राजेन मानन्धर
संख्यात्मक रुपं न्ह्याक्व दुसां – यक्व दुसां, म्हो दुसां – नेपाःया बौद्धतय्सं थौं अःपुक सासः ल्हायेखनाच्वंगु मदु । धायेत ला झी छुं यायेम्हाःल धायेवं, मफुत धायेवं “क्षान्ति” धयां पार । तर वाःचाःपिन्सं चायेका च्वंगु दु, बुद्ध जन्मेजूगु नेपालय् बौद्ध जुयाः म्वायेगु हे नं कसा । सलंसः दँतक राज्यं चिरिमांया मस्त दयेकातःपिं बौद्धत थौं न्यादँ खुदँ तक धर्मनिरपेक्षया आकासय् ब्वये खन, झी नं थ्व देय् या जनता खः धकाः नुगःतये खन, तर थौं हानं छगू जक धर्मयात राज्यं नालाकायेमाः धाइपिं जुरुजारुं दनाच्वन । छम्ह मनूयात जुजु दयेकाः देय्या ताःचा लःल्हायेमाः धाइपिं निसें भ्रष्टाचारया मुद्दाय् जेलय् स्वथनातयेधुंकूपिं व उमि लिउलिउ जुइपिं छथ्वः मनूत नेपालय् च्वंसां छिमिगु धर्म राज्यया धर्म मखु धकाः धायेगु शुरुयाना हयेधुंकल, झी जःमाः ज्वनाः दक्वस्या भिं जुइमा जक धयाच्वना तिनि ।
सलंसः दँ दत, पालि साहित्य लगायतया बौद्ध ग्रन्थय् उल्लेख जुयाच्वंगु बुद्धजन्मभूमि लुम्बिनी धइगु थ्व हे खः धकाः प्रमाणि जूगु नं । अथेसां लुम्बिनी झीके दयां नं झीगु जुइमफयाच्वंगु, राज्यया खयाःनं राज्यं थःगु धाये मफयाच्वंगु दु । नेपालय् न्ह्यागुं बांलाःगु तर राज्यया मयःगु छुं जुलकि, यातकि विदेशी शक्ति व विदेशी ध्यबां याःगु धायेगु चलन दु । धयाच्वनेम्वाः लुम्बिनीया सवालय् आःत छुं जुयाच्वंगु दुसा विदेशी शक्ति, विदेशी दबाव व विदेशी ध्यबां जुयाच्वंगु दु । उलि जक मजूगु खःसा थन आः नं लुम्बिनी दुर्गम, अविकसित जंगल हे जक जुयाच्वनी, अन नं अबौद्धतय्गु अधिपत्य कायम जुयाच्वन जुइ ।
तथ्यांक विभागया भ्वँतं नेपालय् बौद्धत उलिजक थुलिजक धाःसां झी नेपाःया बौद्धतय्के छतांबेस दु – लुम्बिनी । बुद्धधर्मयात थथे मछिंगु अवस्थाय् झीत लुमनीगु व हे लुम्बिनी खः । मेमेगु धर्मयापिन्सं नेपाःया उलिमछि बौद्धसम्पदायात बेवास्ता याःसां मखु धाये मछालीगु छगू सम्पदा थ्व हे खः । थज्याःगु दुनें दुनें मछिंकाहयाच्वंगु अवस्थाय् लुम्बिनीइ हे अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध सम्मेलन सम्पन्न जुल । थज्याःगु महत्वपूर्ण थासय् थेरवाद बुद्धिस्ट एकेडेमीया विद्यार्थीकथं र्यापोर्टर जुयाः छुं भतीचा ग्वहालि यायेखनेगुयात जिं गर्वया विषय तयेका ।
वंगु २०१४ नोभेम्बर १५ निसें १८ तक, (विसं २०७१ कार्तिक २९ निसें मंसीर २ तक) लुम्बिनीइ लुम्बिनीयात हे मू विषय दयेकाः बौद्ध संस्कृति व सम्पदाया सम्वद्र्धन, सुरक्षा व संरक्षण नां तयाः अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन जुल । सम्माननीय राष्ट्रपति डा. रामवरण यादवं उलेज्या यानादीगु धइगु थुकियात सरकारं कमसेकम स्वीकार ला याःगु जुल । थत झाःपिं राष्ट्रपति व मन्त्रीपिन्सं थःगु भाषणय् राजनीतिया हे जक खँ थनाःसांं बौद्धतय्गु मन तयादीगुयात नकारात्मक कथं मकाये ।
थ्व सम्मेलनया उद्देश्य क. प्रवद्र्धन, सुरक्षा, संरक्षण व पुननिर्माण यायेमाःगु ऐतिहासिक बौद्ध स्मारक, थाय्, ग्रन्थ व समुदाय लयागतया विषयवस्तु पहिचान यायेगु, ख. विश्वन्यंकया बौद्ध सम्पदातय्त दुग्यंक थुइकेत अनुसन्धान व शिक्षायात उत्प्रेरित यायेगु, ग. बौद्धकला, संस्कृति व सम्पदाया संरक्षणया बारे थी थी देय्तय् दथुइ सुचंया कालबिलयायेगु, विश्वन्यंक दयाच्वंगु बौद्ध समुदायया अधिकारया सुरक्षा यायेगु, आध्यात्मिक व सांस्कृतिक पर्यटन अले धार्मिक भ्रमणया प्रवद्र्धन यायेगु व घ. बौद्ध संस्कृति व सम्पदा सम्बन्धी थुइकेज्याय् ब्यापकता हयेगु खः । थज्याःगु महत्वपूर्ण विषयय् देश विदेशयापिं दक्व बौद्ध विद्वानपिं नापं च्वनेगु सहलह यायेगु हे नं छगू उपलब्धि खः ।
थुलि मछि मिहेनतया फलस्वरुप ३२गू देय्यापिं ८००म्ह धयाथें बौद्ध विद्वानपिं, अभियन्तापिं, विद्यार्थीपिं व अन्य धर्मावलम्बीपिनिगु सहभागिता दूगु खः । थुगु सम्मेलनय् ४६म्ह स्वदेशी व ४८म्ह आमन्त्रित विदेशी विद्वानपिन्सं यानाः मुकं ९४ गु कार्यपत्र न्ह्यब्वयादिल, उकिइ थी थी सहभागीपिन्सं न्ह्यसः नं तयेगु ज्या जुल । थपाय्जिगु सम्मेलन न न्हापा गबलें थन जूगु दु, न याकनं हानं जुइगु संभव दु ।
ज्यापौत मुख्य यानाः प्यंगु विषयय् ब्वथलातःगु खः — लुम्बिनीया बौद्ध सम्पदा, विश्वया बौद्ध सम्पदा, बौद्ध संस्कृति व बौद्ध शिक्षा प्रणाली । थ्व विषयय् नेपाःया बौद्ध शोधार्थीत लिसें रुस, बेलायत, आयरल्याण्ड, जापान, स्वीडेन, स्वीजरल्याण्ड, इटली, बांग्लादेश, श्रीलंका, पाकिस्तान, चीन, दक्षिण कोरिया, मंगोलिया, इण्डोनेशिया, थाइल्याण्ड, कम्बोडिया, मलेशिया, म्यानमार, अमेरिका, अष्ट्रेलिया, भारत, भियतनाम, लाओस्, जर्मनी, फ्रान्स, ब्राजिल, अष्ट्रिया, स्कटल्याण्ड व भूटानं तकं थःगु देय्या बुद्धधर्मया बास्तविक अवस्था व भविष्यया बारे चकंका कनेत झाल धकाः आयोजपिन्सं धाःगु दु । थी थी देय्या बुद्ध धर्मया थःथःगु समस्या — गुलिस्यां तःधंगु समस्या, गुलिस्या चीधंगु समस्या । दक्व देसय् थौं बौद्धतय्त मछिनावयाच्वंगु दु, थी थी कथंया हाथ्या फयाच्वनेमालाच्वंगु दु । ८०÷९० प्रतिशत बौद्धत दूगु देसय् हे आः वयाः गैरबौद्ध जनसंख्या अप्रत्याशित कथं यक्व दयावयाः हजारौं दँनिसें थःगु धर्म पालन यानावयाच्वंपिन्त मछिंका बिउगु दु । थः थःगु देसय् बौद्ध सम्पदायात हाथ्या वयाच्वंगु दु, बौद्ध संस्कृतिइ विचलन वयाच्वंगु दु, बौद्ध संस्कार बुलुयावनाच्वंगु दु, अले बौद्ध शिक्षा पद्धति ताःमलानाच्वंगु दु । उमि दक्वस्यां थ्व खँ वाः चायेकाच्वंगु दु, तर थथे हे पलाः ल्ह्वनेमाः धकाः धायेफूगु अवस्था मदु । मेखे झी बौद्धत धाःसा थन निकाय व बाद दुनेया सामान्य भेदयात कयाः थःगु तर्कक्षमताया प्रदर्शन यानाच्वना, अले सम्पूर्ण बौद्धतय्त हे पुइका यंकीगु धाकुफय् यांकयाच्वंगु मखंछु यानाच्वना ।
लुम्बिनी, बुद्धधर्मया शिक्षा व बौद्धसमाजया विकास यायेत थ्व सम्मेलन व सम्मेलनय् प्रस्तुत जूगु ज्यापौत हे जक सकतां मखु । व उलिमछि विद्वानपिन्सं दँदँया मिहेनतं च्वयाहःगु, प्रस्तुत याःगु ज्यापौ नं भ्वं हे जक जुइ, यदि उकियात झीसं झीगु जीवनय् व्यवहारय् व आः लुम्बिनी व बुद्धधर्मया ज्याय् छ्यलामयंकेगु खःसा । थ्व सम्मेलन ला छगू न्हूगु तरङ्ग जक खः, यानाच्वंपिन्त, यायां धइथे मजुयाः निरास जुयावंपिन्त अले याये उसिचायाच्वंपिन्त । आः थुगु हे कथं, विशेषयानाः बेलायत, श्रीलंका व थाइल्याण्डया विद्वानपिनिगु विशेष सम्बोधनय् ल्ह्वनातःगु खँयात बांलाक मननयानाः बुद्ध जन्मेजूगु देश जक हालामच्वँसे थन बुद्धधर्म व शिक्षायात गनं गुगुकथं मछिनावयाच्वंगु खः, उकियात वाःचायेक उगुहे कथं न्हूगु पलाः छियेत थ्व ज्याभः जुल धाःसा थ्व सम्मेलनया नामय् सहयोग याःपिं चछिन्हिछि ज्यायाःपिं व थुकिया निंतिं वातावरण दयेकूपिं दक्वं सफल जुल धकाः भाःपियेखनी ।
विश्वय् बुद्धधर्मयात चुनौति वःबलय् थःगु थासय् बुद्धधर्मया महिमा ल्यंकातयेत ताःलाःगु देसय् थौं उमित आछुआछु याइपिं वयाच्वंगु दु । व हे अतिक्रमणया लिसः जुयाः गुलिं गुलिं बौद्धतय्सं ल्हाः म्हूचिनेमाल । जुइफु, थज्याःगु हे प्रतिकूल अवस्था वःगुलिं सखे उमिसं बुद्धजन्मभूमियात छगू जक सुरक्षित शरण कायेगु थाय्या कथं कयाच्वंगु जकं खःला ? तर उमिसं नं मसिउ, स्वयम् लुम्बिनी हे नं बुद्धधर्मप्रति विमति तइपिनिगु कब्जाय् दु धकाः । अले झी बौद्धत न्हाय्ध्यं नं मसिउ न्हिकाः नं मसिउ, किंकर्तव्यविमूढ जुयाः जुइमाःथे मजुसे मजुइमाःथे जक गथे जुयाच्वन थन धकाः त्वालाहाँ जकं स्वयाच्वना धकाः ।
तर नं छता खँ धाःसा पक्कां जूगु दु । दक्व थःथें बिचाःयाइपिं बौद्धत नापं छथाय् च्वनाः सहलह ब्याकेधुंकाः अन सुं याकःचा मजुल । थ्व वर्तमान अवस्थाय् हिलावनाच्वंगु लकसय् बौद्धतय्सं थःगु सम्पदा, संस्कृति व शिक्षा प्रणालीयात समायानुकुल यानातयेत अले न्हूगु वातावरणय् न्हूगु पुस्तायात बौद्ध दयेकातयेत गुकथं दक्व जानाः न्ह्यायेमाली धकाः सहलह यायेत थःथें बिचाः याइपिं जक नापं दयेवं नं दक्वस्यां मन स्वकु थाहाँ वंगु अनुभव यायेखन । दक्वस्यां प्रतिज्ञा यात — लुम्बिनीइ बौद्ध वातावरण विकास यायेत, विश्वय् बौद्ध सम्पदा ल्यंकातयेत, बौद्ध शिक्षा धिसिमिसि धायेक न्ह्यज्याकेत सुनां गनं छु यायेफु व दक्व थवं थवय् पाचिनाः, सुचंया आदानप्रदान यानाः, छथाय् सयेकागु खँ मेथाय् छ्यलेयंकाः न्हूगु बांलाःगु झी सकसितं यइगु बौद्ध विश्वया निर्माण याये धकाः ।
उलिमछि कार्यपत्र लयागतया सहलह जुसेंलि घोषणा पत्र वइगु हे जुल । वःम्ह वःम्ह मछि बौद्ध विद्वानतय्गु मंकाः कुतलं प्यंगु पाना दूगु २३ बुँदाया घोषणा पत्र वल । लगभग दक्व खँ दुथ्याः । थुकिइ नेपाःया राज्यया उपस्थिति याकेमखंसां थ्व छगू उपलब्धि हे खत । तर थन झीसं ल्वःमंके मजिउगु छु धकाः धाःसा नेपाःया बौद्धतय्सं पितहःगु थ्व न्हापांगु घोषणापत्र मखु । अज्याःगु घोषणापत्रत झीथाय् राज्यया न्ह्यःने भ्वँ सिबाय् मेगु छुं मजुयाच्वंगु झीसं खनाच्वना । थ्व खनि कार्यान्वयन जुइमाल, झीसं मतिइ तयाथें बौद्ध सम्पदा, संस्कृति ल्यनाच्वनेमा, न्यनावनेमाल, अले सद्धर्मया शिक्षां संस्कारया खिउँ तनावनेमाल, गन सुनां गज्याःगु पलाः न्हयाकेमाःगु खः वकथं ज्या नं जुयावनेमाल । अले जक व धाथेंगु घोषणापत्र जुइ ।
थ्व ज्याझ्वः लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालय अन्तर्गतया थेरवाद बुद्धिस्ट एकेडेमी व म्यानमारया सागाइङ्गय् च्वंगु सितागु इन्टरनेशनल बुद्धिस्ट एकेडेमीया मंकाः ग्वसालय् जूगु खः । उकिया लिसें थीथी संस्थां व व्यक्तिं ग्वहालि याःगु ला खने हे दत । अले थुगु सम्मेलन ताःलाकेत नेपाःया उपसंघनायक व थेरवाद बुद्धिस्ट केकेडेमीया अध्यक्ष भिक्षु डा. ज्ञानपूर्णिक महास्थविर व अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध विश्वविद्यालय संघया अध्यक्ष भिक्षु डा. असिन ञानिस्सार (सितागु सयादो) या नेतृत्वय् मूल आयोजक समिति दयेकाः उकिं आवश्यक जनशक्तिया परिचालन जूगु खः । थज्याःगु ज्या न्ह्याबलें जुयाच्वने संभव दइमखु जुइ । जूगु इलय् न्ह्यःने वःगु समस्या, जुइधुंकाः सहभागीपिन्सं थीथी सामाजिक सञ्जाल मार्फत बिउगु प्रतिक्रिया व आलोचनायात नुगलय् फयाकयाः आः हाकनं थज्याःगु ग्वसाः ग्वयेबलय् अथे मजुइकेत कुतः यानाः दक्वसियालिसे खँ ब्याकाः न्ह्याःवनेफत धाःसा नेपाःया बुद्धधर्म धाथेंगु धर्म खः खनी धकाः अले नेपालय् नं सक्षमपिं बौद्धत दु धकाः जक मखु, बुद्धधर्मयात थ्व २१औ शताब्दीइ धिसिलाक्क थनातयेत नेपाःया बौद्धतय्गु ऐतिहासिक योगदान दु धकाः नं प्रमाणित जूवनीगु खँय् विश्वस्त जुइथाय् दइ ।
Published in Sandhya Times in 2014 November....
No comments:
Post a Comment