20150424थसिया दबुलिइ पिनेया च्वमिपिनिगु प्याखं

राजेन मानन्धर

यक्व दत नेवाः बस्तिइ चाःमहिलागु । ला बला न्ह्यः हे हानंयागु नःलि साहित्य ज्याझ्वः थसिइ जुइगु धाःगुलिं चाःहिले नं दइगु, साहित्यया सवाः काये नं दइगु धकाः पियाच्वना ।

मतिइ वयाच्वन, जात्राया ई धाल, झी नेवाःतय्त जात्रा धाल कि मेगु छुं म्वाः । अज्याःगु इलय् साहित्य ज्याझ्वः यानां मनूत सुं वयामबिल कि, वा वयाच्वंपिं जात्राया झ्याइँझ्याइँ तायेवं थुखे मच्वँसे उखे हुरुरुरु वनकि झी ला द्याइनि धयाथें । धनं धया थसिया छम्ह भिंचितामियात । अथे ला जुइमखु धकाः लिसः वल ।

वना । थसिइ थसि सहित्य दबूया आयोजनाय् थसि साहित्य दबूया उलेज्या लिसें झिक्वःगु नःलि साहित्य ज्याझ्वलय् ब्वति काये खन । नःलि साहित्य दबूया ग्वसालय् निलाय् छकः साटोआकि छेँ, च्वसापासा छेँ जुजुं नःलि थसिइ थ्यन । 

फुलफुल ससिवां न्ह्यःने झ्वःझ्वः लानातःगु प्लास्टिकया मेचत दक्व प्यानाच्वन । घौछि लिबाक्क ज्याझ्वः शुरु जुल । तःन्हु लिपा खुल्ला आकासया क्वय् नेपालभाषाया साहित्यिक ज्याझ्वः जूगु स्वये खन । थौंकन्हय् क्वथांपिने साहित्यया ज्याझ्वः यायेगु आँट ख्वपय्च्वंपिन्के बाहेक मेपिन्के सुयां मदयेधुंकल, सिउ ला छिं ? 

थ्यंमथ्यं नीम्ह च्वमिपिनिगु रचना बाचन जुल । सफू विमोचन नं जुल, सम्मान ज्याझ्वः नं जुल । अनया जात्रा नं स्वये खन, साक्क समय्बजि नं नयेखन । गुसिंगालंनिसें साइकल गयाः थसि वनागु सितिं मवन । छगू ल्याखं न्हि न्ह्यइपुक हे बित ।

तर नं छु मगाः छु मगाः थें जुयाच्वन । छगू ला थसि, मुकं नेवाःत जक दूगु बस्ति । उकिसं जात्राया ई धइगु दक्व थःथःगु ज्याखँ त्वःता त्वालय् चुकय् ननिइ मुनाः नापं च्वनाः न्हयइपुकेगु ई । थज्याःबलय् नं अन लानातःगु न्ययेगूति मेच हे जायेके मफयाच्वन । दक्व मेचत वातां वातां स्वयाच्वन । नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनया हैसियत धइगु क्वथाचा हे जक थें च्वन । उकिसं अन फ्यतुनाच्वंपिं दक्व म्हसिउख्वाःत जक — गुलिं येँनं, गुलिं यलं, गुलिं ख्वपं । तर थुपिं थसिया साहित्यकारत जुइका धकाः मनय् तयेमायेक मनूत सुं फ्यतुनामच्वं । उलिमछि मनूत अन पिने दनाच्वन, उगुं थुगुं खँ ल्हानाच्वन, जात्रा न्यानाच्वन साहित्यिक ज्याझ्वः जूथाय् मनूत सुं न्यनामच्वं । मानौं थसिइ जुयाच्वंगु व ज्याझ्वःलिसे थसिया छुं सरोकार मदु । थसिइ दुने जुलंं नं व ज्याझ्वः थसिइ जुयामच्वं । च्याम्ह झिम्ह ति बुराबुरित म्हाइपुछ्यायेथें भुगुलुं च्वनाच्वनेगु बाहेक अन ब्वनाः न्यंकाच्वंगु चिनाखं, बाखं, च्वखं सुनांनं न्यनामच्वं । बाजं खलः द्यः चाःहिउवल, छथुं मनूत भुन, बाजं वन, मनूत नं वन ।

थसिया माहौल छतिं मज्वन । जिं ला बिचाः यानाच्वनागु, थसि धइगु थसि जुइ । अनया हे दबूया ग्वसाः जूगुलिं थसिया साहित्यकारत म्वःम्वःदइ, उमिगु छगू धुंकाः मेगु रचना पाठ याःगु न्यनेदइ, जिमिगु पाः हे वइला मवइला । मवःसां जिउ, बरु अनया रचना न्यने, थसिया साहित्यिक माहौललिसे साक्षात्कार जुइ धकाः । न्हापा म्हसिकेमखंपिं च्वमिपिनिपाखें छुं उर्जा कायेगु लोभ । 

थथे खःसा थ्व सहित्य दबू हे छाय् स्वन धइथें नं च्वन । पिनें वःपिन्त वयाः प्याखं ल्हुइगु जक दबू ला मखु जुइ व । थसिया न्हाय् तयेत छम्ह भाजुं बाखं ब्वनाः न्यंकादिल, अले ग्वसाःखलःया छम्ह भाजुं हिन्दीम्येया लसय् छपु म्ये हालादिल । आसां द्यात, बरां प्वलां फुस्कुलुगु लाःगुथें जुल । मतिइ वइ, झी हे वनेगु, झी हे ब्वनेगु, झी हे न्यनेगु खःसा अन समय्बजि नयेत जक छाय् वनाच्वनेगुथें मताः ला छितः?

धाइपिन्सं अथे थथे धकाः धयाजूसां झीसं सिउ, नेपालभाषा साहित्य सुथां लाक्क न्ह्यानाच्वनेफूगु मदु थौंकन्हय् । नेवाःत न्ह्याक्व सभ्य व शिक्षित धयातःसां उमि साहित्यपाखे मन क्वमसाः धकाः स्पष्ट जुजुंवयाच्वंगु दु । अथे जुयाः ला हप्तैपिछे उगुंथुगुं ज्याझ्वः जूसां मुनीपिं न्ह्याथासं व हे स्वीम्ह पीम्ह जक । उमिसं हे ब्वनीगु, उमिसं हे न्यनीगु । नेवाःतय्त साहित्य धइगु माःथें मच्वनावयेधुंकल । थज्याःथाय् नेपालभाषा साहित्य ख्यः आः तचाकः यायेमाल धइगु नःलि साहित्य दबूया बिचाः खःसा व तसकं बाःलाः । तर खय्तय्सं जक धाइका मनको लड्डु ध्यूसंग खाने धकाः । झीगु हविगत आः अज्याःगु हे जुयाच्वंगु दु ।

थज्याःथाय् थसि अपवाद जुइमाः धइगु मदु । मजूगुयात मजू धयां मद्वं । आः खनि न्हूगु शुरुवात जुइमाल । थसि साहित्य दबूया ज्या मेपिन्त क्यनेत मखु, थम्हं न्हापां साहित्य धइगु छु धइगु थुइमाल, साहित्यय् रुचि दयेमाल । साहित्य ज्याझ्वः जूथाय् वनेगु यायेमाल, अनंलि तिनि च्वयेगु शुरु जुइ । थसिया भविष्य धइगु अनया युवा पुस्ता खः । यानावन धाःसा नेपालभाषा साहित्यया भविष्य थसिइ मालेमालीगु अवस्था नं मवइ धायेमफु । अनया भविष्ययात थ्व हे भिंतुना ।

Published in Sandhya Times on 2015 04 24 "Dance of outsider writers in platfom of Thasi"

20150424बुद्धधर्म, करुणामय व पशुबलि

राजेन मानन्धर

दँय् दसं बुंगद्यः वा करुणामय वा ह्याउम्ह मछिन्द्रनाथ वा अवलोकितेश्वरयात विशेषकथंया खतय् तयाः यलदेय् चाःहीकी । नेवाः बौद्धतय्गु थ्व छगू विशेष पर्व खः । थ्व धइगु यलय्च्वंपिं अले बौद्धतय्गु जक मखु सम्पूर्ण नेपाःया हे गौरवया खँ खः । थुकिं करुणाया सन्देश ब्वइ, मनूतय्त मेपिं प्राण्ीिपिन्त करुणां स्वयाः उमिगु सुखय् थःगु सुख खनेत प्रेरणा बिइ ।

तर झीसं सिहे मसिउगु वा सिउसां मखंपह यानाच्वनागु वा पत्याः यायेथाकुगु छता खँ थन न्ह्यथनेहेमाःगु छु दु धाःसा हरेक दँय् जात्रा शुरुजुइन्हयः करुणामयया जात्रायात कारण दयेकाः पशुबलि बिइ बौद्धतय्सं । पान्जुतय्सं हे दुकुछापय् बलिबिइ धाइ, खिचाबू मेय् धकाः बलिबिइ, खःया घःचायात हि त्वंकेमाः मखुसा बिध्न वइ धकाः बलि बिइ । क्वय् निर्दोष प्राणी भ्याय्भ्याय् हाली, स्वस्वखंख विद्वानपिं बौद्ध पुरोहितपिन्त चाकःलिं साक्षी तयाः उमित भिंगु वाक्य ब्वंकाः छम्हस्यां चिकिचा पूगु चुपिचां चिलिचिलि याइ, हि तिन्न म्हुकी । थ्व खनाः नं करुणामयया शरण वनाच्वंपिं पुरोहिततय् नुगलय् भचा हे करुणा बुयावइमखु । थज्याःगु दृष्य सालुगु पर्दालिउने च्वना बुंगद्यवं त्वालहाँ स्वयाच्वनी । न्हाय्पं प्वाःतिइ फइमखु, आसे, म्वाःल, वया म्वायेमगाःनि धकाः तकं धायेफइमखु । शायद वया शरणय् वःपिं मनूतय् जक रक्षा जूसा गाः, मेपिं प्राणीपिनिगु रक्षा यायेगु वया सामथ्र्य दुने मलाः । गःपः चबुनाः नं प्राण त्वतेमफुम्ह फइचिया म्ह बँय् फाताफातापुलाच्वनी, लिक्कसं बौद्धतय् भजन यानाच्वनी — “लोकनाथ याहुने जगत उद्धार”।

बाखनय् ला जिं करुणामय मछिन्द्रनाथयात थन नेपालय् वा मगानाः कामरुपकामाख्यां थनया प्राणीया रक्षा यायेत हःगु धकाः ब्वनातयागु । तर यथार्थ ला दँय् छकः छम्ह निर्दोष प्राणीया बलि बिउगु स्वयेत हःगु थें खनेदत । वा वःसां मवःसां कमसेकम छम्ह प्राणीया हत्याया कारण व साक्षी ला जुयाबिइमाःगु दु झी दक्वस्या करुणानिधान श्री करुणामय लोकेश्वर ।

बुंगद्यःया जात्रा त्यलकि छपुचःचा बौद्ध विद्यार्थीपिं थ्व विषयय् गनथन याइ । माःपिं सुम्क म्हुतुइ धौफिनाच्वनी, म्वाःपि. त्वारात्वारा हाली, उकिसं असम्बन्धित मनूत बौद्धतय्त हिस्यायेथें लाःथेपाःथे धयाहइ । स्याम्हसिया ल्हातिइ किउगु हि लखं सिली, तर बुद्धधर्म, बुद्धया शिक्षा, बुद्धधर्मया दुने सुलाच्वंगु दर्शनय् किइगु कलंक छुकिं सिउसां वनीमखु । बुंगद्यःया जात्राय् पशुबलि बिइमजिउ धइगु खँ वल कि विशेष यानाः नेवाः समाजय् नितास्वता खः ल्वाकाछ्यानाः खँ स्वतुमतुस्वयेकाः थः त्याःगु तर्क तइ । उकिं थन अज्याःगु खँयात बुँदागत रुपं चर्चायायेगु बेश जुइ ।

बुद्धधर्म व शाकाहार । संसारय् बुद्धधर्मधइगु ला मनइपिनिगु धर्म मखु, अले ला मनइपिं दक्वं बौद्धधर्मावलम्बीत नं मखु । थ्व निगु अलग अलग खँ खः । अथे हे प्राणी हिंसा यायेगु व ला नयेगु खँ छधीचिनाच्वंसां छता हे मखु । ला मनयेवं तुं वं हिंसा मयाः धइगु जुइमखु । ला नये यः हिंसा याये मयःला धकाः कचिगु तर्क बिइपिं व थम्हं ला नयाः नं दक्वकथंया पशुहिंसा बन्द यायेमाः धाइपिं नं मदुगु मखु थन । प्राणी हिंसा मयातकि ला नयेगु दइमखु धकाः धायेगु वा तप्यंक संसारया दक्व मनूत शाकाहारी जुइ नु धायेगु बांलाःगु आदर्श खः । तर बौद्धत मध्यममार्ग लिइपिं जूगुलिं ला नयेगुयात विरोध मयासें नं आःयात प्राणी हिंसायात स्वीकार मयाये । आःयात थुलि धाये थःगु इच्छाया निंतिं प्राणीयात उद्देश्य तयाः हिंसा मयायेगु बुद्धधर्म खः ।

मांसाहार व पशुबलि । ला संसारय् न्ह्याथासं नयेगु दु, अमेरिकानिसें जापान तकं । तर अन पशुयात अव्यवहारिक व अस्वस्थकथं अधिकतम शारीरिक दुख बियाः स्यानाः जिमिसं द्यःयात लय्ताकागु धका धायेगु याइमखु । थःगु लाहि नयेगु प्याःचाःयात लंकेत सुं द्यः अथवा धर्मयात किकेगु दइमदु । पशुबलियात धर्मया नां बियाः लिपाया पुस्तायात व ज्या परम्परा धकाः यायेत बाध्य यायेगु अले अथे मयाःसा अथे जुइ थथे जुइ धकाः मानसिक तनाव बिइगु अधार्मिक ज्या खः । अथे पशुबलि बियाः द्यः लय्तायेकीपिन्सं थः मांबौ वा काय्म्ह्याय्या बलि बिइलाकि मबिइ छकः बिचाः यानास्वयेमाः ।

आः मू खँय् प्रवेश जुइ, बुद्धधर्म व पशुबलि । वंगु २५००दँ दुने बुद्धधर्म व दर्शनय् तःगु कथंया परिवर्तन वयेधुंकल । ईकथं महायान व वज्रयान धकाः विकास जुयावल । इतिहासय् १८गू निकाय दूगु खँ झीसं ब्वनावया । दक्वं बुद्ध शिक्षा वा उकिया हे ब्याख्या खः । अथेसां सुनांनं बुद्धधर्मया आधारभूत शिक्षाया खँ ल्हाइबलय् प्राणी हिंसा यायेमते धाःगु खँयात ल्वःमंकीमखु । बुद्धधर्म व पशुबलिया ला गुगुं कथंया नं स्वापू दइ धइगु कल्पना तकं नं यायेफइमखु । 

बुंग द्यःयाथाय् पशुबलि बियाः द्यःयात लय्तायेका च्वंगु मखु मनूतय्त बुद्धधर्मपाखें पितनाच्वंगु थें च्वं । बुंगद्यइके वनीबलय् बुराबुरित निपाल्हाः प्यपुंकाः धयाच्वनी, करुणामय शरण, जिमित रक्षा यानाबिज्याहुँ । तर थज्याःगु दृष्य आःयापिं ल्याय्म्हल्यासेतय्त पचेजुइमखु । गुम्ह करुणामयं थःगु खःक्वय् विनाअपराध चिलिचिलियाकाः स्याकाच्वनेमाःम्ह पशुया ला रक्षा यायेमफु, झीगु रक्षा गय्यानाः याइ धकाः तंचायावनी, धर्मय् आस्था दूगु नं न्हनावनी । 

बुंगद्यःया खःया घःचालय् बलि बिइपिन्सं गनं नं बुद्धधर्मयात पाचिउँगु खनेमदु । बुद्धधर्मया विद्यार्थीया नातां छुं नं यानया शैद्धान्तिक पक्षयात जिुगु सम्मान व श्रद्धा दु । वज्रयान धइगु नेवाःतय्गु जक पेवा मखु । संसार न्यनेधुंकूगु वज्रयानय् गनं थथे बलि बिइम्वाः, मेमेपिनिगु व हे यानय् थज्याःगु क्रुर निर्दयी ज्याया अनुमति मदु धाःसा झी वज्रआचार्यपिन्सं जक गथे थुकियात बौद्ध तायेकल? गुम्हस्यां कर्म भिंगु याःसा उकिया भिंगु फल वइ धकाः विश्वास याइमखु वयात गथेयाना बौद्ध धायेगु, बुद्धं धाःगु न्यनेगु सा ला खः बांलाक दयेकूसा, ढंग मिलेजुइक साःसा गुबलें क्वःदइ हे मखु । अले व द्यःयात हि त्वंकाः नं ला द्यःखः क्वःदःगु दु, उकिया दोष व द्यवं काल ला? जब “थःगु मत थः हे जु” धाइपिं मनूत रुढीबादया प्वालय् दुहाँ वनी, वयात बौद्ध धयाच्वनेगु हे नं पाय्छि मजुल । थ्व ला १२ वर्ष रामयण ब्वंकाः नं सीता सुया कलाः धकाःमसिउगु खँ जुल ।

झीसं ब्वनातयागु दु, बुद्धया इलय् बेदया बह कयाः खुब पुशबलि बिइगु चलन दुगु खः । उमि नं थी थी त्वह तयाः द्यःयात लय्तायेकेगु धकाः हे बलि बिइगु खः । बुद्धं उमित लँ क्यनाबिज्यात । थौं वयाः वेद ब्वनीपिन्सं नं थुइके धुंकल थ्व गलत खः धकाः तर झी थःत बौद्ध धयाच्वनापिं धाःसा बुद्धं धर्मचक्र प्रवर्तन यायेन्ह्यःया युगय् च्वनाः बुद्धया नां कयाच्वना । 

झी विदेशीतय्त नेपालय् बुद्ध जन्मेजूगु धायेदत कि झी किसिन्हाय् जुइ । तर उमिसं सिउ, नेपालय् हे बुद्ध जयन्तिकुन्हु सलंसः पशुया बलि बिइ धकाः अले उमिसं थ्व नं सिउ, बौद्ध कर्मकाण्डय् तकं पशुबलि ज्वनाच्वंगु दु नेपाःया बौद्धतय्सं धकाः । बुंगद्यःया जात्राय् पशुबलियात कयाः थी थी विदेशी विद्वानतय्सं नं च्वयातःगु लुइकेफु । छु उमिसं झीगु थ्व बुद्धधर्मयात सम्मानया मिखां स्वल जुइ ला? संसारय् बुद्ध धर्म गन गन न्यनेधुंकल, बुद्धया दर्शनय् सुख शान्ति व सुन्तुष्टी दुधकाः मनूत धमाधम बौद्ध जुयावयाच्वंगु दु, झी बुद्ध जन्मेजूगु देय्या बौद्धतय्सं फइचिया गःपः म्वयेहिलेगु त्वःतेमफुनि । 

देसय् ततःधंगु परिवर्तंन वयेधुंकल तर “पाणाति पाता...”धकाः धाइपिं बौद्धत स्वय्म पशुबलिया मतियार जुया सिँन्हाय् ब्वयाच्वंगु दु । प्रथा, परम्परा व चलनया दथुइ भेद थुइके मफयाः नं झीसं पशुबलि क्वबियाच्वनागु जुइफु । झीगु समाजय् न्हापा न्हापा दासप्रथा व सतिप्रथा थज्याःगु यक्व खँत दयाच्वंगु खः, तर थौं व बाखं जुइधुंकल । आः न्हापांनिसें यानावयाच्वनागु धकाः भौचित चिनाः सरादे याइपिन्त ला गथे धाये, तर न्हूगु इलय् न्हूगु बिचाः वयेगुयात सुनां पनेफइमखु । समाजं हे नालामकाइकथंया चलन धकाः सातुमतुसाला यंकाच्वन धाःसा व चलन समाजं पिने लाइ । 

आः नं बलि मबिल कि छु विपत्ति वइ धकाः अन्धविश्वासया लिउलिउ वनीपिं बौद्धत झी गाक्कं दु । न्हूगु खँ छकलं दक्वसित पचेजुइमखु । ई काइ, तर न्हूगुयात महसे मगाः, पुलांगु बांमलाःगुयात मत्वःतुसे मगाः । पशुबलिया हे मखुसा थौं बुद्धधर्मय् पशुबलिया बिरोध यायेनु । गलतया विरोध थौं छम्हस्यां याःसा गाः, कन्हय् छपुचः जुइ । थौं झी न्हूगु हयेत तयार जुइफत धाःसा झीगु बुंगःद्यःयात सुनांनं पतिं धस्वाकाः प्राणीहिंसाया हेतु जुल धकाः आक्षेप यायेथाय् ल्यनाच्वनीमखु । 

थज्याःगु खँय् झी बौद्ध विद्वानत लिउने हे तिनि । राष्टिय अन्तराष्टिय सभा सम्मेलन व सेमिनारय् जिमि बौद्धतय् अथे दु थथे दु धकाः धयाजुइपिं झी विद्वानतय्सं थ्व विषययात कयाः तछ्यानाः नवाःगु न्यनेब्वनेमखंनि । म्हुतुं मधाःसां आखलं नमवाकूसां वय्कःपिनिगु नुगःमिखां ला अवश्य थ्व बौद्ध ज्या मखु धकाः चायेकाच्वंगु दु जुइ । ई वलकि वय्कःपिं नं बुलुहुँ नवानाहइ, बुद्धधर्म धाथेंगु बुद्धधर्म जुयाः मेगु द्वलंद्वः दँ तक म्वानाच्वनी । आःयात थुलि हे जक आश काये ।

च्वसु मुना

1987
1987 —  त्याःबू (चिबाखं), सुकुन्दा ल्याः ३
1987 01 1 - सिभिलाइज्ड जुयादिसँ (ध्याचु च्वखँ) सँझ्याः दँपौ

1995
1994 02 17 — एस्पेरान्तो : थ्व नं भाय् खः
1998

1998 08 29 — नेपालभाषाया टीचर छम्ह माल
1998 09 02 — नेवाः परिवशया प्यताजि अभिव्यक्ति (काष्ठमण्डप)

1998 09 16  — मोहनिबलय् पिदनीगु यलया गं प्याखं
1998 09 26 — झिंन्याम्हसियागु हाथ्याय् कुनाच्वंपिं नेवाःत
1998 10 17 — भूप आर्ट परिवारयागु कलाब्वज्या
1998 12 25 — बंगलादेशी कलाकारतय्गु कला

1999

1999 11 02 — कुँया माध्यमं जूगु रंजीतया सिर्जना
1999 11 07 — स्वनिगःया प्राचीन कला : पौभा
1999 11 20 — नेपाभाषा आन्दोलन व खय्तय्गु बाय् व्यवस्थाया विरोध
1999 01 07 — सम्पूर्ण नेवातय्गु उत्थान यायेगु खःसा
1999 01 21 — हानं राष्ट्रिय कला ब्वज्या जुइन
1999 01 24 — सुकुम्बासीतय्त थःथःगु छेँ दान बियादिसँ
1999 02 02 — बांलाः व बांमलाःया दथुइ राष्ट्रिय कला ब्वज्या
1999 01 03 — जितः नेवाःभाय् पढेयायेमवः, बोलेयायेमवः (विश्वभूमि)
1999 02 22 — नेवाःभाय् रोमन लिपिं च्वयेमाल (विश्वभूमि)
1999 02 09 — समीक्षा : प्याखंयागु मखु स्वकुमिपिनिगु

1999 02 11 — कुँया माध्यमं जूगु रंजीतया सिर्जना
1999 02 14 — जे आर्ट ग्यालरीइ ५३म्ह युवा सिर्जकत
1999 02 21 — थी थी शैलीया समष्टिमूलक कला अभिव्यक्ति

1999 03 07 — नेवाःतय्सं निर्णय यायेगु ई वल (विश्वभूमि)
1999 03 12 — यमाःसा जातयि स्वायत्तता वल!
1999 03 13 — न्यवः न्ह्याकातःम्ह माधुँ व मिसा स्वतन्त्रता
1999 03 25 — साय्मितय्गु गुथिइ छाय् खय् भासं व्यवहार? (पौ, राजेन्द्र मानन्धर)
1999 03 26— डन व ट्रेकासयागु ए नाइट इट द ओपेरा
1999 03 28 — नेवाः जनजाति खः वा मखु धइगु सवालय्
1999 04 05 — स्वनिगःया परिवेशं न्ह्यःने हःपिं निम्ह कलाकारत
1999 04 11 — नेपाल आर्ट काउन्सिल बृहत कला प्रदर्शनी व उकिया लिच्वः
1999 04 23 — नेवाः विविधतायात हाथ्या — कृत्रिम श्रेष्ठकरण
1999 06 02 — किरणलिसें वःगु पेरसया पहिचान
1999 06 13 — सर्बोच्चया भाषा फैसला व संचार माध्यम
1999 07 06 — कलाप्रेमीया मिसा व श्रुतीया तिसा

1999 07 19  — पचलि भैरवया प्याखं थुकथं क्वचाल

1999 09 08 — नेपालभाषा स्नातकोत्तरया झिंच्यादँ

1999 10 01 — संस्कृतिविद् शंकरमान राजवंशी मयदेवं
1999 10 15 — ब्रुकलनिय् जूगु सेन्सेसन कलाब्वज्या
1999 10 24 — झी मानवअधिकारबादतिय्त पौ छपौ

1999 11 07 — स्वनिगःया प्राचीन कला पौभाः

1999 10 27— जात्राया द्यःपिनि ख्वाः फस्वःगु खँय् (पौ)

2000
2000 03 31 — शुक्रबार तँसापौयात छता निता सुभाव (पौ)
2000 04 09 — प्रशान्तया अकाझाकां त्वाःदःगु कलायात्रा
2000 05 07 — नेपालभाषाय् धातु क्वःछीगु समस्या बारे
2000 05 11 — मेम्हछम्ह मिसा कलाकार — देविना मल्ल
२०००.०५.१२ — नेपालभाषाया पलायनवाद िअवधारणा
२०००.०५.१२ — जापानय् अप्वयावयाच्वंगु पारिवारिक आत्महत्या
२०००.०५.१३ — हलिमलि सिरपाः समिति : छगू म्हसिका
२०००.०६.१५ — इन्टरनेटया वयस्क लागाय् मस्तय्गु राज
२०००.०६.१६ — नेपालभाषा पत्रकारिताय् विज्ञापन
२०००.०६.२३ — विविधतां जायाच्वंगु नेपालभाषा व्याकरण
२०००.०६.२७ — आन्तरिक शरणार्थीतय्त लसकुस
२०००.०८.०६ — बुंगद्यवं छ्वयाहःगु पौ
२०००.०८.१३ — जनजाति खः भर्सेज जनजाति मखु फुटबल
२०००.०९.०१ — सापारु, ख्यालः व चक्रब्यूह
२०००.१०.१६ — स्वगिगलय् च्वंगु विश्व सम्पदा खतराया धलखय्
२०००.१०.२४ — हानं शंखधरया नां कायेत्यल
२०००.११.०४ — लोकदर्शनजुया न्वचुया खँय् (पौ)

2000 12 05 — जापानय् अप्वयावयाच्वंगु पारिवारिक आत्महत्या

2001

2001 08 22 - स्वयम्भुया हिलावंगु ख्वाःपाः

2002

२००२.०२.२४ — झीगु ई ब्वनेधुंकाः –पौ)

2002 03 01 - नेपाली साः छ्यलेमखगला आः? — ११२२ सिल्लागा २

२००२.०३.१५ — छ दलित जि दलित
२००२.०७.०८ — बौद्धतय्गु थ्व असभ्यता (पौ)
२००२.०९.१९ — कुमारी प्रथाया विरोध याःगु हे खः (पौ –नेवाःपोष्ट)

2003

2003 01 10 — झीसं मयाःसा सुनां याइ?
२००३.०२.१२ — सुनां धाल मखु, छुु धाल मू खँ जुइमाः

2003 03 01 — नेपाली साः छ्यलेगु मखुला आः?
२००३.०३.२१ — लः लः जक मखु राजनीति नं खः
२००३.०४.११ — नेवाः जनसेना, जातीय स्वायत्तता व माय्बिलिचा —२०५९.१२.२८
२००३.०४.२८ — माइक बां
२००३.०५.०२ — आः जन आन्दोलन सुनां याइ?

2003 05 13 —
2003 07 03  — ग्व झीगु स्थानीय निकाय?
2003 07 10 — सर्वोत्तम श्रेष्ठ प्रवृति व विरोधया जुलुस

2003 09 14 — सोह्र सराद यानादिसँ

2003 10 12 — छु नेवाः आन्दोलन बुइगु युद्ध खः ला?

2003 10 21 — भिंतुना रयालीइ उछृङ्खलता मदयेकेमाल
२००३.११.०३ — राष्ट्रिय मान्यता वल — आः छु यायेगु?

2003 11 14 — दिपंकर लिथ्यंगु बाखं

2004
२००४.०१.१८ — सन्ध्या टाइम्सय् ब्वलंगु डायरी बिधा
२००४.०१.२७ — यलं नं न्हिपौ पिहाँ वयेमाल तर...
२००४.०१.२२ — नेपालभाषा शिक्षा व शिक्षा नीति
२००४.०३.१२ — एल्भीस व मानव अधिकार
२००४.०३.२० — हानं नेपाल एकीकरण यायेनु
२००४.०४.०४ — नेवाः खलःपुचः कुहाँ वयेधुंकाः
२००४.०४.१४ — मेलम्चीया बाखं
२००४.०४.१६ — प्रजातन्त्रया विकल्प प्रतिगमन जुइला?

2004 05 14 — झीगु विष्णुमति
२००४.०७.०९ — रथ यात्राया विरोध याइपिन्त
२००४.०८.१३ — ख्वनाया च्वलेचा व नेवाः संस्कृति
२००४.०९.१७ — आवंलि हानं थज्याःगु गबलें मजुइमा
2005
२००५.०५.१९ — कुमारी विरोधी मय्जुयात चकंपौ —२०६२ जेष्ठ ५
२००५.०९.२५ — जनतां फ्वनाच्वन येँयाःया इतिहास
२००५.१२.१८ — धाथें नेवाःत गुखे? —११२६ थिंलागा ३
2006
नेपाःसः
२००६.०७.०९ — ल्वाकःबाकः आन्दोलन नेवाःतय्गु
२००६.०६.०१ — हाकुगु न्हि : तुयु मजूनि
२००६.०६.०८ — अपराधीतय्त कारवाही या
२००६.०६.१५ — दल व नेतातय्गु संसद मोह
२००६.०६.२२ — संविधानसभाय् नेवाःत (नेपाःसः)
२००६.०६.२९ — संघीय गणतन्त्रय् नेवाः स्वशासित लागा (नेपाःसः)
२००६.०७.०६ — राजाया सम्पत्ति सार्वजनिक जुलकि (नेपाःसः)
२००६.०७.०९ — ल्वाकःबुकः आन्दोलन नेवाःतय्गु

2004 07 18 — लगंख्यःया पुखू द्यःने विजनेश कम्पलेक्स
२००६.०७.२० — नागरिक समाज न्ह्यःने वयेमाल (नेपाःसः)
२००६.०७.२७ — जातीय स्वयत्तताया शत्रुत (नेपाःसः)
२००६.०८.०३ — सेनाया हतियार व हतियारया सेना (नेपाःसः)
२००६.०८.१७ — आन्दोलनया घाइतेतय्त राहत (नेपाःसः)
२००६.०८.२४ — पेट्रोलियम पदार्थया राजनीति (नेपाःसः)
२००६.०८.२५ — नेवाः देय् गपाय्धं जुइ? — २०६३ भाद्र ९
२००६.०८.३१ — मस्यौदा संविधानय् जनजातिया सवाल (नेपाःसः)
२००६.०९.०७ — क्रान्ति हे यायेमाल ला? (नेपाःसः)
2010

2013 01 08 — चैनमदु चैनपुरयात २

1010 01 15 — चैनमदु चैनपुरयात ३
2010 06 27  — सिथिनखः धुंकाः हनेमाजिगु नखः
2010 07 15 — थःगु तुतिइ पा वाइपिं
2010 11 04 — शंखधरया चर्चाय् फुनाच्वंगु नेवाः शक्ति
2010 11 18 — भिंतुनाया राजनीति

2011
2011 02 04 मंकाः संघर्ष समितिया ताःचा सुइके? ११३१ सिल्लाथ्व १

2011 11   ? — प्रधानमन्त्रीया न्हूदँया सन्देश

2012
2012 10 26 - फ्रान्सया ग्रेजिल्योनय् एस्पेरान्तो शिक्षा

2013
20131004 - चिनाखँ पियाच्वंगु चिनाखँ मुँज्या
2013 गन बुद्ध बुल अन बुद्ध बुत (Naali)
2013 06 02 खँक्व सक्व, दक्व सक्व
2013 06 03 खँक्व सक्व, दक्व सक्व (II)
20130906 नेवाः सफू व ममःचा
20130913 ब्रिटोनतय्गु मांभाय्या संघर्ष
20131004 चिनाखँ पियाच्वंगु चिनाखँ मुँज्या (date could be wrong, 04 was saturday)

20131108 नेपाल संवत्, नेवाः संस्कृति व खिलराज रेग्मीया सम्बोधन

2014
20140117 मीनाया लक्ष्मण रेखा नारीबादी मिखाय्
20140213 - दिलशोभा, बालकल्याण व नेपाली मेडिया
2014 सिच्चुगु सिक्किम (Naali)20140418 भारतया बौद्धकलाया दसु साँची स्तुप
20140725 कामाकुराया बुद्ध
20140919 कारलाया बौद्ध गुफा
20141013 स्वचाः घःचाः दुगु रथ – बुद्धधर्मय् भिक्षु...
20141123 लुम्बिनीइ न्ह्याःगु अन्तर्राष्ट्रिय बौद्...

2015

201501 दुन... छेँ छखा
20150102 प्रेमं जाम्ह प्रेममान
20150122 प्वहेलां बूपिं नेपालभाषा च्वमि, भाषासेवी,...
20150402 मिस्तय्त एसिड छ्वाकाः जातीय विभेद तंके धा...
20150409 यलया ऐतिहासिक सम्यक महादान लिफः स्वयाः
2015 04 17 रापया ताप
20150424बुद्धधर्म, करुणामय व पशुबलि
20150506 नेवाःयात माःबलय् नेवाःत मजाःसा सु जाइ?
20150511 भुखाचय् नेवाः छेँ
20150526 गैरकानूनी छेँ थुनीगु कानूनी हैसियत
जिगु मदंगु छेँ
10150614 भुखाय् पण्डितत व स्वनिगःया भविष्य
20150626 क्षमापुजा, जितः क्षमा यानाबिउ
Chhaupadi sheds are still alive in Far West
20150701 नःलि साहित्य दबुलिइ भुखाय् साहित्य
20150709 हरि पराजुली, मिसा अधिकार व सामाजिक मिडिया...
20150710 साइकलय् स्वनिगःया सम्पदा
20150726 एकल भाषाको उपनिवेशमा भाषिक न्याय र एस्पेर...
20150728एसिडमा जलिरहेको विश्व
20150728 रंगमञ्चमा घरेलु हिंसा...सम्बोधी
20150801 जिगु मदंगु छेँ
20150807 छाउपडीया जीवन
20150809 राहतया लुखा
20150819 “तथागत”या देसय् बुद्धया अपमान
20150820 ओलीको बोली, बुद्धको शिक्षा र धर्म निरपेक्...
20150829 ख्वनाया च्वलेचा व नेवाः संस्कृति

September (5)
20150904 गन वने धयां गन थ्यन का
20150910 नेवाः नेतृत्व व नेवाः राज्यया म्हगस
20150916 नेवाः बौद्धत व धर्मनिरपेक्षता
20150918 सफू ब्वज्यानिसें सफू ब्वज्यातक
20150927 जनतां फ्वनाच्वन “एकीकरण”या इतिहास
20150128 ल्हासापाको — मञ्जुश्री लाकि सरस्वती ?
20150301 गबलय् चायेकीथें बौद्ध सफूधुकू ?

• 20150306 जहाज गयेगु सहास
• 20150330 मतिना तनाच्वंगु भ्यालेनटाइन कविता

• 20151015 नेपालभाषाया रिभाइभिङ यायेत्यल ला?

• 20151022 एक पहिचानविरोधीलाई भोटोजात्रा देखाउन

• 20151016 - स्वेतलाना एलेक्सिभिचयात नोबेल साहित्य स...

• 20151113 भिंतुनाया राजनीति
• 20151115 एलोराया मतिना
• 20151120 - संकल्प उपन्यासय् छपुलु
• 20151127 - नसंफाःगु नसंचा

• 20151016 - स्वेतलाना एलेक्सिभिचयात नोबेल साहित्य सिरपाः

2015 04 17 रापया ताप

प्रतिक्रिया

राजेन मानन्धर

नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् उपन्यासया न्हूगु ख्वाःपाः मखनाच्वंबलय् झी सकस्यां यःम्ह मथुरा साय्मिया न्हूगु उपन्यास पिहाँ वयेत आय्बुयाच्वुं अवस्था । आखिर पिहाँहे वयेमाल गंकी धुस्वा वसुन्धरा प्रतिष्ठानया ज्याझ्वलय् ।

उमेर बौ सरह जूसां दाइ धायेबलय् सतिइगु अनुभव बिउ, अथे जुल कि मनय् लूगु खँ धायेत नं अःपुइ । नकतिनि नकतिनि नेपालभाषां ब्वनेसःबलय्निसेंया जिमि छम्ह च्वमि मथुरा दाइ । धाथें उबलय् उबलय् निसें जि वय्कःया फाय्न । छु जादु दु मसिउ, शब्द नं सामन्य जुयाच्वनी, घटनाक्रम नं अज्याःगु छुं उत्तेजक वा रमरम त्वःतीगु जुइमखु, तर नं वय्कःया वर्णनशैली पाखें जि न्हापांनिसें प्रभावित जुयावयाच्वना । ब्वनास्वःसा सामान्य जूसां अथे अःपुक च्वयातःगु जुइमखु, हरेक शब्द, बाक्यांश, अल्पविराम, पूर्णविरामतकया महत्व दयाच्वनीगु वय्कःया लेखन । थुकियात हे वास्तवय् कला वा सिर्जना धाइगु जुइ । दक्वसिके गन दइ अज्याःगु, दइगु जूसा दक्वं मथुरा जुइ, अले मथुरा सुं हे जुइमखु ।

ब्वने धकाः यां काकां छकलं हे ब्वने सिधल । ब्वंसां निसें छुं च्वयेगु मतिइ वयाच्वंगु ला खः, हानं गथे धाये थज्याःगु खँ धकाः नं मनं मनं धयाच्वना । मतिइ तयातयेगु स्वयाः थःत ताःगु खँ छता निता धया हे छ्वयेगु वेश जुइ तायेकाः थुकि तक धायेगु आँट यानाच्वना ।

मेमेगु वय्कःया बाखं वा चिकीहाःगु उपन्यासय् थें थुकिइ नं यक्व पात्र मदु, यक्व घटनाया घारांघुरुं मदु, फुटबल म्हितीबलय्या गुलजार मदु । छगू शान्त, यक्व गतिशिलता मदूगु यक्व संख्या नं मदूगु परिवार । उपन्यासया लगभग दक्व खँ थन हे जक सिमित जुयाच्वंगु दु । उकिसं नं यक्व ला छम्ह पात्रया द्यनेगु क्वथाय् हे जक लिकुं । तर नं अन यक्व खँ जुयाच्वनी – अन दुम्ह छम्हयां छम्ह पात्र व अन यखानातःगु छपाः किपाया दथुइ यक्व आत्मीयता, आकर्षण, मतिना अले अन्तरद्वन्द्व नं ।

छम्ह वैंशय् भाःत मदयेकाच्वंम्ह मिसाया राप – म्हया, मनया राप । पनां पनेमफइगु, तिना तिइ मजिउगु विछोडया वेदनायात खँया खँय् हे च्वमिं झीत अनुभवयाकातःगु दु । छगू न्हूगु अनुभूति थुकिं बिउगु दु ।

नीति, आकार व सेठया खनेदयाःनं मनेमदइकथंया द्वन्द्व, आत्माभिमान, समर्पण व प्राप्ति अले सामाजिक दायित्वया लडाइयात अःपुक्क सामान्य घटनाया जक रुप बियाः दुने वयाच्वंगु अदृष्य सुनामियात हिसिचा दयेक हे कनायंकाच्वन । व सुनामि आखः आखः दथुइ लुयावयाच्वन, आखलय् धाःसा तप्यंक खनेथाकुइफु, कमसेकम उकिया गहिराइयात आंकन अन व्यक्त जुयाच्वंगु शब्द, वर्णन यानातःगु घटनाक्रम शायद यथेष्ठ मजुइफु सामान्य पाठकया लागि ।

मेगु लडाइ आत्माभिमान व रापया लडाइ खः । नीतिया अडान च्वछाये बहजू, थ्व खँ धयाच्वने म्वाः । अथे खयाः नं थन वया आत्माभिमान सेठया न्हयःने व आकारया न्ह्यःने उलिउलि हे क्वातुयामबिउसा खुसि न्ह्यायेत अःपुइगु जुइ । नीतिया न्ह्यःने निता खँ दु – आत्माभिमान व राप । वं रापयात क्वत्यलाः (अथे धइगु म्हया रापया जक खँ मखु) आत्माभिमान ल्यःगु ला बांलाः, आदर्शया ल्याखं नं मिसा स्वतन्त्रताया ल्याखं नं । तर अनथाय् आकारया मखुसां नीतिया माजु ब्वाःजु अले थःमचाया आवश्यकतायात नीतिं गन थ्यंकी धइगु न्ह्यसः पाठकया न्ह्यपुइ चाःहिला हे च्वनीगु खनेदु । ब्याहा मयासें च्वनेगु हे नीतिया नीति जूसा वं आकारयात पियामच्वनीगु जुइ, मतिनां जाःगु तं नं मक्यनीगु जुइ । अथे धयां थःम्हं गुगु अडान ज्वंगु खः, उकियात खितुंगालय् हे क्वफायेम्वायेक गनं ताहा नं सिइगु, कथि नं त्वमधुइगु छुं विकल्प वःगु जूसा दक्व ब्वमिपिं लय्ताइगु जुइ । गुगु खं लुचियात माः धकाः वया ब्याहा थम्हं न्यायेका बिल व थःत हे धाःसा मदुसां जिउ धायेगु ध्यबा दतकि दक्वं जिइ, राप फयेगु धइगु ध्यबा मदुपिनि जक थाकुइ, ध्यबा दुपिनि रापया व्यवस्थापन जुइ धकाः गनं नीतिं थुइका च्वन ला धकाः नं ब्वमिपिन्सं तायेकेफु ।

नीतिया न्ह्यःने निगु विकल्प नं उलि ल्यये अःपु मजू । वं यदि माजु बाःजु त्वःता धरानय् वंसां वया मदयेधुंकूम्ह भाःतया परिवारप्रति जिम्मेवारी पुमवनीगु अले आकार थःगु परिवार व बनेज्या त्वःता नीतिया छेँय् च्वंवंसां वयागु थःगु परिवारप्रति जिम्मेवारी पुमवनीगु असमञ्जस्यताय् लेखकं दक्वसितं ल्वइगु रामवाण विन–विन उपाय न्ह्यने तयाबिइगु थाकुइगु खँ दक्वस्यां सिउ । उकिं समाधान विहिन समाधानय् बाखं क्वचाल । थ्व समाधान हरेक पाठकं थःगु क्षमता व धरातल कथं थम्हं हे लुइकेगु भाला च्वमिं बियादीगु तायेका ।

अथे खयाः नं बाखंया अन्त्यया बांलाःगु पक्ष आःयात थ्व हे खः कि आकारं हानं नीतिया प्रस्तावयात थःगु छेँ व बनेज्याया मागयात लथ्यानाः गथे खः अथे हेस्वीकार हे यानाबिउगु जूसां उकिं गुगु अस्वाभाविक नाटकीयता हइगु जुइ । उकियात नं थौंया थ्व पितृसत्तात्मक समाजया यक्व ब्वमिपिन्सं स्वीकार यायेथाकुइगु सत्यतायात नं च्वमिं ल्वःमंकुसे बाखं न्ह्याकूगु धाःसा बांमलाः धायेफइमखु ।

च्वमिया न्हापान्हापायागु बाखं उपन्यासथें थन नं पौ छगू सुन्दर पक्ष जुयाबिउगु दु । शायद व निपौ स्वपौ लिकाना बिउसा थ्व रापया राप म्हो हे नं जूवनेफु । थ्व पौत थन दुबिनाच्वंगु जीवनया सुन्दर असुन्दर पक्ष, छगू यथार्थ खः । च्वमिं गुलि अःपुक्क न्ह्यब्वयादिल ।

अथे हे जूसां उपन्यासया उत्तरार्धय् धाःसा व मथुरा साय्मिया लय, मिठास व बहाव गनं गनं धलमल जूगु अनुभव ब्वमिपिन्त जूगु दु । मधासेच्वनेमफुत, नीति व आकारया खँ नीतिसम्मत जुइमखंगु जक मखु, आकार हे नं कायेमखन । थज्याःगु लिच्वः ला वय्कःया बाखं उपन्याासय् तःकः हे स्वयेधुनागु खः । तर वय्कलं थ्व हे नियति नं पात्रतय्त हथासं क्वचिंका जकं बिउगु खःला धकाः धायेमायेकाबिल । याकनं सिधयेकेमालाः ला च्वच्वं उसिचाःगु थें हे अनुभव जुइफु पाठकपिन्त ।

थन फिल्मया स्क्रिप्ट च्वयेथें व स्वस्थानी बाखं च्वयेथें उपन्यास च्वइपिनिगु न्ह्यःने भाषाया ल्याखं थ्व छगू यक्व लिपा धाथेंगु उपन्यास जुयाःदंवःगु दु, थुकी सुनां शंका याइमखु । तर मथुरा साय्मि नेपालभाषा आख्यान ख्यःया औसत च्वमि मखु । वय्कःयात औसत जुयाच्वने नं मल्वः आः । मल्वः छु, अधिकार हे मदु धाःसां पाइमखु । धयाच्वनेम्वाः मथुरा लिसे स्वाःगु हरेक उपन्यास, बाखं जक मखु आखः आखलय् ब्वमिपिन्सं मथुरा मालाच्वनी, उमिगु मथुरायापाखेंया आशा मेमेपिं स्वयाः यक्व हे यानाच्वनी । अज्याःबलय् वय्कःयात थःत फुक्कसित धाःधाःगु इनाच्वने थाकुइजुइ, थ्व स्वभाविक खः । मथुराया उपन्यासय् मथुरा मदु थ्यंक धाल धाःसा ला अन्याय हे जुइ, बरु जिमिगु वय्कःपाखें बरु यक्व आशा जुयाच्वंगु जुयाः न्ह्याक्व बिउसां काइपिं सन्तुष्ट जुइमफयाच्वंगु तक धाःसा मपाइ ला धयाथें च्वं ।

Published in Sandhya Times on 2014 04 17 "Heat of Raap"

रंगमञ्चमा घरेलु हिंसा...सम्बोधी

रंगमञ्च

राजेन मानन्धर
नयाँ सहश्राब्दी, खुल्ला बजार, यौन स्वतन्त्रता वा त्यस्तै जुन नाम दिएर पनि यौन र यौनिकतालाई बजारमा बिक्ने बिकाउने वस्तु बनाउन पाएर हामी छाती फराकिलो पार्दैछौं । सयौ वर्षदेखि हामी यति हुन नपाएर छटपटिरहेको जस्तो देखायौ । र अहिले यो सब पायौं अनि खुशी भयौं पनि । योसंगसंगै हाम्रो समाजमा भएका हामीले नपत्याएका, पन नपराएका थुपै्र मुल्य मान्यता भत्कायौं र खुबै शिक्षित, स्वतन्त्र र आधुनिक भएको धाक पनि लडायौं । तर यसै विजयोन्मादमा हामीले के के गुमायौं भनेर खोतल्न, लेखाजोखा गर्न नभ्याउँदै हामै्र वरिपरि हाम्रै घरबारीमा हाम्रो मात्र होइन मानव सभ्यताकै धरोहरलाई भत्काउने पात्रहरु हामीले जन्माइरहेको हामीलाई पत्तै भएन । थाहा छैन बलात्कार, त्यो पनि पिडितबाट विश्वास गरिएका पुरुषहरुबाट, पहिल्यैदेखि हामी वरिपरी थियो वा अहिले मात्र हामीले यो सब देख्न पुगेका हौं । गत एक दुई महिनामा विशेष गरी नेपालका विभिन्न जिल्लामा बलात्कारका घटनाहरु यति धेरै सार्वजनिक भए कि यसबाट कोही पनि अप्रभावित रहन सकेन । रंगकर्मीहरु पनि ।
आफ्नो होमवर्कको काम छोडेर पनि भाइलाई खाजा तयार पारिदिने जिम्मा पाएकी सन्ध्या । तिनै आफुले सानोदेखि माया गरेर काखमा खेलाएर हुर्काएका भाइबाट जब सपनामा पनि नसोचेजस्तो गरि बलात्कृत नै हुन पुग्छे, तिनी विक्षिप्त हुन्छे । तर पनि आफुलाई पहिलेदेखि मनपराएको व्यक्तिसंग बिहे गर्न त पाउँछे फेरि त्यहाँ आफ्नै ससुराबाट समेत त्यस्तै कुकृत्यको शिकार भएपछि मानसिक सन्तुलन नै गुमाउँछे । आफ्नो लास जस्तो जीवनको अन्त्य आफ्नै माया गर्ने श्रीमान संगै विष सेवन गरेर मुक्ति पाउन खोज्छे तर आफू भने बाँच्न र अस्पतालको शैयामा तड्पिन बाध्य हुन्छे ।
हिजोआज बलात्कार र घरेलु हिंसाका घटना सामान्य जस्तो लाग्न थालेको भान हुन्छ । दिनहुँ जस्तो अखबारका पानाहरुमा यस्ता घटनाका समाचार छापिन्छन् । अझ छाप्न नपाएका समाचारहरु कहाँ कहाँ लुकेर बसिरहेका होलान् । विशेष गरी महिला अधिकारका विषयमा संवेदनशील व्यक्तिहरुलाई यसले नछुने होइन । एक हुल महिलाहरु एक दुइदिन सडकमा ओर्लन्छन् तर तिनीहरुको घाँटी सुकाइले सरकार सुरक्षा निकाय र समाजशास्त्रीहरुलाई समेत हल्लाउन सकेको देखिँदैन, हाम्रा वरिपरि नै भेटिइने ती अपराधीहरुको मनोबल गिर्ने र समाजमा सुधारका संकेतहरु देखिने त झन् संभावना कमै पाइन्छ । यस्तोमा यो सशक्त नाटकले समाजको यथार्थ उदांगो पारिदिएको छ ।
भन्ने कुराहरु थोरै छन् । देखाउने कुराहरु धेरै छन् । दर्शकले बुझ्नुपर्ने कुराहरु झन् धेरै छन् । बलात्कार जस्तो संवेदनशील विषयलाई नाटकमा ल्याउनु चानचुन कुरा होइन  । यस्तो विषयलाई दृष्यमाध्यमद्वारा कलाकारहरुलाई नै मञ्चमा उभ्याएर देखाउनु कम चुनौतिपूर्ण कुरा होइन । यो कुरालाई बुझ्ने गरी दर्शक सामु पस्कनु र आफ्नै आँखा अगाडि घटना घटेको जस्तो देखाएर दर्शकहरुलाई बिदा दिनु जति आवश्यक हुन्छ त्यो भन्दा कयौं गुणा उक्त घटनाले दर्शकको मनमा त्यस्तो कुनै छाप नपरोस् कि यसको सन्देश नै प्रत्युत्पादक नहोस् भनी हेक्का राख्नु । अझ् त्यो कलाकारले लाइभ प्रस्तुत गर्नसक्ने र दर्शकले पचाउने हुनुपनि त्यति नै आवश्यक हुन्छ । यो सबै चुनौतीहरुमा लगभग सफल नै भएको देखिन्छ यो युवा र सिकारु कलाकारहरुको टिम । यस्तोमा पनि निर्देशकले एक हदसम्म आफुलाई सफल साबित गर्नसक्नुभएको छ । त्यो पनि नयाँ कलाकारहरुलाई मञ्चमा उभ्याएर ।
कलाकारहरु मञ्चमा नाचिरहन्छन् उफ्रिहन्छन् । अँध्यारो कोठा, कालो लुगा, कालो मुखौटा जस्ता साधनहरुले दर्शकहरुलाई उक्त घटना र त्यसको परिणामको नजिक नजिक लगिरहेको हुन्छ । उत्तेजनात्मक संगीतले पनि धेरै कुराहरु बोलिरहन्छन् । यसबिच दर्शकहरुलाई कहाली लाग्ने केही यस्ता घटनाहरुको प्रतीकात्मक संप्रेषण यसरी हुन्छ कि सामाजिक प्राणी भनिएका दर्शकहरु हाम्रो समाज कहाँ छ भनेर घोत्लिन बाध्य हुन्छन् । यी कुराहरु मनगढंगे वा उडन्ते होइनन् । हामीले नदेखेपनि नभोगेपनि समाचारपत्रहरुमा सँधै देख्न, पढ्न पाइने वा नपढी सुखै नहुने खालका दृष्यहरु हुन् जुन् हाम्रा लागि नौलो वा बिरानो भने पक्कै होइनन् ।
केही कलाकारहरुले दर्शकको मन जित्न सफल भए भने अन्य केही पात्रहरुलाई कलाकारको उमेर, स्वरले धेरै साथ पाएन । त्यो भन्दा पनि मुख्य कुरा के हो भने ती कलाकारहरु त्यहाँ कला प्रदर्शनको लागि मात्र उभिएनन् , तिनीहरु त आफुले जिउँदै आएको वा जिउन बाँकी समाजको भित्रीतहसम्म गएर त्यसको रेशा रेशा छामेर त्यसको सही चित्रण गर्न आएका थिए । यस्तो विषयमा आफुलाई ढाले जुन विषयमा मानिसहरु कुरा पनि गर्न चाहँदैनन्, आजको दिन सम्म पनि ।
हेर्दा पत्याउन पनि मुश्किल हुन्छ कि सबै कलाकारहरु नयाँ थिए । कोही कोहीको प्रदर्शनमा परिपक्वता त आउन बाँकी थियो तर पनि सबै पहिलो पल्ट मञ्चमा उत्रेका थिए भन्दा पत्याउन गाह्रो हुन्छ । त्यो पनि विशेष गरेर यस्तो संवेदनशिल विषयमा कलाकारिताका शौखिन र भरखर नाट्यकला सिक्दैगरेकाहरुलाई मञ्चमा उभ्याउनको लागि तयार पार्नु नै पनि गाह्रो हुन्छ । उनीहरुले यो विषयको गहिराईलाई बुझेर नै आफुमा त्यस्ता चरित्रहरु भर्न तयार भए । ती कलाकारहरु पुराना क्लासिक विषयमा मात्र आफुहरुलाई हराउँदैन बरु समाजका जल्दाबल्दा कुरामा आफ्ना सिर्जनाहरु पोत्छन् ।  तिनीहरुको कलामा सन्देश पनि छ अनि हाम्रो समाजका लागि खबरदारी अनि हाम्रा चेतनाका लागि दायित्वबोधमो अभिभारा पनि दिन आएका छन् तिनीहरु ।
सानै देखि कथा कविता र नाटक जस्ता विषयमा रुची राख्ने राम केएसीले पहिले केही केही नाटक मञ्चन जस्तो कामको अनुभव त बटुलिसकेका थिए तर यति ठुलो सिंगो नाटक भने बनाएका थिएनन्। तैपनि सबै नयाँ कलाकारहरुका साथमा उत्साह भर्न उनी सफल भए । उनको मात्र १५ दिनको रिहर्सलले सबै मञ्चमा उभिए पनि ।
खासै गाह्रो नै त भएन । सँधै जस्तै हो । सबै मिलेर बनायौं । सबैले मन पराइदिनुभयो, त्यसैमा सन्तुष्ट छौं हामी, उनले भने ।

तर त्यस्तो गाह्रो नभए पनि आर्थिक पक्ष बाट भने ब्यहोर्न नसक्ने भार थियो । हुन त हाम्रो नाटकलाई स्टेजमा उतार्नु नै हाम्रो लक्ष्य थियो, जसमा हामी सफल नै भएको मान्नु पर्छ । तर आर्थिक पक्ष बाट हेर्दा भने हामीलाई गाह्रो नै भएको छ । हुन त कुनै कुनै दिनमा हाउस फुल पनि नभएको होइन तर पनि प्रायः दिनहरुमा दर्शकहरु धेरै हुन सकेन । तर पनि यस थिएटरले हामीलाई धेरै सहयोग भने गरेको छ ।
कुनैबेला नेपालका मल्ल राजाहरु आफै नाटक लेख्थे र खेल्थे पनि । केही दशक अगाडिसम्म पनि काठमाडौंका सडकहरुमा डबलीमा नाटक देखाइन्थे । अब यो उहिलेको कुरा भइसकेको छ । टेलिभिजनको बलमिच्याइको अगाडि संस्कृतिको कुरा गर्नेहरुको केही लागेन । जिउँदा कलाकारहरु मञ्चमा अभिनय गरेको हेर्न बर्षौ कुर्नुपर्ने अवस्था थियो यो संस्कृतिको राजधानीमा पनि । राम्रो कुरा हो कि आज भोलि काठमाडौंमा थिएटर वा नाटकघर खोलेर नाटक देखाउने चलन बढ्न थालेको छ । पानी छिरेर पोखरी बन्ने नाचघर वा चाकरी र भनसुन गरेर मात्र पाइने प्रज्ञा भवनको भर पर्नुपरेको छैन आजभोलि सिर्जनशिल रंगकर्मीहरुलाई । अब कलाकारहरु जागिरे भएर बस्नुपर्दैन । नयाँ कलाकारहरु मात्र होइन, युवा लेखक निर्देशकहरु पनि सिर्जनाको रंगमञ्चमा होमिएका छन् ।
दर्शकहरुले मन पराएर नै त फागुण २८ देखि मञ्चन हुन थालेको यो नाटक चैत्र २१ सम्म लम्बिएको छ ।
जुन देशमा एक वर्षमा हजार बढी महिलाहरु बलात्कृत हुनुपर्छ, र त्यस देशका उपप्रधानमन्त्री जस्तो जिम्मेवाद पदमा बसेका व्यक्तिले सार्वजनिक रुपमा बलात्कारहुनुलाई सामान्य कुरा हो भन्ने आशयको वक्तव्य सार्जनिक रुपमा दिन्छ, त्यो देशमा यस्ता नाटकहरु सडक सडकमा देखाइनुपर्छ । यदि सम्भव भए यसलाई उपप्रधानमन्त्रीको कक्षसम्म लानुपर्छ ।
०००
अन्तर्राष्ट्रिय नारी दिवस एउटा यस्तो अवसर हो जुन दिन विश्वका सबै मानिसहरु एकपल्ट भएपनि महिलाहरुको बारेमा सोच्छन् । विशेष गरी महिलाहरु यसलाई आफ्नो आफ्नै ढंगले मनाउँछन् कोही हामीले अधिकार पाएनौं भनेर दुखेसो गर्छन् कोही हामी स्वतन्त्र हौं भनी कन्सर्ट गर्छन् । यसै सन्दर्भमा एक जमात युवा महिला कलाकारहरुले यसै लाई अवसर मानेर नारी दिवस नामक समूह चित्रकला प्रर्दर्शनीको आयोजना गरे ।
पाटनको नेवाःछेँ आर्र्ट ग्यालरीमा मार्च १३का दिन त्रिभुवन विश्वविद्यालयका पूर्वउपकुलपति केदारभक्त माथेमाले उद्घाटन गर्नु भएको उक्त प्रदर्शनीमा नौ जना स्थापित र उदयीमान कलाकारहरुका सृजनाले ठाउँ पाएका थिए । शारदा चित्रकार, पुष्पाञ्जली शेरचन, सरिता डंगोल, जास्मीन राजभण्डारी, सुनिता महर्जन, महिमा सिंह, प्रमिला वज्राचार्य, एरिना ताम्राकार र चन्दा श्रेष्ठले आफ्नो आफ्नो दृष्टिकोणलाई महिला, महिला अधिकार र अन्तर्राष्टिय महिला दिवसलाई बुझे र आफ्नो बुझाईलाई कलाको माध्यमबाट ग्यालरीका भित्तामा झ्ण्ड्याए । प्रदर्शनी ३० अप्रिलसम्म चलिरहन्छ ।
Published in Asmita 03, in 2015 04 15.

एसिडमा जलिरहेको विश्व

राजेन मानन्धर
विज्ञान भनेको वरदान नै हो । तर जब मानिसले मानवता बिर्सिन्छ त्यो विज्ञान नै अभिशाप हो कि जस्तो लाग्न थाल्छ । मानिसका दैनिक जीवनदेखि ठुल्ठुला औद्योगिक विकासका लागि नभइ नहुने एसिड (तेजाब)जब कोही कोही मानसिक विकृति र विक्षिप्तताका कारण अरुहरुको धनजनको क्षति गर्ने उद्देश्यले हतियारको रुपमा प्रयोग गर्न खोज्छ त्यो एसिड भन्ने वस्तु नै संसारमा नभइदिए हुन्थ्यो कि जस्तो लाग्छ । एसिडले आजसम्म कति मानिसको शारीरिक र मानसिक क्षति गरिसकेको छ त्यसको लेखाजोखा गर्न सम्भव छैन । हालसालै काठमाडौंका बसन्तपुरमा तीन जना किशोरीहरुमाथि भएको अप्रत्याशित एसिड आक्रमणले गर्दा सारा नेपालीलाई महिला हिंसाको यो क्रुररुप पुनः सम्झाइदिएको छ । यस्तो कुकार्य नेपालमा जस्तै विश्वका विभिन्न देशमा हुँदै आइरहेको छ ।
कोही कोही मान्छेहरु कसैको शरिरमा त्यसलाई कुरुप पार्न, कष्ट दिन वा कष्टपूर्वक मर्नदिन एसिड खन्याउँछन् । यसले गर्दा एसिडले छोएको कमलो छालाका तन्तुहरु खुम्चिन्छन्, बिग्रन्छन्, आकार बदलिन्छन् वा कुरुप हुन्छन् अनि त्यस्तै डढ्छन् । एसिडको मात्रा बढी भएमा छालाभित्रको मांसपेशीलाई समेत असर गर्दै हाडसमेत पगाल्ने काम गर्छ । मानिसले मानिसलाई गर्ने यो एक अमानवीय हिंंसक र पाशविक अपराध हो ।
यस्तो अपराध कुनै एक जाति, समुदाय वा देशसंग मात्र सम्बन्धित छैन । दक्षिण एशियामा यस्तो घटना तुलनात्मक रुपमा बढी घट्ने गरेको छ । दक्षिण अमेरिका, मध्य र उत्तर अफ्रिका, मध्यपूर्व तथा मध्य एशियामा पनि यस्ता देखिएतापनि, अमेरिका र युरोप जस्ता देशहरुमा समेत यसले प्रभाव पारेपनि धेरै घटनाहरु भन दक्षिण एशियाका देशहरुमा नै हुने गरेको देखिन्छ ।
यस्ता पिडितहरुलाई ठुल्ठुला सर्जिकल उपचारहरुको आवश्यकता पर्दछ । र पनि तिनीहरु पुरानो स्वरुपमा फर्कन सक्दैनन् । अझ यसप्रकारको आक्रमणको शिकार भइसकेपछि तिनीहरुले विभिन्न प्रकारका शारीरिक अक्षमता, औषधी उपचारको आर्थिक भारका साथै मनोवैज्ञानिक आघात र सामाजिक विभेद पनि सामना गर्नुपर्ने हुन्छ ।
एसिड आक्रमणको शिकार भएको मानिसहरु पहिला शारीरिक रुपमा क्षतविक्ष हुन्छन् । धेरै जसो आक्रमणकारीले अनुहारमै हान्ने गरेका छन् । क्षति एसिडको मात्रा, घनत्व र कति समयसम्म छालामा एसिड रह्यो भन्नेमा भर पर्छ । टाउको वा खप्पर, जस्तो संवेदनशिल अंगमा यसले बढी क्षति गर्छ । आँखा, कानको लोती पगाल्छ, आँखा र नाकको चुच्चो खाइदिन्छ, आँेठ खाएर दाँत देखिने र बोल्न नसक्ने बनाइदिन्छ । घाँटी च्यापिएर टाउको घुमाउन नसक्ने बनाइदिन्छ । हात खुट्टा खुम्च्याउन चलाउन नसक्ने बनाउँछ ।
यसका साथै पिडितको मानसिक स्वास्थयमा पनि यसले सिधा असर गर्छ । उपचारको आर्थिक भार त छँदै छ, यसप्रकारको आक्रमणको शिकार भइसकेपछि पिडितलाई समाजमा बस्न पनि मुश्किल हुन्छ ।
एसिड आक्रमण कुनै जाति, समुदाय वा देशका जनता बिच मात्र सिमित छैन । विश्वका धेरै देशका अपराधीहरुले एसिडलाई हतियारको रुपमा लिन्छन् । महिलालाई सुन्दर वस्तुको रुपमा मात्र देख्नेहरुले झन् यसलाई महिला विरुद्ध प्रयोग गर्ने उपयुक्त साधनको बनाएका छन् । कुनै कुनै हमलाहरु त यदि मैले तिमीलाई पाइँन भने अरु कसैले नि नपाओस् भन्ने सोचाइबाट ग्रसित समेत हुने गर्दछन् ।
विश्वका केही प्रमुख देशहरु जहाँ एसिड आक्रमणको घटना घटिसकेको छ ः अफगानस्तान अष्ट्रेलिया, बंगलादेश, बेल्जियम, बुल्गारिया, कोलोम्बिया, क्यानाडा, क्याम्बोडिया, चीन, इजिप्ट, फ्रान्स, गाबन, इण्डोनेशिया, भारत, इरान, इटली, जामैका, केन्या, लाओस, मलेशिया, म्यानमार, नाइजेरिया, नेपाल, पाकिस्तान, फिलिपिन्स, साउदी अरेबिया, दक्षिण अफ्रिका, श्रीलंका, टाइवान, थाइल्याण्ड, टर्की, यमन, युथोपिया, युगाण्डा, बेलायत, संयुक्त राज्य र भियतनाम आदि ।
एसिड आक्रमणका सम्बन्धका १३ वटा देशका ४० वर्षका दौरान भएका ७७१वटा केसका आधारमा गरिएको एक अध्ययनको आधारमा भन्ने हो भने सबैजसो देशमा (बंगलादेश र टाइवान बाहेक) पुरुषहरु पनि बढी पिडित देखिए । यद्यपि लण्डनमा रहेको एएसटिआइ नामक संस्थाले भने अनुसार ६० प्रतिशत आक्रमण महिलामाथि हुन्छ र ती आक्रमणहरुलाई मामुली मानिन्छन् ।
बंगलादेशमा संसारमा सबैभन्दा बढी एसिड आक्रमण हुने गर्दछ । त्यहाँ यस्तो बढी हुन थालेको १९८३ देखि हो भनिन्छ । एसिड सर्भाइभर्स फाउण्डेशनका अनुसार  सन् २००२मा मात्र २६२ जना पिडित भएको थियो । सन् १९९९ देखि सन् २०१३सम्ममा बंगलादेशमा ३,५१२ वटा त्यस्ता घटना दर्ता भए । यसैसाल देखि विभिन्न अभियानहरुको फलस्वरुप हुनसक्छ अहिले यो क्रम घट्दो छ । सन् २०११मा मात्र ९१ वटा घटना दर्ता भए । यहाँ भएका एसिड आक्रमणका घटनाले यहाँको लैंगिक विभेदको अवस्था छर्लंग देखाउँछ । यहाँ यस्ता घटनाबाट बचेकाहरु मध्ये ८२ प्रतिशत महिला छन् । अझ कम उमेरका किशोरीहरु झन् बढी निशानामा परेका छन् । कूल मध्ये ६० प्रतिशत आक्रमण १० देखि १९ वर्षका किशोरीहरुमाथि भएका थिए भन्ने तथ्यले पनि यो प्रष्ट्याउँछ । खासमा यो पुरुषको सर्वोच्चता अस्वीकार गर्ने महिलामाथि पोखिएको रिस हो । एउटा अध्ययनले त्यहाँ के पनि देखायो भने कूलको ५५ प्रतिशत आक्रमण विवाहको प्रस्ताव नस्विकार्दा भएको छ । बाँकी १८ प्रतिशतलाई श्रीमान वा अन्य परिवारका सदस्यहरुले दुव्र्यवहार गरेको छ, ११ प्रतिशत सम्पत्ति सम्बन्धी झगडामा परेका छन्, २ प्रतिशत यौन वा रोमान्टिक प्रस्ताव अस्वीकार गर्नाले भएको छ । यसको मतलब विवाहका लागि महिलाले पनि मन पराउनुपर्छ, दुबैले मन पराएपछि मात्र प्रेम वा विवाह हुन्छ भन्ने कुरालाई त्यहाँको पुरुष प्रधान समाजले आजसम्म पनि स्वीकार गरिएको छैन र महिलाले नाइँ भन्ने अधिकार राख्दैन भन्ने सोचाइबाट नै समाज निर्दिष्ट भएको छ ।
पाकिस्तानमा पनि अवस्था भयावह नै छ । न्यूयोर्क टाइम्स पत्रिकाका अनुसार पाकिस्तानमा सन् २०१०मा ६५ र २०११मा १५० वटा एसिड आक्रमण भए । पाकिस्तानमा भएका एसिड आक्रमणहरु मध्ये धेरै आफन्तले सम्मानको लागि गरेको भन्ने न्यूयोर्क टाइम्सका पत्रकार निकोलस त्रिस्तोफले बताएको छ । मानवअधिकार निगरानी र पाकिस्तान मानवअधिकार आयोगले भने वर्षेनी ४००÷४५० जना एसिड आक्रमणमा पिडितहरु भएको अनुमान गरेको छ । कारण भने विवाह प्रस्ताव अस्वीकार र धार्मिक कट्टरता हुनसक्छन् ।
पाकिस्तानमा भएको एसिड आक्रमण बारे सन् २०१२मा शमरिन ओबाइद चिनोइले “सेभिंग फेस” नामक एक डोकुमेन्ट्री फिल्म बनाएको थियो जुन हिंसामा परेका महिलाहरुको न्यायको लागि लडाइ र एक ब्रिटेनमा बसेका पाकिस्तान मूलका डाक्टरले पाकिस्तानमा आएर एसिड आक्रमणका पिडितहरुको सल्यक्रिया गरेको र एसिड अपराध सम्बन्धी कानुन बनेको इत्यादिमा केन्द्रीत छ । यस फिल्मले अन्तर्राष्ट्रिय एकेदमी र एम्मी एवार्ड प्राप्त गर्न सफल भएको थियो ।

भारतमा पनि यिनै कारणले गर्दा यस्ता एसिड आक्रमण हुने गरेका छन् । बंगलादेशमा भन्दा फरक यहाँ अहिले यो क्रम बढ्दैछ । भारतीय छापा सञ्चारले मात्र सन् २००२ जनवरी देखि सन् २०१० अक्टोबरसम्ममा १५३वटा घटनाका समाचार छापेको छ । यहाँ पनि छापामा आएका खबरहरुको आधारमा भन्नुपर्दा ३४ प्रतिशत एसिडका आक्रमणहरु महिलामाथि तिनीहरुले विवाह वा यौन प्रस्ताव अस्वीकार गर्दा नै भएका छन् । झारखण्डमा सन् २०१२मा सोनाली मुखर्जी यौन दुव्र्यवहारको प्रतिरोध गर्दा एसिड आक्रमणको शिकार बनिन् । जतिसुकै सहासी भएर जीवन यापन गरिरहँदा पनि कहिले काही आफ्नो जीवन बोझिलो त लाग्छ नै । तिनको पिडाले संसारको ध्यानाकर्षण त्यो बेला गर्यो जब तिनले स्वेच्छिक मृत्युको लागि निवेदन दिइन् ।
क्याम्बोडिया अर्को एसिड आक्रमण देश हो । अरु देशमा भन्दा यहाँ फरक के छ भने यहाँ महिलामात्र शिकार हुँदैनन् पुरुष पनि हुन सक्छन् । यहाँ ५१.६ प्रतिशत महिलाहरु आक्रमणमा पर्छन् भने ४८.४ प्रतिशत पुरुषहरुनै पिडित बन्छन् । फेरि अर्को महिलाद्वारा महिलामाथि नै आक्रमण गरेका घटनाहरु पनि यहाँ सार्वजनिक भएका छन् । सन् १९८५ देखि २००९सम्ममा २३६ जना पिडित भएको देखिएको छ ।
इरानमा हालसालै महिलाहरुमाथि गरिएको एसिड आक्रमणलाई त्यहाँका कट्टरपन्थी इस्लामी समूहले राम्रोसंग टाउको नछोपेको कारणले गरेको शंका गरिएको छ । सन् २०१४को अक्टोबरमा नै इश्फान शहरमा मात्रै १४ वटा यस्ता महिलाहरुमाथि एसिड आक्रमण भएको छ । यो आक्रमण कट्टरपन्थी नेता आयातुल्लाह खमेनीको सहयोग पाएको अन्सारे हेजबुल्लाहले गरेको र यसको संरक्षण राज्य पक्षबाट नै भएको, तथा त्यसको बारेमा परिवारलाइै कतै नबोल्न र सामाजिक संजालमा त्यसको फोटो नराखन समेत सरकारी अधिकारीले भनेको दाबी गरिएको छ । यसका विरुद्धमा त्यहाँ निकै ठुलो प्रदर्शन भयो जसलाई त्यहाँको प्रशासनले अश्रुग्यास र खुर्सानीको धुलो सहित रोक्ने प्रयास पनि गरे । अन्य देशमा भएका आक्रमणभन्दा फरक भएपनि यसको आशय पनि यौनजन्य नै देखिन्छ । तिनीहरु महिलाहरुलाई कुमारी, शुद्ध, लुकाइएको र घरमा सिमित गर्न चाहन्छन् र आफ्नो इच्छालाई दबाउन नसकेपछि तिनीहरु महिलाहरुको जीवन कष्टकर बनाइदिन खोज्छन् । एसिड आक्रमण जहाँ पनि हुन्छ तर इरान मात्र त्यस्तो देश हो जहाँ धार्मिक उद्देश्यले यस्तो गरिन्छ ।
अफगानस्तानको पनि यस्तै अवस्था छ । त्यहाँ पनि गत वर्ष महिलाहरु स्कूल गयो भनेर त्यहाँको कट्टरपन्थी तालिबान समूहका समर्थकहरुले किशोरीहरुलाई एसिड आक्रमण गरी त्रसित बनाएका थिए । सन् २०१४ नाभेम्बर १२का दिन एउटै समूहले स्कूल गइरहेका ११जना किशोरीहरु र ४ जना शिक्षिकाहरुमाथि एसिड आक्रमण गरेका थिए । तर किशोरीहरु स्कूल जान भने छोडेनन् ।
जमैकामा पुरुष साथीको विषयमा झगडा गरी महिलाले महिलालाई नै एसिड आक्रमण गरेका घटनाहरु सुन्नमा आउँछन् । नाइजेरिया, इथिओपिया, युगाण्डा र दक्षिण अफ्रिका जस्ता देशहरुमा पनि एदाकदा एसिड आक्रमणका समाचारहरु बन्छन् । तर रिपोर्टहरु हेर्दा त्यहाँ दक्षिण एशियामा जस्तो लैंगिक भेदभावले भन्दा पनि आपसी मनमुटावले गर्दा यस्ता घटनाहरु घट्छन् । र त्यहाँका घटनाहरुमा महिला जस्तै पुरुषहरु पनि पिडित हुन्छन् । नाइजेरियामा हुने गरेका आक्रमणहरुमा ६० प्रतिशत पिडित पुरुष छन् भने ४० प्रतिशत मात्र महिला पिडित छन् । तान्जानियामा भने धार्मिक कलहको परिणाम स्वरुप एसिड आक्रमण भएको छ ।
त्यस्तै किसिमबाट दक्षिण अमेरिका पनि यस प्रकारको हिंसाबाट मुक्त त छैन तर त्यहाँ यसबारे तथ्यांकको अभाव छ । कोलम्बियाको बोगोटामा एसिड आक्रमण भएको रिपोर्ट छ । त्यहाँको कोलम्बियन फोरेन्सिक इन्स्टिच्युटका अनुसार त्यहाँ सन् २०१२मा १६वटा आक्रमण भएको देखिन्छ । र त्यहाका घटनामा पिडितहरु १३ वर्ष देखि ४१ वर्षसम्मका पाइए ।

उत्तर अमेरिकामा एसिड आक्रमण १९औं शताब्दीमा देखिएका थिए तर अहिले कानूनी प्रावधान कडा भएपछि हराएर गए । कहिले काही संयुक्त राज्यमा यस्ता घटना देखिए पनि ती घटनाहरु बढी मादक पदार्थ र लागू पदार्थ सेवनका कुलतहरुको परिणाम भएको पाइएको छ ।
युरोपको कुरा गर्दा आज भोलि एसिड आक्रमण बढ्न थालेको अनुभव त्यहाँ गरिएको छ । बेलायतको तथ्यांकले त्यहाँ गतः ६ वर्षमा यो तीन गुणाले बढेको देखाएको छ । त्यहाँ सन् २०११÷१२मा पेट्रोल, मट्टितलको समेत प्रयोग एकसाथ राखेर हेर्दा १४४वटा यस्ता मुद्दाहरु आएका थिए । त्यसमा अधिकांश एशियाली मुलुकका आप्रवासीहरु भएको र त्यसको कारण एशियाली मुलुकमा हुने जस्ता कारणहरु थिए भनेर भनिएको छ । यसप्रकार हेर्दा यो एशियालीहरुको संस्कृति नै जस्तो देखिन्छ, जहाँ गएपनि संगै लिएर हिँड्ने । यसबाहेक सन् २००८मा ग्रीसमा बसेर टे«डयुनियन अभियन्ता कोन्स्तान्तिभा कुनेभामाथि एसिड आक्रमण भएपछि त्यसको विरोधमा हजारौंले प्रदर्शन गरे । गतः वर्ष तिनी युरोपियन संसदकी सदस्यमा पनि चुनिन् ।

अगष्ट ९, २०१३ मा बिबिसिले एउटा रिर्पोट प्रकाशन गरेको थियो । त्यसका अनुसार एसिड आक्रमण एउटा लैंगिक विषय हो । यसले उदृढ गरेअनुसार यसका ७५ देखि ८० प्रतिशत शिकार महिला हुने गर्छन् र त्यो पनि ३० प्रतिशत त १८ वर्ष मुनिका हुन्छन् । यसले एएसटिआइको तथ्यांक लिएर यो पनि भनेको छ कि हरेक वर्ष संसारमा १५०० घटनाहरु दर्ता हुन्छन्, त्यसमा पनि धेरै त दर्ता नै गरिँदैनन् । भारतमा पनि यो क्रम बढ्दो छ भनेर यसले रिपोर्ट गरेको छ, जहाँ वर्षको १००० वटा जस्तो घटना घट्दछ ।
यस्ता आक्रमणहरु समाजिक वा राजनीतिक कार्यकलापहरु व अन्य धार्मिक विश्वासका कारणले पनि कोही व्यक्ति विशेषमाथि हुँदै आइरहेका छन् । यो कुनै व्यक्तिलाई नै ताकेर वा कोही उक्त मन नपर्ने वा निशानाको धर्म समुदाय वा स्थानीय व्यक्ति भएको कारणले पनि आक्रमण गरिने गर्छ । पाकिस्तानमा त महिला विद्यार्थीहरुलाई स्कुलमा पढ्न गएकै कारणले सजाय स्वरुप अनुहारमा एसिड खन्याइदिएका छन् । एशिया बाहिरका यस्ता घटनाहरु प्राय धार्मिक, आर्थिक वा राजनीतिक हुने गर्दछन् ।

कानूनी उपचार
विशेष गरी दक्षिण एशियाली मुलुकहरुमा एसिड आक्रमणको लहरले बिकराल रुप लिन थालेपछि नागरिक समूह र गैरसरकारी संस्थाहरुको दबाव र पैरवीका कारण केही कानूनहरुमा परिमार्जन गरी वा नयाँ कानून नै ल्याई यसका अपराधीहरुलाई कानूनको दायरामा ल्याउने कार्य केही वर्षदेखि भएको छ ।
बंगलादेशमा पनि यो बिगविगीकै रुपमा थियो तर सरकारले एसिडको किनबेचमा कडा नियन्त्रण गरेपछि यस्तो घटना अलि कम भएको छ । बंगलादेशले सन् २००२मा एसिड आक्रमण गर्नेलाई मृत्युदण्ड दिने र एसिडको विक्री, भण्डारन र अन्तर्राष्ट्रिय ब्यापार नियन्त्रण गर्ने कानून एसिड अपराध नियन्त्रण ऐन र एसिड नियन्त्रण ऐन ल्यायो । यदी उक्त आक्रमणले पिडितको श्रवणशक्ति, दृष्यशक्तिमा प्रभाव पारेको छ वा पिडितको अनुहार, स्तन वा जननेन्द्रीयमा नोक्सान पुर्याएको छ भने पिडकलाई मृत्युदण्ड वा जन्मकैद हुन्छ । शरीरको अर्को अंगमा असर गरेको छ भने ७ देखि १४ वर्षको कैद र रु ७० हजार बराबरको जरिवाना तोक्न सक्छ । अझ एसिड फाल्ने प्रयास मात्र गरेमा वा फालेर पनि पिडितलाई शारीरिक र मानसिक क्षति नपुगेमा पनि ३ देखि ७ वर्षको कैद तथा रु ७० हजारको जरिवाना तोक्न सक्छ । यसबाहेक एसिड आक्रमणको योजना बनाएको मात्र भएपनि घटना घटाएजस्तो सजायको भागिदार बन्नु पर्ने प्रावधान यसमा छ । बंगलादेशमा एसिड आक्रमणलाई लैंगिक अपराधको रुपमा लिइन्छ किनभने तिनीहरुमा त्यस्ता महिला पिडितहरु धेरै छन् जो विवाह वा यौन सम्पर्कको प्रस्ताव अस्वीकार गर्दा पुरुष आक्रमणकारीले यस्तो घटना घटाएका हुन्छन् ।

पाकिस्तानमा पनि कानूनमा कडाइ गरेको छ । हरेक वर्ष त्यहाँ पनि २५० देखि ३०० वटा यस्ता घटनाहरु त दर्ता हुने मात्र छन् । पाकिस्तानले एसिड नियन्त्रण र एसिड अपराध रोकथाम विधेयक सन् २०११मा पास गर्यो । यस अनुसार अपराधीलाई ठुलो जरिवाना सहित जन्म कैदको सजाय दिइन्छ (अझ यहाँको किसास कानून अन्तर्गत त अपराधीलाई आँखामा तेजाब खन्याएर सजाय दिइन्छ भनिन्छ) । हालै बनेको यस कानूनले गर्दा त्यहाँ दर्ता गर्ने चलन ३०० प्रतिशतले बढेको छ । यसले पनि राज्यले चाह्यो भने यस्ता अमानवीय हिंसा कम गर्नमा भूमिका निर्वाह गर्न सक्दछ भन्ने देखाउँछ ।
भारतमा सन् २०१३मा भारतीय दण्ड संहीतामा फौजदारी कानून संशोधन गरी एशिड आक्रमणलाई विशेष आक्रमण मानेर अपराधीलाई १० वर्ष देखि जन्मकैदका सजाय र जरिवानाको प्रावधान राखेको छ । यसका साथै २०१३मै त्यहाँ एसिडको विक्री वितरणमा नियन्त्रण राखेर खरिदकर्ताले फोटो सहितको विवरण पेश गर्नुपर्ने प्रावधान बनाएको छ ।

रोकथामका प्रयासहरु
आज संसारभर एसिड आक्रमणको विरुद्ध आवाज उठिरहेको छ । कुनै पनि बहानामा, कुनै पनि कारण देखाएर महिला माथि हुने यो भौतिक, मानसिक र सामाजिक हिंसाका पिडकहरुलाई मुक्ति दिनु हुँदैन भन्ने कुरामा सबै एक मत भएका छन् । अर्कोतिर यसप्रकारको आक्रमण हुन नदिन कस्तो किसिमको व्यवस्था र वातावरण ल्याउने भन्ने विषयमा पनि विश्वभरीनै छलफल बहसहरु भइरहेका छन् । त्यस्तै किसिमले यसका पिडितहरुलाइ कसरी उद्धार गर्ने, तिनीहरुको शारीरिक क्षतिमा उपचार गराउनका साथै सामाजिक, आर्थिकरुपमा कसरी तिनीहरुको संरक्षण गर्न सकिन्छ भन्ने पाटोमा पनि धेरै विचार विमर्श हुन थालेका छन् ।
अधिकांश देशमा एसिड आक्रमणलाई अन्य अपराध सरह मात्र लिएको र त्यस्तै किसिमको मात्र सजायको प्रावधान रहेकोले अपराधको संगीनतालाई ध्यान नदिएको अनूभव गरका छन् महिला अधिकारकर्मीहरु । त्यस्तै त्यो कानूनले अपराधीलाई कुनै पनि बहानामा छोड्न सक्ने भएकोले उसले पुनः तिनै पिडितलाई फेरि हानी पुर्याउन सक्ने सम्भावना पनि उतिकै छ । त्यसैले यसलाई असामान्य र विशेष गरी महिला हिंसा संग जोडेर यस संगको सवेंदनशिलतालाई मध्य नजर राखेर नयाँ अलग्ग कानुन बनाइयोस् भनेर धेरै देशमा महिलाकर्मीहरुले माग गरिरहेका छन् । साथै हरेक देशमा एसिड आक्रमणलाई आआफ्नै किसिमले ब्याख्या गरिएता पनि यसलाई महिला माथि हुने हिंसाको रुपमा बुझेर यसको विरुद्धमा कडा कानूनी प्रावधान राखी पिडकहरुलाई कारबाही गर्नुपर्नेमा पनि सबै सहमत छन् ।

एसिड जही तहीं सजिलै पाउने भएकोले पनि यसप्रकारको हिंसा धेरै घट्ने संभावना भएको देखिन्छ । एसिडको घरेलु, व्यावसायिक र औद्योगिक प्रयोग र उपयोग जस्तो सुकै भएकोले यसको दुरुपयोग भएको देखिएकोले यसको व्यापार वितरण र ओसारपसारमा निगरानी राख्नुपर्ने, कडाइ गर्नुपर्ने निष्कर्श पनि निस्किएको छ ।

राज्य नै यस विषयमा सचेत हुनु पर्ने त छँदैछ । यसका साथै यस्ता घटना धेरै घट्ने देशमा जनताहरु नै जागरुक भएर गैरसरकारी संस्थाका रुपमा यस हिंसा विरुद्ध लड्नका लागि एकजुट भएका उदाहरणहरु पनि उत्साहजनक छन् । विभिन्न देशमा एसिड आक्रमणमा केन्द्रित केही गैरसरकारी संस्थाहरु छन् । सबैले स्थानीय श्रोत र साधन जुटाएर यसको विरुद्ध जनचेतना जगाउन, महिलाहरुलाई सचेत रहन सिकाउन र पिडितलाई न्याय तथा उपचार जुटाउन लागि परेका छन् ।
भारतका एसिड आक्रमणका पिडित शिरिन जुवालीले आफै पलाँस फाउण्डेशन खोलेर अन्य यस्ता पिडितहरुलाई मानोसामाजिक पुर्नस्थापना आदि गरेर सहयोग गरिरिहेकी छिन् ।
यसबाहेक युकेमा आधार बनाएको एसिड सरभाइभार्स ट्रस्ट इन्टरनेशन (एएसटिआइ) स्थापना २००२मा भएको थियो । यसले बंगलादेश, क्याम्बोडिया, भारत, नेपाल, पाकिस्तानमा रहेका आफ्ना भगिनीसंस्थाहरु मार्फत एसिड आक्रमण पिडितहरुलाई सहयोग गर्दछ । यसको मूख्य काम भनेको अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा एसिडजन्य हिंसाका बारेमा व्यापक जनचेतना बढाउने हो जसका कारणले एसिड ओसारपसार आदि कार्यमा सरकारलाई नियन्त्रण गर्न दबाव दिन सकियोस् । यसैको आधारमा बंगलादेश, युगाण्डा, पाकिस्तान, भारत क्याम्बोडिया आदि देशहरुमा एसिड सरभाइभर फाउण्डेशनहरु खोलिएका छन् जसले पिडितलाई कानूनी, चिकित्सा र परामर्श सेवा आदि दिने गर्छन् ।
उपचार
यसप्रकारमा एसिडबाट जलेका बिरामीहरुको उपचार विकासशिल देशहरुमा सजिलो छैन जबकि यस्तो हिंसा बढी जस्तो यस्तै देशहरुमा हुने गर्दछ । बर्न सेन्टरहरु युगाण्डा, बंगलादेश र क्याम्बोडिया जस्ता देशहरुमा छन् जुन पर्याप्त भने छैन । कतिपय पिडितहरुले भने एसिड लागेको ठाउँमा पानीमा नपखाली तेल वा अन्य औषधीहरु लगाइदिँदा पनि घाउ झन् बल्झने संभावना बढ्छ । यस्तो बेलामा प्राथमिक उपचारको सामान्य ज्ञान नभइदिंदा पनि धेरै क्षति ब्यहोर्नुपर्छ ।
दक्षिण एशियाका धेरै घटनाहरु महिलाले विवाहको वा यौन सम्बन्धको प्रस्ताव अस्विकार गरेको कारणले बदलाको भावनाले घटाइएका हुन्छन् । यस्तो घटना त्यस्तो समाजमा बढी हुन्छ जहाँ लैगिक असमानता बढी हुन्छ र पुरुषको दाँजोमा महिलाको स्थान तल हुन्छ । अझ महिलाले महिलामाथि गरिने हिंसा समेत पनि कारण हुनसक्छ किनभने त्यस्तो समाजमा लैंगिक असमानता हुन्छ र पुरुष साथ नभइकन महिलालाई सामाजिक र आर्थिकरुपमा असुरक्षित र गौण भन्ने बुझ्न लगाइन्छ । अरु प्रकारका एसिड आक्रमणको कारण दाइजो भएको पनि खुल्न आएको छ । जग्गा र सम्पत्तिको झगडा तथा गुण्डा समुहका सदस्यहरुको आपसी दुश्मनीको कारणले पनि एसिड आक्रमण हुने गरेको देखिन्छ ।

अर्कोतिर पुलिसमा विश्वासै नभएर, आवश्यक पर्दा साथ दिने मानिस नभएर अनि आक्रमणकारीमाथि सजाय हुँदैन भनेर पनि पनि कति एसिड हमलाका पिडितहरुले पुलिस समक्ष रिर्पोट नै दिँदैनन् । फेरि यस्तो मुद्दाहरुमा महिला पिडितहरु नै बढी शिकार हुन्छन् किनभने प्रहरी दुव्र्यवहारका मुद्दाहरुमा त्यति संवेदनशिल भइदिंदैन् । अथवा ती पिडित महिलाकै कुनै दोष निकालेर पिडकलाई अप्रत्यक्ष सुरक्षा दिन पनि ननिस्केला भन्न सकिन्न ।
नेपालमा गत महिना एसएलसी दिन बसेका संगीता मगर र सीमा बस्नेत नाम गरेका दुइ किशोरी माथि सांघातिक एसिड हमला भएकोले यो मुद्दा यहाँ तातिएको छ । केही दिन महिलाकर्मीहरु सडकमा ओर्लिए, समाचार बने । लगभग एक महिना पछि आक्रमणकारी पक्रिए । ब्यूटी बिगार्ने नियतले गरेको भनेर भनिसकेका अभियुक्तलाई केही पत्रकार लेखकहरुले जातीय भेदभाव भएकोले गरेको भनेर समेत लेखी कुरा बंग्याई पिडितमाथि नै पिडा थप्ने कोशिस भइरहेकोले ती लेखकहरुले आम महिलाका पिडामा आफ्नो पिडा देख्ने दिन आउन अझ केही दिन लाग्ने देखिन्छ । हुन त नेपालमा महिलामाथि एसिड आक्रमण भएको यो महिलो घटना त होइन । एसिड आक्रमणमा दोषीलाई कस्तो सजाँय दिने भन्ने यकीन नभएको अवस्थामा ती अभियुक्त पुनः सडकमा खुल्ला हिँड्ने सम्भावना छ । आज पनि पिडकलाई कडा से कडा सजाय दिलाउन महिला अधिकारकर्मीहरुले चाँहिदो दबाव दिन नसकिरहेको अवस्थामा यस्ता घटना फेरि नदोहरिन्न भन्न सकिन्न ।
शिरिन जुवाली
आफ्नै पतिबाट एसिड आक्रमणमा स्वभाविक शारीरिक सुन्दरता गुमाउन पुगेकी जुवालीले हिम्मत हारिनन् र आफ्नो जीवन नै यस विषयमा ठाउँ ठाउँमा प्रवचन दिन थालिन्, जनमानसमा मानिसमा लुकेर रहेको हुनसक्ने यसप्रकारको प्रवृतिबारे परिचित गराउँदै हिँडिन् । यसका साथै तिनी यस्ता कुरुप बनाइएका र त्यसपछि विभेद गरिएका महिलाहरुका पक्षमा पैरवी पनि गर्ने गर्छिन् । तिनको आफ्नो कथा यदि मर्मस्पर्शी छ कि एकपल्ट एउटा कलेजमा तिनले आफ्नो प्रवचन राख्न चाहिन् तर त्यस कलेजको प्रशासनले तिनको कथा सुनेपछि विद्यार्थीहरुमा विहे प्रति नै डर पैदा हुनेछ भनेर तिनलाई प्रवचन दिन नलगाएको थियो ।
“म २४ वर्षकी हुँदा मेरो विवाह भएको थियो । त्यो घरबाट मिलाइएको विवाह थियो र म त्यस विवाह बाट खुशी थिइन । उसले एक दिन मेरो परिवारलाई घरमा बोलाएर मेरो बेइज्जत गर्यो । मैले सम्बन्ध विच्छेद मागें । उसले यसको बदलामा एक लाख रुपैंया माग्यो जुन मेरो परिवार दिन सक्दैनथ्यो । म माइतीमा बस्न थालें । त्यसैले उसले मेरा अनुहारमा एसिड फालेर गयो, त्यो १९९८ को मे २८को रात भएको थियो । ऊ कालो लुगा लगाएर आयो, ममाथि एसिड फाल्यो अनि त्यही राती विदेशमा उड्यो । म विहेबाट खुशी नभएपनि म खुशी थिएँ कि उसले मलाई यो गर्यो । म खुशी थिएँ किन भने म माइती जाने बितिकै सबै मलाई किन मन नपराएको, जा फर्केर जा भनेर भन्थे । म खुशी यस कारण पनि थिएँ कि मैले सबैलाई बयान गर्नुपरेन किन ऊ मेरो लागि सही व्यक्ति थिएन भनेर । जब मेरो अनुहारमा एसिड पर्यो मैले एउटै कुरा मागें, भगवान मेरो आँखामा नपरोस् ।
“दुई महिनाको अस्पताल बसाइमा मैले कहिल्यै नबिर्सने पिडा लिएर फर्कें । एसिडले मेरो व्यक्तिको रुपमा मेरो पहिचान लिएर गयो । मलाई कसैले चिनेन, बच्चाहरु मदेखि डराउँथे । मानिसहरु मलाई हेर्न बोल्न डराउँथे । किन भने म फरक देखिएँ, नराम्री देखिए, म उपयुक्त भइन कतै बोलाइनका लागि । घर फर्कनु, कतै जानु नै चुनौती भयो । मानिसहरुले थरीथरीका कुरा सोध्न छोडेन । भिडमा बसमा मसंग बस्न डराउँथे । बसिहालेपनि मेरो अनुहार देखेपछि उठेर जान्थे । पढेलेखेका युवा केटीहरु समेत मैले सुन्ने गरेर कस्तो यो, म त हेर्नै सक्दिन आदि भन्थे । कोही कोही टोलाएर हेरिबस्थे । यस्तो व्यवहारको सामना गर्नुपर्ने भएकोले म जस्ता थुप्रै पिडितहरु घरबाट बाहिर निस्कन्नन् ।
“हामी कस्तो समाजमा बस्दैछौं ? समाजमा कस्तो सन्देश जाँदैछ । म सानो हुँदाखेरिदेखि म यस्तो देख्थें । एउटा गारो बच्चा र कालो बच्चालाई हेर्ने तरिका फरक हुन्थ्यो । सबै गोरो बच्चा लिन्छन् र कालो बच्चाले यो सब हेरेर यही बुझ्छ कि ऊ यहाँ सुहाँउँदैन । सुन्दरतालाई मिडियाले यही देखाउने हामी आफैले ग्रहण यसरी नै गरिरहेका हुन्छौं । कसैले कतै भने कि दुवैतिर एकैनास भएको (सिमिट्रिकल) अनुहार सुन्दर हुन्छ । अनि हामी जस्ता मानिसहरुलाई के हुन्छ ? मानिसहरुको प्रवृति नै यथार्थमा अक्षमता हो । यसलाई सम्बोधन गर्ने बेला आएको छ , यो स्टेरिओटाइप भत्काउने समय भएको छ । म जस्तो मानिसलाई त्यस्तो ठाउँमा जान मुश्किल हुन्छ, जहाँ मलाई थाहा छ कि मलाई स्वीकार गरिन्न किनभने त्यहाँ एक खास किसिमबाट लुगा लगाएर जानुपर्छ, खास किसिमको देखिनुपर्छ वा श्रृंगार गरिनु पर्छ आदि आदि । मसंग त्यो सबै छैन । त्यसपछि के हुन्छ थाहा छ? यसले मेरो सामाजिक सहभागिताको अवसर कम गर्छ । मलाई एउटा कुना तर्फ धकेल्छ । यही धेरै धेरै महत्वपूण मुद्दालाई सम्बोधन गर्न मैले पलाँस फाउण्डेशन शुरु गरेकी छु । पलाँस भनेको त्यस्तो फूल हो जुन सुन्दर छैन, अगल्लग राखिन्छ ।
“यो संस्थाले विभिन्न कारणले शारीरिक स्वभाविकता गुमाएकाहरु प्रति मानिसहरुको हेर्ने दृष्टिकोण लागि काम गर्छ । दुर्घटना त दुर्घटना हो । म जस्ता पिडितहरु यही कारणले घरबाट बाहिर आउँदैनन् । म तपाइँहरु यसबारेमा सोच्नहुन अनुरोध गर्दछु । कल्पना गर्नुस् कि म जस्तो मानिस सडकमा हजारौं हिँडुन् र तिनीहरुले कतै अप्ठेरो महशुस गर्न नपरुन् । तपाईहरु पनि त सबै आपसमा भिन्न देखिनुहुन्छ । भने हामी जस्तो साधारण नदेखिनेहरु किन एकलासको जीवन बिताउनु पर्छ ।”
लक्ष्मी र आलोक
कहिले काहीं यस्तो सुखद संयोग पनि हुँदोरहेछ जीवनमा, चोटले अप्रत्याशित खुशी ल्याउँछ । सन् २००५मा तिनी १५ वर्षकी लक्ष्मी अग्रवाललाई एकजना ३० वर्षीय युवकले विवाह प्रस्ताव नमानेकोले खुला बजारमा तिनीमाथि एशिड खन्याइदिएको थियो । तिनी चिच्याएको सबैले हेरिरहेका थिए, कोही सहयोग गर्न पनि अगाडि आएनन् । उपचार भयो, आक्रमणकरीलाई जन्मकैद पनि भयो तर आफ्नो सुन्दरता गुमाइसकेकी तिनले सोचेकी थिइन् कि तिनको जीवनका सारा खुशीहरु सोत्तर भएर गइसके र कुनै खुशी देख्न पाउने छैन । तिनले जीवनसंग हार मानिनन् र सातवटा सर्जरी अपरेशनहरु पछि एशिड आक्रमणको विरुद्धको अभियानमा आफुलाई सक्रिय गराउँदै लगिन् । यस्तै हुनु थियो, सन् २०१३मा जीवनको एक मोडमा तिनको यसै अभियानका एक सक्रिय कार्यकर्ता २८ वर्षीय आलोक दिक्षितसंग भेट भयो, जागिर खोज्न जाँदा । ऊ तिनलाई चारवर्ष देखि खोज्दै थिए । तिनीहरुले एकले अर्कालाई बुझे र संगै बाँच्ने निर्णय गरे । तिनीहरुको बिहे नगरी संगै बस्ने निर्णयलाई दुबैको परिवारले स्वीकार पनि गरिसकेको छ ।
लक्ष्मी भन्छिन्, “उनले मेरो पिडालाई बुझ्यो । म भित्रको पिडालाई बुझ्न कठिनै हुन्छ । हामी बाँचुन्जेल संगै बाँच्छौं तर बिहे नगरेर समाजलाई चुनौती पनि दिन्छौं ।” तिनले पछि टिभी एन्कर भएर पनि काम गरिन् र विमिन अफ् करेज एवार्ड जित्न समेत सफल भइन् ।
“मलाई लाग्दैन बाहिरी सुन्दरता ठुलो कुरा हो । मलाइ लाग्छ कि लक्ष्मी सुन्दर छिन् किनभने म तिनको भित्रको मनमा रहेको सुन्दरता देख्छु । यही दिन भनेर त थाहा छैन तर बिस्तारै माया बढ्यो,” आलोकले भन्यो । कानपुरमा जन्मेमा आलोक पहिला पत्रकार थिए अहिले सामाजिक कार्य गर्छन् ।
(यो लेख विभिन्न इन्टरनेटमा प्राप्त विभिन्न तथ्यांक, सूचना र जानकारीहरुका आधारमा तयार पारिएको हो । )

Published in Asmita 03, in 2015 04 15

20150409 यलया ऐतिहासिक सम्यक महादान लिफः स्वयाः

राजेन मानन्धर

धर्मया ज्या याये थाकु, उकिसं ततःधंगु ज्या ला झं हे थाकु । ९०दँ धुंका यलया दिपंकर सम्यक महादान वंगु २०१५ मार्च २ कुन्हु सम्पन्न जुल । दिंपकर बुद्धयात पुज्यायेगु झी नेवाः बौद्धतय्गु छगू विशेषता खः । थ्व परम्परा न्ह्यानाच्वनेगु धइगु सकल बौद्धतय्गु निंतिं लसताया खँ खः । न्यने दु कथं अन येनं १२०म्ह, यलं १३०म्ह, ख्वपं १०म्ह, किपुलिं ४म्ह, बुंगं ३म्ह, पन्तिं २म्ह अले सक्व व नमरां छम्ह छम्ह यानाः लगभग २७०म्ह दिपंकर बुद्ध वा अज्याःपिं हे मेपिं आराध्य द्यःपिन्त अन ब्वंगु जुल । थुकिया निंतिं तन, मन व धन नं यक्व हे खर्च जुल जुइ । थज्याःगु ऐतिहासिक ज्याखँ तःजिक क्वचायेधुंकाः आयोजक व श्रद्धालु भक्तजनपिन्त सुभाय् द्यछासें थुकियात कयाः छकः लिफः स्वयेगु उचीत ताया ।

लगंख्यलय् च्वंगु राजदल गणया ब्यारेकय् दुने सम्यक न्यायेकेदत धकाः भक्त जनपिं लय्ताःगु न्यनेदत । न्हापांनिसें सम्यक न्यायेकेत छ्यलेमाःगु सार्वजनिक थाय् सेनां जबर्जस्ती हडपेयाना काःगु खः धकाः सुनां नं सार्वजनिक रुपं धयाहःगु जूसा वया जिउधन सरकार हे ला जुइ मखु जुइ नि । काइगुधइगु नवायेमफुपिनिगु हे जक खः ।

१४ गते हे वा वसेंलि, अले निन्हु प्यन्हु मदिक्क वा वइगु सुचं वसेंलि लः पिथनेगु निकासया व्यवस्था मदुगु ख्यलय् अज्याःगु ज्या यायेगु संभव दइमखु । अय्सां वा पिइगु बुँ थज्याःगु पलाः हे तये मजिइक द्वाच्याच्वाच्या च्वंगु ख्यलय् हे द्यःत तयेगु न्यात । द्यःपिं तयेत स्वयाः मू पाहाँयात तयेगु मञ्चया निर्माणय् जक आयोजकत केन्द्रित जूगुलिं द्यःपिन्त तयेत थाय्या व्यवस्था याये मलात वा आवश्यक मतायेकल । नतिजा झी सकस्यां खन ।

उलिमछि द्यःपिं बिज्याका धकाः गर्व यायेथाय् ला दु तर द्यः थः हे पलाः छिनाः लगंख्यः थ्यंगु मखु । हरेक द्यःया गुथिया द्यः पितहयेबलय् द्यःपालाःया जिम्मेवारी अप्वइ । उकिसं द्यःयात तःवनेत बाजं माः, गुथियारतय् लाकेमाः । हानं पूजा जुइमाल, छछाः सां भ्वय् नकाः पितहयेमाल, लिहाँ वयेमाल, लितकाःवनेमाल । थ्व फुक्क यायेत हरेक द्यः गुथिं थ्यंमथ्यं ५०द्वःतका दां ला खर्च याःगु खनेदु । आयोजकं क्वबिइम्वाःगु थ्व भारया मूल्यांकन तकं मजुल । 

अथेसां वःम्हमछि द्यःपिं व पाःलापिं च्वनेत थाय् व सामान्य लोजिस्टिक्सया व्यवस्था तकं मजुल । पितिपिति वा वयेक चछि ख्वाउँगु खुल्ला आकासया क्वय् अपाय्जि ऐतिहासिक व धार्मिक महत्व दूगु बुद्धप्रतिमाया जिम्मा कयाच्वंपिन्त आयोजकपाखें छु छिं छु मछिं धकाः बिचाः तकं याःमवल । आयोजकया सम्येक न्यायेकेमास्ति वल उकिं द्यःथुवापिन्सं द्यः हयाबिइमाल धायेवं द्यःथुवाःत धइपिं निधकि जाकि व चानचुन द्यबा छप्वः छानाथिकूगु हे काःवःपिं जक धकाः थुइकल । थःलाःपिं द्यःपिन्त बाहेक मेपिन्त पाल तकया नं ब्यवस्था यानामबिउबलय् न्हापां थःगु रक्षा थम्हं यायेमाः धयाथें बहनी प्याताप्याता वां दायेकाः वःपिं वःम्हमछि द्यःपिं गुलिं लिहाँ वनेमाल, गुलिस्यां उखेंथुखें पोलिफोम व तिरपाल कयाहयाः द्यःनापं ध्याचलय् चा बिकल । उमि थःगु स्वास्थ्य स्वयेला, द्यः रक्षा यायेला, दाताया इच्छा पुवंकेला, थःम्हं पुज्यानातयाम्ह द्यःयात प्लास्टिकं भुनाः संस्कृति रक्षा यायेला जुल । उकिं ल्याःचालय् न्ह्यागु धयातःसां बछि द्यःपिं च्वनेगु थाय् खालि, कारण झी दक्वस्यां सिउगु हे जुल ।

न्हापा आयोजकपिन्सं न्हापां यलयापिं अनं येँयापिं अले ख्वप व मेमेथायापिं द्यःपिं झ्वःलाक्क बिज्याकेत मिलेयानातःगुलिइ येँया स्वयम्भू आदि द्यःपिं जिपिं न्हापां च्वनेदयेमाः धकाः दनेवं भचा बांमलाःगु परिस्थिति वल धाःगु न्यनाः थःत बौद्ध धाइपि दक्वस्यां ख्वाः ह्याउँइ । संसारया दक्व सत्वप्राणीयात समान धकाः तायेकीम्ह बुद्धया हे थी थी रुपय् नं न्ह्यने च्वनेगु व लिउने च्वनेगुया ल्वापु दइ धकाः यक्वस्यां विश्वास नं याइमखु । 

द्यः खन कि भागियाःवनेगु नेवाःतय्गु परम्परा हे जुल । अज्याःगु ध्याचलय् थः पूज्य द्यःपिं तयातःगुलिं अन हे दक्व श्रद्धालु भक्तजन वनाः भागियायेत बाध्य जुल । गुलिसिया लाकां स्यं, गुलिं धच्याक्क बँय् दः । उकिसं सेनां गनं गनं हुँ धाल अनं अनं वनेमाःगु । थुकथं थ्व अविस्मरणीय सम्यकय् दातापिनिगु दान पारमिता जक मखु भक्तजनपिनिगु व द्यःथुवाःपिनि क्षान्ति पारमिता पुवनेगु ज्या नं जुल । 

मेबलय् स्वये मखनीपिं द्यःपिं खनीगु थ्व अवसरय् ततःधंगु इतिहास क्वबियाच्वंगु बहाबहिया सम्यकय् ब्वयेहेत माःगु द्यःया गथे हबिगत जुयाच्वन, द्यःया नामय् छु छु ब्वयेहल, उमिसं थःगु सम्पदा गथे संरक्षण यानातल धकाः प्रत्यक्ष थःगु स्वयेगु छगू अवसर धाःसा जुल थ्व ।

दान कि नयेमखंपिन्त बिइमाल, कि भिक्षु, भिक्षुणी आदि संसार त्वःताः दान जक कयाः म्वाये धाइपिं त्यागीपिन्त बिइमाल । जब अथे मजुसे नेवाःत, मिजंत, नांया लिउने वज्राचार्य व शाक्य थर दुपिं अले बरे छुनातःपिंन्त जक धकाः आयोजकं दान कायेया निंतिं दयेकातःगु निमन्त्रणा पास इनी, त्यागी जीवन हनाच्वंपिं थेरवादी भिक्षु भिक्षुणी व महायानी लामागुरुपिं अले व पास मदुपिन्त दान बिइमखु, व सार्वजनिक ज्याझ्वः मजुसे तःधंगु जातया बौद्धतय्गु छगू पारिवारिक धार्मिक कार्यक्रम जक धायेबह जुइ । उकिं यानाः हे भारतं वःपिं बासःम्ह शाक्यकुलया काय्मस्त तकं दानकायेगु पाखें वञ्चित जुल । 

हानं दान तःगु कथंया दइ । बुद्धधर्मय् धर्मदान दकलय् तःधंगु दान धाइ, थन अज्याःगु खँ दुमथ्याः । उलि जक मखु दान बिइबलय् दान काइम्हसिया योग्यता अहम् प्रश्न वइ । आः निमन्त्रणा पास ज्वनावःपिनिगु शीलया खँ ल्ह्वन धाःसा त्यागीपिनिगु हे शीलया खँ लिसः जुयाः वइगु संभावना दु । अथेसां झीगु थ्व कथंया बुद्धधर्मय् शील समाधि व प्रज्ञाया खँ हे न्ह्यथनेमजिउ थ्यंक खइमखु धकाः तायेका । 

न्हापा याःयाःथे यायेगु हे बुद्धधर्म खः धाइपिं आयोजकतय्सं न्हापा यानावयाच्वनागुया नामय् दरवार त्वतावनेधुंकूम्ह पुलांम्ह जुजुयात मालाहयेगु थ्यंक मयाःसा बुद्धधर्मया क ख हे मसिउम्ह जिवंकाछि अले पदय् च्वनाः गबलें श्रद्धां बुद्ध, धर्म व संघया नां मकाःम्हसित मू पाहाँ दयेकाः थने हल । सामाजिक संजालय् राष्टपतियात मू पाहाँ दयेकेगु व तुति सिकेगु थ्व पालय्या छगू जबरजस्त मुद्दा जूगु खः । धर्मनिरपेक्ष देसय् बुद्धधर्मया विकास व बौद्धतय्त संरक्षण यायेत राष्टप्रमूखया गुगुं भूमिका दइमखु धकाः थूसां आयोजकं वयात अन उगु स्थान बिउगु उपस्थित श्रद्धालु जनसमुदायं खन । व स्वयाः वज्रयानया विकास व प्रवर्धनय् थःगु जीवन पानाच्वंम्हं सुं श्रद्धेय बौद्ध विद्वान वा आचाजुयात सम्मान स्वरुप मूपाहाँ धकाः मञ्चय् थने हःगु जूसा समस्त बौद्ध जगत हे लय्ताइगु जुइ । तर झी नेवाःत थः सत्ताय् वनेमफुसां सत्ताय् वःपिनिगु चाकरि यानाः थःगु सामाजिक प्रतिष्ठा व मेकथंया लाभसत्कारया आशा यानाः थज्याःगु ज्या याइगु जुयाः अन विवेकं ज्या म्हो जक याःगु खनेदत ।

व स्वयाः नं महत्वपूर्ण ला अन अचानकं राष्टपतिं दान कायेगु इच्छा क्यन । महादान धयातःसां गन थ्व दक्वसिगु लागि मखु धकाः जगजाहेर दु, बेजातम्ह मिसा ब्याहा यानातःगु कारणं छम्ह वज्राचार्य वा शाक्यया काय्यात तकं उकिया निंतिं योग्य तायेकीमखु, तर अन छम्ह यादवयात नं दान काइपिनिगु झ्वलय् थाय् बिल । हानं वया म्ह्याय्या नं दानकायेमास्ति वल । बुद्धधर्मय् न्ह्याक्व मिसा समानता दु धकाः बौद्ध विद्वानपिन्सं धाःसां नेवाःतय्गु वज्रयानय् मिसाम्हसित प्रवज्या कायेगु व दान कायेगु छुट मदु । अथेखःसां राष्टपतिया म्ह्याय्यात बाकायदा दान बिउगुलिं नं थ्व सम्यकं छगू नजीर तःगु दु, मिसा समानताया ल्याखं । दान बिया धाः फुँइ याइपिं ला खन, आः मेमपिं मिसापिन्त नं व अधिकार दइ लाकि थ्व आयोजकया थः यःपिन्त जक बिइगु विशेषाधिकार जुल धकाः स्वयेमानि अले थुकियात नेवाः मिसाअधिकारकर्मीपिन्सं गुलि मुद्दा दयेकाः थःगु समुदाय दुने क्रान्ति याइ धकाः नं ल्याःचाः तयेमानि ।

थुगुसिइया थ्व महादानय् करोडौंया अन्तर्राष्टिय अनुदान दुहाँ वःगु धकाः हुइनाभुइना न्यनेदत । औपचारिक रुपं थुकिया पुष्टी वा खण्डन मजूनिसां ज्याझ्वलय् टाइवानया विशेष पाहाँया अनपेक्षित उपस्थिति अले दाता धकाः म्हसिकातयाम्ह भाजुं थःत व्यवस्थापकया रुपय् ब्वनापतिइ न्ह्यब्वःगु अर्थपूर्ण जू । निगः ध्यबा हे जक दान बिउसां थःगु हिचःतिया कमाइ जूसा पारमिता पुवनी , मेपिनिगु कयाः हिरामोती हे वा गायेकूसां व तमाशा जक जुइ । अनुदान वःगु हे खत धाःसा पारदर्शिताया खँ ला वइ हे तिनि ।

सम्पदा झीगु खः, झीत मतिना दइगु स्वभाविक खः । तर थज्याःगु सम्पदाय् व्यवस्था मजुल, विकृति दुहाँवल धाःगु व विवेकया प्रयोग यायेमाल धाःगुयात मार वल धाइ कांपत्याःया लिउलिउ वनीपिं विद्वानतय्सं । उलिजक मखु, जब मिखा कनास्वयेमाल धइगु आग्रह याइम्हसित सम्यक दृष्टि ज्वना वा धकाः नं न्वाइ, अन ल्यनाच्वनीगु ला भौचित चिनाः सराद याइपिं हे जक जुइ । उकिं थपाय्जिगु ऐतिहासिक ज्या कर्मकाण्ड स्वयाः अप्वः छुं जुइमखन । आलोच्य विषयय् आलोचना मयासे गर्व या जक धयां गर्व जुइमखु । न्ह्याथेजूसां झी बौद्धत छवाः हे खः, सुनांनं यानाः नं सुयागुं मार्गफलय् जुइगु लाभयात सकारात्मक रुपं हे कायेगु बेश जुइ । दक्वसिया भिं जुइमा ।

Published in Santhya Times on 2015 04 09 "Retrospection on Historic Samyaka Mahadana of Patan"

20150402 मिस्तय्त एसिड छ्वाकाः जातीय विभेद तंके धाइपिं

संसारया दक्व मिसा अधिकारकर्मी मिस्त नारी दिवसया तयारी यानाच्वंबलय् येँया केन्द्रविन्दु धयाच्वनागु बसन्तपू लिउने फागुण १० गते १६दँ दुम्ह संगीता मगर लिसें मेम्ह निम्ह सीमा बस्नेत, हिमु मुखर्जी नां, दुपिं नच्चापिं मिस्तय्त एसिड थज्याःगु अत्यन्त ज्वलनशिल पदार्थं छ्वाकाः फरार जुल २२दँ दुम्ह जीवन बिक । थ्व घटनायात थी थी मनूतय्सं थी थी कथं ब्याख्या यायेगु कुतः यानावयाच्वंगु दु । विशेष यानाः थौंकन्हय् अःपुक बिचार कायेजिउगु व बिचाः प्वंकेजिउगु न्यूज पोर्टल व सामाजिक संजालतय्गु कारणं नं थ्व खँ यक्वस्यां सिल अले थःत लगेजूगु खँ प्वंके नं खन ।

घटना जुइवं छन्हुनिन्हु मिसा अधिकारकर्मीत वसन्तपुरय् मुन, जुलुस जुल । समाचार नं वल, थःथःम्हस्यां उकिया फोटो फेसबुकय् तल, यक्वस्यां सिल । छम्ह नायिका उमित नापलाः नं वन । छुं जुइगु चलन हे मदुथाय् छुं जुल खनी धकाः मनूत धुक्क जुल । थपाय्च्वः जनदबाव वयेवं ला याकनं अपराधी माली, वयात सजाय बिइ धकाः जनता आशाबादी नं जुल ।

तर राजधानीइ न्ह्याबलें संविधान मदयेकू, लः मवः मत मवइ, लँ स्यं, धः मदु, इत्यादी समस्याय् जक तक्यनाच्वनेमाःबलय् थज्याःगु संवेदनशिल विषययात पत्रपत्रिकां व सामाजिक संजालं नं उकि क्वातुक्क ल्ह्वने मफुत । एसिडं पुत कि छु जुइ धकाः कल्पना यायेमफयाः नं अथे जूगु जुइफु । वा गुलिस्यां थुकियात मगरतय्गु समस्या तायेकल जुइ, वा गुलिस्यां विश्वकर्मातय्गु समस्या तायेकल जुइ । झीसं शायद थुकियात थ्व झीगु मखु बालंच्वनीपिनिगु खँ धकाः वास्ता यायेमफुगु नं जुइफु ।

अस्पतालय् पिडित संगीता मगर वाथावाथा कनाच्वन । जव वयागु प्रधानमन्त्रीयात पौ धकाः संचार माध्यमय् वल, अले मनूतय्त भचा थिल वयागु वेदनां । तर अज्याःगु जघन्य अपराधया दोषीयात मालेगु ज्याय् पुलिसं छुं यात का धायेबहगु ज्या यानाक्यने मफुत । ज्या बालं च्वंपिनिगु जुइ धकाः शंका ला यात तर झीथाय् न बालंच्वंपिनिगु रिकर्ड कायेगु चलन न बालं तइपिनि दु, न स्थानीय प्रहरीया हे दु ।

लछि लिपा अकस्मात दोषी सिक्किमय् ज्वन याकनं सार्वजनिक याइ धकाः अनलाईन पत्रिकां तयाबिल (लिपा अज्याःगु न्यूजपोर्टलं सिक्किमया खँ लिकानाछ्वल, उकियात कयाः समाचार च्वःपिं नेवाःन्यूज व सन्ध्याटाइम्सय् जक ल्यनाच्वन), मनूत छकलं अजूचाल । नेपाःया प्रहरी भारतया सिक्किमय् च्वंम्ह अभियुक्तयात गथेयानाः ज्वनाहल जुइ धइगु मतिइ मवंगु मखु ।

न्ह्यकुन्हु टोखां ज्वनागु धकाः चैत्र ८ गते सार्वजनिक याःम्ह मनू संगीता बालं च्वनीगु छेँय् हे बालं च्वनीम्ह त्वालय् दक्वस्यां खंम्ह हे जुयाच्वन । उकिसं मुसुमुसु न्हिलाच्वंम्ह मनूयात बेहोश जुल धकाः छकलं ब्वाकल । खँ फछ्या ।

चैत्र ६ गते प्रकाशित प्रविण ढकालया समाचार कथं वयात ज्वनेवं दकलय् न्हापां वं ब्यूटि बिगार्न एसिड आक्रमण यानागु धकाः धाल । थ्व लिसे वयागु मेगु खँ प्रेमलिसे स्वाकल ।  वयां लिपा प्रेम प्रतिशोधमा बदलिएपछि एसिड आक्रमण http://setopati.com/samaj/25815/ धकाः नं खँ वल । जबकि मिसां नयाँ पत्रिकायात बिउगु अन्तरवार्ताय् उमि मतिनाया खँ मजूगु व मिजनं वयात गुरुंग थरयाम्ह मिजंलिसे पासा दयेकेत दबाव जक बियाच्वंगु धकाः खः धकाः धयातःगु दु । इमेज च्यानलय् वःगु अन्तर्वार्ताय् मांम्हस्यां नं अथे हे धाल https://www.youtube.com/watch?v=jdroC6Xie5A । थन नं प्रेमयात दोष ला ?

थ्व गुगुं आवेशय् वयाः याःगु आक्रमण नं मखु । थ्व हे याये धकाः वं लां लां एशिड हयाः योजना दयेकाः याःगु खः । अले पुलिसं धाःकथं पक्राउ जूसा जुइबिउ धकाः हे एसिडं छ्वाकूगु खः ।

एसिडयात अःपूगु हतियारया रुपय् छ्यलेगु प्रचलन नेपालय् थ्व न्हापांगुखुसिइ जूगु मखु । अझ विशेष यानाः बंगलादेश, भारत व पाकिस्तान थज्याःगु दक्षिण एशियाय् ला थः धइथे मन्त कि, विशेष यानाः थः नाप इहिपा यायेमखु धाइपिं, प्रेम प्रस्ताव अस्वीकार याइपिं व यौन स्वापु तयेमखु धाइपिं मिस्ततय्त एसिड आक्रमण यानाः शारीरिक सुन्दरता स्यंका बिइगु धइगु मिजंतय्स थःगु अधिकार थें तायेकी । थनया समाजं मिजंतय्त प्रेम प्रस्ताव धइगु मिसा व मिजं निम्हस्यागु मंकाः भावना व स्वीकारोक्ति खः धकाः तकं ल्वःमकी । उमि बिचाः कथं मिस्तय् यःमयः धइगु दयेमजिउ अले मयःम्ह मिजंयात मयः धायेगु धइगु मिसाया अपराध खः, उकिं मिजंत उमित सजाय बिइत प्रेरित जुइ । थुकथं यानाः हे बंगलादेशय् जक हे दछिया १००० स्वयाः अप्वः मिस्तय्त एसिड कयेकाः उमित शारीरिक रुपं क्षतविक्षत यानाबिइ ।

शिरिन जुवालीया अनुभव

https://www.youtube.com/watch?v=_N-pkM_6mWQ&feature=share छगू न्यनेवं हे सिइ थ्व गुलि ग्यानापुगु अपराध खः धकाः । छम्हसित हू वःगु भरय् थथे मेम्हसिया जीवन बरबाद यायेगु ज्या गुबलें गुगु नं बहानाय् क्षम्य जुइमखु ।

नेपालय् नं जूगु व हे खः । छम्ह मिजनं थम्हं ट्युशन ब्वंकाम्ह मिसायात ययेकी (यदि अथे खःसा), मिसां छुं नं कारणं मयः धायेवं वयात बदला कायेमास्ति वइ, वयागु सुन्दरता स्यंकेमास्ति वइ । छु थ्व प्रेम खः ला? न्ह्यसः दनी । प्रेम वा मेगु छुं नं नां बियाः मिसाया शरीर व सुन्दरतायात थःगु यानाकायेगु लालसा अले व अभिष्ट पुरा मजुइवं उकियात हे स्यंकेगु दानवीय प्रवृतियात प्रेमया नां तक नं बिइगु पाय्छि मजू ।

चैत्र ९ गते सेतोपाटी डटकमय् गुणराज लुइँटेलं जातपातको एसिडले जन्माएका जीवन नांगु समाचार विशलेषण (http://setopati.com/samaj/25959/ ) च्वयेवं थ्व घटनाया विश्लेषणं मेगु रुप काल । वयां लिपा कान्तिपुरय् नं मधु शाह नामं मेगु लेख पिदन । हानं लिपा मेम्ह  पत्रकारं नं सजाय पियाच्वंम्ह जीवन बिकया अन्तरवार्ताय् http://www.himalayakhabar.com/detail/56143.html थ्व हे खँय् जोड बिल । इन्दिरा प्रसाइनं नं इमेज खबरय् अथे हे च्वल http://imagekhabar.com/blog/detail/176 । खबर डबलीइ विनोद प्रसाद अधिकारी संगीतायात थुकिया कारण छ नं खः धकाः तकं च्वल http://www.khabardabali.com/2015/04/10768/।

जातया खँ वइ । गुम्ह मनू मिसा छम्हसित फसेयायेत मखुगु खँ ल्हानाः थःगु जात खड्का धकाः धयातइ, वयात जातीय विभेदया विरुद्ध हतियार ल्ह्वंगु धायेगु छतिं पाय्छि मजू । खः, जातीय विभेद नेपाःया छगू अभिशाप खः । थुकिया निंतिं थःत क्वजात धायेकेमालाच्वंपिं मनूत ल्वानाच्वंगु नं बासः दँ दयेधुंकल, ल्वायेसिधःगु मदुनि । उकिया हे नामय् अन्तर्राष्ट्रिय ख्यलं अरबौं दां वयेधुंकल झं मगाःनि, थन दलित मुक्तिया नामय् दर्जनौ एनजिओत ज्या यानाच्वंगु दु, क्वचाःगु मदुनि । अले छम्ह थःत यःम्ह धयातःम्ह मिसां मयः धयाबिइवं वयागु ख्वालय् एसिड छ्वाकाः जातीय विभेद तनीगु ला ? थ्व स्वया हास्यास्पद तर्क संसारय् मेगु मदयेमाः, विशेष याना: थुकियात जब वरिष्ठ पत्रकारतय्सं तकं पत्याः यानाबिइ, पत्रकारितायात हे थुकिं लज्जाबोध याकी ।

थथे मू मुद्दायात संचारमाध्यमं ब्यक्वय्केवं थःगु ज्यानया सुरक्षा मजुयाच्वन धकाः हालाच्वंपिं मिस्तय्त छगू त्रास बिउगु दु । न्यनाजक तयागु झीसं, मुस्लिम देशय् जक मिसायात बलात्कार जुइ, अबलय् अनया सरकारं व हे मिसायात सजाय बिइ हँ मिजंतय्त उत्तेजित यात धकाः । थौंया २१औं शताब्दीइ नं जब छम्ह नच्चाम्ह मिसायात मखंक मचायेक योजनाबद्ध ढंगं एसिड छ्वाकाः मिजंम्ह बिसिउँ वनी, अबलय् नं व मिजंया बचाउ यायेकथंया लेख छम्ह जिम्मेवार व वरिष्ठ धयातःम्ह पत्रकारं च्वयाः संसारयात बिइ । थ्व पाय्छि जुइफइमखु ।

छम्ह स्नातक ब्वनातःम्ह मनुखं भारतीय टिभीया अज्याःगु ज्याझ्वः स्वइ गुगु कि विशेषयानाः गथे यानाः अपराध मजुइकेमाः धकाः शिक्षा बिइत दयेकातःगु खः, अले उगु हे ज्याझ्वः पाखें थथे यायेगु सयेका धायेगु खःसा मनूयात भिंगु यायेत स्यनीगु दक्व ज्याखं मनूतय्सं मभिंगु जक यायेगु सयेकीगु खःसा मनूतय्त स्यनेगु गथेयानाः धकाः हे नं हानं बिचाः यायेमाःगु अवस्था वःगु दु । मेगु हास्यास्पद खँ छु नं खः धाःसा व स्नातक ब्वनातःम्ह मनुखं एसिड धइगु पदार्थ प्लास्टिकया बोटलय् तयेमजिउ धकाः तकं मसिउ ।

अपराधीया जात दइमखु । जब मनुखं अपराध याइ व अपराधी जक जुइ, उकिया कानून बमोजिम सजाय जुइमाः । हरेक अपराधीं कारण दयाः हे अपराध याइ, तर उगु कारण क्यनाः अपराधीप्रति सहानुभूति क्यनेगु, कानूनी निर्णययात प्रभावित यायेगु मेम्ह अपराधीयात जन्मे यायेगु खः । कानून मगाःसा उचित कानून दयेकाःसां यक्व स्वया यक्व सजाय बियाः देशय् कानूनया राज दु धकाः जनतायात थुइका बिइगु व उमित देसय् नागरिकत दक्व कानूनया संरक्षणय् दु धकाः विश्वस्त यायेगु दायित्व राज्ययागु खः।

- See more at: http://www.newaonlinenews.com/%E0%A4%AE%E0%A4%BF%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%A4%E0%A4%AF%E0%A5%8D%E0%A4%A4-%E0%A4%8F%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%A1-%E0%A4%9B%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%83-%E0%A4%9C%E0%A4%BE%E0%A4%A4%E0%A5%80%E0%A4%AF-%E0%A4%B5%E0%A4%BF%E0%A4%AD%E0%A5%87%E0%A4%A6-%E0%A4%A4%E0%A4%82%E0%A4%95%E0%A5%87-%E0%A4%A7%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%AA%E0%A4%BF%E0%A4%82#sthash.f10QtcK8.dpuf

Published in www.newaonlinenews.com on 201504 02 "Those who intend to end caste discrimination by throwing acid on girls"