थःगु तुतिइ पा वाइपिं
राजेन मानन्धर
संसारय् सिमाया महत्व न्हापा स्वयाः झं झं अप्वया वनाच्वंगु इलय् नेपालय् धाःसा भाःपिइ हे मफयेक न्हियान्हिथं दक्वभनं सिमापाःगु जक समाचार ब्वनाच्वने मालाच्वन । वन फडानी उलितक जुल, अले उकिया विरोध वातावरणविद्तय्सं व संचारं उलि यात कि ३० जून कुन्हु क्याबिनेटं हे न्हापा गबलें न्यनेमदुकथंया निर्णय यायेमाल, कि आः निलातक गनं नं सिमा पाले दइमखु धकाः ।
अले संसारया हे वातावरण प्रेमीतय्त अजूचायेक वंगु निला स्वलाया दुने द्वलंद्वः सिमा पालेगु ज्याय् सामुदायिक वन उपभोक्ता समुह या दुजःपिनिगु प्रमुख भूमिका खनेदत । देसय् गनगन वन फडानी जुयाच्वन, अनअन व हे तरकीबं ज्या यानाच्वंगु खनेदत — न्हापां सामुदायिक वन उपभोक्ता समिति गठन यानाः राष्ट्रिय वनया छकूचा भाग संरक्षण यायेगुु, भचा लिपा अन क्वदलाच्वंगु व गनेधुंकूगु भचाभचा सि“ ल्ह्वनेमाल धकाः निवेदन तयेगु, जिल्ला वन कार्यालयं नं नाटकीय ढंगं स्वीकृति बिइगु अले वहे स्वीकृतिया भरय् ल्याःचाः मदयेक सलंसः बाबांलाःगु सिमा पालाः चांचां गन माःगु खः अन ब्वाकेगु । थ्व ज्याख“ थुलि नियोजित ढंगं जुयावनाच्वंगु दु कि व देसय् म्होतिं नं १५गू जिल्लाय् जुयाच्वंगु थ्व वन फडानीया हिसाब किताब तकं यायेफइगु अवस्था मदु ।
न्हापा ७०या दशकय् जूगु वन फडानीया कारणं पंचायती व्यवस्था हे बदनाम जुल । प्रकृति संरक्षणया थ्व अवस्थाय् हिउपाः हयेत सरकारं १९७८य् सामुदायिक वन कार्यक्रम हल । थ्व ज्याझ्वःयात अबलय् स्थानीय मनूतय्सं छगू साहासिक, न्हूगु कथंया व भविष्यदर्शी धकाः ब्याख्या याःगु खः । थौं २००,००० ति सामुदायिक वन उपभोक्ता समुहत नीस्वनेधुंकल, अले करिब छगू करोड मनूतय् सं १४ लाख हेक्टर जंगलया प्रत्यक्ष्य वा अप्रत्यक्ष्य रुपं संरक्षण यानावयाच्वंगु दु ।
न्हापा नेपाःया कुल भूभागया ३९ प्रतिशत जमिनय् जंगल दु धयातःगु खः। उकुन्हु डिसेम्बरय् कोपनहेगनय् विश्व जलवायु परिवर्तन महासम्मेलन जुइन्ह्यः विश्वया ध्यान सालेत धकाः नेपाःया मन्त्रिपरिषद्या बैठक हे सगरमाथाया बेसक्याम्पय् च्वन । अबलय् नं घोषणा याःगु खः, जलवायु परिवर्ततया प्रभाव म्हो यायेत नेपाःया वन जंगलयात संरक्षण यानाः ४० प्रतिशत दयेकेगु धकाः । तर थ्व ला आः तापाःगु म्हगस जक जूवन छाय्कि आः ला झीके ३० प्रतिशल जक जंगल ल्यंदनिला धकाः अनुमान जुयाच्वंगु दु ।
थ्व छगू संयोग जक जइमाः कि सामुदायिक वनय् थुभनंया आक्रमण वंगु जून १०य् सामुदायिक वन उपभोक्ता महासंघया न्हूम्ह नकिं अप्सरा चापागाई अध्यक्षया रुपय्् ल्ययावयेधुंकाः झं तच्वल ।
वंगु बाःछि दुने जुयावःगु थ्व आक्रमणयात छगू निगू घटना थनया प्रमुख राष्ट्रिय दैनिकये पिधंगु बुख“या लिधंसाय् ब्वये ।
जून १४ः दक्वस्यां वन मन्त्री दिपक बोहरायात आरोप बियाच्वंबलय् प्रधानमन्त्री माधव कुमार नेपालं धाःसा माओबादी व वन माफियाया कारणं अथे जुयाच्वंगु धकाः थः मन्त्रीयात बचेयात ।
जुन १५ः संसदीय समितिं वन मन्त्री दिपक बोहरायात वनफडानीया विषयय् न्यनेकने याःबलय् वयागु लिसलं दक्वसित थारा हे न्हुइकल । वं ला याउ“क ६,५००मा सिमा तःफय् वयाः यंकल धाल ।
जून २०ः कैलालीइ लम्कीया त्रीशक्ति सामुदायिक वनया दुजःतय्सं अनया ३०० क्युबिकफिट सिमा क्वथलाः ब“य् दुने सुचकातःगु लुइकल । थ्व समुहनं जक २,००० क्यूबिकफिट सि“ मुंकल । चेतना सामुदायिक वनं ५०० निसें १००० क्युविकफिट सि“ मुंकल । सरस्वती सामुदायिक वनं च्यान्हु झिन्हुदुने १५—२०मा सिमा पाल । विरेन्द« सामुदायिक वनं लछिया दुने १५—२०मा सिमा पाल । जिल्लाया दकलय् तःधंगु छतिवन सामुदायिक वनय् जक थ्व इलय् ३००—४००मा सिमा पालेगु ज्या जुल । थ्वहे ज्याय् अनया सिद्धबाबा, सिरधानी सामुदायिक वन नं लगेजुल । अनया जिल्ला वन अधिकृतया धापू कथं अनया ३५०गु सामुदायिक वनय् ३०,००० क्युबिक फिट सिमा पाल । बारा जिल्ला वन अधिकृत, सामुदायिक वनया दुजःत जानाः थनया रत्नपुरी व अमलेखगंजय् हजारौं सिमा पाल तर अनया सरकार मौन जुयाच्वन । थुखे प्रधानमन्त्रीया अध्यक्षय् दय्कातःगु राष्ट्रिय सतर्कता केन्द«ं देय्या थाय्थासय् जुयाच्वंगु वन फडानीयात कयाः छगू प्रतिवेदन सार्वजनिक यात । उकिया कथं थ्व अनियन्त्रित वन फडानीइ जिल्ला वन अधिकृत, सरकारी कर्मचारी व मेमेपिनिगु संलग्नता दूगु ख“ उल्लेख जुयाच्वंगु दु । थ्व रिर्पोटया कथं मोरङ, सुनसरी, सिराहा, उदयपुर, सर्लाही, बारा, रौतहट, कास्की, कपिलबस्तु, डाङ, सुर्खेत, बांके, डोटी, कंचनपुर, कैलाली व डडेलधुरा जिल्लाय् ब्यापक वन फडानी जुयाच्वंगु दु । उकिइ मोरङया लेताङ, सिराहाया कंचनपुरपाखेया सिमाना, कपिलवस्तुया बकलपुर, दाङया लामटिया व सतबरिया, कंचनपुरया कृष्णपुर व डडेलधुराया जोगबुडाय् तसकं वन फडानी जूगु धकाः धयातःगु दु । अथेहे सर्लाहीया परवानीपुर, रौतहटया अरुणबस्ती व चोचा, बाराया तामागडी, कैलालीया साधेपानीया लिसें बा“के व सुर्खेतया जंगलय् नं फडानीया ल्वचं कःगु धकाः धयातःगु दु । तर मेखे स्वय् वन विभागया महानिर्देक माधव प्रसाद आचार्य धाःसा थुकियात ब्यापक धायेमजिउ धकाः सुम्क च्वनाच्वन ।
जून २३ः कैलालीया थी थी पार्टीया राजनीतिक कार्यकार्तात सिमा पालेत, वःगु ध्यबा इनाकायेत व ज्वनातःपिं तस्करतय्त त्वतकेत दवाब बिइत सकृय जुयाच्वंगु खनेदु, जबकि इपिं राजनीतिक सवालय् धाःसा गबलें मिलेजुइमफु ।
जून २४ः सभासद् पदम राईया नेतृत्वय् संसदीय समितिं नवलपरासीइ वनाः अन अनियन्त्रित वन फडानी जूगुलिं जिल्लाया वन क्षेत्र हे न्हनावनाच्वंगु लिच्वः पिकाल । कपिलबस्तइ स्थानीय जनतां छम्ह प्रहरी सहित मेपिन्त छगः गाडीइ नकतिनि पालाहःगु सि“लिसें ज्वनाः जिल्ला वन कार्यालय् बुझेयाःगु दु । अन प्रस्तावित वुद्ध सामुदायिक वनं अनया छगू प्रहरी कार्यालययात सिमा पालेत अनुमति बिउगु जुयाच्वन ।
जून २५ः सिराहा व सप्तरीया सि“ ब्यापारीतय्सं उदयपुरं निसें ये“य् यंकेत हयाच्वंगु निगू ट्रक सालया सि“ ज्वन । दाङय् सभासद् रामकुमार शर्माया नेतृत्वय् वंगु संसद्या वन अध्ययन उपसमितिंं जिल्ला वन कार्यालय, फेकोफन, राजनीतिक पार्टीत, नागरिक समाज, पत्रकार व प्रशासनलिसे वन फडानीया विषयय् नापलात । थुकिं जिल्लाया २९६ थासय् ३,६८० हेक्टर जंगल अतिक्रमण जूगु ख“ नं धाःगु दु ।
जून २६ः दाङय् थनया सामुदायिक वनया दुजःतय्सं बाबांलाःगु सि“ पालाहयाः पिनें पिनें दुसि“ तयाः थःमनूतय्त दंक मियाछ्वयाच्वन । टिकापुरय् अनया स्थानीय मनूतय्सं जमिनय् सुचुकातःगु सि“ लिकात । उमिसं २,००० क्यूबिकफिट सि“ मुंकेधुंकल ।
जून २७ः सर्लाहीइ पुलिसं थनपरवानीपुरया माइस्थान व जयभवानी सामुदायिक वनं हजारौं सि“ग्वःत बुझेयात । रौतहटय् मनूतय्सं थनया जंगलं सिमापालाः वन अतिक्रमण यानाच्वंगु दु । अनया २९,५०० हेक्टर जंगलय् १,००० हेक्टर जंगल स्वयाः अप्वः ला स्यंकातयेधुंकल ।
जुन २९ ः बांकेया वन विभागया कर्मचारी, सि“ ब्यापारी दक्व मिलेजुयाः सरकारी वनयात सामुदायिक दयेकेगु व अले निवाः स्ववाः दुने पालेगु ज्या जुयाच्वंगु दु । डडेलधुराया झिलमिला सामुदायिक वनं साल व सिस्नाया सिमा पालेगु, थःगु क्षेत्र स्वयाः पिहां वनाः सिमा कायेगु जक मखु, थःगु सि“ यंकंत अःपुइकेत जंगलय् ल“ न्हापं दयेकाच्वंगु दु । हिमालय महिला सामुदायिक वनया दर्ता वंगु डिसेम्बरय् जूगु खः । उकिं आः छकलं ४,५८९ क्यूबिकफिट सि“ मुनेगु स्वीकृति कयाः ११,००० क्यूबिकफिट सिमा पालायंकल । अथे हे वंगु अप्रिलय् तिनि नीस्वंगु सिंहबाहिनी सामुदायिक वनं १३न्हु दुने ४,०८१ क्यूबिकफिट सिमा पाल । मोतिपुरया गणपति सामुदायिक वन ला सखाप हे जुइधुंकल । अन करिव ६ करोड मुल्यतूगु २००,००० क्यूबिक फिट सि“ अवैध कथं मुंकूगु खनेदूगु दु ।
जुलाइ ३ ः नेपालगंज वन कार्यालयया कार्मचारीत स्वयम् अनया वन फडानी यायेगुया लिसें राजस्व छलेयाना बियागुया प्रमाण थमं हुयाच्वंगु दु । सर्लाहीया वन कार्यालय हे थनया परवानीपुरया न्यागू सामुदायिक वन ब्रम्हस्थान, लालीगुरास, माइस्थान, जयभवानी, तिनतलेयात जंगल स्यंकेत ग्वहाली यानाच्वंगु खनेदत । उमिसं सिमा पालेगु अनुमति बिइ अले सामुदायिक वनं लाःथे पाःथे थःत यक्व सिमा पालायंकी ।
थज्याःगु घटना जुयां हे च्वनी । न्हापां थज्याःगु तस्करीया यक्व घटनाया रिकर्ड हे च्वनी मखु छाय् धाःसा थ्व मानववस्ती स्वयाः तापाःगु घना जंगल दुने जुइ । अथे जुयाः दकलय् सतिगु गांया मनूतय्सं हे थ्व ख“ सिइमखु । अनं, देय्या सहासी पत्रकारतय्सं थज्याःगु घटनाया रिपोटिंग ला यानाच्वंगु हे खः तर, अथेजूसां कम तलबय् ज्यायायेमाःपिं रिपोर्टरतय्सं तस्करतय्थाय् वनाः रिपोटिङ यानाः थःगु ज्यान दावय् पाइमखु । न्हयागु सां थ्व अवधिइ पत्रकारतय्सं क्यंगु ज्या धाःसा च्वछायेबहजू ।
थ्व घटनाक्रमय् छगू निगू तत्व जिम्मेवार खनेदु । देया मेमेगु ख“य् दण्डहीनता दुथें थन नं थुकिं भूमिका म्हितल । थःत ल्यंकातयेत प्रधानमन्त्रीं चिचिधंगु पार्टीया २७म्हसियागु जम्बो मन्त्रीमण्डल दयेकातयेमाल अले उमिसं न्ह्यागु यासां आलोचना यायेमफुत। थज्याःगु इलय् थःथःगु स्वभावकथं फुफुपिन्सं भ्रष्टाचार ला याइगु हे जुल । वन मन्त्री थज्याःगु ज्याय् पंचायत कालनिसें म्हसिउम्ह मनू खः । मेखे देशया तरल राजनीतिक अवस्थाया कारणं अपराधीत बिसिउ“ वनेखनाच्वंगु दु । नेपाल—भारत खुल्ला सिमानाया कारणं थथे पालातःगु सिमा व तस्करत याउ“क भारत वनीगु संभावना दु ।
वन विनाशय् न्हापा सिकं नं आः यक्व ध्यान बिइमाःगु दु । दक्व संसार हे ग्लोबल वार्मिङया चपेटाय् लानाच्वंबलय् थुकिया प्रभाव झीगु देसय् झं खनेदत । थज्याःगु अवस्थाय् वन संरक्षणय् झं यक्व ध्यान बिइमाःगु खनेदु । झीसं सिउ, औद्योगिक देय्तय्सं यक्व ग्रीनहाउसग्यास दयेकाच्वंगु दु अले उकिया प्रभाव कम यायेगु उपाय धइगु यक्व सिमा पिइगु खः । उकिसं झी विश्वया गरिब देश जूगु नातां स्वच्छ विकास संयन्त्र (सिडिएम) धकाः प्रदुषण याइगु देय्त पाखें ध्यबा तकं कायेगु योजना दयेका च्वनाबलय् थ्व वन विनाश धइगु ला थःगु त्वानालय् पा वायेथें जुयाच्वंगु दु ।
न्ह्याथेजूसां थ्व शताब्दीइ वन विनाशयात वास्ता मयायेफइमखु । सरकारं मखंछु याःसां गांगांया स्थानीय संचार माध्यम, राजधानीया राष्ट्रिय दैनिकया लिसे वातावरण संरक्षण संस्थातय्गु कुतलं ज्या यानाच्वंगु खनेदु ।
“थ्वला अजू चायापुसेच्वंक हे जुया च्वन । झीगु देसं वन विनाश थेंज्याःगु मजिमगाःगु मुद्धायात वास्ता मयानाच्वन । जलवायु परिवर्तनया थ्व प्यकाल“य् संसारया हरेक सिमाया महत्व दयाच्वंगु दु”, वातावरण तथा जनस्वास्थ्य संस्था (एन्फो)या अध्यक्ष भुषण तुलाधरं धयादिल ।
थ्व वन फडानी खनाः मनत लागिमुगि चायाच्वंगु दु । थःत माओबादी धाइपिं छपुचः मनूत राजधानीया वन विभागय् वनाः अनया महानिर्देशक माधव प्रसाद आचार्ययात जुलाइ ३ कुन्हु वयागु हे अफिसय् हाखः पाकाबिल ।
मेखे सरकारं या हे मयाः थ्यंक नं धायेगु अवस्था मदु । झीगु देय्या मन्त्रीमण्डलं वातावरणयात माःगु ख“या रुपय् नं काइमखु तर उकुन्हु सिमा पाके हे मबिइगु निर्णय यात । अथे हे राष्ट्रिय सर्तकता केन्द्रया अनुसन्धान व प्रतिवेदनयात वल, सभासद्त वनफडानीया स्थलगत अध्ययनय् वनाः प्रतिवेदन बिल, व नं म्हो महत्वपुर्ण जुल ।
ख“ गन महत्वपुर्ण जुइ धाःसा सरकारया प्रतिवेदन व प्रतिवद्धता ज्याय् रुपान्तरण जुइ लाकि मजुइ धइगु स्वयेमानि । सिमा मन्तकि झी नं मन्त । उकिया निंतिं कन्हय्या निंतिं थ्व पृथ्वी ल्यनाच्वनेमा, झी मस्तय्सं शुध्दगु सासः ल्हायेखनेमा धकाः आशिका यानाच्वनापिं झी दक्व मनूत छप्वाः म्हुतु जुयाः आवंलि थ्व देशय् गुगुं त्वह तयाः नं सिमा पालाः सि“ तस्कर याके दइमखु धकाः झी सकलें दनेमाःगु दु । अले जक रक्षा जुइ झीगु भविष्यया पुस्ताया जीवन ।
No comments:
Post a Comment