20150424बुद्धधर्म, करुणामय व पशुबलि

राजेन मानन्धर

दँय् दसं बुंगद्यः वा करुणामय वा ह्याउम्ह मछिन्द्रनाथ वा अवलोकितेश्वरयात विशेषकथंया खतय् तयाः यलदेय् चाःहीकी । नेवाः बौद्धतय्गु थ्व छगू विशेष पर्व खः । थ्व धइगु यलय्च्वंपिं अले बौद्धतय्गु जक मखु सम्पूर्ण नेपाःया हे गौरवया खँ खः । थुकिं करुणाया सन्देश ब्वइ, मनूतय्त मेपिं प्राण्ीिपिन्त करुणां स्वयाः उमिगु सुखय् थःगु सुख खनेत प्रेरणा बिइ ।

तर झीसं सिहे मसिउगु वा सिउसां मखंपह यानाच्वनागु वा पत्याः यायेथाकुगु छता खँ थन न्ह्यथनेहेमाःगु छु दु धाःसा हरेक दँय् जात्रा शुरुजुइन्हयः करुणामयया जात्रायात कारण दयेकाः पशुबलि बिइ बौद्धतय्सं । पान्जुतय्सं हे दुकुछापय् बलिबिइ धाइ, खिचाबू मेय् धकाः बलिबिइ, खःया घःचायात हि त्वंकेमाः मखुसा बिध्न वइ धकाः बलि बिइ । क्वय् निर्दोष प्राणी भ्याय्भ्याय् हाली, स्वस्वखंख विद्वानपिं बौद्ध पुरोहितपिन्त चाकःलिं साक्षी तयाः उमित भिंगु वाक्य ब्वंकाः छम्हस्यां चिकिचा पूगु चुपिचां चिलिचिलि याइ, हि तिन्न म्हुकी । थ्व खनाः नं करुणामयया शरण वनाच्वंपिं पुरोहिततय् नुगलय् भचा हे करुणा बुयावइमखु । थज्याःगु दृष्य सालुगु पर्दालिउने च्वना बुंगद्यवं त्वालहाँ स्वयाच्वनी । न्हाय्पं प्वाःतिइ फइमखु, आसे, म्वाःल, वया म्वायेमगाःनि धकाः तकं धायेफइमखु । शायद वया शरणय् वःपिं मनूतय् जक रक्षा जूसा गाः, मेपिं प्राणीपिनिगु रक्षा यायेगु वया सामथ्र्य दुने मलाः । गःपः चबुनाः नं प्राण त्वतेमफुम्ह फइचिया म्ह बँय् फाताफातापुलाच्वनी, लिक्कसं बौद्धतय् भजन यानाच्वनी — “लोकनाथ याहुने जगत उद्धार”।

बाखनय् ला जिं करुणामय मछिन्द्रनाथयात थन नेपालय् वा मगानाः कामरुपकामाख्यां थनया प्राणीया रक्षा यायेत हःगु धकाः ब्वनातयागु । तर यथार्थ ला दँय् छकः छम्ह निर्दोष प्राणीया बलि बिउगु स्वयेत हःगु थें खनेदत । वा वःसां मवःसां कमसेकम छम्ह प्राणीया हत्याया कारण व साक्षी ला जुयाबिइमाःगु दु झी दक्वस्या करुणानिधान श्री करुणामय लोकेश्वर ।

बुंगद्यःया जात्रा त्यलकि छपुचःचा बौद्ध विद्यार्थीपिं थ्व विषयय् गनथन याइ । माःपिं सुम्क म्हुतुइ धौफिनाच्वनी, म्वाःपि. त्वारात्वारा हाली, उकिसं असम्बन्धित मनूत बौद्धतय्त हिस्यायेथें लाःथेपाःथे धयाहइ । स्याम्हसिया ल्हातिइ किउगु हि लखं सिली, तर बुद्धधर्म, बुद्धया शिक्षा, बुद्धधर्मया दुने सुलाच्वंगु दर्शनय् किइगु कलंक छुकिं सिउसां वनीमखु । बुंगद्यःया जात्राय् पशुबलि बिइमजिउ धइगु खँ वल कि विशेष यानाः नेवाः समाजय् नितास्वता खः ल्वाकाछ्यानाः खँ स्वतुमतुस्वयेकाः थः त्याःगु तर्क तइ । उकिं थन अज्याःगु खँयात बुँदागत रुपं चर्चायायेगु बेश जुइ ।

बुद्धधर्म व शाकाहार । संसारय् बुद्धधर्मधइगु ला मनइपिनिगु धर्म मखु, अले ला मनइपिं दक्वं बौद्धधर्मावलम्बीत नं मखु । थ्व निगु अलग अलग खँ खः । अथे हे प्राणी हिंसा यायेगु व ला नयेगु खँ छधीचिनाच्वंसां छता हे मखु । ला मनयेवं तुं वं हिंसा मयाः धइगु जुइमखु । ला नये यः हिंसा याये मयःला धकाः कचिगु तर्क बिइपिं व थम्हं ला नयाः नं दक्वकथंया पशुहिंसा बन्द यायेमाः धाइपिं नं मदुगु मखु थन । प्राणी हिंसा मयातकि ला नयेगु दइमखु धकाः धायेगु वा तप्यंक संसारया दक्व मनूत शाकाहारी जुइ नु धायेगु बांलाःगु आदर्श खः । तर बौद्धत मध्यममार्ग लिइपिं जूगुलिं ला नयेगुयात विरोध मयासें नं आःयात प्राणी हिंसायात स्वीकार मयाये । आःयात थुलि धाये थःगु इच्छाया निंतिं प्राणीयात उद्देश्य तयाः हिंसा मयायेगु बुद्धधर्म खः ।

मांसाहार व पशुबलि । ला संसारय् न्ह्याथासं नयेगु दु, अमेरिकानिसें जापान तकं । तर अन पशुयात अव्यवहारिक व अस्वस्थकथं अधिकतम शारीरिक दुख बियाः स्यानाः जिमिसं द्यःयात लय्ताकागु धका धायेगु याइमखु । थःगु लाहि नयेगु प्याःचाःयात लंकेत सुं द्यः अथवा धर्मयात किकेगु दइमदु । पशुबलियात धर्मया नां बियाः लिपाया पुस्तायात व ज्या परम्परा धकाः यायेत बाध्य यायेगु अले अथे मयाःसा अथे जुइ थथे जुइ धकाः मानसिक तनाव बिइगु अधार्मिक ज्या खः । अथे पशुबलि बियाः द्यः लय्तायेकीपिन्सं थः मांबौ वा काय्म्ह्याय्या बलि बिइलाकि मबिइ छकः बिचाः यानास्वयेमाः ।

आः मू खँय् प्रवेश जुइ, बुद्धधर्म व पशुबलि । वंगु २५००दँ दुने बुद्धधर्म व दर्शनय् तःगु कथंया परिवर्तन वयेधुंकल । ईकथं महायान व वज्रयान धकाः विकास जुयावल । इतिहासय् १८गू निकाय दूगु खँ झीसं ब्वनावया । दक्वं बुद्ध शिक्षा वा उकिया हे ब्याख्या खः । अथेसां सुनांनं बुद्धधर्मया आधारभूत शिक्षाया खँ ल्हाइबलय् प्राणी हिंसा यायेमते धाःगु खँयात ल्वःमंकीमखु । बुद्धधर्म व पशुबलिया ला गुगुं कथंया नं स्वापू दइ धइगु कल्पना तकं नं यायेफइमखु । 

बुंग द्यःयाथाय् पशुबलि बियाः द्यःयात लय्तायेका च्वंगु मखु मनूतय्त बुद्धधर्मपाखें पितनाच्वंगु थें च्वं । बुंगद्यइके वनीबलय् बुराबुरित निपाल्हाः प्यपुंकाः धयाच्वनी, करुणामय शरण, जिमित रक्षा यानाबिज्याहुँ । तर थज्याःगु दृष्य आःयापिं ल्याय्म्हल्यासेतय्त पचेजुइमखु । गुम्ह करुणामयं थःगु खःक्वय् विनाअपराध चिलिचिलियाकाः स्याकाच्वनेमाःम्ह पशुया ला रक्षा यायेमफु, झीगु रक्षा गय्यानाः याइ धकाः तंचायावनी, धर्मय् आस्था दूगु नं न्हनावनी । 

बुंगद्यःया खःया घःचालय् बलि बिइपिन्सं गनं नं बुद्धधर्मयात पाचिउँगु खनेमदु । बुद्धधर्मया विद्यार्थीया नातां छुं नं यानया शैद्धान्तिक पक्षयात जिुगु सम्मान व श्रद्धा दु । वज्रयान धइगु नेवाःतय्गु जक पेवा मखु । संसार न्यनेधुंकूगु वज्रयानय् गनं थथे बलि बिइम्वाः, मेमेपिनिगु व हे यानय् थज्याःगु क्रुर निर्दयी ज्याया अनुमति मदु धाःसा झी वज्रआचार्यपिन्सं जक गथे थुकियात बौद्ध तायेकल? गुम्हस्यां कर्म भिंगु याःसा उकिया भिंगु फल वइ धकाः विश्वास याइमखु वयात गथेयाना बौद्ध धायेगु, बुद्धं धाःगु न्यनेगु सा ला खः बांलाक दयेकूसा, ढंग मिलेजुइक साःसा गुबलें क्वःदइ हे मखु । अले व द्यःयात हि त्वंकाः नं ला द्यःखः क्वःदःगु दु, उकिया दोष व द्यवं काल ला? जब “थःगु मत थः हे जु” धाइपिं मनूत रुढीबादया प्वालय् दुहाँ वनी, वयात बौद्ध धयाच्वनेगु हे नं पाय्छि मजुल । थ्व ला १२ वर्ष रामयण ब्वंकाः नं सीता सुया कलाः धकाःमसिउगु खँ जुल ।

झीसं ब्वनातयागु दु, बुद्धया इलय् बेदया बह कयाः खुब पुशबलि बिइगु चलन दुगु खः । उमि नं थी थी त्वह तयाः द्यःयात लय्तायेकेगु धकाः हे बलि बिइगु खः । बुद्धं उमित लँ क्यनाबिज्यात । थौं वयाः वेद ब्वनीपिन्सं नं थुइके धुंकल थ्व गलत खः धकाः तर झी थःत बौद्ध धयाच्वनापिं धाःसा बुद्धं धर्मचक्र प्रवर्तन यायेन्ह्यःया युगय् च्वनाः बुद्धया नां कयाच्वना । 

झी विदेशीतय्त नेपालय् बुद्ध जन्मेजूगु धायेदत कि झी किसिन्हाय् जुइ । तर उमिसं सिउ, नेपालय् हे बुद्ध जयन्तिकुन्हु सलंसः पशुया बलि बिइ धकाः अले उमिसं थ्व नं सिउ, बौद्ध कर्मकाण्डय् तकं पशुबलि ज्वनाच्वंगु दु नेपाःया बौद्धतय्सं धकाः । बुंगद्यःया जात्राय् पशुबलियात कयाः थी थी विदेशी विद्वानतय्सं नं च्वयातःगु लुइकेफु । छु उमिसं झीगु थ्व बुद्धधर्मयात सम्मानया मिखां स्वल जुइ ला? संसारय् बुद्ध धर्म गन गन न्यनेधुंकल, बुद्धया दर्शनय् सुख शान्ति व सुन्तुष्टी दुधकाः मनूत धमाधम बौद्ध जुयावयाच्वंगु दु, झी बुद्ध जन्मेजूगु देय्या बौद्धतय्सं फइचिया गःपः म्वयेहिलेगु त्वःतेमफुनि । 

देसय् ततःधंगु परिवर्तंन वयेधुंकल तर “पाणाति पाता...”धकाः धाइपिं बौद्धत स्वय्म पशुबलिया मतियार जुया सिँन्हाय् ब्वयाच्वंगु दु । प्रथा, परम्परा व चलनया दथुइ भेद थुइके मफयाः नं झीसं पशुबलि क्वबियाच्वनागु जुइफु । झीगु समाजय् न्हापा न्हापा दासप्रथा व सतिप्रथा थज्याःगु यक्व खँत दयाच्वंगु खः, तर थौं व बाखं जुइधुंकल । आः न्हापांनिसें यानावयाच्वनागु धकाः भौचित चिनाः सरादे याइपिन्त ला गथे धाये, तर न्हूगु इलय् न्हूगु बिचाः वयेगुयात सुनां पनेफइमखु । समाजं हे नालामकाइकथंया चलन धकाः सातुमतुसाला यंकाच्वन धाःसा व चलन समाजं पिने लाइ । 

आः नं बलि मबिल कि छु विपत्ति वइ धकाः अन्धविश्वासया लिउलिउ वनीपिं बौद्धत झी गाक्कं दु । न्हूगु खँ छकलं दक्वसित पचेजुइमखु । ई काइ, तर न्हूगुयात महसे मगाः, पुलांगु बांमलाःगुयात मत्वःतुसे मगाः । पशुबलिया हे मखुसा थौं बुद्धधर्मय् पशुबलिया बिरोध यायेनु । गलतया विरोध थौं छम्हस्यां याःसा गाः, कन्हय् छपुचः जुइ । थौं झी न्हूगु हयेत तयार जुइफत धाःसा झीगु बुंगःद्यःयात सुनांनं पतिं धस्वाकाः प्राणीहिंसाया हेतु जुल धकाः आक्षेप यायेथाय् ल्यनाच्वनीमखु । 

थज्याःगु खँय् झी बौद्ध विद्वानत लिउने हे तिनि । राष्टिय अन्तराष्टिय सभा सम्मेलन व सेमिनारय् जिमि बौद्धतय् अथे दु थथे दु धकाः धयाजुइपिं झी विद्वानतय्सं थ्व विषययात कयाः तछ्यानाः नवाःगु न्यनेब्वनेमखंनि । म्हुतुं मधाःसां आखलं नमवाकूसां वय्कःपिनिगु नुगःमिखां ला अवश्य थ्व बौद्ध ज्या मखु धकाः चायेकाच्वंगु दु जुइ । ई वलकि वय्कःपिं नं बुलुहुँ नवानाहइ, बुद्धधर्म धाथेंगु बुद्धधर्म जुयाः मेगु द्वलंद्वः दँ तक म्वानाच्वनी । आःयात थुलि हे जक आश काये ।