शंखधरया चर्चाय् फुनाच्वंगु नेवाः शक्ति

राजेन मानन्धर

नेवाःतय्सं शंखधरयात गबलय् लुइकल धइगु ला त्याजिक्क सुनां धाःगु मसिउ, तर गबलय् निसें लुइकल, अबलय्निसें व उमिगु, न्हयपुइ, नुगलय्, हिनुलिइ दु, कमसेकम म्हपुजाकुन्हु छे“य् यायेमाःगु ज्याजि त्वःताः बसन्तपू वा अथे हे मेमेगु भिन्तुनाया र्यालिइ वनीपिं भाषा संस्कृतिइ मतिना दुपिं नेवाःतय्गु दथुइसां चाःचाःहिलाच्वनी हिप्नोटाइज्ड जुयाः ।

शंखधरया नां कालकि छाय् झी अपाय्सकं उत्साहित? वयागु नां दुगु लेख लूसां समाचार न्हूगु मुर्ति लूसां हंगामा । छाय्? जब शंखधरं लखुतिर्थया फि हयाः स्वनिगःया दक्वसित त्यासां मुक्त यात, अबलय् नं वं छन्हु नेवाःतय्सं थःत उलि सम्मान याइ धकाः मतिइ तःगु खइमखु । म्होतिं नी स्वीद“ दत नेवाःतय्सं शंखधरया नां कयाच्वंगु, वयागु नामय् मञ्चय् च्वनाः वयात लुमंकाच्वंगु । वयात द्यः धया, महामानव धया, दानवीर धया, छु छु जक मधया । वंयाःगु ज्या पक्का हे तःधंगु ज्या खः, छम्ह जुजुं हे यायेमफइगु ज्या याःगु नं खत । तर उकिया तारिफ गुलि जुलकि बिलिबिलि जाइ?

न्हापा आन्दोलनया हे रुपं क्वहांवःगु खइ नेवाःत म्हपुजा कुन्हु नेपाल संवत् थःगु मौलिक संवत् जूगुलिं सरकारं नालाकायेमाः थुकियात नेवाःतय्गु जक मखु सम्पूर्ण नेपाःमितय्गु हे दयेकेमाः धकाः । अबलय् निसें नेवाःतय्गु मेच्वकाय् यगानाच्वंगु दु शंखधर । उखे शंखधर, थुखे हु“शंखधर, च्वय् शंखधर, क्वय् शंखधर । गुलिं लि“याम्ह शंखधर, गुलिं चायाम्ह शंखधर । उलिं मगानाः म्येय् शंखधर, क्यासेटय् शंखधर, सिडिइ शंखधर, क्यालेन्डरय् शंखधर, टिशर्टय् शंखधर, हुलाक टिकटय् शंखधर । मेथाय् गन गन शंखधर । थ्व हे दथुइ झीसं तःम्ह शंखधर नं बुइकेधुन — गुलिं न्हाय् फ्याफःम्ह, न्हाय् च्वमुम्ह, मिखातग्वःम्ह, यार्पाम्ह, सपःदुम्ह, स“मदुम्ह, गःपःतपुम्ह, बाइसेप तपुम्ह, भोरी तग्वःम्ह, जोगीथेंच्वंम्ह, साहुथेंच्वंम्ह, क्लीनसेभयानातःम्ह, ग्वाय्दारि दुम्ह, ध्यबा ह्वलाच्वंम्ह आदि आदि । थ्व कल्पना खःलाकि, सिर्जना खः लाकि, इतिहास खः लाकि नेवाःतय्गु न्हाय् ध्यंगु?

खः । नेवाःत तसकं कल्पनाशिल, मुंगेरीलाल थेंज्याःपिं । अथेजुयाः शंखधरया तःगु हे बाखं पिदन — वयागु ख“ वयात मिलेमजू, वं धालकि वं त्वाःल्हाये हे माः । गुलिस्यां वयागु नां हिल, गुलिस्यां वयागु पेशा हिल, गुलिस्यां कुनां हिल । गुलिस्यां वयात बंजाः धाल गुलिस्यां ला जुजु नं धाल । मेपिन्त अथे याये मजिउ धया च्वंपिन्सं न्हापं न्हून्हूगु ख“शंखधरलिसे स्वाके हइ अले वयागु जक सत्य मेपिनिगु फुक्क फय्गं धकाः तकं च्यालेन्ज याइ । थज्याःगु ज्यो याइपिन्त झीसं थौं विद्वान हे धयाच्वना ।

स्वंगू दशकतक लगातार अध्ययन जुयाच्वंगु नेपालय् छुं विषय दुसा व शंखधर हे खः । थ्व निद्वः द“पुलांगु नेवाः सभ्यताया दुने अज्याःपिं शंखधरपिं तःम्ह हे बुल जुइ, अज्याःगु लुमंकेबहगु ज्या नं तःम्हस्यां हे यात जुइ । धयाच्वनेम्वाः हलिमय् हे बय्बय् यायेबहगु थ्व सभ्यता छम्ह निम्हस्या कुतलं जक पुवनेफइमखु । थाय्, अवस्था व आवश्यकता अनुसार भिंगु वा परोपकारया ज्या व उकिया उच्चताया अर्थ पानावनी । थौया थ्व स्वनिगलय् न्ह्याम्हं वयेजिउगु, राजनीटिक पार्टीया समर्थन यानाया भरय् बागमति सिथय् च्वंगु जग्गा अतिक्रमण यायेजिउगु अले सिमापारीं वयाः आन्दोलनयानाया भरय् नागरिकता कायेजिउगु थेंज्याःगु फ्यासुगु राजनीतिक अवस्थाय् सुं नं न्ह्याक्व हे सम्पन्न जूसां देसय् च्वंपिं दक्व सित ऋण मुक्त यायेफइमखु । थ्व आः वल्र्डबैंक, यूएनडिपि वा बिल गेट्स हे वःसां संभव मदु । उकिं अबलय् शंखधरयागु थेंज्याःगु ज्याः थन तःम्हस्यां तःकः हे यायेधुंकल जुइ धका धायेफु । अथे खः सा ग्व ले झी इतिहासकार व संस्कृतिविद् धयातयापिन्सं मेमेपिं महामानव नेवाःतय्गु बारे जानकारी पित बिउगु? न झीसं व स्वयाः न्हापा भिंगु ज्या यानावंपिनिगु नां लुमंका, न वस्वयाः लिपायाना वंपिनिगु हे । छम्हसित म्वाकेगु धइगु मेपिं गुइगुम्हसित स्यायेगु मखुला ? अथे खः सा उकिया सजाय फयेत थौंया थ्व शंखधरविद्त तयार दुला? थ्व हे धर्म, थ्वहे संस्कृतिइ व राज्य व्यवस्थाय् छम्ह अज्याःगु कल्याणकारी ज्या याइम्ह जन्म जुइगु अले अन हे अज्याःम्ह दानी मेगु झिंछसःद“ तक जन्म मजुइगु संभव मदु । शंखधर मेगु ग्रह, मेगु सभ्यतायाम्ह मनू मखुसा अज्याःगु नुगः दुम्ह मनू थ्व नेपाःमामं हानं छक्व मबुइकीला?  कमसेकम व लिसे ज्वः लाःगु, वयागु ज्याया बछि वा चकंछि जक सां गुण दुम्ह मनूया बाखं नं झीसं थ्व नेवाः संस्कृति वा वंशावलीइ ब्वनेमखं । गनं व शंखधरया जन्म हे नं छगू भूल जकं खःला धका आः या शंखधरविद्तय्सं मेम्ह शंखधरया स“छपुकिछि तकया गुण दुम्ह छम्ह मनू नं लुइका क्यनेमफुगुलिं नं अनुमान यायेत थौंया आधुनिक नेवाःतय्त बाध्य याना बिउगु दु ।

नेसं ११०० निसें शंखधरया नामय् गसिस्यां लेख, बाखं, प्याखं, कविता आदि च्वयेधुंकल उकिया ल्याःचाः यायेअःपु मजू । थ्व द्वःछि स्वयाः म्हो जुइमखु धइगु छगु अनुमान जक खः । हरेक च्वमिया दक्वस्या छप्वाः म्हुतु — द“य् दसं वहे बिचाः, वहे श्रध्दा, वहे आदर्शयात लुमंकाः न्हयःने वनेगु बिचाः । थ्व लेख रचना हानं अधिकांश नेवाःतय्सं जक ब्वनीगु नेवाःभाय्या पत्रपत्रिकाय्, एफएम वा टेलिभिजन ज्याझ्वलय् जक खनेदइ, न्यनेदइ । उमिगु लेख रचनायात खय् वा अंग्रेजी भाय्या पत्रपत्रिकाय् वःसा न्हून्हूपिं पाठकपिन्सं नं शंखधरया बारे सिइकेगु मौका लुइकीगु खः, व नं जुयाच्वंगु मदु । अझ गनं गनं ला व हे लेखकं द“य् दसं व हे आशययागु लेखत पुलांगु “कट पेस्ट” याःगु थेंच्वंक च्वयाःसां थःगु लेखकीय दायीत्व पुवंकाच्वना धकाः क्यनीपिं नं थन मदुगु मखु ।

थन शंखधर जक मखु, सीता व भृकुटी नं खः विभूति । उमिगु बारे उलि अध्ययन जू ला? वयागु बारे बाखं बाहेक मेगु छु सिउ? उमिगु बारे अध्ययन यायेम्वाःसा शंखधरयात छाय् थ्व अध्ययन अनुसन्धानया केन्द्रविन्दु जुइगु चिठ्ठां लाःगु? मेपिं आदिबासीतय् नं थः आदर्श पुरुष दु, किरातीतय्त उमि यलम्बरयात सम्मान यायेत अज्यागु ऐतिहासिक सामाग्रीया अभावं मपंसा नेवाःतय्त उमि शंखधरयात सम्मान यायेत पनेमाःगु मदु । आः विद्वानतय्सं शंखधरया नामय् थःगु विद्वता ब्वयेगु स्वयाः निद्वःद“या दुने बूपिं व नेवाःसमाजयात छुं याःपिं मनूतय्गु बारे जानकारी माले माल, थौं झीगु समाजय् दुपिं शंखधरथें नुगः चकंपिं मनूतय्गु बारे ख“ पितहयेमाल ।

शंखधरयात सुनां नं शंका यानामच्वंगु अवस्थाय् आः झी हानं शंखधरयात लुमंकाः वयागु महानताया ब्याख्या यानाच्वनेगुया अर्थ मालेगु अवस्था याकनं वःसा आवंलि हानं सुं नेवाः लेखकं नेवाःभासं शंखधरया बारे च्वयाः कलमया मसि व नवानाः कथुया सासः फुकेगु अवस्था याकनं अन्त्य जुइगु आशा यायेगु थाय् लुयावइ ।

न्ह्याम्हस्यां न्ह्याथाय् न्ह्यागु नवाःसां अन्त्यय् छता ख“ धायेगु ल्वःमंकीमखगु नेवाः विद्वान व नेतातय्सं — ”शंखधर व नेपाल संवत्या बारे अझ नं सत्यतथ्यया अनुसन्धान यायेमानि“ । छम्ह ऐतिहासिक मनूया अध्ययन अनुसन्धान गुलि यात कि पुवनी ? छु थौं तक राजामहाराजात बाहेक नेपालय् शंखधरया बारे ति मेमिं सुयागुं अनुसन्धान जूगु दुला? अय्नं मगाःनिसा आःतक अध्ययन अनुसन्धान यानावःपिं विद्वानतय्गु क्षमताय् शंका छाय् मयायेगु ? आः अनुसन्धान शंखधरया बारे मखु, वंगु नीद“ स्वीद“ दुने शंखधरया बारे गुलि अनुसन्धान जुल अले उकिया नामय् गुलि खर्च जुइधुंकल धकाः यायेमाल । नेवाः नेतातय्के जक मखु नेवाः विद्वानतय्के न्हापं नैतिकताया खडेरी जूगु प्रमाण लुइगु असम्भव मदु । 

Published in Sandhya Times on 20101104 "Newar enegy being used in discussing about Sankhadhar"