु दर्शन नं खः धइगु सन्देश नेपालय् तक नं वयेमा । जिं थुलि हे आशिका याना ।

संयोग धायेला वा छु । सन् १२५२ धइगु नेपालय् अभय मल्लया शासन काल । वयागु इलय् ला खःनि पाल्पाया छम्ह जुजुं नेपाःगालय् हताः कयाः तहसनहस यानावंगु । अबलय् नेपाः ग्वःकू ग्वःकू, थौं छकू धकाः हालाच्वना । हानं मेगु खँ । थ्व हे इलय् सन् १२६० पाखे नेपालय् यानाक्यने थाय् मदयाःला जुइनि छम्ह कुशल कलाकार अरनिको नेपाः त्वःताः चीनय् थःगु कलाकारिता क्यनेत वन । व ई, नेपालय् कलाया भाः मथूगु ई । थन अबलय्या कला थौंतक धस्वानाच्वन, आकाशयात हे चिरिफायाः । धाथें झिंस्वंगूगु शताब्दीया धकाः क्यनेबहगु छु कलाकृति स्मारक झीथाय् ल्यनाच्वंगु दु ? जितः छकलं नेपाः वनाः स्वःवनेमास्ति वल । अले थन ला थपाय्जाःम्ह बुछ दत, झीथाय् ले? दकलय् तजाःम्ह धातुया द्यः गन गपाय्जाःम्ह दु । झीथाय् धातुमूर्तिकलाया विकार झिंन्यासःदँ न्ह्यःनिसें विकास जुयावयाच्वन धायेगु चलन दु । कलाइतिहारकारतय्सं म्हुतुप्वाः मदिक्क धयाजुइ । अथे खःसा ग्व ले ? झीसं दयेकाम्ह झिकु हाकः तक दुम्ह द्यःनं जिगु न्हयपुइ मलुयाच्वन । दक्व छकः छेँय् वनाः सफू पुइके हथाय् जुल । खँया खँय् जक तक्यनाच्वनागु झी नेपाःमिपिनिगु कला व देशप्रेमयात यथार्थया ताल्जुइ छकः लनेमास्ति वल । थः जक तःधं धकाः हेकसिं खँल्हाइपिं नेपाःया कलाविद्तय्के वनाः छकः न्यंवनेमास्तिवल, नेपाःया कलाकारपिन्सं छाय् थपाय्धंगु छगू मूर्ति नं दयेकेमफुगु धकाः । न कलाकारपिनिगु नुगः हे चिधंगु ला? न दयेके हे मसःगु ला? न अबलय्या शासकतय्सं प्रतिवन्ध हे जकं तयातःगु ला? मेगु मसिउसां छता खँ सिउ जिं नेपाःया कलाकारपिनिगुबारे – उमि थवंथवय् मिलेजुयाः सहकार्य यानाः तःजिगु ज्या यायेम्हाः, उकिं ला ज्यासः धइगु छेलिइ जक लिकुनाच्वनी, मेपिन्सं खनी, सयेकाकाइ धकाः ग्याः ।

बुराबुरित जक मखु ल्यायेम्हल्यासेत व मस्त नं यक्व श्रद्धा तयाः थन वयाच्वन । जिं चाः, थन वःपिं पर्यटक जक मखु, उमिसं थःथःगु ढंगं बुद्धप्रतिमायात श्रद्धाभाव क्यनाच्वंगु दु । न्ह्यने दनाः मिखा तिसिनाः प्रार्थना यानाच्वंगु दु, निपुप्यपु धुं च्याकाः तयाच्वंगु दु । गुलिं फोटो कयाच्वन, गुलिं पुलिंचुयाः वन्दना यानाच्वन । अन व विशाल प्रतिमायात जक नमन मखु, बुद्धया नीन्यासःदँ पुलांगु शिक्षा, दर्शन वा धर्मयात नं आदर दु । थ्व ल्याखं अन बुद्ध आः नं म्वानाच्वंगु दु, ज्ञानया खुसिबाः आः नं न्ह्यानाच्वंगु दु । जिं नं पुलिंचुयाः वन्दना याना । जितः जापान चाःहिउकूम्ह दोइ भाजुमय्जुपिं ला छु, धर्मं मुस्लिमम्ह परवाजं नं श्रद्धा प्वंकल बुद्धया ज्ञानयात । थ्व हे खनाः ला जुइ रुडयार्ड किप्लिङ्गं थन वयाः च्वःगु –“मनूया रुपय् द्यःयात कामाकुरा स्वयाः सतिक मदयेकूला ?”

जापान व बुद्धधर्म ला व लुसिथें । थन बुद्ध बूगु नं मखु, पलाः तकं तःगु नं मखु । अले छाय् ले? बौद्ध जुइत थःथाय् हे बुद्धं जन्म कायेमाः धइगु नं मदु । अले जन्ममाःथाय्यापिं सकलें बौद्ध जुइगु नं मखु खनी । झी अन बुद्ध नेपालय् बूगु धकाः धेकाबाजि म्हितेगु त्वह मालाच्वना । थन उमिगु जीवनय् बुद्धया धर्मं गबलें फुनामवनीगु तरङ्ग हयाच्वन, गबलें सुनावनीगु खुसिन्ह्यानाच्वन ।

लिफःतुलाः अनया बःचाधंगु लुमन्तियाचिं न्यायेगु पसलय् छकः मिखाब्वया । थन झीथाय् थें इन्डियन व चाइनिज सामानत मिइगु चलन मदु, मयः मयः धायेक ध्यपनाः मिउ नं मवः । छगू केक पसः । झी बुद्धयात द्यः धयाच्वना, व यायेमत्यः थ्व यायेमत्यः धकाः स्यनाच्वना । अन बुद्धयागु कार्टुन जक मखु बुद्धआकृतियागु केक नं न्यायेगु दु । गथेयानाः नइगु जुइ व केक ? आस्थाया परिभाषा अलग अलग । तर आस्था व हे । बुद्ध व हे, धर्म व हे, संघ व हे ।

ववं न्हि बिइन । तुतिया त्यानुल, नुगःया प्वाः मजाःनि । जिमि हानं थौं योकोहामाया दक्षिणी समुद्र किनारय् वनेमानि, व हे न्हाचः खनागु समुद्र किनारया पार्कय् । निघौ हँ गाडिइ । त्यानुयाः गाडि दुच्छि छन्ह्यः हे जुल । थ्यंबलय् सिचुसे च्वनेधुंकल ।

Published in Sandhya Times 2014 07 25

draft safoo

Draft
सफू ब्वज्यानिसें सफू ब्वज्यातक

राजेन मानन्धर

नेवाःत व सफूतय्गु छगू अजबगु स्वापू दु । स्वापू दु धाःसा स्वापू मदु, स्वापू मदु धाःसा स्वापू दु । नेवाःतय्त सफू मयः धायेगु खःसा नेवाःत ति सिर्जना यायेमाल, सफू च्वयेमाल धयाजुइपिं शायद विश्वय् हे सुं दइमखु । न्ह्याम्ह न्ह्याथय् ध्वदूसां च्वयेमाल धायपिं । मानौ छम्हस्यां सफू च्वयामबिल कि देशय् हे खुसिं चुइके यंकी, अले छपाः सफू च्वयाबिलकि यःमरि हे वा गाइथें । थ्व चय्दँ गुइँदया दुने शायद नेवाःतय्सं झिद्वःति सफू ला पिथन जुइ । राज्यया गुगुंकथंया ग्वहालि मदयेकं अझ सरकारं पिथनेमते धकाः सेन्सर हे यायेक यायेकं नं उलिमछि सफू पिथनेत झी सफल जुल धकाः किसिन्हाय् छुइगु थाय् ला दूगु हे जुल । तर झी थौंया पुस्तां कथुइ उलुउलु वयाः नं तयेमफयाच्वंगु छगू न्हयसः नं थनथाय् दं वइ — आखिर सफू च्वयेगु छु यायेत, सयात?

धाःसां मधाःसां खँ व हे खः – छगू ओपन सेक्रेट । मदु मदु ई फ्यानाः सफू च्वइ, मदु मदु ध्यबा तयाः सफू पिथनी । सछि पाः सफू मिलकि सगरमाथा थें जुइ । सुनां मिइ, सुनां न्याइ । न्यानातःगु सफू सुनां ब्वनी? अले सुयागु सफू गुलि बांलाः अले बांमलाः ? हानं बांलाःगुयात बांलाः धयाबिल कि व जकं हिरो जुइ ला, वा बांमलाःगुयात बांमलाः धयाबिल कि वं हानं मेगु मच्वयाबिइ ला? यावत समस्या झीगु न्ह्यःने दयाच्वनी । उकिं ला झी सःसिउ धाःपिनि सफूया बारे नवाये म्हाः । नवमासें सुं च्वमि जुयाच्वनी, सुं ब्वमि जुयाच्वनी, सुं ला अझ समालोचक तकं जुयाच्वनी । सफू च्वयेमाः धाइम्हसित छुं सुयागु छु छु सफू ब्वना धकाः न्यनकि नेपालभाषा ख्यलय् सफू ब्वनीपिनिगु हैसियत ह्वांग खनेदइ, सुचुकां सुचुके मफयेक ।

अथे जुयाः ला ज्ञानमाला, चिनियाम्ह किसिचा, गजिगुलिया म्हगसय् पशुपतिनाथ आदि च्यागू झिगू सफू बाहेक मेमेगु सफुतिं स्वंक्वः प्यकःया पिथनाया अनुभव याये खनीमखु । न्हापांखुसिइ पिदंगु न्यासःपाः सफू नं बछि थचाः वयेक च्वमिया छेँलिइ थसःपानाच्वनी । छगू निगू सफूया खँ जूसा ला स्तरीयताया नां कयाः दोष बिइजिउ, तर अधिकांश सफूया थ्व हे हविगत जुयाच्वनीबलय् दोषया भागिदार मेपिं हे दु मधासे मगाइ । 

बेइमान सफू जुइगुलिइ हे समस्या । सफू धइगु सिज्लर मखु, कयाकथं चकुचां ध्यँध्यं नये जिउगु । सफुतिइ आखः जक दइ, आखः ब्वनेत मिखा माः । अज्याःगु मिखा शिक्षितयाके जक दइगु । नेवाःत शिक्षित मखु धाये धाःसा दक्व शिक्षित नेपाःया मानचित्रय् नेवाःतथें शिक्षित सु दइ? अले शिक्षित खः धाये धाःसा डाक्टर प्रोफेसर धयाजुइपिन्त जिगु सफू ब्वनादिसँ धकाः न्ह्यच्याकल कि मछा मजुसे लिसः बिइ –“जितः नेवाःभाय् पढेयायेमवः” । थुलि धायेबलय् उमि इज्जत जुइगु । झीगु सामाजिक संरचना थज्याःगु । मेपिन्सं दयेकाबिउगु मखु, झीसं हे जानाः तितिपापा यानाः दयेकातयागु, मतिनायानाः ब्वलंकातयागु झीगु समाज । अले धायेमाली, नेवाःत शिक्षित ला खः , तर उपिं दक्व “नेवाःशिक्षित” धाःसा मखु । अले नेवाःभाय् ब्वनीपिं धइपिं वहे इनाप, विश्वभूमि वा सन्ध्याटाइम्स वा अज्याःगु पत्रपत्रिका वा सफू मालाः मालाः ब्वनाच्वनीपिं छपुचःचा । अथे जुसेंलि सफू च्वयाया, पिथनाया वा सफू ब्वज्या यानाया छु औचित्य? 

ब्वना हे तःपिं नेवाःतय्के अथवा नेवाःभासं च्वयातःगु ब्वनेसःपिन्के नं छगू आग्रह द । उपिं सागरय् मोती थज्याःपिं ध्यबां कायेमदुपिं विशेष विशेष व्यक्तित्वपिं । चेपाङ, कुसुण्डातथ.ं उमि लोपोन्मूख जाति जूगुलिं उमित राज्यं (अथे धइगु आःया नेवाः समाजं) विशेष व्यवस्था यायेमा, उमित आरक्षणमा उमिगु संरक्षण जुइमाः, उमित सहुलियत माः । उकिं उमि नेवाःभाय्या सफू सितिकं ब्वनेदयेमाः । आः सालाखालां नेवाः च्वमिपिनिगु चाकलय् स्वयेगु खःसा छम्ह च्वमिं वया ब्वनीथेंज्याःपिं दक्व मनूत थःलाइ, म्हसियाच्वनी । उपिं धइपिं व हे सागरया मोति समान । आः उमिके गथे ध्यबा ति धायेगु । अले उपिं बाहेम मेपिन्त मिउवंसा सँ मदुम्हसित ककीचा मिइथें । मिखा मदुम्हसित चस्मा मिइथें । धर्म संकष्ट – सलं घाँय्यात पासा दयेकल कि वं छु नयेगु? 

सफू पिदन कि व ब्वमिया ल्हातिइ थ्यनेमाः । गथे यानाः थ्यनी? छम्ह च्वमि आः तक नं थःगु सफू ल्हातिइ तयाः जिगु सफू छपाः न्यानादिसँ धकाः धाःवनेगु अवस्थां झी पार मजुयानि । वितरणया खँ वइ – दक्व हे धयाथें नेपालभाषाया प्रकाशकत धइपिं च्वमियाके ध्यबा कयाः वा च्वमिं म्हयाहःगु ध्यबां सफू पिथनाः न्ह्यःने वइपिं हे जक खः । उमिसं विमोचनया ज्याझ्वः क्वचायेवं सफू ब्वमिपिनिगु ल्हातिइ लाकाबिइमाः धइगु लुमंकीमखु । सुनां याइगु वितरण धकाः च्वमिं जक बिचाः यायेमाःगु लाकि जिपिं हे खः नेपालभाषाया ठेकेदार धकाः ततःधंगु तकमा छातिइ भिरेयानाः घन्टौं घन्टौं नेपालभाषा वाङ्मयया बखान याःवइपिं थी थी पदवीधारी भाषा सेवकपिनिगु नं? भाषण जक यानाः भाषासेवी जुइदइगु जूसा जि नं जूवने । 

थज्याःगु थज्याःगु हे मतिइ तयाच्वनागु उकुन्हु नेपालभाषा एकेदमिया ग्वसालय् स्वन्हुयंक जूगु सफू ब्वज्या स्वस्वं । च्यागू झिगू टेबल, हरेक टेबलय् निसःगूति सफू स्वःवःपिं फाट्टफुट्ट । नां न्यनातयापिं, अन मदसेमगाःपिं सफू प्रकाशकत, सफूबन्जाःत तकं उपस्थित मजू । सफू मिइत वयाच्वंपिनि भुजिं ख्यायेगु मदयाः सेल्फि काकां फेसबुकय् अपलोड यानाच्वन । सफू मियाच्वंथाय् स्वयाः छ्वय्ला मियाच्वंथाय् मनूत यक्व ।  

उलि जक खःला झीगु सफू? मेगु दक्व सोल्ड आउट हे खत ला? पत्याः जुइमखु । हरेक च्वमि, प्रकाशकया छेँय् पँ पँ सफूत लुयावइ, गुलिं किलं नःगु, वथं गःगु, त्यातः जूगु, प्याथः जूगु । अन तक दंवये नं व सफूत लायक मजुल ला? न्ह्यने तक तये हःसा न्याये मन मदुपिन्सं नं खनी थज्याःगु सफूत नं पिदनाच्वंगु खनी का हला, धकाः थवं थवय् खँ ला जुइ । अलय्या सफूया मू धइगु हे छता नितका, वा झितका नीतका । उलि ध्यबां छुं ला वइमखु, आः अथेसां दंगु हे खनाः नं सुयां न्यानाः भाषाप्रेमी जुयाया दसिपौ छेँय् ब्वयेयंके मास्ति वःसा उलि ला याके दइगु नि । व नं मजुल । मन्याइपिनि हे नं स्वये ला दइनि पेन्टिङ ब्वज्या स्वयेथें । स्वजक स्वयाः नं लुधनीपिं दु । उमि मिखा पनेगु अधिकार तकं मबिल व सफू ब्वज्यां । 

मतिइ धौबजि वायेकु वायेकुं लिहाँ वया । जितः जक थथे जूगुला धयाथें, थः जक अप्वः जान्यास्कार जुयाः कपाः क्वाकाच्वनाला धयाथें । 

निवाः लिपा हानं स्वनिगलय् हे खय् भाय्या सफू ब्वज्या जुल । सफू ला सफू हे खः , तर अनया संसार मेगु हे । जक मखु, लाखौं सफू, द्वलंद्वः ब्वमिपिं, सलंसः च्वमिपिं, छगू हे भाय् । न्याइपिनि न्यायेमलाः मिइपिनि मिइ मलाः । म्हिचां जायेक जायेक मनूतय् सफू न्यानाः वनाच्वन । अन हे च्वमिपिनिगु सफूया चर्चा जुयाच्वन, च्वमिपिनिगु ल्हाचिं कायेत मनूत पियाच्वन, छ्यापंमाथि छ्यापं, असनय् थें गुलजार जिगु मिखाय् च्याम्बर भवनया व खिउँगु क्वथाय् ब्वमि पियाच्वंपिं व सःबसः सफूत दंवयाच्वन । 

उपिं नं मनूत, झीपिं नं मनूत । उमि नं ध्यबा सिमाय् खानाहयेमदु, झी नं बागमतिइ तुयाहेमदु (अझ उमिगु मिखां स्वयेसा झी ला दक्वं बाः कयाः नयाच्वनापिं) । उमिजक छाय् सफू ब्वनेमाःगु? झी जक छाय् मब्वँसे नानाभाँति विद्वान जुइदइगु? न थ्व हे जकं खःला, खय्बरमू जुइगु व नेवाः जुइगुया तात्विक भिन्नता?

खः, सरकारी भाय् जूगुलिं उमि भचा अःपु । न्ह्याम्हस्यां सयेकेमाःगु भाय् जूगुलिं ब्वनीपिं यक्व दु । च्वइपिनि नं च्वयाः हे नयेमाःगु जुसेंलि छु भासं सफू चुइ व भासं च्वइ । थ्व सामान्य प्रक्रिया नं जुल । झीसं मांभाय् आन्दोलनया नामय् खय् भाय्यात ब्वह जक बियाः हे राजनीति यायेगु क्यारियर दयेका जुया, तर थन थ्व खँ झी नेतातय्सं लुमंका मबिउ कि खय्भासं च्वयेगु, न्यायेगु व मिइगु मामलाय् सरकारी भाय् हे जक नं सहयोगी जूगु मदु । स्कुल, कलेजया पाठ्यपुस्तकत जक खः चिठ्ठां लाःगु धइगु । सरकारी अनुदान व ग्वहालिं नं छुं छुं सफूत पिदन जुइ, व बाहेक मेमेगु साहित्यिक व विधागत सफूत ला उमि नं थःगु हे ध्यबां च्वइ, प्रकाशकं पिथनी, च्वमिया ल्हातिइ ध्यबा जुयाः लिहाँ वइ । 

फरक थ्व हे खः, जिं खनागु, कि उमिसं च्वयेगु व च्वयातःगु न्यानाः ब्वनेगुयात कर्तव्य धाइ, झीसं भाषा सेवा धयाच्वना । झीसं भाषा सेवा धकाः च्वयेगु शुरु यानागु सछिदँ दत, थौं नं भाषा सेवा हे यानाच्वना, उमि नं न्हापां न्हापां सफू घ्वाःबलय् ला भाषा सेवा हे धकाः यात खइ, तर आः उमि सफू मिइगु, च्वमिया, प्रकाशकया, वितरकया लजगाया विषय जुइधुंकल, झी धाःसा आः नं भाषा सेवा हे जक जुयाच्वन । गबलय् तक यायेगु झीसं भाषा सेवा? गबलय् तक झी सफू सितिकं इनाः पुण्यकमेयाइपिं जुइगु?

थुलि धालकि झी नेवाः विद्वान भाजुमय्जुपिन्सं सफूया स्तरया खँ पित हइ । छकः छगू सफू पितब्वज्यालय् छम्ह नेवाःभाय्या च्वमिं पिथन धायेवं दक्वं न्यानाबिइमजिउ, अथेयात कि न्ह्याथेज्याम्हस्यां नं सफू पिकाइ धाःगु व नकतिनि हे छम्ह मय्जुं फेसबुकय् ब्वनेबहगु सफू पिक अले न्याये धकाः लिसः बिउगु खँ लुमनी । अथे धायेसःपिन्सं ब्वनेबहगु सफू गज्याःगु धकाः न्यनकि धायेसइमखु, थुगु सफूया स्तर मदुसा गुगु सफूया स्तर दु धकाः न्यंसा लिसः बिइमखु । ताकसिं वैद्यतय्त सुनांतं च्यालेन्ज याइमखु, उकिं नवायेत ध्यबा म्वाः । छगू निगू जक मखु दक्व दक्व हे सफू ध्यबा कयाः मिइ बह मजूगु –तर सितिकं बिलकि भ्वछिसितं मालीगु) खःसा उमिगु हे पाखें नेवाः भाय्या सफूया स्तर क्वःछिइगु आयोग दयेकूसां जिउगु जुल मखुला? आः सा सफू बांलाः वा बांमलाः धायेगु हैसियत दुम्ह समालोचक ग्वःम्ह दु नेवाः समाजय् धकाः न्यंसा जिइधुंकल । सुनां धयाबिइगु छगु सफू बांलाः वा बांमलाः धका?

थुलि धयाः नं थन प्रसंगय् वःगु नेवाः सफू ब्वज्या व मेगु खय् भाय्या सफू ब्वज्याया आयोजनाय् वःगु अन्तरयात मखंछु यायेगु धाःसा बौद्धिक बेइमानी हे जुइ । नेपालभाषा एकेदमिया नकतिनि नीस्वंगु ज्यासना पुचःया न्हापांगु न्हापांगु ज्या । अपाय्सकं नांदंपिं घघरानपिनिगु ल्हातिं आःतकया रेकर्ड तछ्याइगु विश्वास ज्वनाः वनां अन उद्घाटन जुइवं हे झिझांमिझां दंगु वातावरणं तःगु न्ह्यसः थन – नेवाःतय्गु सफूप्रेम, नेवाः च्वमिपिं, सफू पिथनात अले सफूब्वज्याया आयोजकतय्गु क्षमताय् तकं न्ह्यसःचिं दन । आः नं न्ह्याथेज्याःगु संस्थां नं न्ह्याथे बांलाःगु ज्या यायेबलय् नं धरमवीरया धर्मेन्द्रं सुलिपुइवं सल दंवइथें फलनां धायेवं दक्व सफूच्वमिपिं, ब्वमिपिं, पिकाकाः व सफू बन्जाःत ह्वब्वानाःवइ धइगु भ्रमय् च्वनाच्वंगु खःसा व उमिगु निंतिं ला मसिउ दूगु चिकीचाधंगु नेवा–शिक्षिततय्गु वृत्तयात नं झंगः लायेगु ज्या याःगु जुइ, कमसे कम थःगु प्राज्ञिक हैसियत दु धकाः दाबीयानातःपिन्सं अज्याःगु ज्या यायेमल्वः । आवंलि याइमखु धकाः भलसा कयाच्वन ।

होलसेलय् हाइकु

राजेन मानन्धर

खतुं जि कविता च्वइम्ह मखु । अय्सां साहित्यया विद्यार्थी जूगुलिं कविताय् मिखा मवनीगु खँ हे मजुल । थम्हं मच्वयासां कविता जितः यः । अले कवितय्सं च्वइगु नं यः । थन जिगु खँया मू विषय कविता खः, उकिसं हाइकु खः । हाइकु कविता खःलाकि मखु, थ्व हे नं छगू न्ह्यसः खः । खः सा हाइकु धकाः अलग हालाच्वने म्वाःगु खनेदत, थ्व नं महाकाव्य, खण्डकाव्य, सनेट, लिरिक्स इत्यादि थें काव्यया क्यबलय् ह्वयाच्वंगु स्वां जुल । अथे खः ला७तिस

जिं हाइकुया परिभाषा बिइगु हैसियत मतया । ब्वनाच्वंपिन्सं, च्वयाच्वंपिन्सं हाइकु थथे अथे धकाः घघरानगु परिभाषा बियातःगु ब्वना । प्रा. डा. वज्रराज शाक्यजुयागु बिचाः — हाइकु कविता अप्वः यानाः शुरु सुरु जापानया जेन र्धाबलम्बीतय्सं ध्यानया सिलसिलाय् थत जूगु अनुभवत स्वतः स्फुर्त रुपय् एक्कासी अपर्झत पिकयाहःगु अभानाया अभिव्यक्ति खः । जिं थुलि हे जक तायेका कि हाइकु धइगु मेमेगु कविता च्वयेथें मनया भाव प्वंकेगु माध्यम जक मखु, च्वइपिन्सं मसि म्हंचायेकेत वा पत्रिकाय् थाय् कायेत अपुइधकाः झिंन्हय्गः आखः जक च्वइगु मखु ।

नेपालभाषा जक मखु थी थी भासं हाइकुया बारे च्वयातःगु ब्वनेबलय् हाइकुइ व दइ, थ्व दइ, अथवा व दयेमाः थ्व दयेमाः धइगु छगू कथंया आशा, उपेक्षा बुयावयेगु स्वभाविक खः । तर बिडम्बना, सिद्धान्त छखे खुसिसिथय् अले सिर्जना मेखे खुसिसिथय् । हाइगु धइगु व थ्व धकाः धयाबिइपिं हाइजिनपिनिगु च्वसां तक नं अज्याःगु स्तरया सिर्जना जुयाच्वंगु लुइके थाकु । खः, हाइकुया परिचय बिइ अःपु । बास्सोनिसेंया खँ हयाः हाइकुया इतिहासया उत्खनन् हे नं यायेथाकु मजू तर थन थःगु परिचय दुने लाःगु, थम्हं खंकाथज्याःगु कथंया तकं हाइकु बरु थाकुयाच्वंगु दु ।

लय्तायेगु झीगु स्वभाव खः । नेपालभाषा साहित्य न्ह्याबलें लय्ताः । पण्डित निष्ठानन्द जुइमा, चित्तधर जुइमा वा मेम्ह हे सुं जुइमा । सुनां छुं च्वलकि दक्वं लय्ताइ । आः नेपालभाषा साहित्यया भण्डार जाइगु जुल धकाः धुक्क च्वनी । थुगु ल्याखं ला साहित्य दुने नं हाइकुया लागा दकलय् भाग्यमानि धायेमाः । न्ह्याम्हेस्यां न्ह्यागु च्वयाहःसां साहित्यिक मुँज्याय् हाइकु दक्वसित लसकुस, ताली, क्याबात, वाह वाह ।

थ्व गज्याःगु परिस्थिति ७तिस च्वयेत ला च्वःगु दु , सलंसः हाइकु च्वइपिं खनेदयाच्वंगु दु । च्वःगु च्वलं , च्वःगु च्वलं । वं नं च्वइ, वं नं च्वइ, सुथय् नं च्वइ, न्हिनय् नं च्वइ । न्ह्यलय् नं च्वइ, ज्वलय् नं च्वइ । न्हिलाः नं च्वइ, ख्वयाः नं च्वइ । दक्व दक्व हाइजिन, दक्व दक्व हाइकु । मेपिं ला मेपिं, जिं नेपालभाषाया निम्हप्यम्ह ल्ययातयापिं च्वमि÷कवित तकं थःगु इतिहास हे ल्वःमंकाः औसत स्तरया हाइकुइ तनाच्वंगु खनाः नुगः तयेथाय् मालाच्वनेमाः । न्ह्याम्हस्यां च्वःसां जिउगु ला ७तिस न्ह्याक्व च्वःसां जिउगु ला ७तिस मुडय् लातकि न्हिछिया दुने सलंसः हाइकुया उत्पादन जू हँ थन । उकिं मुँज्याय् न्यापु हाइकु ब्वँ धाःसा झिपु ब्वनी, चिनाखँ ज्वनावःम्ह कविं नं फ्सा हाइकु न्यंकाथिकी । अझ चिनाखँ मुँज्याय् खाली ल्हातिं वनेगु अने अन लसकुस इत्यादि यानाच्वँतले छकू खाली भ्वं कयाः खासखुस च्वयाः उद्घोषकयात बिइयंकूगु जिं खना, झी आशुकवि हाइजिनतय्सं । न्यनातयागु, छगू पत्रिकाया सम्पादकं छम्ह हाइजिनयात हाइकु बियादिसँ धकाः फ्वन हँ । अले व हाइजिनं लिसः बिल हँ – “छिगु पत्रिकाय् टाइप याइम्ह सु७तिस वयात हे जिं तप्यंक म्हुतुं धयाः टिपेयाके का ।”

दशकौं दयेधुंकल झीसं हाइकु च्वयेसःगु । सलंसः हाइजिनतय्सं द्वलंद्वः हाइकु च्वयेधुंकल । समालोचकतय्सं धयावयाच्वन – झी नेवाः हाइकु तालय् लानाच्वंगु मदु, ५–७बmउस–५या तुकबन्दी जक जुल, संख्या जक अप्वः जुल – हाइकुयागु नं हाइजिनपिनिगु नं, न्ह्यागु विषययात नं ज्वन, च्वःगु दक्वं हाइकु जुइमखु, नियमय् मलाः, गाभ्भीर्य मदु, सौन्दर्य मदु, शिल्प मदु अले छु छु मदु । तर सुनां न्यनाच्वंगु दु ला ७तिस सुनां ब्वनाच्वंगु दु ला ७तिस बांमलाः धयां च्वनी, उकिया छुं संबोधन मयासे च्वःपिन्सं अथे हे च्वयां च्वन । धयांच्वन, च्वयांच्वन, च्वयांच्वन, धयांच्वन । छखे नेपालभाषा साहित्यय् धाइपिं समालोचकत हे मदयावनेधुंकल, मेखे दुपिं नं छुं खँ च्वये न्ह्यः च्वमिपिन्सं नं नुगलय् स्याकाः व हे नं मच्वयाबिइला धकाः ग्यायेमाः । उकिं न्ह्यागु च्वःसां क्याबात ।

साहित्य हे जीवनलिसे स्वायेमाः धाइ, अले चिनातःगु खँ झन् जीवनस्वयाः तापानाच्वनेगु संभव मदु । उकिसं झिंन्हय्गः आखः दुने च्वनाः चिइमाःगु विधा अथे उखें थुखें ब्वाँय् जुइगु ला खँ हे जुइमखु । थ्व चौरासि चाःहिलाः छकः जन्म कायेदइगु धयातःगु मनूया जीवनयात कयाः होमर आदिया युगनिसें अल्याख च्वमिपिन्सं च्वयावनेधुंकल, अझ पुमवंनि । सलंसः सपूm च्वलं नं कनेमफुगु जीवनयात आः हाइकुया झिंन्हय्गः आखलं कनेगु ला ७तिस व नं संस्कृतया बः मकासे सिर्जना हे मजुइथें जुइधुंकूगु झीगु भासय्, गथे सम्भव जुइ ७तिस मतिइ वइ, थपाय् धंगु जीवनयात झिंन्हय्गः आखलय् कुनेफइगु खःसा ला मेमेगु विधा हे म्वाल । आवंलि सुनां महाकाव्य, खण्डकाव्य, उपन्यास, प्याखं, निबन्ध, बाखं वा कविता मच्वःसां जिल नि । मनूतय्त मनू थुइकाबिइगु, जीवन क्यनाबिइगु, संसारया लिजः न्हाय्कनय् क्यनेथें क्यनेत झिंन्हय्गः आखःया हाइकुं गाःसा मेगु छाय् माल ७तिस थथे जुयावन धाःसा ला नेपालभाषा साहित्यया सम्पूर्ण कृति हे छगः दालाय् न्ह्यनी जुइ धइथें मतिइ वइ ।

थौं कन्हय् महाकाव्य, खण्डकाव्य धायेल्वःगु रचना ला पिहाँ हे मवयेधुंकल । कविता नं झं झं चिचिहाकः जुजुं वनाच्वन । पद्य÷कविता न्हापा नेपालभाषाय् यक्व च्वः धाइ, आः व खँ यथार्थ स्वयाः पायेधुंल (अले छु च्वःले धइगुया लिसः जिके मदु) । न्ह्यागुं बःचाहाकयेक च्वयेगु फेसन झीथाय् वयाच्वन । च्वःम्हस्या च्वयाथें च्वनीगु, ब्वंम्हस्या ब्वनाथें च्वनीगु तर उकिं जीवनया गहिराईयात न्ह्यब्वये न्ह्यः हे सिधइगु । च्वये म्हाःलाः ला, मसि वा भ्वं थिकय् जुयाः ला वा प्रकाशक मदइगु जुया ला वा ब्वमिपिनि तपँगु सपूm न्यायेगु हैसियत मदयाः खः धइगु अनुसन्धानया विषयथें ताः । ताःहाकः जुइवं बांलाइ, नुगलय् थिइ धइगु ला मखु तर झीगु साहित्य ख्यःयात स्वयेगु खःसा ब्वमिपिं अल्छि जुयाः चिचिहाकःगु रचना पिदनाच्वन लाकि च्वमिपिं अल्छि जुयाः अथे जुयाच्वन धकाः सुं सक्षमम्ह समालोचकं धयाबिइमालेधुंकल । हाइकुया थ्व बहावया कारण नं थ्व मखयेमाःगु मदु ।

नेपालभाषा केन्द्रीय विभागय् स्नातकोत्तर तगिमय् नं हाइकु दुथ्यात । तसकं बांलाःगु व च्वछायेबहगु ज्या जूगु दु । विभागयात सुभाय् । तर हाइकु ब्वंकेहे मासेंलि नेपालभाषाय् हाइकुया आगमन व इतिहासया न्हाय् च्वनीथें प्रतिनिधि हाइकुयात थाय् बिउसा जिउगुनि धयाथें मतिइ वइगु । ब्वमिपिनि मतिइ नं हाइकु धइगु थज्याःगु जक हे ला खःनि धयाथें तायेका जक बिइगु खःसा ला खँ मेगु हे जुल ।

विषयगत कथं स्वंसा थौं कन्हय् हाइकुया हाइब्रिड वयाच्वन । उकिं न्हयागु विषयय् नं हाइकु – मत मवः हाइकु, लः मवः हाइकु, संविधान मच्वः हाइकु, घुस नल हाइकु, ल्वापु जुल हाइकु, फोहर जुल हाइकु, वा मवः हाइकु, नवः हाइकु । ई कथं हाइकुया विषय व्यापक जुयावनेगु धइगु छता खँ, न्ह्यःनेलाक्व विषयय् हाइकु ग्वयेगु धइगु मेता खँ । छथ्वःचा सतही विषयय् गुलि कुलेगु ७तिस अले छता हे खँ न्हय्गू हाइकुइ वःसां ल्याःमन्त । उकिं ला आनन्द जोशी, रामशेखर, लोडशेडिङ, मर्निङवाक, संकटकाल आदि खँग्वः हाइकुइ बाःवयाच्वंगु जुइ । जुलं जुलं आः ला एनजिओतय्गु विकासबादी भिजन व उद्देश्ययात नं हाइकुं क्वबिया हयेधुंकल । गन थ्यनी झीगु हाइकु आः ७तिस

प्रत्येक रचना, सिर्जना वा सपूm जिपिं थज्याःपिं सामान्य ब्वमिया निंतिं साहित्यिक खुराक जक खः । बांलाःगु रचनां म्वायेगु उर्जा बिइ, ब्वनेबलय् थःगु अले अज्याःगु मखनकि ब्वमि निराश जुइगु नं अस्वभाविक खः । सुनां नं धायेमफुसां जिं धयाच्वना — जुजुं लं फिनातःगु मदु, पचिनांगां शहर चाःहिउवयाच्वन धकाः ।

Fresh Sikkim

Wednesday, July 9, 2014

सिच्चुगु सिक्किम

lgofqf

/fh]g dfgGw/

l;lSsdln;] lhu' k'nf+u' dltgf Kok'gfRj+u' b' . oM doM x] wfo] d;Mlgano\ oo]sfu' l;lSsdoft, bt h'O, lem+RofbF lt . dltO dv+y]+ xfg+ 5sM j l;lSsdof ;'vdo aFo\ knfM to]vgLu' h'ofM g'uno\ b'g] b'g] s'Rr';] Rjgf jM . yL yL b]o\of P:k]/flGt:tf]t -cGt/f{li6«o efo\ P:k]/fGtf] NxfOlk+ dg"t_ ln;] l;lSsdo\ rfMlxp jg]u' Goft . cfM wfwf+ lnkf wfwf+ lgSjMu' ;+ljwfg ;efof r'gfjo\ x] Bt+s . 5' Noo] < yHofMu' dxTjk"0f{ Ono\ yMu' dtflwsf/ Noo]nfls P:k]/fGtf] efo\ NxfNxf+ l;lSsdof l;r'u' kmo\ Noo]< Sjl5Ou' cMk"u' vF dv' .

:jof, lGxoflGxy+ xn xn kml;SjfM wfMy]+, j x] kf6L{, 3f]if0ffkq, km':n'u' efif0f . hgtf+ 5' dfnf Rjg j laOu' dltO pld db', pld;+ lapu' sfo]t hgtf tof/ db' . jo]dfMlk+ xo]dfMlkG;+ yMu' x}l;ot bo]s]u' :jMu' dv' . cflv/ h'Ou' nf j x] vM, u'u' ljb]zLto\;+ wfO . emLu' Hof nf j x] EjfyMu' rGb|;'o{ Ajo]sfM Kofv+ x'n]u' hs dv'nf < NxfM Dx"lrgfM SjMl5gf — to]dv' y'u'l;O g+ 5fk . oMDx jf, oMDx jo]dt] . Yj x] 5fk tofM yMu' Vjfno\ xfvn+ kfo]dfnL wsfM jg]u' SjMl5gf l;lSsdo\ . lhu' l;lSsdo\ .

k|mfG; j hd{gLof ofgfM u'Dx ljb]zL kfxfFlk+ vft, lhlk+ :jDx g]kfnLt hs jg]u' Goft . ge]Da/ !# s'Gx' ljb]zL kf;flk+ bSj+ Yog . lj/f]w, aGb j adof by'+ by'+ pld;+ Gxfkf+s'Gx' af}4, tf}bx, rf]ef/ j sfltKofv+ :jn, sGxo\ s'Gx' xg'dfgWjfvf nfo\s", rf+u' gf/f+BM j Vjk vg .

pv] lh l;lSsd jo]u' wsfM km];a'so\ woflaofu' nf y'v] Rj+lklg wfM;f l;lSsdo\ yMyMu' ;k"m laof5\jo]u' wsfM lhtM :jfk" tofRjg . zfSo ;'/]g, /fhf zfSo, zlzsnf dfgGw/ j eLid pk|]tLofu' Gxfk+ ofgfM 5kF x] ;k"m bt . l;lSsdo\ Rj+lkGt g]kfMof 5kF dltgf HjgfM lh jg]u' h'n . pv]of ;'/]Gb| k|wfg, dLgf k|wfg, /fhLj z+s/ >]i7 j d]d]lk+ln;] vF h'ofRjg .

)))

ge]Da/ !^ zlgaf/ ;'yo\ lqe'jg ljdfg:ynof 8f]d]l:6s nfpGho\ . h'u lxp;f+ lxn] dk"mu' g]kfMof 5u" ;Dkbf Yj . lh+ :jo] Yj Pc/kf]6{of xljut :jo]t jOlk+ ko{6sto\s] g+ Woaf sfo]dfM . dg"t :jofM g+ ;fdfg oSj . b]zo\ ;8s ljsf;of Uj+uM dxf;]+ln cn] bSj bSj :jlguM j ljb]zL ;dfgo\ lge{/ h'Ou' afgL h';]+ln g]kfMof gful/stf SjlaoftMlk+ hgtf j x] Kn]go\ yMu' cfjZostf lkofRjgL . rfprfp lg;]+, lao/, Kofh hs dv' 6\jfOn]6 k]k/ ts+ AjO emLyfo\ . cn] emL k"j{ d]rLlg;]+ klZrd dxfsfnL tsof ljsf;of Do] xfnfRjg] .

$% ldg]6of Ajof+ lhldt eb|k'/o\ Yo+sn . xKk tfMGjMu' t/fO . lhldu' 6«fen Ph]G;Lof uf8L+ sfs/leQfof ;Ldfgfo\ Yo+sn . g]kfMof l;dfo\ nf 5'+ yfs' dh'n, ef/tof l;dfo\ wfM;f Yo+dYo+ lg3f} x] lat u'Dx ko{6sof kf;kf]6{o\ c/fOenof 5fk to]t . lgod wOu' lgod sf .

l;nu'8Lof 5u" af+nfMu' df]6no\ HoMgf+ ofgfM lhldu' ofqf GXoft, l6i6f v'l;of Sj+Sj+ . lkg] l6i6f afM jgfRjg, b'g] dgo\ afudlt . kfxf8 t5\ofgfM nF tafnf ofgfRj+u' b', tfxf y]+ u'FO u'FO lgpu' nF — Sjo\ OSs';] Rj+sLu' v'l;, d]v] g'uM x] ef/fef/f ld+sLu' kfvf . dgof l;lSsd :jo] xyfo\ h'ofRj+u', df]6/of ult sfjn] y]+ h'ofRjg, dg wfM;f AjfFo\ AjfFo\ x] jgfRjg . c+u'lndfnof AjfFo\ .

uHofMu' l;lSsd . u'? kßd;Dej+ x] woflys"u' xF . !^$@o\ :yfkgf h"u' rf]Uofn j+zof clw/fHo . uan]+ g]kfn+ ldvf tn, uan]+ ef/t+ . Gxfkf rf]Uofn h'h'lklg kfno\ pln ljsf; dh" xF . lnkf la|l6zto\;+ ;+/If0fof lhDdf sfn . t/ ha ;g\ !(&%o\ ef/tof 5u" /fHo h'n, cn] ltlg ljsf; b'xfF jn wsfM cg Rj+lk+ kf;flkG;+ sgfRjgL . v+s v+s x] ljsf;of tF uofRjg . ljsf; h'Ot dg"to\u' OR5f, g]tfto\u' k|ltj4tf cn] ;fdl/s dxTjof cjl:ylt g+ dfMu' h'ofRjg .

lvpF;] Rjg]j+ ltlg /fªkf] r]lsªo\ Yog . ef/t x] vM;f+ l;lSsd b'xfF jg]t ljb]zLto\;+ ef/tof le;f SogfM xfg+ ljz]if cg'dlt -Og/nfOg k/ld6_ sfo]dfM . g]kfMldto\;+ g+ sfo]dfM Yj . lh lgsM jo] w'g l;lSsdo\ t/ uan]+ dsof, nf]sn a;o\ £j+:ofgfRjgf, ;'gf+g+ 5'+ wf g+ dwfM, l;g+ dl;p . t/ cfM nf jg] lhOdv' . ljb]zL kfxfFlklgu' ln;]+ lhldu' nflu g+ cnUu kf; bo]sflan . pln Hof l;wo]s]t 3f}l5 :jofM cKjM O{ sfn .

axgL *=#) ah] h'n ufGtf]s Yo+ano\ . xf]6no\ toflan . nF ;'g;fg, VjfpF;] Rj+ . lGxl5of df]6/+ Dx GoMu', em's'em's' GXoMjMu' h'ofM ygts Yo+ano\ ufGtf]s :jo]u' sf}t'xntf Sjnfgflan . go] hs l;wo]j+ lhlk+ nf 5sn+ 5GXoM .

)))

ge]Da/ !& cfOtaf/of ;'y h'n . Yo+u' va/ ts+ 5]Fo\ laOdv+lg . yf}+ sGxo\ Gxfkfy]+ yfo\ yf;o\ klAns kmf]g a'y j cfOP;8L db' . pls+ ;'y Gxfkf+ km];a'sof kf;f ;'dgoft gfk nfgfM jofu' l;dsf8{ 5u" sofxof .

VjfpF;] VjfpF;] Rj+u' ;'yof XofpFu' lgefno\ ufGtf]sof bz{g h'n . lem+RofbF GXoMof ufGtf]sof 5'+ elt a'n'u' n'dlGt ug+ ug+ g'uno\ :jrfgfRj+u' blg . ngf:jof, ug+ x] HjMdnfM . nF g+ pln ;kmf dvgf, dg"t DjMDjM, dg"t :jofM df]6/t oSj . ;'y+lg;]+ nFo\ £jft'dt' £jfM . 5]F wfo]j+ ukfo\ukfo\ hfM . oSj kfo]w'+sn ufGtf]s — lh kfMu' nf ufGtf]s kfMu', j g+ wfo]dk'm . lh+ pln x] hs l;p, Yj lhu' ufGtf]s dvo]w'+sn . j le8o\ lh+ lhu' ufGtf]s dfnfRjgf .

go]w'g]j+ lhldt df]6/+ @$ lsnf]ld6/ tfkfMu' ?Dt]s u'Daf o+sn . zx/+ tfkfgf j+ln;] ufGtf]s nf stf+dl/of n+ y]+Rjg, Dx 5Dx+ 5]Fof l5l/lal/ a'§f b'u' n+ . !!=#) ah] Yog . clt s8f ;'/Iff :jo] lhlk+ nf /fi6«klt jOu' Hofem\jno\ jg]Togflk+y]+ Rj+ . ;}lgs uf8{+ KosM lhldu' 5\o+UjM NofMvft, 5fo\ vM dl;p . u]6o\ b'g] g+ s8f ;'/Iff Joj:yf . lhu' lDxrf+ 5u" :jL; rSs' lkxfF jn, TjMtflys] dfn . g]kfno\ af}4 BMuM j u'Dafo\ nf 5', /fHo+ bsno\ xgfagf toftMu' kz'kltof BMuno\ ts+ plsof ;l5of 5Aj ;'/Iff db' . emL bSj+ kz'kltgfyof e/o\ b"u'ln+ nf .

5v] RjfDjMl;dfof u'F, d]v] or'u' s+rgh+3fof tk'ln . zfGt j :jR5 jftfj/0f, n'd'u' lgefM cn] ldvfoft x] l;r'sLu' Xof+u' j;t+ e'gftMlk+ nfdft . j rSs+u' u'Dafof by'O Rj+u' r'so\ kmo\ hs ;+;f+ ;'oft+ dl5gL nf, WjO nf wsfM Uofo]df . cy];f+ n'OdvgfRjg . lhu' GXok'+ af/Daf/ GogfRjg — 5' Yj x] vMnf ?Dt]s u'Daf <

ltAatL a'4wd{ cGtu{t sfUo' ;Dk|bfoof tMw+u' u'Daf . wfO, Yj l;lSsdof x] bsno\ tMw+u' u'Daf xF . gf+ sfo]j+ x] n'dgfjO sd{kfof afv+ . /f]df~rs 5u" wfld{s ofqf j ;+3if{of afv+ . bsno\ Gxfkf+ !^cf}+ ztflAbO u'DxDx sd{kf jfªr's bf]h]{+ bo]s"u' wfO Yj . ha ;g\ !(%(no\ ltAat+ !^cf}+ sd{kf lal;pF jofM yg Rj+jn, Yj yfo\ nf k'nf+u' j b'gflbgfRj+u' h'ofRjg t/ d]lkG;+ d]yfo\ Rjg]t ;Mtn+ g+ sd{kf wfM;f Yj x] yfo\ kljq wsfM yg x] Rjgf5\jt . Yj x] vgfM l;lSsdof /fhkl/jf/ j ef/t ;/sf/+ ts+ Ujxfln ofgfM Yj eAo u'Daf lgdf{0f h'n . cfM yg u'Daf lnSs;+ !^cf}+ sd{kfof cl:ywft' b"u' n'Fof r}To j >L gfnfGbf af}4 pRrlzIff cWoog s]Gb| g+ rfnfRj+u' b' .

yHofMu' kljqu' yf;o\ g+ ljjfb . XofpFu' j;Mt x] cfkf+ so]sfM so]sfM NjfMu' yfo\ . lgu" k/:k/ lj/f]wL ;+:yf+ cfM yM yMDx dg"oft !&cf}+ sd{kf wsfM k|rf/ ofgfM Yj u'Dafo\ yMu' clwkTo Sog]u' :jo]j+ ef/tLo cbfnto\ ts+ Yj vF Yog . cfM yg lgu" kIfoft g+ k|j]z lgif]w . lgu" af}4 ;+:yfof lgDx sd{kf — r'k'm{ nfa|fª+ pu]g lqGn] bf]h]{oft sd{kf wfn, pv] sd{kf Rofl/6]an 6«:6+ lqGn] yfo] bf]h]{oft sd{kf wsfM GXoAjn . u'ln DxfOk"u' vF, lembF GXoMlg;]+ yg nf lgvnMof Njfk', cem+ l;wMu' dv'lg . ;+;f/ TjMt] wfOlkG;+ 5u" u'Daf TjMt]kmOdv' .

ygof ljz]iftf nf 5' wfM;f yg BMoft k'HofOdv', dg"oft k'HofO . zfSod'lgof d"lt{ nf toftMu' b' yg u'Dafo\ . t/ plsof GXoMg] kvfM bgfM BM vg]dbo]sftMu' b' cn] GXoMg];+ b' sd{kfof kmf]6f] . NjxFof BMt nf oSj k'HofMu' vg]w'g t/ yg plsof kn];f dg"of lskf tofM k'Hofo]u' yfo\ . jy]+ t'+ 5kfM lgkfM afx]s d'Ss+ u'Dafo\ x] g+ ug+ b]jb]jLof lskf vg]db' , c+uno\ g+ nfdf u'?lklgu' lskf hs vg]b' . v nf lh s'df/L k"hf ofOu' b];+ jofDx, t/ g+ yg BMoft 5v] tofM dg"of lskfoft k'HofgfRj+u' vgfM lhu' ldvf no\dtfM . zfob lhtM g+ dg"oft :jofM NjxFoft k'HofOu' x] oofRjgltlg nf <

pls;+ ufO8 h'ofjMDx ;+hLjh'of vF GoGo+ Os';] Rjgf jn . nfSjkfSj x] wofxn j+ . ljb]zLto\t wfo]t pln af+nfSs Ajgfto]DjfMu' nf vt t/ Wj+ nfo]u' g+ nf 5u" xb bO . n'vfo\ RjoftMlk+ rt'df{xf/fhlk+ dWo] 5Dxl;t SogfM j u'? l/Dkf]5] wfn, b'g] ;n uofRj+Dx 5Dx BM SogfM j jh|ofg xF, d]u' nf 5' hs dwfM . emLyfo\ hs lt+Von+ ;u/dfyf SogLlk+ ufO8t b' wof+ yg g+ cy] x] . x/]===.

HoMgf+ w'+sf yf}+ ufO8+ ug+ do+s" . bSj+ cgof cfw'lgs ahf/ woftMu' Pdlh dfu{o\ dg to]s rfMlxnf Rjg . 5u" yMu' sy+of rxnkxn . Nofo\Dx–Nof;]lk+ g'uM rs+sfM a]Grfo\ RjgfM vF AofsfRjg, d:t yMu' dtfko\ nFo\ lDxtfRjg, a'/fa'l/lk+ ch"rfofM :jofhs Rjg . tfkfSs+ XofpFu' lgefM wfM;f d';'d';' sofM 5\o+ SjfgfRjg .

NjxF nfoftMu', df]6/ xo]dlhpu' cfw'lgs ;fdfgof ahf/+ lhtM Xoo]s] dkm't, lhtM ug+ ug+ k'nf+u' n'dlGt+ ;Mtf Rj+y]+ Rjg . dg yfto\ dnft . pv]+ y'v]+ :jof+ 5'+ dv+, ;'+ db' . knv Rjo\ 8]e]nf]kd]G6 Pl/ofo\ 5sM :jofjo] nf, wOy]+ h"u' vM . t/ lh+ lhu' knfMoft pv] jg] dlaof . sl:;s lrgftof g'uMoft g+ . Yj lrQ u'ln r+rn h'O lh+ l;p, djg]dfMyfo\ djg]u' x] j]z . dgoft ts+ d5\jo]u' x] j]z .

lhld;+ clGtdo\ jofM nF :ogfRj+u'ln+ ltAatln;]of ;Ldfgfo\ nfMu' 5fª\u' tfno\ do+s]u' larfM ofgfu' . plsof kn];f kmf]bf]ª u'Daf jg]u' k|:tfj lhld 6«fen Ph]G6 uf]kfnh'+ toflan . lhldu' Yj vF pldt sgf+ pld+ no\dtfM . 5fo\ Rjofu', 5fo\ do+sfu' wsfM ts{ ofgfRjg . lnkf lhldu' vF GogfM pld;+ DxfM wfo]dkm't .

lvpF;] Rjgf jn . cgof gf+hfMu' Sofkm] a]s;{ Sofkm]o\ uf]kfnh'+ lhldt Ajgfo+sn . dltgf+ hfMu' lGxnf;Mof 5fo\kf, Nofo\Dx Nof;]lklgu' Psflwsf/ h'ofRj+u' d]u' x] jftfj/0f cg . g'uM–g'uMof vF h'ofRjg . g'un+ hs tfO, d]lkG;+ tfO g+ dv', y'O g+ dv' .

)))

ge]Da/ !* ;f]daf/ . l;lSsdo\ Rj+lk+ dg"t vg ls yM g+ g]kfMg]kfM h'ofjO . lh g]kfno\ b'y]+, lhso\ g]kfM b'y]+ . pls+ x] lh+ cfNk;]+ 9fsf tk'ln Hjgfjofu' . 5]Fo\ ;u+ laOano\ tk'ln k' wfnls 3]F3]F wfODx lh d;M d;M tk'ln k'gfM lkxfF jgf, nM Gofo]u' Tjx lrgfM . kf]if/fh j xl/ nf GXofan]+ k'Olk+, pldt 5'+ dkfM, lhtM hs+ kft sf . bSj:of+ EjfFo\ EjfFo\ :jofRj+u'y]+ . nFo\ jMlk+ ld:to\;+ luh] hs+ ofOnf wsfM Uof;] jM .

Yj tk'ln k'gfM lh+ 5' SogfRjgf lh+ x] dl;p . lhu' /fli6«otf Yj tk'ln nf< ;'oft Sog]u' lh+ Yj /fli6«otf < lhu' /fli6«otf Yj tk'lnO vM;f 3fo\3fo\ afHofof kfn+lg;]+ tk'ln dk'Olk+ g]kfnLt g]kfnL dv'nf < cn] pldu' /fi6«lgdf{0fof nflu xfMu' lxrMltof kl/efiff /fli6«otf b'g] dnfM nf < cn] lh+ 5fo\ Yj tk'lnO e'gftofu' /fli6«otf yg l;lSsdo\ So+jofRjgf < lhu' tk'ln+ lhtM x] k't, TjMtftLtfM lDxrfo\ :jygf lhu' Aj;f /fli6«otfoft . cfsf; 5u'ln+ lhu' tk'ln, lhu' /fli6«otf .

;'yo\ x] kmf]bf]ª jg]wsfM lkxfF joflk+ nFo\ ;+ Rj+u' tflz Eo"KjfOG6o\ RjgfM lxdfnof b[iofjnf]sg ofo] vg]j+ ug+ jg]DjfMlk+ y]+ yfgfRjg . pls;+ cg afn+ sofM z]kf{ j;t+ lkmgfM kmf]6f] sfo]s] v+ano\ nf pld ug+ jg] ts+ DjfM .

sfla nfªrf]sof h+uno\ Yo+ano\ !! ah] h'Og . !#cf}+ ztfAbLO cgof cflbaf;Lt e'l6oft j n]Krfto\;+ yg jofM bfh'lshf h"u' xF . pld;+ yg cgof /+lut v'l; GXofgfRjFtn] j s+rgh+3f w:jfgfRjFtn] lxof bfh'lshf h'ofM gfk+ Djfo] wsfM lxyno\ t'lty'gfM kfMkmo]s"u' wfO . Yj yfo\oft l;lSsd ;/sf/+ k|fy{gf:yn wsfM softMu' b' .

efiffof ;d:of+ yf}+ tMw+u' ?k sfn . DjfM DjfM wfo]s ufO8 ;+hLj+ c+u|]hL ef;+ sgfRjg . cn] c+u|]hL y"Dx kf:sfn+ tKo+s k|m]Gr ef;+ pld k'rMoft sgfjlapano\ hd{g p;{'nfoft dl5gLu' :jefljs h'n . lDxuM Yj x] vFo\ pld tDjofRj+u'ln+ lh+ yf}+ x:tIf]k ofgf — cfj+ln ufO8+ c+u|]hL gjfOdv', lh+ bSjl;t P:k]/fGtf] ef;+ sgflaO . efo\ wOu' yy] ;+j]bglzn h'O Old . ;'gf+ g+ ;xofOdv' s/lsof ef;+ bdg ofMu' .

af3f}lt j+sfM nFsy+ nfMu' ;ft sGof em/gfo\ l;yo\ knv GXoOk'sfM lhlk+ nfa|fªof k'nf+u' u'Dafo\ jgf . u'Daf :jofM Yj la:s+ . gfs+ tvf dh", NjxFt+ bo]sftMu' cn] Rjo\ Kov]/+ a/Gbf g+ lksoftMu' . t/ lgbF GXoM AjMu' e'vfr+ :o+s"u'ln+ cfM lh0ff]{4f/ h'ofRj+u' b', l;Fofu' snfTds j/G8fo\ /+u to]u' Hof g+ cgof nfdfto\;+ x] ofgfRjg .

cHofMu' Gofl;hs jo]dfM;f lGxl5 nfsf+ Hoo]s] dfnLu', klAns ofofoftof Joj:yf db'u' Yj b'u{d yf;o\ g+ dg"t wd{of lg+lt+ hs yMu' hLjg km\ofgfM RjgfRjg . go]u' Tjg]u'of ts+ y]sfg db' . cn] cfM nf lgefM TjM sf, lrs'nf+ nf Kj x] ufOu' h'O . pls;+ gRrf gRrflk+ nfdft, ;o]sM jofRj+lk+ . lhu' ldvfo\ emLu' ljnfl;tfo\ b'gfRj+u' zx/L a'4wd{ b+ jn . uano\ ;o]s]u' h'O emL;+ b'u{d ufdo\ Rj+jg]u', cn] cg Rj+lkGt a'4 lzIffof dt Sog]u' <

cg Rj+lk+ drfdrflk+ nfdft vgfM kf:sfnoft dl5g . Gog, pld 5' gO < ;'gf+ Oldt larfMofO < u'ln Ajg]dfM < cn] df+ ca'lkG;+ gfknfo] bOnfls bOdv' < lh+ l;pu' sgflaof . yy] d:to\t nfdf Aj+s]5\jo]u' kSsf g+ yfs'u' Hof vM, t/ Yj x] of]ubfgof kmn, yf}+ a'4wd{ yy] ljZjGo+s rsgfRj+u' b' . 5DxlgDxl;u' hs s'tn+ Yj ;Dej db' .

jof+ lnkf lhlk+ jgf cgof pQ/ l;lSsdo\ nfMu' ufGtf]s :jofM #* lsnf]ld6/ tfkfMu' kmf]bf]ª u'Dafo\ . ygof Yj u'Daf l;lSsdof x] 5u" gf+ sfo] axu' u'Daf vgL . !*cf}+ ztfAbLO rf]Uofn Uo'd{]b gfdUofn+ bo]s"u' Yj u'Daf sfUo'kf ;Dk|bfoln;] :jfM .

lnSs;+ Rj+u' pldu' Ajg]s'lyO Nofo\Dx Nofo\Dxlk+ nfdft ltAatL cfvMb"u' wfld{s ;k"mt AjgfRjg . pld;+ y'lsO x] yMu' hLjg v+sfRjg, vg+ 5u" hGd hs Ajgf+ dufMu' wd{, cy] h'ofM nf xfg+ xfg+ hGd sfMjo]dfMu' xF pld, cjtf/L h'ofM . wd{of cWoog u'an]+ l;wOu' h";f, wd{ x] g+ l;wof jg h'O .

Tofg'Ss lnxfF jofM HoMgf+ l;wo]sfano\ $=#) x] h'Og . cy];f+ wsfM ltAatL ;+u|xfno :jo]t jgf . ltgfto]w'+sn vgL . cn] lnSs;+ Rj+u' 5f]t]{g u'Daf rfMlxnf . ;n+;M nfdft kf7 ofgfRjg . 5u" x] ;n+, 5u" x] dtfk+ . efo\ dy";f+ pldu' zAb+ jftf/j/0fo\ 5u" ;Ddf]xg xoflapu' b', Yj zflGtof ;Gb]z afx]s d]u' 5' h'O <

ofsg+ rfMlxn] l;wMu' af+x]nft . yf}+ lhu' ljz]if Hof b' — ygof :yfgLo g]jfM ;+:yfof k|ltlglwt gfknfo]u' . ;'yo\ x] efh' ;'/]Gb| k|wfg emfMu' lhu' xf]6no\ . knv ygof j g]kfMof /fhgLltof af/] NxfgfM yf}+ axgL d'FHof ofo]u' vF SjMl5gfu' .

%=#) ah] dLgf k|wfg nf xf]6no\ Yo+sMjn, lhu' nflu sf];]nL Gxfk+ HjgfM . lhtM pld;+ SjMl5gftMu' ldG6 6«L dfpG6]g /]i6'/fG6o\ o+sn . 5DxlgDx ofof+ RofDxlt x] efh'do\h'lk+ vft . ;fM;fMu' go]u' ln;]+ pld yMyMu' vF h'ofRjg . o]Fo\ jofM g]kfnefiffo\ :gftsf]Q/ ofgfj+Dx dLgf afx]s d]lkG;+ g]jfM efo\ dNxfM . cgof g]jfMto\u' af/] 5'+ elt Gogf . ln;M jn . lh+ :jlgun+ xofu' ;k"mof kF ;'/]Gb|h'oft nMNxfgflaof . knv lnkf cgof l;lSsd g]jfM u'lyof :dfl/sfof 5'+ k|lt lhtM jn, lhtM laoflbn o]Fo\ Yo+s]t . l;lSsdof g]jfM ;dfhoft k'n'Ss 5sM :jo]u' s'tM lhu' . o]F :jofM y'ln tfkfSs jofM g+ cgof g]jfMto\s] g]jfM h'ofu' efjgf b' , ;+ul7t b', yMu' ;+:s[lt k|lt dltgfb', cfM yMu' efo\ g+ a'n'xF Nxfo]u' ;o]sL wOu' ljZjf; laofRj+u' b' .

vF NxfgfRjFRj+ efh' /fh]Gb| e08f/Loft eLid bfOg+ laofxMu' ;k"m laO x] dnft . dLgfoft Yj ;k"m Yo+sf lap wsfM Ogfk ofgfjof .

)))

ge]Da/ !(, d+unaf/ . l;lSsd YoFx] dYo+lg, jg]Too]w'+sn . Rjgf wfo]nf dRjgf wfo]nf . af+nfs to\h' x] dh"lg . xfg+ uano\ jo]u' h'O . 5Ss sl:;s 3o]k'O x] dv+ . ygof g]jfM ;dfhln;] ;ltSs Rjgf 5u" cHofMu' 5'+ l;h{gf Rjo]u' Dxu; , uano\ k"jgL dl;p . jg] Gx} < wsfM g+ Gog] nf dGog] nf . nfM;f jg] dt]lg, lgGx':jGx' RjF wfOu' h'O . xfg+ dltgfof l;vt+ hs+ lrgftOu' vMnf<

;'y Gxfkf+ ;'dgoft jofu' ;Ldsf8{ lnt laofjof . oM;f+ dofM;f+ yf}+ xf]6n 8]nfd]/ln;] afo]u' lglZrt h'n . xf]6n hs 5' l;lSsdoft x] Tjtfjg] Ton . ygof or'lkr', Joj:yf j zflGt 5Dx" hs g]kfno\ k';f Xjn]y]+ Xjn]b';f emLu' g]kfn g+ Yj y]+ h'ofjOu' h'O lg . sfrfSs ufGtf]sof 5Dx" kmo\ HjgfM lDxrfo\ tof . Yj kmo\ :jlguno\ Xjn]dflg .

lnxfF jj+ larfM ofgf jofRjgf . g]kfno\ hftLo /fHo jO wsfM dg"to\t VofgfRjg . Yj 5' /fHo n] < Yj ef/tof 5u" cHofu' /fHo vM ug ef/tof x] d]d]u' /fHooflk+ ef/tLoto\t ts+ cMk's b'sfOdv' . yg d]d]u' /fHoof dg"t b'xfF jofM a;f]af; ofo]u', nhufM ofo]u' nf tfkfMu' vF . pls+ yg nFo\ kmf]x/ ofOlk+ db', aFk;M tOlk+ db', v08 j cv08of /fhgLlt g+ db' . hg;+Vof x] ^nfv !) xhf/ lt, o]Fof 5u" lgjf{rg If]q lt hs . b';f+ yMt db';f+ yMt, cn] dh'O nf zflGt, ;'zf;g cn] ljsf; <

emL g]tft Ono\Aono\ l;lSsdLs/0f wsfM lwdo\ yfgfh'O . t/ yg Rj+lkG;+ l;lSsdLs/0f wOu' 5' wOu' dl;p, pld;+ l;p;f cy] wOu' ljsf; vM, /f]huf/L v, :yfoLTj vM, zflGt vM . dl;p lh+ Yj dfsf]{ kfln;+ v+u' l;lSsd nfls laP; bf;+ v+u' l;lSsd nfls lh+ vgfu' l;lSsd . Uj . dg" h'Ot 5' dfM < cy] nf cfM cg yMu' /fHo wsfM wfOlk+ x] u'ln blg h'O . pls;+ *) k|ltzt nf g]kfn+ jofM Rj+jMlk+ x] hs . emL ;Qfo\ jg]t o'4 ofgfRjgf, cg ljsf; ofgfM ;Qf 3o\k'gfRjg . Oltxf; NogfRjgL, O{ GXofgfRjgL . lhldu' df]6/ y]+ .

s'xfF jj+ !@ ah] h"ano\ lhlk+ 5sn+ d]u' b'lgofo\ Yo+y]+ h'n . Gxf;o\ 5'+ dfs'u' l;r'u' b'xfF j+y]+ . Kov]/+ lrofaf/L+ Kofv+ Kofv+ x'nfM lhldt n;s'; ofgfRjg . g]kfnL ef;+ vFNxfOlk+ :yfgLo ld:to\ alh go]u' O{ vgL, nF l;yo\ km\ot'gfM vF ;o]sfM ;o]sfM gofRjg . Hof ofof+ Tofg'rfMu' n+s]u' cn] sy'of KofMrfM n+s]u' lgtf+ h'ofRjg .

s~rgh+3f em+ ;ltgf jn . atf;] n"ko\ Yo+ano\ 38L+ :jtfM yft . lhlk+ YoFhs Yo+u', 5's5's] /]n lhldt luh]ofgfM Kofv+kfM sofM jg . lxnsf6{ /f]8of zlxb :df/s — ef/tof :jtGqtfof lg+lt+ Hofg laplk+ ef/tLo ;]gfof u'vf{ ;}lgst . emL g]kfnLt bflh{lnªo\ Yog ls yM g]kfnL h"u' n'dgLu' yfo\ g]kfMof u'vf{ ;}lgsto\;+ ofMu' o'4of £oM wsfM tOu' yfo\ .

x'FOx'FO kmo\ jofRjg . w:jgfRj+u' atf;]of :df/s Oslws d;+ . plsoft :jofM 5\o+ Sj5'gfRj+Dx u'vf{ ;}lgs+ g+ lrs'n dwfM . lnSs;+ bgfRj+Dx lt/+ufoft 5'+ k/jfx db' . lgu"Tof bh{g u'vf{ ;}lgsto\u' gf+ 3f;o\ y;MkfgfRjg . yMu'lglDt+ dv' s/lsof lg+lt+ hs Njfo]km'lk+ emL jL/ u'vf{t . Hof jtn] HofsofM djo]j Xju+u' s;f}l/ y]+ ;fufno\ jf+5\joftMlk+ u'vf{t . 5u" sy+ nf kfo\l5 g+ vM, pld+ yMu' b]o\of lg+lt+ Njft . j pldu' yMu' b]o\ lhu' b]o\ dvofRjg . ;' ug RjgL j pldu' b]o\ h'O . pln Odfgbf/L nf b' lg plds] .

df]6/ x] kf; dh'Ou' uNnLrf, UjfM UjfM df]6/, xfg+ nFo\ lbsftMu' d]d]u' df]6/t . lhlk+ ufGtf]so\ dv't wOu'of ;+s]t . xf]6n ;]e]g ;]e]lG6g Yo+ano\ $=#) h'n . bSj ltAatL kx jMu', lrlsrfs";f+ af+nfs 5fo\lkoftMu' . knv emf;' ngf .

l6leO xfg+ g]kfMof r'gfj . yf}+ r'gfj h'of+ TjMtn . kTofM x] dh'Os dg"to\;+ Ajlt sfn xF . g]skf a}Bof plddl5 VofRjMof cy{ dGt . lhtM 5fo\ 5fo\ Yj r'gfj le+u' h'Oof lg+lt+ h'ofRj+u' y]+ dRj+ . vnf cfM ts 5' le+u'of lg+lt+ h'n g]kfno\ wOu' g+ GXo;M b' . ofOu' j x] vM===ps'Gx' ltlg laP; bf;of æl;lSsd ufyfÆ Ajgfu' . r'gfj vgfM x] Uofgf jM lh .

af3f} lnkf bSj lkxfF jg]u' wfn . Ujt'nfRjgfDx lhtM lh+ x] ygfM Sjt Ajgfo+sf . km;+ s'r's'r' gsn . GXoMg];+ zfSo Hj]n;{ . o]Fof ulNn y]+ — kmf]x/, nF :o+, pu'y'u'+ jf+ 5\joftMu' . em\ofhMdfhM tf/, nF lrafnf, 5]F ttMhfM . nFo\ g+ uHofMuHofMlk+ dg"t .

lhlk+ nf 5sn+ rf}/:tf Yog . efg'eQmof zflns lhldt vgfM km'?ª\u h'n . lhlk+ cgof uf]N8gl6K; wfMu' Rofk;no\ b'Yog . cg kfn+kfM lhldt lrlrUjMu' sko\ Kotflh Rof Tj+sn . 5' 5' xF . cn] ltlg efM sg, ;ft' x] j+s .

cg+ lkxfF jofM ahf/o\ ;/// ldvf Ajof . g]kfn+ jMu' ;fdfgt, rLg+ jMu' ;fdfg, ef/tof x] ;fdfg . bSj+ 5yfo\ x] b;]+ln cg jgfM Gofo] yg jgfM Gofo] 5fo\ < af+nfMu' ahf/ nf dv' t/ g+ 5]FhM n'd+sfM 5tflgtf ;fdfg Hjgf . 5]F n'd+s]y]+ hs h'n . lh 5sn+ 5]Fo\ Yog .

)))

@) ge]Da/, a'waf/ s'Gx' ;'yo\ Sjyfo\ Rjg]dk'mt . ;'y+lg;]+ g]kfMof r'gfjof ;dfrf/ u;" b'xfF jg]y]+ lhu' Gxfo\kgo\ . jfyfOyf+ bgfM 5emfM rfMlxpjgf . 5fo\ 5u" zx/ ;kmf 5u" ;x/ kmf]x/ h'O < j x] lx b'lk+ g]kfnL d"noflk+ dg"t RjgLu' ufGtf]s u'ln or'lkr', Yj bflh{lnª 5fo\ lvvf+d'uMy]+ < ulNn+ ulNn+ 5emfM rfMlxnfM Sjo\ a;:6ko\ ts jgf . nFo\ lrof ldofRj+lkGyfo\ ldvf+ ldvf+ SjfSs 5lunf; lrof Tjgf . WofrM, kmf]x/, wM NjfsHofMu' nf k;M b"u' ulNnrf+ h'ofM yfxf+ jof .  ljsf;ln;]+ Joj:yf jO, Joj:yfof lnp lnp cJoj:yf jO . yHofMu' x] cj:yfo\ nfgfRj+u' b' Yj bflh{lnª .

c+uno\ lgkfM KokfM :jtGqtfof kf]i6/ Kok'gfRjg . u'lnl;t+ :jtGq uf]vf{Nof08 dfM, u'lnl;t+ l;lSsdo\ Kok'g]b';f lhp . t/ klZrda+ufnof d'¶LO b'g] cgRj+lk+ g]kfnLefifLto\;+ yMu' ;f;M :jtGq h'n wsfM wfo]kmofRj+u db'lg . ef/t b'g] ;' :jtGq, u'ln :jtGq .

;f]gfbf h'ofM lhlk+ s'xfF jof . dGXo+ dGXo+ bgfRj+lk+ ufl8t, ONnlaNn g]kfMld VjfMjMlk+ dg"t . plsO kfo\l5 cMvM a+ufnL VjfMjMlk+ dg"t . nF af+nfMu' ug+ db' , j x] nfy]kfy], 3f/f+3'?+ .

v;f{ªof a; :6]zg TjMtfjof . 5u" jfpFu' :ju{ . :ju{of /+u uHofMu' h'O j nf dl;p, t/ ygnf jfFpu' x] :ju{ vM . gfua]nL sfMu' nF h'ofM s'xfF s'xfF jof . /f]lxgL dfu{ — bo]s]u' OR5f j ljsf;of WjfFo\ Ajo]s]u' nIo hs dfM GXofyf;+ GXofu'+ bo]s] lhp vgL .

s'xfF jMln;] tfMGjofjn . lh uano\ GXojn, lh+ dl;p . !@ ah] tL df]6/ £ofrfSs lbpanpo\ nf lhlk+ ef/tof ;Ldf cWofudg /fgLu+h Yog]w'+sn . jof+lnkf g]kfMof cWofudgof Hof bSj l;wo]sfM xfg+ cgof x] nf]sn dfOqmf]no\ nF tKo+sf .

£oftftftf ;MjOu' dfOqmf]a;, 5to\ tofM g+ dGXo+u' lhldu' ;fdfgof åF, lhlk+ lem+lgDx cn] 8«fOe/ afx]s d]lk+ lgDx ldh+t ofgfM lhldu' df]6/ hfn . u'ln jg pln df]6/ lt+Gx'ofxn, eMeMGx"Dx ;ny]+ . lhlk+ b'g] 8f]sf]+ Tjk'oftMlk+ vfrfty]+ jfyfjfyf .

g]kfMof nF . jx] YjfyMu' XjXju+u', ToftMu' nF SogfM ;+ljwfg ;efof r'gfj ts jg]u' nF bo]sLlkG;+ hgtfof nFof 5' jf:tf ofO < g]kfMof nF j ;+ljwfg ;efof nF py]+ x] . lhldu' df]6/ ;+ljwfg ;ef kfv]GXoft .

तराइया ताल्ला

नियात्रा

राजेन मानन्धर

येँयाः वल कि गय् गय् जि । सिचुया कुचुकुचुं खःला वा मोहनी वयेके हथाय् जयाः खः, थ्वँया नतुंं जक हे ध्यय्ध्यय् चुइके यः । गबलें सिकापतिंचां यःसिं थनाबिइथें, गबलें, याकःचा बसन्तपुलिइ वनाः झिंनालिसिन्तां प्याखं हुलाबिइथें । दछि दुने येँय् दकलय् न्ह्यइपुगु ई खः थ्व, जिगु लागि, न्हूदँ धुंकाः ।

येँयाःबलय् व याये थ्व याये धकाः म्ये हालाच्वनाबलय् ध्वाक्क नापलात पदम, नेवाः देय्दबूया उलेज्या ज्याझ्वलय् ।

“सिक्किम वनेगु खःला७तिस अन थुगुसी येँयाःया विशेष ज्याझ्वः जुइत्यंगु दु । स्वनिगलं च्याम्ह झिम्ह पत्रकारत मुनाःयंकेगु खँ जुयाच्व्रगु दु । नु ।”

सिक्किम धायेवं मनय् वनेवने जुल । अनया राज्यं ग्वहालि यायेवं अनच्वनाच्वंपिं नेवाःतय्सं नं थःगु भाय् संस्कृतिया बारे चिउताः क्यनाहल धकाः यक्व न्यनेधुन । आः थ्व मिखा निगलं नं स्वयेखंसा जि धन्य जुय धइगु मतिइ वयाच्वंगु यक्व दयेधुंकल ।

तर थः आः अज्याःगु तपाःगु ब्रोडशिट पत्रिकाया जागिरे पत्रकार मखये धुंकूगुलिं अज्याःगु पुचलय् जि मन्ह्यंगु महशुस याना । जिं धया, “थः अज्यागु मूलप्रवाहलय् लाःगु पत्रकारिता यानाच्वनाबलय् ला अथे पुचलय् घानाः वनेगु कुतः मयाना, आः वंसा हानं उगुंथुगुंं यानाः लबः काःजुल धाइ धैगु भय नं दनि । छु याये७तिस”

“अथे मनय् तयाच्वने म्वाः । यक्व आदर्शबादी जुइ मजिउ । गज्याःगज्याःपिं ला वनेजिउ, झी ला झन् ज्या याना हे च्वनापिं खः । नु, म्हाः धायेमते । ”

“का सा का । जिगु नं नां तयाबिउ, अले वनेगु गबलय् धयाहिं । नेवारल्याण्डया स्वहाने गयाः सां वनेगु” ज्या यानाः नं पाठकया मन त्याके मफुगु अंग्रेजी लय्पौया न्हिपं ज्वनाः हे सिक्किमय् वनेगु क्वःछिना ।

म ताक्छु मुढा... धाःथें जिगु अफिसय् मेगु हे ग्वसाः जुयाच्वन । निला दत ख्वपया बोडेय् च्वंगु जरी कारखानाय् अवैध रुपं ज्यायाकातःपिं मस्तय्गु उद्धार यानाः छेँय् तयाथिकागु । आ उमिगु लागि अन हान अज्याःगु ज्याय् वनेम्वायेक छात्रवृत्ति व मेमेगु व्यवस्था यानाबिइगु जूगुलिं अन महिला तथा बालबालिका कार्यालय, जिल्ला बालकल्याण समिति लिसे स्थानीय गैरसरकारी संस्थाया संझौता पत्रय् ल्हाःचिं तयेकेत व ज्याझ्वः न्ह्याकेत महोत्तरी व सर्लाही वनेमाल धैगु सुचं वल ।

इच्छा व कर्तव्यया ल्वापु जुल घोराघोर हे जुल । दुनें दुनें इच्छा उलुउलु सनाः जितः घ्वानाच्वन, पिनें पिनें कर्तव्य, त्यतुमतुत्यलाः इच्छायात ल्हाकाच्वन । अन्तय् जीत कर्तव्यया जुल । सिक्किमयात ल्वःमंकेगु बाहेक मेगु उपमय् मन्त, जि मू हायेकातःम्ह दुगुचा ।

अफिसया ज्याय् जि, देवी डोटल व सन्तोष थापा वनेगु खँ जुल । मं मदयाः लाकि छु , जितः थ्वपालय् भ्वंभिंया जिम्मा कायेत ल्हाः मवन । दक्वदिक्व देवीयात स्व धकाः थः पिनेपिने जुयाच्वना । जि मवँसे मगाःम्ह छम्ह पात्र ला खःनि । याकःचा ह्वांग चाःगु मिखां सिक्किमया म्हगस खनाच्वना ।

जुलाइ २६ सुथय् याकःचा एअरपोर्टय् वना । गाडीया इन्जिनं हे बँय् थिइ थेंच्वंगु गाः दयाच्वंगु लँ पुलेवं अन दुहाँ वलकि झितका नीतका न्यालाय्थें ध्यबा पुइकीपिं पार्किङया ठेकेदारत म्हुतुवानाः ख्याः यानाच्वंगु ला खन, तर देय् या राजधानीया एअरपोर्ट छाय थुभनं स्यंगु, सुनां दयेकीगु, अले व दयेकूपिं ठेकेदारतय्गु उत्तरदायीत्व गनवन धकः धाइपिं सुं मदु । अनं न्हियान्हिथं जुइपिं द्वलंद्वः यात्रीतय्सं नं व मछालापुसेच्वंगु प्रवेशद्वार खनाः प्रतिक्रिया मक्यं । उमितः नेपाःया अव्यवस्था थुलि सहज व पाच्य जुइधुंकल, जाकेँ थें ।

धू ब्वःसां सिचुगु फय् पासा दु । ई स्वयाः न्हापा थ्यंगुलिं बँय् सिमन्तिया मसिन लिथनाः नं ढलानया कंकर जक खनेदयाच्वंगु फःचाय् प्mयतुनाः भिष्म उप्रेतीया उकुन्हु तिनि पिहाँ वःगु एकपल्ट टोकियो ब्वनाच्वना । छम्ह छम्ह यानाः पासापिं थ्यंकः वल ।

मचाबलय् सितुपातु वंक ख्याइगु, ध्यबा पुलाः ग्यायेमाःगु मनोरंजनया छेँ भूतवंगलाया प्रवेश लुखा थें खिउँसे, झिझांमिझां दंगु डोमेस्टिक एअरपोर्टया लबि । थाय् थासय् सरसामानया बोरा चाङ चाङ तयातल । मनूत नं अथे हे । गुम्हं गुम्हं उकिइ हे ग्वतुलाच्वन । लाकां त्वःता तःपिं, सँ भागलां तयातःपिं । बोरा पियाच्वंपिं मनूत, मनू पियाच्वंपिं बोरात । गुलिं ध्याक्वय् च्वनाः खासाखुसु यानाच्वन, गुलिं न्ह्यःने दनाः हे अव्यवस्थाया प्रदर्शन यानाच्वन । अनया व्यवस्थांं जितः छकलं ग्वंगःबुँया बसपार्कय् थ्यंकाबिल । छु पाः७तिस देश व हे जुसेंलि ।

बुद्ध एअरया काउन्टरय् टिकट क्यनेगु औपचारितकता व एअरपोर्ट कर पुलेगु ज्या धुंकाः बेन्चय् च्वंगु धू हुयाः फ्यतुना अले हानं सपूm पुइका । कर पुलेमाः अन एअरपोर्ट जुयाः यात्रा यानाया, वा व भूतबंगलाया मनोरञ्जन कयाया । “”

बँय् धू व खिति पाँय् पाँय्, अंगलय् सिलिङय् माकःचिया जाः, प्लास्टर लिवयाच्वंगु, रंग ब्वलावयाच्वंगु अंगः । तारतिर यात्रांपात्रां यगानाच्वंगु दु । गनं नांगागु तारं “आसे जितः थिजक थिउ ले” धयाच्वन, गनं मेनबोर्ड स्वीचया पुचा लिहाँ वयाः दुनेच्वंगु क्यनेमजिउगु गुप्तांग उलाः “का स्व”, धकाः म्हुतु ल्हानाच्वन । सुथसिया च्याताइलय् हे पलाः तय्त पचिपचि यायेमाःगु थासय् सुद्र्यःया उपहास जुयाच्वंगु दु । मत च्यायेगु स्वयाः मत सिइगुया हिसाबकिताब तइम्ह विद्युत प्राधिकरणया ला छु, इज्जत हे मदुम्हस्या गय् बेइज्जत जुइ । अले थ्व हे नेपाःयात पर्यटक नगरी दयेके धाइपिनि नं लज्जा मदु खनी । थ्व एअरर्पोटं ला बरु देय्या सलंसः सरकारी ज्याकू मछामजुसे अव्यवस्था क्यनाजुइ जिउसा जिं जक दक्व देय्या ठेक्का कयाच्वनेमाःगु ला७तिस धकाः जितः हे हिस्यानाच्वन का ।

थम्हं क्वबियावयागु ब्याग एक्सरे मिशिनय् छ्वया, म्हय् वास्यावास्या यानाः याइगु सुरक्षा जाँच फयाकया, अले पिने दिकाःगु बसय् च्वना । ल्हातिइ वाकिटकि ज्वनातम्ह नकतिन्हियाम्ह ल्हाय्म्ह छम्हस्यां जिपिं दक्वसित झ्यालखानय् कुनेयंकेत्यंपिं अपराधीतय्तथें “थःथःगु बोर्डिङपास क्यँ” धकाः थारा न्हुइक अर्डर बिल । जिमिसं लुरुक्क च्वनाः ३६००तका दां पुलाः वयापिं खः धकाः दसु क्यना ।

जिमित झ्वः छुइकाः प्लेनय् दुत छ्वल । लुखाय् मछ्रिक दनाच्वंम्ह एअरहोस्टेसं प्लास्टिकया न्हिलाख्वाः ब्वायाः नमस्ते बिल, जिं ला मकया । छम्वः हे मवंगु छगू पिपिचा व नितकाः ति वंगु बागू ग्लास बोटल्ड लः फ्वसा कयाः जिमिसं येँनिसें जनकपुरतकया ३९० किमिया यात्रा ३० मिनेट दुने क्वचायेका ।

प्लेनं कुहाँ वयेवं मिया धाःथें जरक्क क्वाःगु जनकपुरया फसं जिमित लसकुस यात, वयेसा वा मखुसा उकिइ हे च्वनाः लिहाँ हुँ धकाः । जिपिं इइपन । लिहाँ वनेधाःसां दुकाइमखु, न्ह्याः वये धाःसां च्वनेफइमखु । आः न्ह्याः वनाः जनकपुरया ताल्लां म्वःल्हुइगु बाहेक जिमिके मेगु विकल्प मदु ।

पिने विश्व शिक्षाया शंकर विमली जिमिति पियाच्वन, निम्ह मेपिं पासापिं सहित स्वम्ह स्वंगः मोटरसाइकल ज्वनाः। सामान्य औपचारिकता धुंकाः जिपिं स्वम्हं व मोटरसाइकलय् सवार जुयाः एअरपोर्टं पिहाँ वया । मोटरसाइकल न्ह्यात, लःसुनाः चागःया चागः जक ल्यनाच्वंगु खुसिया बँ थेंज्याःगु लँजुयाः जिपिं जनकपुर नगरपालिकाया विकासलिसे खँल्हाबल्हा यानावना । जनकपुर नगरपालिकाया छगू जक एअरपोर्ट वनेगु लँ थसः पानाच्वन वायेयंकेत्यंम्ह गथांमुगःथें ।

वनेमाःगु जिपिं ला महोत्तरी जिल्लाया सदरमुकाम जलेश्वर नगरपालिकाय् खः तर अन हवाइमार्गया सुविधा मदूगुलिं जिमित धनुषा जिल्लाया जनकपुर नगरपालिकां सालाकाल । “नेपालय् हवाइमार्ग शुरु जूगु बासःदँ निसें न्हाय्कं क्यनेथें क्यनाजक तःगु थ्व थाय्यात सुनां झंगःलात७तिस” विकास यायेत भौगोलिक अवस्थां साथ मजुयाः नेपालय् विकास मजूगु धकाः थःगु खि त्वपुया जुइपिं नेपाली विद्वानतय्त थ्व न्ह्यसः तराइया छगू उन्नत जिल्ला जुयाःनं थःगु छातीइ हवाइजहाजया टायरं क्यय्के मखंगु महोत्तरी न्यनाच्वन ।

लँय् ध्याच्वःया ला खँ हे ल्हायेम्वाःल । लँय् लँय् गाः, लँसिथय् फोहरया द्वँ, खा, हँय् फा नांगां वा कटुचा जक न्ह्यानाः ब्वाँय् ब्वाँय् जुयाच्वंपिं मस्त अले सुल्प्याथें वनेला मवनेला यानाः न्ह्यानाच्वंगु पलाःत — दक्वस्यां जनकपुरयात मत्यवं जूगु नगरपालिकाया घोषणायात हिस्यानाच्वन, अले गुगुं इलय् नेपाः व भारतया हे छगू समृद्ध नगर जुयाच्वंगु विद्वान जुजु जनक महाराजया राज्यया बलात्कार यानाच्वन । अबलय् अयोध्यानिसें सभ्याताया देय् धकाः राजकुमार राम थनया म्ह्याय्मचा लिसे इहिपा यायेत असम्भव धयातःगु स्वयम्बरया धेंधें बल्लाकासय् ब्वति काः वल, आः थःगु मछालापुगु ख्वाः सुचुकेत ख्वाः तपुइला, प्यं तपुइला यानाच्वन । स्व, ई गुलि बलवान ।

अथे सां नापसं च्वंगु थ्व स्वयाः नं खतमगु जिल्ला महोत्तरीया नगरपालिका जलेश्वरं वःपिं भाजुपिन्सं जनक महाराजया इज्जत तल, जिमित एअरपार्टय् थ्यंक वयाः काःवयाः । उमिगु मोटरसाइकलय् च्वनाः जिपिं जनकपूरया जिरोमाइल त्वःता महोत्तरीया जलेश्वरपाखे वनाच्वना ।

थथे मेगु जिल्लां सुं पासा वा सहकर्मि वलकि झी एअरपोर्टय् थ्यंक वनाः काःवनीला७तिस सुं वंसा अपवाद हे जुइ । झीगु संस्कृतिइ पाहाँ चःह्रेया बाखं दुसां सामान्यतयाः थःथिति हे बाहेक मेपिं सुयातं उलिमछि ग्वहालि यायेगु परिच्छेद लोडशेडिङ जुइबलय् मोबाइलया पिलिपिलि ज्वनाः लँय् छुं मालेथें जक जुइ । थन या निभाः छाःसां मनूतय्गु नुगः नायु, झीथाय् निभाः नायुसां मनूतय्गु नुगः छाः ।

जनकपुर नगरपालिका निसें जलेश्वर नगरपालिका तक १८ किमी जक दु तर लँया अवस्थां जिमित प्वाथय्या आतापति हे गुइँगुइँ नीका बिल । तराइया घाःप्वींथें पाप्रापाप्रा लिहाँ वःगु पीचं उकिया दुनेजूगु भ्रष्टाचारया दुबिस्ता प्वंकाच्वन । व हे घालय् चिमल्ता ह्वलेथें धुफ्वःदंक जिमिगु मोटरसाइकलं उकियात सास्ना बियाच्वन — धुइँधुइँ, घ्याराघ्यारा, घ्याच्च । गबलें गबलें जिच्वनागु मोटरसाइकल चलेयानाच्वंम्ह अरुणयात व पीचया अवस्था खनाः थुलि दया वनी कि वं पीच त्वःताः जवंखवं च्वंगु कच्ची लं मोटरसाइकल ब्वाकी । पीच स्वयाः उखें यंकेबलय् अपुयाः आः पीचय् स्वयाः अन गाः वनाच्वंगु दु ।

नगरपालिका भवन न्ह्यःने च्वंगु छगू पसलय् व सवाः थ्व सवाः मदुगु जा नयाः ज्याय् ब्वाँय् वनेमाल ।

जिमिगु मोटरसाइकलत तप्यंक वनाः महोत्तरीया सिडिओ ज्याकूया न्ह्यःने दित । वाउँसे च्वंगु, चिकीचा धंगु पुखूचा व चाकलाः फल्चा नं दूगु व छेँ स्वये हे खानदानीथें च्वं । तर दुने ला औसत नेपाली सरकारी ज्याकू स्वःसा स्वये हे म्वाः, धाःसा धायेहे म्वाः ।

वंगु बैशाख २० गते ख्वपया बोडे देसय् अनया सरकारी व गैरसरकारी संस्थातय्गु मंकाः कुतलं १२७बmउसम्ह मचा ज्यामिपिनिगु उद्धार जुल । देय्या कानूनं १४स्वयाः क्वकालिपिन्त गुगुं नं ज्याय् लगेयायेमजिउ धयाःतःसां अन अज्याःगु ज्या यक्व न्ह्यःनिसे जुयाच्वंगु खः। लिपा दक्वसिगु कुतलं व मस्तय्त उमि छेँय् थ्यंकेगु ज्या जुल सा वयां लिपा व मस्तय्तमाःगु शैक्षिक छात्रवृत्ति र व्यावसायिक तालिमया ग्वसाः ग्वयाः उकिया ज्या न्ह्याकेत महोत्तरी जिल्लाय् ७बmउस,३२,००० तका व सर्लाहीइ ६,०२,००० तका बिइगु क्वःजिउगु खः। थ्व ज्याया ध्यबा केन्द्रीय बालकल्याण समितिं जिल्ला जिल्लाया महिला तथा बालबालिका कार्यालयय् वनी,  उकिया ध्यबा पाय्छि कथं खर्च याकेत जिल्ला बालकल्याण समितिया रोहवर आवश्यक जुइ । अथे जुयाः थ्व समितिया अध्यक्षकथं जिमिसं अनया प्रमुख जिल्ला अधिकारीया ग्वहालि माःगु खः ।

तर अजू चायापूगु घटना जुल । प्यन्हुतिनि न्ह्यः दाङं सरुवा जुयाः झाःम्ह प्रजिअ मधुसुदन बुर्लाकाटीं तप्यंक अज्याःगु भ्वँतय् सही तयेमखु धकाः भ्वंदक्व लित बियादिल ।

“थ्व ला एनजिओया ज्या जुल, जिं सही यायेत ला गृह मन्त्रालयया पत्र माः ।”

वय्कलं थः अनया जिल्ला बालकल्याण समितिया अध्यक्ष खः धकाः मसिउ जक मखु, जिमित न्यंकेथे अन च्वंमह छम्ह कर्मचारीयात न्यन, “झीगु जिल्लाय् जिल्ला बालकल्याण समिति धैगु छुं दुला७तिस”
“”
थुइकां थुइके मफुसेंलि जिपिं हारे चायाः लिहाँ वया । बरु लिपा वनेत्ययेकाः परिचयया क्रमय् जिपिं मध्ये छम्ह वयगु जिल्लायाम्ह जूगुलिं जिमित हागुगु चाकुगु च्या त्वंका दिल ।

अन छगू स्कूलया ब्यवस्थापन मिले मजुया छपुचलं तालाबन्दी यानाबिउगु जुयाच्वनु । वय्कलं सहमतिइ हयेगु स्वयाः ताः तछ्याकेगु बिचाः यानादिल । “तालं ग्वयेगु धैगु नं ज्या ला७तिस थुतित ला जनतां कथिं कथिं मुइके माः । अज्याःगु छुं जुल धाःसा प्रहरी प्रशासनं छुं मयाकेगु व्यवस्था जिं यानाबिइ । ”

वय्कःया खँ न्यनाः जिपिं हिन्दी फिलिमया सुं पात्रया डाइलगथें न्ह्यइपुसेच्वन ।

लिपा खँ थुल । वय्कःयात ला दाङय् नं आन्दोलनयानाः हे सरुवा यानाहःगु जुयाच्वन । वहे कारणं थौ नागरिक दैनिकय् वय्क समासार जुयादिल खनी । शायद जिमित प्वंकूगु तं वहे समाचारया लिच्वः खःला ७तिस

अनं जिपिं वना व जिल्लाया महिला तथा बालबालिका कार्यालयय् । धयाच्वनेम्वाः, अन नं मेमेगु सरकारी ज्याकुथिइथें खिउँसे, भूतछेँथें झिझांमिझां दं । हाकिम महिला विकास अधिकृत येँय् वयां लिउनेच्वंम्ह सुपरभाइजर नं मदु । वयां क्वय्याम्ह लेखापालयात नापलाये धयां व नं अन वं थन वं मदु । मोबाइलय् बल्लबल्ल सम्पर्क जुल । वयेत्यल धयाहल, उजुंसुजुं मवः ।

सरकारी अफिस धैगु सरकारी हे जुइ । थन मसःमसिउपिन्त झुलेयायेगु व हाय्लकाय्ल यानाः निगः प्यंगः ध्यबा च्वायेमदुतले उखेया सिन्का थुखे तइमखु अधिकांश जनताया करय् म्वानाच्वनीपिं राष्ट्रसेवक धाःपिन्सं । अले झी जनता नं थुमित लाइनय् हयेगु प्रकृयाय् वनाः झंझट क्वबीगु स्वयाः सछि निसः दां वयागु ह्वखनातःगु खल्तिइ तयाः थःगु ज्या तिप्यंकेगु अःपु तायेका च्वना । अथेजुयाः थ्व प्रवृतिं हा कयाच्वंगु ।

थ्व हे मौकाया फाइदा काल अनया कार्यालय सहायक रामशोभित पाण्डें । तःदँ न्ह्यःनिसें व पदय् ज्या यानाच्वंम्ह जूसां अनया हाकिमं सह मयाः धैगु वया विन्ती । अले हाकिम ला अख्तियारय् मुद्दा फयाच्वंगु दु हँ अनया ध्यबा हिनामिना याःगु यात कयाः। खँय् खँय् ल्हाः प्यपुंकाः बिन्ती यायेमाःम्ह वया खँ न्यन्यं घौछि ई पूmगु हे मचाः ।

बल्लबल्ल झायेकल लेखापालजु । न्हापां ला खँ हे न्यनामदी । सही यायेमखु धकाः भ्वं हे मस्वः । लिपा जिं येँय् झायाच्वंम्ह अनया हाकिमलिसे फोनय् खँ ल्हानाः थुइकाबियाः वयात हे फोनय् खँ ल्हाकुसेंलि तिनि माने जुल । अले येँय् हे वनाः सहि याकेगु खँ जुल ।

थुलि यायां अफिसया ई सिधइन । जिपिं हानं मोटरसाइकलय् च्वनाः जनकपुर वया अले अनया वीरगंज वनेगु बससय् च्वनाः सर्लाहीया लालबन्दीइ वनाः च्वनेगु बाय्या ब्वयवस्था याना ।

अले घ्वाल्ल म्वःल्हुयाः येँनिसेंया चःति खिति चुइका छ्वयेवं जिगु पुनर्जन्म जूथें जुल । त्यानु लंकाः आनन्दया सासः ल्हाना । पलख पिने वनाः च्यास्या त्वनाः दुनें दुनें दनावयाच्वंगु न्ह्यःयात ल्हाकाछ्वया ।

लालबन्दी धैगु पूव पश्चिम राजमार्गया उगु थाय् ख ःगन सर्लाहीया सदरमुकाम मलंगवा वनेगु लँ स्वाइ । तर मलंगवा वनेगु लँया बिजोग जूगुलिं उगु भारतया सिमानालिसे सतीगु थासय् च्वंगु सदरमुकामय् जुइगु व जुइमाःगु ज्या यक्व हे थनंतुं जुइ । विकास व अवसर नं थन हे द्वँ मुनाच्वन । राजमार्ग जुयाः थन मधेशया लागा जूसाें ब्यापारया जिम्मा खय्बर्मूतय्सं व जनजातितय्सं कयाबिउगुदु, मधेशीतय्त शायद विरोध व राजनीति यायेगु ज्या जक ल्यंदनि । अज्याःगु लुँ सइगु राजमार्गय् नं पसःपिसः, स्कूल कलेज आदि दक्व पिनेयापिन्सं कयाबिउगु दु ।

अपाय्मछि धंगु मधेश आन्दोलन जुइधुंकाः पिनें वःपिन्सं लँ ला त्वःताबीधुंकूगु खःनि । तर ग्व ले७तिस आः अन मधेशीया कब्जा खनेमदु । तरकारी मिउवःपिं तकं पहाडियात जक । थुलि हे यायेत मधेशी आन्दोलन जूगु ला७तिस उगु आन्दोलन लिपा अन्तरिम संविधानय् नेपाल संघीय राज्य जुइ धकाः च्वयेत पार्टीया नेतात बाध्य ला जुल तर देय्यात संघीय यायेत उगु संविधान बाध्य मजुल । छं दायेथें या, जि ख्वयेथें याये धाधां स्वदँ प्यदँ फुत, मधेशया भाग्यय् स्वां मह्वः ।

दयेत ला जलेश्वरंनिसें मलंगवातकया तप्यंगु लँ नेपाल—भारत सिमानाया लिक्कलिक्कं दु तर उगु लँ भ्वँतय् जक दयाच्वन, गन गाडी गुडेजुइगु गाडीयात नं कसा, मनूयात नं कसा । अथे जुयाः जिपिं जलेश्वरं राजमार्ग थाहां वया, राजमार्गया लँ जुयाः लालबन्दी वयाः हानं लालबन्दीं क्वय् मलंगवा वनेमाल ।

न्हापा मधेशीतय्सं मधेश दक्वं पहाडियातय्गु ल्हातिइ लाःगुलिं मधेशया विकास मजुल धकाः हालाजुल । ल्यतुल्ययाः पहाडियातय्त ख्यानाछ्वत, थनाछ्वत । अले थ्व हे थासं यक्व मधेशी नेतात नं जन्मेजुल । तर इपिं थासय् थ्यंलिसे राजधानी येँलिसे सतिनावन, थःगु जन्मथाय्लिसे तापानावन । अले चुनाव याकनं याकनं मजूगुलिं उमिसं थःगु गांया लँ नं ल्वःमंकल । मधेशी आन्दोलनय् थःगु ज्यान पाःपिनिगु आत्मां उमिगु लासया स्वहाने गयाः थौं सत्ताय् थ्यनाच्वंपिं नेतातय्त “ग्व जिमिगु मधेश दयेकःवयेगु मखुला७तिस” धकाः न्यनाच्वन जुइ ।

दछिन्यंक छुं न छुं पी जिउगु, वांउँगुया भण्डार अले भौगोलिक रुपं थथ्याःक्वथ्याः मदुगुलिं विकास नं याये अःपु तराइ । थ्व ल्याखं मनूत तं पिहाँ वलकि देय्या दक्व विकास तराइलय् जक मुंकल धकाः राजनीतिक घुर्कि क्यने नं सः। तर बिडम्बना, तराइया थ्व अब्यवस्था खनाः धायेवइ — भौगोलिक सुगमता जक नं मखु खनी विकास धैगु ।

लिहाँ वयेवं बहनी जुल । ताःन्वःगु व त्यानुसेच्वंगु ल्वाकज्यानाः न्ह्यः जुयावल जिगु न्ह्यपुइ । ख्याकं त्यलेथें त्यल न्ह्यलं ।

सेम्टेम्बर २८ कुन्हु सुथय् जिगु न्ह्यपुया खापा घाराघारा यानाः जितः थंवल, येँया गबलें न्यनेमनंगु समाचारं । नकतिनि लुक्ला वनेत ब्वःगु सीता एअरया डोर्नियर विमान ब्वःगु न्यागू मिनेत मजायेवं मनोहरा खुसि सिथय् न्हासं चूवन हँ । अले, धयाच्वने म्वाः, उकिइ च्वंपिं १९म्ह यात्रुत दक्वं ह्यंग्वाः जुल । मनूत तमासे जुइगु बाहेक छु यायेफइ । बागू दर्जन टिभी च्यानलं दिपाः मदयेका थी थी दृष्य क्यनाच्वन । व जुल हँ थ्व जुल हँ । अथे हँ थथे हँ ।

जिमिगु नुगलय् धिमय् थात । अथेंला प्लेन गये ग्याः धयाच्वनाम्ह, नकतिनि थज्याःगु खँ क्वाः क्वाः न्यनेमाःबलय् म्हय् क्वाःलखं लुइथें जुल । काचाक्क जिगु म्हुतुं पिहाँ वल, “छन्हुं हे निगु प्लेन दुर्घटना ला जुइमखुनि । आःतक गबलें थथे जुल धाःगु मन्यनानि ।”

सर्लाहीया अनया जिल्ला बालकल्याण समितिइ, अथे धैगु अनया जिल्ला प्रशासन कार्यालयय् वनाः अन नं प्रमुख जिल्ला अधिकारीयात जिल्ला बालकल्याण समितिया अध्यक्षया नातां अथे हे जरी कारखानां लिगनाहःपिं मस्तय्गु शिक्षा दीक्षाया ज्याझ्वःया निंतिं अनया स्थानीया संस्था बाल संरक्षण संस्थायात ज्या बिइके माःगु । सुथं निसें ज्या तिप्यंकेमालाः वना ।

सरकारी ज्याकूया हालत सर्लाहीइ नं मपाः । सदरमुकाम मलंगवा खःसां अन प्रशासनिक केन्द्र धायेबहगु विकास जुयाच्वंगु मदु । जिल्लाया अधिकांश कर्मचारी थुखे राजमार्गया लालबन्दी पाखे हे च्वनेगु याइ । जिमिगु छलफल नं अथे हे जुल ।

प्रमुख जिल्ला अधिकारीया मलाः, जिल्ला बालकल्याण समितिया छम्ह दुजःयात खटेयानातल । महिला विकास अधिकृत येँय् झायाच्वनादीगुलिं वय्कलं नं छम्ह मेम्ह मय्जुयात खटेयानातल । उकिसं जिपिं मलंगवा हे वनेम्वाःल । सुं हे मलंगवाय् मदइगु जुयाः नापलायेगु नं सदरमुकामय् मजुसे लालबन्दीइ हे जुल । पायक परेमजुलकि जिल्ला सदरमुकाम जक जुयाः नं ज्या मवः । मनूत गन विकासया मौका दइ अन च्वनी — अथे जुयाः आः मनूत राजमार्गया लालबन्दीइ यक्व मुनाच्वंगु दु , सदरमुकामय् ला खाली ध्वाँय् जक धस्वानाच्वनी ।

ज्या सिधल । लिहाँ वनेत हानं जिपिं जनकपुर हे वनेमानि । लँय् दनाच्वना , उजुसुजुं गाडी हे मवः, हडताल वा चक्काजाम जकं जुल ला । बालसंरक्षण सस्थाया पासापिन्सं कनाच्वन  । अनया रत्नज्योति क्याम्पस बन्द हँ थौं कन्हय् ।
“छु जुल७तिस छाय् ७तिस” जिं उत्सुकता प्वंका ।
“छु जुइ, थथे हे ला खः नि झीगु देसय् । अनया छपुचः गुण्डां छम्ह मिसायात हायेकल खनी, मिसां मिजंयात दाल धकाः हानं मिसायात व हे मिजंया पुचलं बांमलाक दाल हँ । थ्व ल्वापु तधनावन धकाः क्याम्पस प्रशासनं व मिजंयात लिकानाबिल । आः व मिजंया समर्थनय् अनया विद्यार्थी युनियनं क्याम्पस संचालन हे याके मबिउ का ।”

जितः बिचाः याकल । थ्व हे शिक्षा बिल ला झीत थनया शिक्षा नीतिं थज्याःगु देश जुया वन । अले अज्याःपि युवातय्सं देय् या निंतिं कन्हय् छु याइ जुइ७तिस

बल्लबल्ल घौछित्या पियाः वःगु गाडीइ थःत त्यतुमतुत्यलाः न्ह्यंकाः उखे पाखे वनाछ्वया । जनकपुर ला थ्यन तर एअरपोर्ट मथ्यंनि । नगरपालिकाय् यातायातया नामय् मनुखं चलेयायेमाःगु रिक्सा स्वयाः मेगु छुं मदु । स्वम्हस्यां स्वंगः रिक्सा कया । बुराम्ह रिक्सावालं जितः वयागु रिक्साय् फ्यतुकल अले पलख घ्वानाः गयाः यंकल खुसिया बगःथेंज्याःगु व नगरपालिकाया साइनबोर्डयात ल्वाप्पा नकाच्वंगु लं जुयाः ।

रिक्साया प्mयतुइमजीक न्वःगु सीटय् च्वनाः खनेदक्व दृष्ययात मिखाय् स्वथनाच्वना । ह्यंग्वाःथे. हाकुगु ब्वहलय् मिहेनतया पुसा व ताल्लाया साः लायेवं सागरया सिपिइ मोति लुयावःथें झल्ल थीक चःतिकनावल । वहे चःतिया फुति नं निभाःद्यःया साथ दयेवं झन् स्वन्तिया येँदेय् थें झल्लमिनावल । झुलिझुलिवःगु व रिक्साया हुडं जनकपुरया ज्यायाये अल्छिपिनिगु थथ्याःक्वथ्याःगु लँ खनेदयाच्वन, अले रिक्सावालया ह्वःहवःगंगु गन्जिं ज्यायानानइम्हसिगु बपिक्वेँ खनेदयाच्वन । वयागु व लिगिलिगिगु बपिक्वँचं शायद मधेशया नामय् सत्ताया राजनीति याइपिन्त थ्व हे धयाच्वन जुइ, छिमिगु खँ नं न्यनेधुन, छिमिसं याइगु नं स्वये धुन । आः धाथें जिमिगु सत्ता मवःतले हे जक खः छिमिसं राजधानीइ वनाः जिमिगु गरीबी मियाः राज यायेगु मखुला७तिस — वयेकेबिउ जिमिगु सत्ता अले क्यनाबिइ, छिमित राजनीति धैगु छु धकाः ।

एअरपोर्टय् थ्यन । अन ला मेला हे जुया च्वन । दक्वं हथाय् चाःथें, गनं वनेमाःपिं थें छुं जुइगु योजना जुयाच्वंथें । जिगु नं गःपः तःहाकः जुल । अनया हुलमुल, ताःन्वःगु, चःत नवःगु, उसुक्क ग्वाः ल्ह्वयातःगुया गन्ध स्वयाः न अन मेगु छुं दु । निम्ह स्वःम्ह मनूत इपाःथिपाः मदयेज इरुथिरु जुयाच्वन । का आः धाःसा देस बनेजुइख्वाः वल । देश हे बनेमजूसां जनकपुर धाःसा पक्कां बनेजुइन । स्वयाच्वच्वं जिमिगु मिखा न्ह्यःने अनया भिआइपित वनेगु लँय् हुलहुल खनेदत । थ्वदेसय् ज्यायानाः नइपिं बाहेक दक्वं भिआइपि अले ज्यायानाःनइपिं स्वयाः ज्या मयासे नइपिं अप्वः जुसेंलं सामान्य लँय् स्वयाः भिआइपित वनीगु लँय् यक्व हुलमुल जुइगु ला स्वभाविक हे जुल । जिं नं चस्माया खाः लंचं हुयाः गःपः तःहाकःयाना । अन ला मसिहा हे वःगु थें मनूत ब्वाँय् ब्वाँय् वना निम्ह नेताख्वाःवःपिं निम्हसिगु स्वागत यानाच्वन । सु थुपिं गनं खनाथें च्वं, समाचारय् खंगु जुइका । अँ, वहे खः । महन्थ ठाकुर व गगनथापा...। का आःधाःसा जनकपुरया विकास जुइगु जुल । थनया लँ नं एअरपोर्टया मैदानथें यचुइ, धःनं थासं थासं बाःवनी, दक्व मस्त इस्कुलय् वनी, मांबौपिन्सं सम्मानित ज्या यायेखनी । गज्याःगु भिंगु दिनय् जिमिसं थ्व एअरपोर्टय् पलाःतयेखन । जि न्हापं धन्य जुल ।

द्दण्ज्ञद्दरण्ढरद्दड

गन बुद्ध बुल अन बुद्ध बुत (1)

नियात्रा

राजेन मानन्धर


थिकुथिकु पंगु जिमिगु बस रामग्रामया सिथय् दित । सुथंनिसें बसं जाकि हायेथें भछ्यां भछ्यां यानाः हायाहःगु जिमिगु याग्ला प्याग्ला वंगु म्हत छम्ह छम्ह यायां गाडीं कुहाँ वल । खिउँसे वा ख्वाउँसे ल्वाकाज्याःगु लकसय् अन धिमय् थानाः हे जिमित सुनांनं लसकुस याःसां जिमिगु मन लय्ताइगु अवस्था मदु ।

छथाय् सिद्धार्थ जन्मया छगू मुर्ति थनातल । लिक्कसं जापानी परम्पराकथंया च्वयातःगु नामुम्योहोरेन्गेक्योया सूत्रं जिमित जिपिं बौद्ध स्मारकया जःखः दूगु लुमंकाबियाच्वन । नेपालं थनातःगु साइनबोर्ड यक्वकथं अर्थपूर्ण — अंग्रेजी भासं धयातल, “विश्व शान्ति, नेपाः उन्नति” । अन बुद्ध नं मदु, बौद्ध नं मदु । जिमिगु मिखां खंगु थ्व हे खः, विश्वयात शान्ति माः, नेपाःयात उन्नति दुसा गाः (उन्नतिया नामय् मयःम्हसिया छ्यं त्वाःल्हानाबिउसां जिउ) । सुं थः मनू सिनाः किरिया च्वनाच्वंगु थज्याःगु लकसय् जिमिसं थःत सहजताया खतय् तयाः ल्ह्ययायंका । व निफ्वःप्यफ्वः स्वां व गबलें गबलें भचाभचा सम्भार नं यानातःगु बगिंचाया लिउने सुलाच्वंगु चाद्वँ जिमित खनाः मछाल । उकियात संसारया दक्व बौद्धतय्सं तथागतया अस्थिधातु लिकायेमलाःगु विश्वया छगू जक स्तूप रामग्राम धकाः गर्वं छ्यं क्वछुकाः अभिवादन याइ । सम्राट अशोकं दक्वदिक्व स्तुपय् तयातःगु अस्थिधातुयात लेहेंथन, थन जक लिकाये मखन हँ, नागतय्सं रक्षा यानातःगुलिं । तर व नागतय्सं स्वयम् थ्व स्तुपया रक्षा यायेमफुगुलिं ईया ग्वफसय् लानाः चाद्वँ हे जक जुयाः थःगु अस्तित्व ल्यंकातयेमाल । यलया अशोकथूर स्वया उलि मपाःगु उगु संरचनाय् मनू सभ्यताया भ्याः तकं ल्यनाच्वंगु मदु । लिक्कसं छमा तमागु सिमां बौद्ध सभ्यता व इतिहासयात बुकागु घमण्डं छ्यं धस्वाकाच्वन ।

न्हाय्पं तपूगु तपुलि व तुयुगु गम्छां न्ययातःम्ह छम्ह स्थानीय युवकं जिमित अनया बाखं कन । उगु पवित्र स्तूपया लिउने छकू खालि जग्गा दु हँ, अन सुनां नं बुँज्या यातकि वया नाश जुइ हँ । पलख दनाः बुद्ध स्मरण व अनया ऐतिहासिकताया विवेचना यानाः जिपिं अनं लिहाँ वया । तापाक्क पश्चिमय् सुद्र्यः बुलुयावन ।

हानं विद्या तताया कविता छामछाम छुमछुम थें खिउँसे च्वंगु थासय् जिमिगु गाडी दित । चाकःलिं नयेत्वने हे मखंपिं थज्याःपिं मनूतय्सं भुंवल । खिउँगु थासय् पिलपिल मत च्याकातःगु बलेचात झ्वःझ्वः छुनाः छु छु खासखुस खँ ल्हानाच्वन । बौद्धत वल धकाः धयाच्वंगु थें च्वं — इपिं मनूत, जिपिं बौद्धत । खः, संसारयात ज्ञानया जः ह्वलाः नं थःगु जन्मभूमियात दन्न च्वंकेमसःम्ह सिद्धार्थ गौतम जन्म जूगु थ्व थाय् लुम्बिनी । जिमिगु पलाः पवित्र जुयाः नं अभागीगु व लुम्बिनीया मैलावारय् लात । लोडशेडिङया कोपभाजनयात मोबाइल व चिचिःप्वाःगु चाइनिज टर्चलाईटया बलं चिइकाः जिपिं अनसं च्वंगु छगू होटेलय् वना । अंगलय् धर्मचक्रया चिंलिसें अन “बि ह्याप्पी” धकाः च्वयातल । च्वये नं माः अन । छाय् धाःसा अल वँक्वपतिं हरेक बौद्ध तीर्थयात्रीयात लुम्बिनीया ख्वाःपाःचा खँखं ख्वखुमखु धायेकाबी । अज्याःथाय् व बि ह्याप्पीं यक्व ज्या याइ, जिमित थःत थम्हं सम्हालेयायेत । संसार हिल, बुद्धया जन्मभूमि महिउ । बुद्धं संसारयात जःबिल, थःम्हं न्हापांगु पलाःतयागु थाय्यात अझं पलाःतय्बहगु थाय् दय्के मफुनि २५५५ दँ लिपा बुद्ध नेपालय् जन्मेजूगु खः भारतय् मखु धकाः बुद्धया नामय् राजनीति याइपिनिगु थ्व देसय् ।

चिकुलाया बिदा लाकाः जिपिं लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालय अन्तर्गतया थेरवाद बुद्धिस्ट एकेदमिया भन्ते–गुरुमांपिं, शिक्षकपिं व विद्यार्थीपिं नापं स्वंगू दर्जन धर्मबन्धुपिं लुम्बिनीइ वयागु, २०१२ फुइ निन्हुजक न्ह्यः । लुम्बिनी धुंकाः कपिलबस्तुया बौद्धतीर्थया भ्रमणलिपा सुर्खेतया काँक्रेबिहार स्वयेगु जिमिगु योजना ।

कांथें खिउँगु होटेलय् घौछि मैनमतया पिलिपिलिलिसे ल्वायेवं लोडसेडिङ सिधल धकाः मतमित जुरुजारुं दन, मिखा गिलिगिलि यायां । नयेत्यःगु संकेत वल । चिन्वःगु ल्वसालिसे जाप्यय् धुतकाः जिमि द्यनेगु गौतमी विहारय् वनाः थसः पाया ।

०००

सुथ जुल, अय्सां सुथ मजूनि । चिकुलाया लुम्बिनी, छगू न्हूगु अनुभव — क्वथां पिहाँ वयां नं ख्वाउँगु सिलखं भुनातल । सित वा गायाच्वन, ससिवाथें, मिखाय् थ्यंक हे वया पिइकः वयाच्वन । गुलि म्हाइपुजुइ सुथया नं, सुद्र्यःयात बाराय् तयाः थः याकःचा जक वये । ग्वंगः महायेकं जूगु सुथ थें ।

क्वाःगु च्यालिसे थःथःगु म्हयात ख्वाउँगु तराइया शितलहरलिसे ल्वायेगु शक्ति त्याय्कयाः जिपिं वना पवित्र बगिंचाय् पियाच्वनां खइमखुत धकाः । लाकांया थेकेदारयात लाकां बुझ्ेयानाः बगिंचाय् दुहाँ वना । नायुगु फय्, नायुगु घाँय्, नाइसेहे च्वंगु सुत्र वचनं थ्वयाच्वन सर्गः नं । अन उगुं थुगुं दयेकेगु ज्याः न्ह्याबले जुयाच्वनी । मचांनिसें लुम्बिनी वलकि अन छतां छतां दयेका हे च्वंगु जुयाच्वनी (सन् १९८५य् तयार जूगु केन्जो तान्गेया गुरुयोजनाया इज्जत नेपालं थुकथं तयाच्वंगु दु)। थ्व हे खः थनया विशेषता — अल्सिख्वाः ज्यामित यायेला मयायेला यानाः कुतिकुति सनाच्वन । बँ दयेकेगु ज्या ला यक्व जुइधुंकल, बस, नुगः दयेकेमानि । बुद्धनुगः दयेकेमानि अन बँ दयेकाः ध्यबा दयेकीपिनिगु नुगलय् ।

मनूत म्वः म्वः । पलख लाइन च्वनाः युनेस्कों धाःथे यानाः दयेकातःगु मायादेवी द्यःगः दुने सिद्धार्थ जन्मजूगु ईयात नुगःमिखां फयाकया । पलख सिथय् दनाः बुद्धजन्म, जन्मभूमि व उकिया ऐतिहासिक, साँस्कृतिक व धार्मिक महत्वया भचा विवेचना जुल ७नतसद्धेय भन्तेपिं व गुरुजनपिं पाखें । न्हाय्पनय् चिकं तयातःगु जक मखु, न्हापय्पं निपां हे चिकंया पुखुलिइ थुनातःपिं लुम्बिनी दयेकेगु जिम्मा कयाः जागिर नइपिन्सं थ्व खँ ताइला थें ।

अनं अशोक स्तम्भया न्ह्यःने बुद्धपूजायाया सूत्रपाठय् थःत तंका । बुद्ध, धर्म व संघया स्मरण जुल । नुगलय् दुनेथ्यंक शान्तिया खुसिबाः वल । चाकःलिं मिखा ब्वया । थी थी देय्यापिं बौद्धभिक्षु–भिक्षुणी अले उपासक–उपासिकापिं थम्हं फुथें–चाःथें सःथें–स्यनातःथें बुद्ध लुमंकःवयाच्वन । अझ धाये, अन बुद्ध दु धकाः झीत लुमंकाबिउवयाच्वन ।

नापसं च्वंगु बुलुगु लःदूगु पुखुली नक्कलीगु प्लास्टिकया पलेस्वानं जिमिगु ७नतसद्धानं प्लास्टिकयागु जक खःला धकाः शंकाया मिखां स्वयाच्वन । पुचः पुचः ल्याय्म्ह ल्यासेत घ्वातुमतुघ्वानाः वयाच्वन, मोबाइलया सिन्हफुति थेंज्याःगु लेन्सयात थः थ्व थासय् वयागुया दसु मुंकातय्त उजं बियाच्वन । थ्व दक्व स्वयाः अशोक स्तम्भ अचम्भ जुयाच्वन । छु जूगु खः ल्याः थ्व धकाः ।


डा. फुहरर, पिसि मुखर्जी, खड्ग समशेर, देवाला मित्रा, ऊ थान्त... अले सु सु । थौंतक गुलि नं लुम्बिनीया संरक्षण÷विकास जुल, व कि विदेशीया करकापं जुल, कि लुम्बिनीया विकास यातकि ध्यबा कमेयायेखनी धैगु सिद्धान्तं जुल । विश्वसम्पदाया धलखय् लाःगु लुम्बिनीया नां कायेत्यलकि पर्यटन व आर्थिक विकासया खँ ल्ह्वनेसःपिं सरकारी कर्मचारी व लुम्बिनी विकास कोषया जागिरे प्रतिनिधितय्गु तःताजि ख्वाःस्वयेधुन । लुम्बिनी न्ह्याबलें लुम्बिनीया लुम्बिनी तुं । बसय् न्यनावयागु मदनकृष्णया मे छपु न्हाय्पनय् घुन्न हाःवल “लुम्बिनी विकास यायां यक्वसिया काय्बुल, तर अय्नं ज्या मजुया बुद्धया हे आय्बुल ।”

पलख जिपिं अनया राजकीय बुद्धबिहारय् वनाः लुम्बिनीया संरक्षण यायेत योगदान बियाबिज्याःपिं भन्तेपिन्त लुमंका । अले अनं जिपिं खसुया सिलखं भुनातःपिं ७नतसीलङ्कन, म्यानमार, थाइ विहारया अवलोकन यायेधुंकाः ज्यःनां याःवना ।

लुम्बिनीया मू लुखा न्ह्यःने चिकुयाः स्थानीय मनूत, दुगुचात व खिचात छथाय् हे मि पनाच्वन । धाथें लुम्बिनीइ स्थानीय मनूत धकाः सुयात धायेगु७तिस बुद्धया जन्मस्थल धकाः विश्वं धयाच्वंथाय् भ्याभचा हे बुद्धभावना मदुपिं पहाडी खय्बर्मूत, अनया मधेसीत, वा आदिवासी थारुत वा मुस्लिमत वा क्रिश्चियनत वा भुटानी शरणार्थीत स्थानीय ला ७तिस उपिं अन च्वंवःगु ग्वःदँ दत धकाः मसिउसां सरकारं स्थानीयबासी धकाः उमिगु हे ख्वाः ब्वइ । सलंसः दँनिसें पशुपतिया सेवा यानाच्वंपिं नेवाःहिन्दूतय्त थनेगु गुरुयोजना दयेकीपिं सरकारी कर्मचारीतय्सं बुद्धया ब नं उच्चारण मयाइपिन्त छाय् स्थानीय धयाच्वन जुइ७तिस अन च्वंपिनिगु आर्थिक विकासया नामय् दर्जनौं प्रोजेक्टत स्वस्वं रिपोर्टय् परिणत जुल, उमि वहे मुलु वहे सुका । न अनया स्थानीयबासीत बौद्ध जुइफु, न बौद्धत अन च्वंवनेफु ।

ग्वाः पसःत व नपसःत दनाः अन वःपिं हरेक तीर्थयात्रुयात आस्कुति ख्वालं स्वयाच्वन । अन निताजि मनूत दइ — ब्यापार यानाच्वंपिं दक्व नेपालीत, अन तीर्थयात्रा वइपिं मनूत दक्व बौद्ध ।


थौं ज्यःनां यायेगु लुम्बिनीया मूलुखा न्ह्यःने च्वंगु सिद्धार्थ नांगु अय्लाः पसलय् । अय्लाः पसलय् जा नं नयेगु दु । मथू जिं, छाय् मनूत अय्लाः त्वनेत नं बुद्धया जन्मभूमिइ थ्यंक वयेमाः धकाः । न्हिनय्निसें ह्वासाह्वासां नवयाच्वन, अय्लाःयालिसें अय्लाः नवःगु खँ नं थ्वयाच्वन । बुद्धया जन्मभूमिइ बुद्धया वातावरण मालेत झी नेपालय् मखु विदेशय् वनेमाली ।

नयेधुंकाः जिमिगु बसं थःगु लँ माल । निभाः त्वये थाकुयाः ब्यथा जुयाच्वन । वँचुगु सर्गःयात खसुं मत्वःतूनि । हः हायावनाः कचाया कचा जक जुयाच्वंगु सिमात, नकतिनि वा लयातःगु बुँ, तुयुपिं सात, हाकुपिं मेय्त, जःवयाच्वंपिं बुरात । तराइलय् थ्व हे छगू जक ऋतु दइगु ला७तिस लुम्बिनीस्वयाः २७बmउस किमि पश्चिमय् लाःगु कुदान वा निग्रोधाराम धैगु थासय् जिपिं बसं कुहाँ वया । अपाय्जिगु ऐतिहासिक महत्व दूगु — सुद्धोदन महाराजं बुद्धयात वसपोलया नीद्वः भिक्षुगणपिन्त लसकुस यायेत दयेकातःगु धयातःगु थ्व थाय् । प्रजापतिं थन हे बुद्धयात काषाय वस्त्र दानयात, राहुल थन हे भिक्षु जुल । गुम्हस्यां ला थ्व थाय्यात क्रकुच्छन्द बुद्धयागु थाय् धकाः नं धाल । न्ह्याम्हस्यां न्ह्यागु धाःसां जिगु मिखाया न्ह्यःनं संरक्षणया अभावय् व खण्डहर कन्नाचायापुक्क दनाच्वन ।

वनेवं खवय् छगः शिवमन्दिर दु । मू विहारया खण्डहरया दथुइ शिवलिङ्गथेंज्याःगु छगू आकृति धस्वानाच्वन । इतिहास इतिहास खः — बुद्धविहारया इतिहास नं इतिहास, उकिइ हिन्दूतय्सं आक्रमण यानाः शैव संरचाना द्यतनाथिकूगु नं इतिहास अले हानं मुश्लिमतय्सं हिन्दूतय्त ख्यानछ्वःगु नं इतिहास । गुगु कायेगु गुगु मकायेगु । त्याःपिन्सं इतिहास च्वइ, बूपिं पुरातत्वया चाद्वँ तःलय् सुलाच्वनी । धर्मया नामय् जुयावंगु व जुयाच्वंगु इतिहासपाखें तापाक्क च्वनाच्वने धाइपिं बौद्धत न्ह्याबलें छगू धर्म जक धर्म धकाः धाइपिं जुजुपिन्सं यानावंगु निसःत्यादँ पुलांगु शासन व द्वलंद्वःदँ निसेंया पुलांगु रुढया लिधंसाय् शासन यायेगु झीगु परम्पराया न्ह्यने नाय्या न्ह्यःने मेय् ख्वयेथें जक ।


अनं जिपिं तिलौराकोट वा कपिलबस्तुया राजधानी, सुद्धोधन महाराजया राजदरवारय् थ्यन । अन साइनबोर्ड ला दु तर दरवारया नामय् पश्चिमद्वार धयातःगु जमिन स्वयाः निगू स्वंगू फिटति तजाःगु पःखाःया संरचनात ल्यनाच्वंगु बाहेक छुं मदु । दु सा व हे न्ह्याःन्ह्याथे सयाच्वंगु सिमा, व कंझाः जक । अन लूगु धाःगु आठौं व सातौं शताब्दी इशापूर्वया पुरातात्विक बस्तुत कि गाइडबुकय् दइ कि म्यूजियमय् ।

बरु लिक्कसं थःगु भाकल पुवंका बिइम्ह बनदेवीया सतःथज्याःगु द्यःगलय् धाःसा मनूत वयेवने जुयाच्वन । मनूतय्त थःगु नाथ थःहे जुइगु शिक्षा बिउम्ह बुद्ध बुनाच्वन, भाकल पुवंकाबिइम्ह धकाः झीसं धयातयातःम्ह चा, ल्वहँया नाथ गुलजार जुयाच्वन । मिसा छम्ह नगडा थानाच्वन, तुकुतुकु यानाः । थःगु इच्छा पुवंगुलिंजुइ, अन झ्वःझ्वःलाक्क सिमन्टीया किसिया कलाबिहिन मूर्तित थनातल, वख्वाःथ्वख्वाः मवःपिं ।

अनं सिद्धार्थं महाभिनिष्क्रमण यानावंगु ध्वाखा स्वयेवं जिमिगु निष्क्रमण जुल पःखाः थुनाः दयेकातःगु ह्वतं खुँतथें पुलिंचुयाः, घ्वंस्यानाः । मनू मजुइगु निर्जन थज्याःगु गामय् नं येँयागु स्वयाः बांलाःगु पिच लँ । पलख न्यासिवनेवं निगः स्तूपथेंज्याःगु स्मारकत ध्वदुत । उकियात सुद्धोधन व मायादेवीया अन्तिम संस्कार याःगु थाय् धकाः नं धायेगु चलन दु, झी इतिहासकारतय् — आखः सिइमदयेधुंकूगु पुलांगु छगू साइनबार्डं अथे धकाः धयाच्वन ।


सोमबार जूगुलिं अनया संग्रहालय स्वये मखनीगु जुसेंलि जिमिगु गाडी नेपाल भारतया सिमापाखे वन । गाडी नेपालसिमाय् दिकाः जिपिं उत्सुक जुयाः सिमापारी वना, अनया कपिलवस्तु स्वयेत । झिंन्यागू मिनेट न्यासिवनेवं जवय् तःधंगु लुखां जिमित लसकुस यात । उकुन्हु २९ दिसेम्बर कुन्हु तिनि उमिसं अन कपिलवस्तु महोत्सव याःगु जुयाच्वन । बिइत्यंगु ह्याउँगु निभालय् यचुपिचु, वाउँक सितु घाँय् लानातःगु थाय्या दथुइ निगू प्यंगू भग्नावशेष दनाः जिमित स्वयाच्वन, लिक्कसं छगू मनोहर पुखुलिइ पलेस्वां ह्वयाच्वन । जिमि पुचःया पासापिं पूर्वाग्रहरहित जुइमफुत । छम्हनिम्हस्यां धात, “थ्व ला नक्कली भग्नावशेषथें च्वं, थ्व ला नेपालं खुयाहःगु पुरातात्विक अपाया द्वँ जक खः |”


नेपालय् लुम्बिनी दूगुलिइ गर्वं छाति चकंकाः भाषण याइपिन्सं थःगु स्मारक बांलाक संरक्षण यायेम्हासेंलि वा यायेमफुसेंलि भारतीय सरकारं उमिथाय् नक्कली कपिलबस्तु दयेकल धकाः इलय् ब्वयलय् भाषण यानाः थःगु राष्ट्रियताया प्रदर्शन याइपिं नेपाली नेतातय्सं सहमयाःगु उगु स्मारकय् जिगु तटस्थ मिखां उलि बांमलाःगु, तय्मजिउगु छुँ मखन । अज्याःगु थासय् उलि व्यवस्थित सुन्दर संरचना अले यचुपिचु नं उतिकं । पलख फ्यतुनाः बुद्ध लुमंकेखनकि नेपाल व भारतया सिमा अन गौण जुइ । जापान व कोरियाया ततःधंगु बौद्ध द्यःगः व बगिंचा स्वयावयागु दु — अन बुद्धया जन्म जूगु मखुसां फसय् बुद्ध दु , झीत जक छाय् बुद्धया जन्मभूमि नेपालय् हे माःगु७तिस नेपाली जुइ अःपु, बौद्ध जुइथाकु ।

लँय् दथुइ सुरेनदाइलिसे उकुन्हुनिसें या च्या त्वनेगु प्याःचाःलंकाः जिपिं हानं बसय् च्वना ।

०००

हानं सुथया खसु । ताबाय्त तक लः क्वाकेत च्याकातःगु मिं जिमित प्यपुंक चिनातल । न्हूदँ २०१३या न्हूगु सुथ — भिन्तुनाया कालबिल जुल । खसुं तेलकासा म्हिताहे च्वनतिनि । त्यःसां मत्यःसां वल धकाः जिपिं तप्यंक वनाछ्वया विश्वशान्ति स्तूपय् । अपाय्धंगु स्तुपयात नं माखां खाचा त्वपुइथें त्वपुनाहे तल तिनि । खसु भचा सालुलकि स्तुपं जिमित तय्जु याइ, अले हान खनेमदुमदु । जिगु मिखाया न्ह्यःने जापानी भन्ते युताका नावातामेया हि बाःवःगु मदिउनि । गुलि थाकु शान्तिया सः न्यनेमयःपिन्थाय् शान्ति स्तूप दयेके । स्तूपया उपस्थिति हे नं शान्तिया विजय खः ।

चीनियाँ, कोरियाली, जर्मन व यूएस धाःगु मेमेगु धाःगु विहारत लिसें नेपाली बज्रयानकथं परम्परागत विहार दयेके धकाः धलान यानातःगु संरचना स्वयाः दुपिन्सं फुपिन्सं याइनि लुम्बिनीया विकास धयाथें मन तया । अनया अधिकांश विहार विदेशी ध्यबां । नेपालीत ला अन लुखाय् च्वनाः चाइनिज व इण्डियन लुमन्तिया चिं मियाच्वंपिं जक । अझ अजू चायापु, अन लुम्बिनी क्षेत्रय् बनेजूगु कलाकौशलया चिं छुं न्यायेगु मदु, लुम्बिनी लुमंककाबिइत उमिके झीत बिइगु छुं मदु । जिमिसं लुम्बिनीयाके बिदा कया ।