नेवाः, संघीयता व नेवाः स्वायत्त राज्य

राजेन मानन्धर

परिस्थिति अनुकूल जुयावःलिसे राजधानीइ हानं नेवाः स्वायत्त प्रदेशया चर्चा जुयावःगु दु, कमसेकम विदेशी दातृसंस्थां ध्यबाबिलकि जूसां ।

देसय् गणतन्त्र वयेवं व संघीय गणतन्त्र वइगु पक्का जूथें च्वनेवं नेवाः चाकलय् नं थ्व विषयय् गनथन जुइगु अस्वभाविक मखु । नेवाः राज्य वइगु हे जुसेंलि आः थ्व राज्य गपाय्धं जुइगु, अले अन सु सु च्वनीगु, उमिगु ज्या छु छु जुइगु, राज्य व्यवस्था गथे यानाः न्ह्याइगु, हानं सुनां सुनां अबलय्या राज्यय् शासन याइगु धइगु स्वभाविक जिज्ञासा खः । आः मयाःसा गबलय् यायेगु ?

देशय् थःगु जनसंख्याया दकलय् अप्व शिक्षित प्रतिशत नं नेवाःत, थी थी थासय् थ्यंपिं नं नेवाःत । थ्व ल्याखं नेवाःतय्सं ला म्हिगःतक नं बांलाक जा हे थुयाः नये मसःपिं जनजातितय्त नं स्यनाबिइ माःगु खः राज्यया आधारशिला धइगु थ्व थ्व खः अले थथे यानाः राज्यया निमार्ण याइ धकाः । तर थुकिया अःखः थःगु जातीय पहिचान सहितया राज्य दयेकेगु ख“य् नेवाःतय् थें दुने कचवं शायद हे गुगुं जातिया दुने जुल जुइ, न्हय्गांया माझीत थें । दकलय् न्हापां जातीय राज्य दयेकेगु संभावना खंपिं व दकलय् यक्व थ्व विषययात कयाः बिचारविमर्श याःपिं जुयाः नं उमिगु दथुइ थौ तक नं मतैक्यता मलूनि । मेमेपिं जातितय्सं थःथःगु राज्य गथे यानाः सुथां लाक्क न्ह्याकायंकेगु धइगु मोटामोटी रुपचर्चा जुइधुंकाः नेवाःत धाःसा आःतक नं कांतय्सं किसि छामेयानाच्वंथें गुलिस्यां हासा धयाच्वन, गुलिस्यां खिपः धयाच्वन । अझ थ्व संभव मदु, दयेके मजिउ धकाः धाइपिं नेवाः विद्वानतय्गु सः तसः जुयाच्वन ।

थौं स्वयाः खुद“ न्ह्यः सन्ध्या टाइम्सय् छपु ध्याचू पिदंगु खः “यमाःसा जातीय स्वायत्तता वल” धकाः । देय् गनं गन थ्यनेधुंकल, जाति धइगु मसिउपिन्सं जातीय प्रदेशया माग यानाहयेधुंकल, झी धाःसा गन खः अन हे तिनि । अथे जुयाः ला नेवाः राज्य गपाय्धं, व राजधानी खः लाकि मखु, अन थःगु भाय् गन छ्यलेमाः, आप्रवासीतय्गु अधिकार गुलि, मेमेगु प्रान्त पाखें गुलि आश्रित जुइगु, मेगु प्रान्त यात बिइगु झीके छु दइ, थःगु प्रान्तया प्रशासन न्ह्याकेत झीके अपाय्सकं छु दु, झीगु राज्यया एकताया आधार छु धइगु हे नं मसिउ । अथे मसिउगु ख“या धलः तःहाकः हे दनि । याकःचा दनाः भाषण यायेत झीके यक्व ख“ दु, “मनको लड्डु धिउसंग खाने” धयागु तर नेवाःतय्तथें थःगु राज्य दयेकेत सुयातं थाकुइमखुगु अवस्थाय् वइगु प्रतिकारया तुफानयात पनेत झीके पृथ्वी नारायण शाहयात कयेकेगु थेंज्याःगु छ्वय्ला बजि बाहेक मेगु दु थें मच्वं ।

थौ संघीय राज्यया अवधारणां रुपकाःगु खनाः नेवाःतय्सं ( व जनजातितय्सं नं) न्हाय् तपुकेम्वाः । थ्व ला वा मधासां, वइला मवइला धकाः छ्यनय् चासु म्वयाच्वंबलय् मेपिन्सं आन्दोलनयाःगुया भरय् झीथाय् न्ह्यःने थपक्क तयेहःगु खः झ्वःछुनाच्वंपिनि न्ह्यःने लप्ते लायेहःथें । आः मयः धाये मजियाः जक हे थ्व ख“य् झीसं सःतयाच्वनागु खः धकाः धाःसा यक्व नेता जुइमाःपिनि तं पिहां वइ, तर अथे मखु धकाः स्पष्ट दसि बिइथाकुइ ।

नेवाः राज्य वइथें च्वंकाः नं झीसं छु यानाः ? निम्ह प्यम्ह मनूत तासया महल दयेकेथें यक्ष मल्ल व ६४ शिवलिङ्गया बाखं छुनाः झीत व हे १२गु जिल्ला बराबरया नेपालमण्डल दइ धकाः धयाजुल । यायेत धाःसा नेवाःभासं सफू च्वयेगु, थः पासापिन्त एसएमएस छ्वयेगु व थःगु मोटरसाइकलय् स्टीकर तिकेगु स्वया अप्वः छुं याये मफुत । थुकिं यानाः राज्यय् दवाब ला गन बिइ, थः थः हे नुगः क्वतुंकाः च्वनाच्वनेमाल । अले वःबलय् धाःसा निम्ह निम्ह नेवाः सभासद्त दूगु समितिं नं सिन्हपता थें च्वंगु नेवाः राज्य या नक्सा शानकासाथ ब्वयाबिल, थुकिं सामान्य नेवाःनुगःतय्त थ्व विषय् वितृष्णा वइगु स्वभाविक खः “नखाउ“ भने दिनभरीको शिकार” धाःथें ।

थः धलिंछगः किछिया अंश त्वःतेमफयाच्वंगुलिं झी स्वनिगःया कोर धयातःगु पुलांगु गल्लि जक दूगु थासय् जक च्वनेत बाध्य जुयाच्वना, उकियात हे झीगु संस्कृति धकाः किसिन्हाय् छुनाच्वना । उखे नेवाःत स्वयाः जनसंख्याया ल्याखं यक्व आपाः मदुपिं तामाङतय्सं नेवाः तय्त स्वयाः खुदुगं तःधंगु राज्यय् च्वनाः ग्वाय् पुयाच्वन । अझ नं जिमित व मगाः थ्व मगाः धकाः कचवं हयाच्वन, स्वयम्भू, खास्ति जक मखु महांकाःद्यःयात नं थःगु धकाः धिपाः पह क्यनाच्वन । अज्याःगु अवस्थाय् नं झी विद्वानत उमित गाक्क लिसः बिइगु ला गनगन, “क्वाःलखं म्वःल्हुके मखुसा ख्वाउ“लखं म्वःल्हुयाबिइ” धकाः तंक्यनेथें आः नेवाः व तामाङतय्गु छगू प्रदेश दयेके माली धकाः लः व मचिकं ल्वाकाछ्यायेगु रामवाण वासःया प्रचार यानाच्वन ।

न्ह्याक्व हाःसां नेवाः राज्यया कल्पना न्ह्याबलें लखय् आखः च्वयेथें जक जुयाच्वंगु या कारण मालेगु सुनां नं कुतः मयाःनि वा लुइके मफयाच्वंगु दु । अथेजूगुया कारण थःत थम्हं म्हमसियाः खः ।

कमसेकम स्वसःद“या इतिहासं धयाच्वंगु दु, नेवाःत धयापिं राज्य यायेफुपिं ÷ याइपिं हे मखु । थुकिया न्हापांगु कारण उमित थःगु क्षमताय् विश्वास हे मदु । थम्हं यानाः छुं जुइ थें मच्वन धाःसा उमिसं मेपिन्त याकी, अले थः न्ह्यःने मच्वंसे छुं ज्या जुल धाःसा उकिया जस कायेत मेकथंया तिकडम म्हिती । अथे जुयाः ला पृथ्वी नारायण शाहं स्वनिगः त्याके न्ह्यः वया किजां थनया राजगद्दीइ च्वनेगु सौभाग्य लुइकूगु ।

नेवाःत छगू जाति मखु इपिं थीथी जातया मुना जक खः धकाः आत्मघाती अभिब्यक्ति बियाच्वनीपिं नेवाः नेता विद्वानतय्सं मालामस्वःनि, नेवाःतय्गु एकताया आधार धइगु इमिगु भाय् मखु, उमिगु शोषक चरित्र खः । झिम्हस्यां त्ययेकाः नं छम्हसित त्यलेखनकि लय्ताइपिं उपिं माःथाय् धु“ नुं जुइफु, छु“ नुं जुइफु । अथे जुयाः ला झीथाय् त्वाःत्वालय् थौं तक नं काजीतय्गु रवाफ ल्यनाच्वंगु । नेवाःत धायेबलय् सिउचा मियाः जीवन हनेमाःपिं जक मखु, जुजुखलःया तुतिसिला लः त्वनाः नेवाःतय्त हे कजेयाइपिं नं लाः । कन्हय् शाषक जुयावइपिं ला उपिं हे खः । इमिगु हिनुलिइ शोषणया हरेक जुक्तित सुलाच्वंगु दु । उमित ला छम्ह जुजुया बु“ख्याःचा ब्वयाः नेवाःतय्त हे थीत्यःमत्यः, थजाःक्वजाः, हिन्दू बौध्द, थःने क्वःने, ये“, यल, ख्वप आदि नां बियाः क्वत्यलाच्वनेमाःगु दु, दक्वं समान जुइगु संघीय ब्यवस्था गनं लुृइखाइ उमित?

थौं नेवाः राज्यया बाखंकनाः मनूत मुंकाच्वंपिं अधिकांश मनूतय्के व शाषकीय प्रवृति खनेदु । उमिके समस्त नेवाःतय्गु भिं जुइगु “रामराज्य”या आज्जु स्वयाः थनच्वंपिं मसःमसिउपिं, नयेत्वनेमखंपिं, थःगु समुदायया गर्वया मात दुपिन्त अखतं सिमा गयेकेगु अभिष्ट सुलाच्वंगु दु ।

“राजनीति” धाःगु हिन्दी संकिपा वःगु यक्व मदुनि । सत्ताय् वनीपिं थन यक्व दयेफु, जनताया सेवाय् थःत पाइपिं अझ नं खनेमदुनि । आःतक नं लिमबानि, भिंगु ज्यायेत, थ्व नेवाः राज्यं दक्व नेवाःया भिंयाइ, “माया” थेंज्याःगु संकिपा दयेकेमाली मखु धइगु अनूभूति दइगु ज्यायाना यंकल धाःसा नेवाः राज्य झी दक्वसिगु म्वानाच्वनाया सार्थकता खः । मखुधइगु सा न्ह्याम्ह वःसां सल गयेका हे च्वने माःसा, सामान्य न्हिखाना न्हि नयेमाःपिन्त न्ह्यागु स्वरुपया राज्य वःसां “हर्ष न विस्मात” ।

.