खँक्व सक्व, दक्व सक्व

खँक्व सक्व, दक्व सक्व

राजेन मानन्धर

सक्व माने गुँ विहार । अथे धइगु येँ स्वयाः थ्यंमथ्यं १७ किमि तापाःगु सक्व अले व स्वयाः निगू किलोमिटर तापाःगु न्ह्यइपुसेच्वनाः नं झिझांमिझां दंगु गुँ अर्थात् पहाड वा जंगलय् बाखनय् जक ल्यनाच्वंगु विहार, गन नेपालय् बुद्धधर्मया प्रादुर्भाव जुल, बाखं स्वयाः पिने बुद्धधर्मं धाथें थःगु हा काल — कमसेकम बुद्धधर्मय् भतिचा सां ज्ञां कयातःपिनिगु लागि ला थ्व हे खः । नां जक कायेवं मिखा त्वलं कनाः म्हनेयः अन गथे यानाः बुद्धधर्मया जग स्वन जुइ सम्राट अशोकया दूत जुयाः बिज्याःम्ह मज्झिम स्थवीरं ? छाय् व हे थाय् ल्ययाबिज्याःगु जुइ ? अले गय् जुयाः व बाखं थौ बाखं हे जक जुयाच्वनेमाल जुइ ? निम्ह प्यम्ह विद्वानपिनिगु कलम मियाः नयेत ज्यानातःगु बाखं बाहेक जि थ्व खः धकाः गय् क्यनेमफुत जुइ व विहारं ?

थेरवाद बुद्धिस्ट एकेडमीइ थेरवाद बुद्धधर्मय् स्नातकोत्तर यानाच्वनापिं जिमि जाँचया ई वःलिसे नुगः पिपिच्याः । सयेकेमानिगु स्वयेमानिगु उलिमछि, ई धाःसा फुइन । अथेसां नेपाःया थेरवाद विहारतय्गु अध्ययन यायेगु झ्वलय् सक्वया गुँ विहार व उकिया लिसें अनया थी थी विहारतय्गु अध्ययन भ्रमण वनेगु जुल धाःबलय् मन लय्ताल ।  लाःमलाःया खँ छखे तयाः जिपिं स्वगू दर्जन विद्यार्थीत निम्ह–प्यम्ह गुरुपिनिगु निर्देशनय् वनेगु न्यात २०१३या अप्रिल फुल यायेगु दिं स्वयाः निन्हु न्ह्यः ।

सक्वया वज्रयोगिनी । वलिसे निगू स्वंगु ल्वःमंकेमफइगु घटना । ग्वःकः थ्यनेधुंकल जि — गबलें सुलिसे, गबलें सुलिसे । पुलांगु सक्व देय् त्वःताः गुँइ वनेगु सुनसान लँय् थ्यनकि न्ह्याबलें थी थी न्यँकँँबाखं, इतिहास, संस्कृति, कलाया खँ कालकुल हालाहइ जिगु न्हाय्पनय् वयाः । दायेकातःगु चिकनय् क्वब्वानाः पूजा याइम्ह जुजु, बुद्धथेंच्वंगु बिक्रमादित्यया छ्यंं, म्हासुख्वाःमाजु, ह्याउँख्वाःमाजु, ध्यान यायेगु गुफा, अशोक चैत्य, गजुलं क्वस्वःगु चीबाः, अले छु छु । छगू रहस्य, छपु दन्त्यकथाया दबू, अले उकिइ प्याखं हुलाच्वंपिं अदृष्य कलाकारपिं, उमित सुकांचिनाः प्याखं हुइकाच्वंपिं झी विद्वान इतिहासकारपिं ।

रिजर्भ बसया हुँइचा हुँइचा ननं जिपिं सक्वय् जक मखु, ववं ववं ला डाँडा स्वयाः नं च्वय् हे थ्यन, तँतिँ गये म्वायेक । लँ दयेकूगु गुलि दत व ला मसिउ तर उकिया हे लिच्वः, लिउने यःम्हलिसे यःथे न्ह्यइपुकःवयेगु रिसोर्ट चालेधुंकल । माने विकास वयेधुंकल अन ।

दुहाँ वनां व चाकमाक लाःगु हिति दूगु चुकय् थ्यन । भौतिक योजना मन्त्रालयया वज्रयोगिनी मन्दिर प्रबन्ध समिति धकाः साइनबोर्ड तयातःगु आइसक्रिम पसः व मेगु च्यापसलं जिमित मिखा भ्वय्कनाः स्वल । जिपिं थःत नयेत माःगु थम्हं ज्वनावयापिं, उपिं सु वलकि मयःमयः धायेक उगुं थुगुं ल्वसुकाः ध्यबा म्हयेमाःपिं । खँ हे मिले मजुल । सप्ताह सिप्ताह यायेथें सुपौ दूगु टहरा ग्वयातल, आः याकनं अनया जात्रा याइम्ह देवीया लपुंछायेगु पूजा न्ह्याइ हँ ।

छगू च्या पसलय् खायातःगु फ्लेक्स पोस्टरं मिखा साल । अन ला झी महायानया अतिकं हनाबनातयातयाम्ह देवी वज्रजोगिनीयात च्याम्ह शाक्त हिन्दू देवीपिनि मू देवी दयेकाः उमिसं चाकःहीकाः गुम्हम्ह वा नवदुर्गा धकाः दयेका तल । छम्ह कलाकारया कल्पनाय् द्यःया हे पार्टी परिवर्तन — गबलें न्यनेमनंनि, गबलें स्वयेमनंनि । मिखा जक दयेका तयेमाः छु छु स्वयेदइ धाःगु खः खनीका । नेपाःया बौद्ध विद्वानत विद्वान धकाः ला न्यनातयागु, तर थुमनं न्हू न्हूगु फ्यूजनया आविष्कार यायेसः धइगु थौं तिनि सिल जिं । जि धन्य जुल । व अनया सक्व वज्राचार्य संघया निगः प्यंगः यक्व दइगु लोभ जक मखु, ९ प्रतिशतं ९० प्रतिशतय् वनेगु मनोकामना नं जुइफु ।

सिचुगु गुँइ नयेनिये याना अले गुरुवरपिनिपाखें वज्रजोगिनी व गुँ विहारया ऐतिहासिक महत्वया खँ न्यनेधुंकाः जिपिं व कुं गःगु अगिंमथ दूगु सतलय् च्वंगु द्यः, छ्यं व कराइ स्वःवना । तलय् द्यःया लपुंछायेगु ज्या जुयाच्वन हँ । ९८दँ न्ह्यः तिनि ई १९१५य् अनया दक्व द्यः, चीभा मिं नयाः हानं दयेकूगु जुयाच्वन । बुद्धयागु छ्यंयात विक्रमादित्य हे धयाच्वन । बौद्ध संस्कार मदुम्ह विक्रमादित्यया छ्यं गथेजुयाः बुद्धया संसारप्रशिद्ध प्रतिमाया छ्यंलिसे ज्वःलात धइगुया लिसः अन दइमखु । सिनासया ध्यबां नेपालको पौराणिक इतिहास च्वइपिं रामनिवास पाण्डे व दिनेशचन्द्र रेग्मीया सफुतिइ नं अज्याःगु बाखं जक दइ, गुँ विहारया इतिहास दइमखु ।

अनया छम्ह पूजारीं जिमित छपँ ब्रोशर ज्वंकल । साँखु धकाः नां तयातःगु खय् भाय्या व रङ्गिन ब्रोशरय् बुद्धधर्म, महायान, ह्याउँख्वाःमाजु धइगु नां मन्ह्यं, भद्रकल्प, कुतिलमतिल, अगस्त्य मुनी, शंखदेव राजा, विक्रमादित्यया नां जक न्ह्यं । पत्याः याइपिन्त व स्वयाः अप्व छु माली ? जात्रा यायेगु मूर्तित जीर्णोद्धार यायेत १,६२,६१,७८३ तका माल हँ । तर उकिइ उगु द्यःगःया गुथि आयस्ता गुलि दु धकाः च्वया मतः । गुठी संस्थानया विवरणय् साँखु वज्रयोगिनीया स्वापू दूगु ३४गू गुथिया नां दु । व गुथि दक्व गुँ विहार मजूनिगु जूसा थज्याःबलय् हे माःगु मखुला गुथिया आयस्ता ?

भुवनलाल प्रधानं ला उग्रतारा, तारिणी वा वज्रयोगिनीदेवी न्ह्यागु नामं पुकारेयाःसां मूलतया महायानी बौद्ध देवी खः व थुकिया कल्पना वा स्थापना स्वनिगलय् महायानी मत प्रभावकारी जूगु वि.सं.या प्यंगूगु–न्यागूगु शताब्दीयागु जुइमाः धकाः च्वयाथिकूगु खः २०३१ सालय् । तर थज्याःगु खँ अनया वज्राचार्य पुजारीपिन्त मयल जुइफु । तर अनया वज्राचार्य पूजारीपिनिगु वज्रयोगिनीयात हिन्दू द्यः धकाः धायेकेगु अभियानयात भिंतुनेमफुत जिं ।

कुहाँवया द्यःगः दुथाय् । विदेशीत वलकि “वन रुपी प्लीज” धकाः आसकुति ख्वालं स्वयाच्वनीपिं अनाथ मस्तय्संथें ऐतिहासिक शिलापत्र झ्वःलिक दनाः जिमित छकः ब्वनाबिउ, जिमिगु खँ व ब्रोशरय् न्ह्यंका बिउ धकाः याचना यानाच्वन । जिपिं नं उपिं थें हे असाहाय । सिमन्तिं गजू पर्कातःगु निगः अशोकचैत्यत लँय् दथुइ हे च्वनाः जिमिगु उद्धार यानाबिउ धकाः ख्वखना सलं धयाच्वन ।

चिबाःद्यःया द्यःगःया त्वलं साप कलात्मक । त्वलं क्वय् च्वंम्ह चारइन्च ति तःधिकःम्ह झिंनिका ल्हाःदुम्ह द्यवं मफुमफु छसुका वंगु आल्मनियमया ध्याग छगः घय्पुनाच्वन । च्या छगू कप त्वनेत आः अज्याःगु ६०गः ध्याग माः । गबलय् खाइगु जुइ व द्यःया च्या त्वनेगु द्यबा नं । अनयाम्ह पुजारीं  लुखा चायेकेबिल । मेमेगु स्वयाः पाःगु कथंया चीबाः । निग्रोध भन्तेनं अनया चिःबाः नेपालय् दूगु मेमेगु चीभाः स्वयाः पाः धकाः कनाबिज्यात । पिने लिक्कसं कपाः ध्यनातःम्ह, ल्हाःछपाः त्वाःल्हानातःम्ह सिंह ध्याक्वय् दनाच्वन । व नं झी दक्वसिगु सम्पदा ।

अले मार्बलया त्वाथः गयाः ह्याउँख्वाःमाजु, वज्रजोगिनी, उग्रतारा, एकजटा वा मणियोगिनीया विशाल व कलात्मक द्ययगलय् वना । जर्गेन शिकं रहस्यमयी धकाः धयातःगु वज्रयोगिनीया मूर्ति दूग त्वलनय् थी थी द्यःपिंलिसें पञ्चबुद्ध नं खना । तसकं कलात्मक थ्व द्यःगः दकलय् न्हापां गबलय् दयेकूगु धइगु सुनां मसिउसां ई १६५५य् प्रताप मल्लं व द्यःगः दयेकाः गुथि जग्गा तयाथिकूगु अन अभिलेख दु हँ । झी दक्वसित रक्षा यानाबिज्याइम्ह देवी क्वबियां क्वबिइ मफयेक तिसा वसतं झःझःधायेकाः दनाबिज्यात । दर्शन जक यायेसिधःबलय् लुखा न्ह्यःने वयाः छम्ह मनू हिन्दू देवीया न्ह्यःने पाठ यायेगु श्रीदुर्गासप्तशत्याम् पाठ याःवल । मुक्तिनाथ व पाःलाःद्यः धुंकाः आः हिन्दू जुयाबिइगु पाः वज्रयोगिनीयागु । थ्व हे प्रमाणित यायेत दसि मुंका च्वंम्ह छम्ह भक्तजन व ।

मोहनप्रसाद खनालं थःगु सफुतिइ वर्णन यानातःगु साँखुस्थित वज्रयोगिनी मन्दिर दुनेया धातुया बुद्धमूर्ति धकाः थथे वर्णन यानातःगु दु — ईसाया पाँचौं शताब्दीताकाया थ्व मूर्ति समभङ्ग मुद्राय् दनाच्वंगु दु । तीन फिट साट इन्च तःधिकःगु थ्व बुद्धमूर्तिया कुलिचिंगु सँया द्यःने उषणीषया अङ्कण सुन्दर एवम् स्वाभाविक दु । मूद्यःयात ल्वःमंकाः अपाय्जि वर्णन यानातःगु थ्व मूर्ति धाःसा जिगु मिखां तिफ्यायेमफुत । जिगु दृष्टिदोष ।

न्हूगु पुलांगु द्यः, द्यःगः, चीबाः, शिलालेख, गं इत्यादि इसःथिसः जुयाच्वन । नेमुनि धाःम्हस्या दुर्लभ मुर्ति छगू अनं पपू छुनाः ब्वयावने धुंकल खनी ।

दक्वं न्यासि लिहाँ वया । तस्वाःगु स्वहाने त्वाथः फुइवं जवय् भराय्ग्वःगु ल्वहँया आकृति । व न्हापा तःग्वःगु चैत्य खः अले हिन्दू धर्मगुरु शंकराचार्यं शास्त्रार्थ यानाः बुकालि थ्व चीभाः भ्वपुइकाबिल धइगुु जनश्रुति दु । रत्नकाजी वज्राचार्यं व तन्त्रमन्त्र मसःम्ह जुयाः वं अथे थाःगु खइमखु धकाः धयातःगु दुसां झीसं वयात दोष बिइगु मत्वःतानि । हानं वलिसे शास्त्रार्थ यायेत वज्रजोगिनीं खड्ग ज्वनाबिज्यात धायेगु अले शंकराचार्यं वसपोलयात बुकल धायेगु? न मनुतय्त उमिगु मनय् दुनेच्वंगु शंकराचार्यं जकं बुकावन ला?

उकिं जुइ अन मनूतय् ला नयेमास्ति वलकि च्वय् द्यइथाय् मू हायेकाः थन महांकाः द्यः धाःम्ह धंकातःगु स्वकंलाःगु ल्वहँतय् पशुबलि बिइ हइ । सत्वलोकया रक्षा यायेत बिज्याःम्ह वसोपोलया नामय् बलि? थ्व ला नेवाःतय्सं हे जक कल्पना यायेफइगु खँ जुल । नेवाः संस्कृतिया नामय् डिग्री काइपिन्त हानं छगू मसला ।

कुहाँ वयां ई नि ब्यः, थज्याःगु सुख्खा मौसमय् नं फुतिफाति वा वल, जिमित पलख सिचुकेत जक । गुँ विहारया खँ न्ह्यपुइ गुइँगुइँ जक निनाच्वन । च्वइपिनि गुलि अःपु — बाबुराम आचार्यं धाःगु, कुषाणतय्सं इशाया न्हापांगु शताब्दीइ गुमविहार (गुंबहाल) दयेकेधुंकाः तिनि नेपाल उपत्यका दुने सभ्यताया सुत्रपात जुल हँ । आःतकया दुने थ्व हे छगू डाइलग ग्वःम्ह विद्वानपिन्सं गन गन कपि–पेस्ट यायेधुंकल जुइ, तर सुनांनं गुँया छुँ छम्ह तकं थ्व खः धकाः क्यनामबिउ ।

०००

आः हानं जिमि सक्वया मेमेगु बहाःबहि स्वःवने मानि । सक्वय् हे च्वंम्ह जिमि विद्यार्थीेत मध्ये विद्या दिदीं मालाबिउम्ह छम्ह ल्याय्म्हया ग्वहालिं जिमि सक्वया भव्य बौद्ध सम्पदाया दर्शन याः वना ।

दकलय् न्हापां जिपि दुने वना छखाः हे छेँ जुयाः नं बापाःच्याः रंग जुयाच्वंगु छेँतःलं ओमबहालय् । स्वखे छेँ दूगु, छखे पाःताः जुयाच्वंगु थ्व चुकय् दथुइ छगः चीभाः दु, नाकं पुलां खनेमदुनिगु — थुकियात हे उमि बाहा धायेगु हँ । द्यःनेच्वंगु स्तूपया पलेसा अनया निम्ह महायानी द्यःपिं तयातल । चुकय् छखे पुलांगु स्वपाः झ्याः दूगु छेँ दनि, मखे खरानी रङ्गयागु आधुनिक छेँ दनाच्वनेधुंकल । आः अन न् हूगु पुस्तां व महायानी परम्पराकथंया बुद्धधर्मया विहार खः धकाः सिइमखुत । जिगु मिखा फुति हे मजू । छु माःवयाम्ह छु खंथें । मिखां खंगु दक्व खँ विश्वास यायेमजिउगु थें अनुभव । बरु अफिम त्वनाः सक्वय् हरिप्रसाद शर्मायागु थेंज्याःगु नेवाः संस्कृतिं बिलिबिलि जाःगु छगू बौद्ध महाविहारया कल्पना यायेमास्तिवल ।

अनंलिपा गल्लिचां दुहाँ वनाः छखा व्यक्तिगत छेँय् दुहाँ वना, खिचा दुला धकाः ग्याग्यां । व छेँयागु छ्यलि पुलाः मेगु छगू चुक वइ । निखे छेँ दूगु निखे खुल्ला जग्गा दूगु व चुक थथु बहालया अवशेष खः । दथुइ च्यासिलिं दूगु च्याम्ह लोकेश्वर क्वय् दनाच्वंगु अले च्वय् स्तुपया चाकःलिं प्यम्ह बुद्ध दुगु चिभाः छगः जिमिगु अध्ययनया छगू जक विषयवस्तु ।

लँय् द्यः खुयायंकातयेधुंकूगु छगः ल्वहँ द्यःगलं जितः सःतल, जिं मताःछु याना वनाछ्वया । अनं जिपिं थ्यंगु चुकय् प्यखेरं छेँ दनि । छखे सक्व वज्राचार्य संघ, साँखु, धुल्लाटोल धइगु साइनबोर्ड नं यखानातल । दथुइ न्हचःयागु स्वयाः तग्वःगु चीभा दु, इलां सहितगु । उगु बहाःया नां सुनां नं मसिल । गुइँदँ ति दुम्ह सँ दक्वं कपाय् जुइधुंकूम्ह अजि छम्हस्यां नं नां मसिउ धाल । सिद्धिपुर महाविहार धाइगु खःला धाः छम्हस्यां खिउँथाय् गोलीं कयेकल । अनं घ्वंस्यायेमाःगु ख्वाउँ थाहाँ वःगु मेगु चुकय् वना । गनं धिमय् थानाहःगु सः वयाच्वंगु दु । उकियात धाःसा मुलय् वा मूचुक बहाल धाइगु खनी । स्वखे पराम्परागत छेँ अले छखे आधुनिक छेँ जानाः व चुकय् निभाः पनाच्वंगु दु । अन नं बहाःया नामय् इलां प्यनातःगु चीभाः छगः जक दु ।

अनं जिपिं तःधंगु खुल्लागु चुकय् थ्यन । थज्याःगु थाय्यात ननि धाइ । अन नं दथुइ छगः चीबहाः जक दनि, पुलांगु सभ्यता वा धार्मिक केन्द्रया अवशेष जुयाः । जिपिं लाखा त्वालय् च्वंगु वपि बहालय् वना, नेवाःलिपिं च्वयातःगु नांग्वरः ब्वब्वं । गल्लिं गल्लिं चाःहिलाः छथाय् थ्यन । दक्वं दित, छाय् दिउगु मसिउ । छकू खुल्लागु थाय्, छखे झ्याः ल्ह्वयाहइथें भ्वाथःगु तू नकाःगु छेँ, लिक्कसं बडेमानगु नकतिनि दयेकेसिधःगु बिल्डिङ्ग, छखेकुने ल्वहँया पःखालं चिनाः दथुइ स्वां क्यब दयेकातःगु दु । निर्माण सामाग्री इसःथिसः वांछ्वयातःगु दु । छाय् दिउगु जिपिं अन? लँय् दथुइ छम्ह डेढफिटति दुम्ह गणेद्यः दु, लिक्क लँयागु हे लेभलय् बँय् ग्वारागु ल्वहँ छगः दु, फुटबल पाय्ग्वःगु । व हे हँ उगु ऐतिहासिक बौद्ध कला सभ्यता व अध्ययन पद्धतिया धरोहरया ल्यनाच्वंगु चिं । वहे खे खनी का वपि बहाः !

गल्लिं पिहाँ वयेवं जिपिं सक्व देय्या मू बजारय् थ्यन । भजनमण्डलीइ भजन जुयाच्वन । पुलांगु ल्वहँ हिति लःवइ धकाः पियाच्वन । लँय्सं लाःगु छगू जःधुंया लिउने जिमिगु मिखा वन । अन निखे निगः अशोककालीन चैत्यत स्वचाकातःगु जुयाच्वन । वसः हियाच्वम्ह मय्जु अजू चाल, वयागु फोटो मकासें व ख्वाःत्वाः मदुगु ल्वहँया फोटो छाय् कयाजुल थुमिसं धकाः ।

अझ स्वये मगाःनि जिमि । अनं जिपिं सुय बहाः (दथु ननि)इ थ्यन । खुल्लागु थाय् छकू दु । बछिथासय् धाःसा ल्वहँ लायातल । छखे अप्पाया अंगः दथुइ लुखां दुने प्यम्ह मनूत जक दनेजिउगु थासय् अंगलय् तिकातल छगू फुट ति दुम्ह स्वयम्भूया रिलिफ व डेढ फित ति दुम्ह भगवान बुद्धया मुर्ति ।

गल्लिं मू सतक थ्यने न्ह्यः छकूचा बुँइ थी थी तरकारी पिनातःगु खना । मिखा हे याउँसे च्वन वाउँगु खनाः । दक्व अन वन । अथे मेपिनि पिनातःथयाय् लाःथेपाथे न्हूजुलकि ब्वबियाहइ धकाः धायेमास्ति वल । का, व ला सक्वया अद्वितीय बौद्ध सम्पदा हँ, हानं छगू बौद्ध विहार । थन हेच्वंम्ह गुरुजु वयाः येँया काष्ठमण्डप दयेकूगु हँ । जिगु मिखां चनाच्वन, व बुँया दथुइ गाः छगाः दु, अले अन घाँय्घिं चिइकेवं खनेदत, छफासः ति दूगु वथंगःगु छगः ल्वहँ । अनया क्व बहाः हँ व !

जिकय् प्रतिक्रिया क्यनेगु शब्द हे मन्त । शून्य जुल । न्हिलेथें, ख्वयेथें, म्हुतुल्हानाः ब्वःबिइथें । मेपिन्त मखु, थःत छकः म्वाय्चुइके मास्ति वल । यक्व खँ नुगलय् ल्यहेँल्यहेँ बुया वल । न्हापांनिसें जितः सक्व धालकि छु छु थें, सांग्रिलाथें जुइगु, झीथाय् मदयावनेधुंकूगु दक्वं थन साबुत दनि ला धइथें च्वनीगु । थनयाम्ह पुलांम्ह छम्ह मदयेधुंकूम्ह कलाकार पासा लुमन । थनयापिं निम्ह प्यम्ह संस्कृतिप्रेमी व विज्ञतय्गु नां लुमन । अनयाम्ह पंचायतकालय् देय् हे थःगु लुसिकापिइ तयेफुम्ह नेता लुमन । अले बुद्ध जन्मेजूगु भारतय् मखु नेपालय् धकाः फेसबुकय् आन्दोलन याइपिं मनूत लुमन । सक्वया साँस्कृतिक सम्पदाया बखान यायां ततःपँगु सपूm च्वयाजुइपिं विद्वानत लुमन । नेवाः आन्दोलन याइपिं दुने गुलि नेवाःतय्त ध्वं लाइपिं, नेवाः संस्कृतिया नां विदेशय् मियानइपिं, थःगु संस्कृति संरक्षण यायेपाखे सचेत झीगु त्वाःत्वालय् दूगु नेवाः खलःपुचलं गुलि थःगु पहिचानया रक्षा यानाच्वंगु दु धकाः यथार्थया धरातलय् च्वनाः स्वयेत नं हरेक सचेत नेवाः थौं सक्वय् छकः यात्रा यायेमाःगु खनेदत ।

नेवाःतय्गु सभ्यता हलिमय् नांजाः धाइपिं नं म्हसिउ जिं, नेवाःतय्सं थःगु भाय् व संस्कृति धालकि तसकं मतिना याः धाइपिंलिसे नं जिगु संगत दु । नेवाःराज्य माः धाइपिन्थाय् नं थ्यं जि । झीसं भाय् व थःगु जातीय पहिचान धकाः हाला वयाच्वनागु सछि दँ दत । थुकिया लिच्वः थ्व हे ला ? व दक्व बाखनय् वयाः झीत ख्याःवइम्ह शंकराचार्यं थुनाबिउगु ला? कि शाह वा राणा वा खय्बर्मू शासकतय्सं ? सुयात दोष बिउसा झी चोखेजुइ? बहाः धइगु नां छगः चीभाः, छगः ल्वहँयात जक ला बिइमखु जुइ । कमसे कम छखा छेँ, छम्ह क्वापाःद्यः, निम्हप्यम्ह भिक्षुसंघ वा कवः, न्हियान्हिथं पूजा आराधना, ध्यान स्तोत्र, अले फुसा सामान्य नेवाःतय्गु बहालय् थें कलातमक छेँ, त्वानासिँ, झ्याः, लुखा, त्वलं, त्वानासि ला माल नि । गृहस्थी जुयाः नं भिक्षु जुइपिनिगु संघ, विहारया नामय् च्यापी झिपी बुँ, गुथि, भ्वय्, चुडाकर्म, मेमेगु पूजा, वार्षिक पूजा आदि इत्यादि छुं छुं ला दइ नि । दक्व छु व हे नारिखुसिं चुइकल ला? आस्था, धर्मया ला छु खँ ल्हाये । व विहारय् दयेमाःगु आँय्पा, अप्पा, झ्याः, लुखा, त्वलं, चीभाः, धर्मधातु, सपूm गन वन ? कि दक्व मियाः नल जुइ, कि म्वाराम्वारां न्ह्यया घुतकल जुइ । बिचाः वल, जि थौं थन मथ्यंगु जूसा जिउगु, कमसेकम गन नेवाःत दइ अन सभ्यता दइ, गन नेवाः बौद्धत दइ अन बौद्ध स्मारकत दइ धइगु भ्रमय् ला म्वानाच्वने दइगु । गुलि सास्ति जुइ आः जितः थ्व यथार्यया दुस्वप्न । म्हगसय् नं गबलें जिं थुलि बांमलाक्क म्हंके मनं, गुलि जिं थौं थःगु मिखां खन ।

सन साय्मिं बौद्धमार्गी नेवाःतय्गु बाहुल्यता दूगु धकाः विशेषण घाकातःगु थुगु सक्व देय्या बौद्धसम्पदाया बिजोग । आः हानं झी बामियानया बुद्धप्रतिमाय् बमं कयेकल धकाः डेलिगेशन वनेगु लाकि थःगु छेँय् फसि घारांघारां स्वःवनेगु?