20150910 नेवाः नेतृत्व व नेवाः राज्यया म्हगस

राजेन मानन्धर

मि च्यानाच्वंगु दु, हि बाः वयाच्वंगु दु, न्हियान्हिथं वःम्ह आन्दोलनकारी थ्वःम्ह आन्दोलनकारी सित धइगु बुखँ थ्वयाच्वंगु दु । देय् न्यंक द्वलंद्वः मनूत प्रहरीया घेरा, निषेधित क्षेत्र व कफ्र्यू तछ्यानाः पिहाँ वयाच्वंगु दु । तर थुखे सछिम्ह नेवाःत थःगु छेँ त्वःताः सतकय् वये फयाच्वंगु मदु, वयाच्वंगु मदु । सतकय् वःपिं आन्दोलनकारी जनजाति, दलित व धर्मावलम्बीतय्गु छगू हे जक न्ह्यसः – ग्व, नेवाःत गन दु?

थौं तक नं मनूतय् ४६सालय् आन्दोलन जूबलय् नेवाःत कुहाँ वःगु बाखं कने मगाःनि । मेपिन्सं धाःसां मधाःसां स्येंस्यें वयेक मस्तय्त बाखं कनाजुइ – नेवाःत कुहाँ मवःगु जूसा पञ्चायत क्वःमदलीमखु । बाखनय् न्ह्यागु कंसां थौंया यथार्थ थ्व हे खः कि नेवाःत छुं कथंया आन्दोलनय् नं सतकय् मदु – न भाषिक अधिकारया आन्दोलनय्, न धर्म निरपेक्षताया आन्दोलनय्, न जातीय पहिचान सहितया संघीय राज्यया आन्दोलनय् । लिमलाः धाःसा जात्रा पर्वय् व भ्वजय् मनूत उतिकं खनेदइ, तर अधिकार फ्वनेथाय् मदु । अनुसन्धानया विषय जुयाबिउगु दु नेवाःत आः, थःगु न्हाय्च्वकाया क्वसं न्हियान्हिथं अज्याःअज्याःपिं आन्दोलन याःवयाच्वंगु दु गुम्हस्यां नीन्यादँ न्हयःतक अधिकार धइगु हे मसिउ । कर्णालीया खय्त निसें मेचीया किरातत तकं थःथःगु माग ज्वनाः संविधानसभायायात घेरेयाःवयाच्वन, पुलिसया कथि, लःया फोहरा जक मखु टियर ग्याँस व गोली तकंया परवाह मयासे संविधानय् थःगु माग पुवंकेमाः धकाः ज्यानया बाजी तःवयाच्वंगु दु, तर नेवाःत धाःसा गनं मदु । नेवाःतय्त छुं हे म्वाःला?

छगू दृष्य । वंगु जुलाई २६ सनिलया ५ः०३ बजे न्हू बानेश्वरया तबालागु लँ । जनजातिया आन्दोलन क्वचाल । नेवाः स्वायत्त राज्य संघर्ष समितिया नायः राजभाइ जकमि व नेवाः संघया अध्यक्ष मनराजा शाक्य न्हिम्हस्यां बँय् लायातःगु क्रमश ह्याउँगु ध्वाँय् व नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः समितिया ब्यानर (आः थ्व संघर्ष समिति मखयेधुंकल) छगू छगू थम्हस्यां लछ्यात, ब्यकुंच्यानाः लिहाँ वल । मेपिं सुं छम्ह हे नेवाःत अन मदु । धन्य मनू मदुगु ध्वाँय्यात नं आयोजक अपाय्मछिकूगु थाय् व सतकय् बिल । थ्व हे खः झीगु यथार्थ – चाकुसां, पालुसां, खायुसां झीगु ।

नेवाःतय्गु पार्टी धयातःगु नेपाः राष्ट्रिय पार्टीया न्हापांनिसें नेवाः राज्य मुद्दा मजू । झिंन्यागू भिंखुगू ततःधंगु धयातयागु संस्थात जानाः दयेकातःगु नेवाः स्वायत्त राज्य संघर्ष पार्टीया न्ह्यबसा जक खः । ज्या यानाः स्वयाः ज्या मयासे चर्चाय् वइगु नेवाःतय्गु राष्ट्रिय संस्था धयातःगु नेवाः देय् दबू विघटन जूगु औपचारिक समाचार मवःनि, न उकिया कार्यसमितिया दुजः, सल्लाहकार व संरक्षकतय्सं सामुहिक आत्महत्या यात धइगु हे गनं न्यनेदत, तर नेवाः देय् दबू थ्व संक्रमणकालय् गनं खनेमदु । अले मेमेगु संस्था ले? देय् दबूया चुनावय् थः पार्टीया उम्मेदवारयात अध्यक्ष त्याकेमाः धकाः जक म्वानाच्वनाया दसिपौ क्वखायाजूपिं नेवाः संस्थात नं थ्व इलय् गनं पिलू मवः ।

छकः ला रंगशाला थ्वःगु हे खः । समय्बजि नयेत वःपिं सां हाकुपतासि ब्वयेत वःपिंसां लखौंलख नेवाःत छकलं वयाः ह्यांगु नेवाःराज्यया ध्वाँय् ब्वयेकूगु हे खः, ब्वय्कूपिन्त स्वयाः लापाथाःगु हे खः । अथे याना धइगु छु धकाः हे मसिउपिं खः उपिं दक्व धकाः धायेगुसा खँ मेगु हे । मखु धइगुसा पहिचान सहितया नेवाः राज्य माः धकाः हे रंगशालाय् गनं गनंनिसें न्यासिवयाः व निभालय् दंवःपिन्सं छकः ला नेतृत्वयात ग्व ध्वाँय् ब्वयेकागु नेवाःराज्य धकाः नं न्यनेमाःगु खः, नेवाः राज्यया सास क्यं कि लास क्यं धकाः सः तयेमाःगु खः । धाथें थुलि हे ला राजधानीइ च्वनाच्वनापिं झी दकलय् आर्थिक, साँस्कृतिक ल्याखं सम्पन्न अले दकलय् शिक्षित व राज्य श्रोतय् पहुँच दुपिं नेवाःतय्गु हैसियत?

शायद दकलय् न्हापां हे जुइ जिं परोपकार स्कुलया बइगः हलय् दिलिप महर्जनजु नकतिनि नकतिनि पिहाँझाःबलय् छम्ह नेवाः न्ह्यलुवां नेवाः जनसेना दयेकेगु अले नेवाः राज्य दयेकांत्वःतेगु धकाः भाषण याःगु (जिं लेख छपु नं च्वयागु खः २००३.०४.११य् “नेवाः जनसेना, जातीय स्वायत्तता व माय्बिलिचा” नांगु) । खुप लापाथाःगु खः अबलय् दर्शक दीर्घां, जनतायात माःगु थ्व हे खः धकाः ला जुइ नि । छगू दशक पुल, सुनां नं नेवाः जनसेना दयेके धाःम्हसित ग्वम्ह जनसेना तयार जुल धकाः तकं न्यन ला? अथे मन्यंगुलिं हे नवानाजुइपिं यक्व दयावइगु खः झीगु समाजय् । प्याःचाःपिन्त लः बिइ धाइपिं, पित्याःपिन्त नसा बिइ धाइपिं म्हगसया बन्जातय्गु छगू रंगमञ्च खः थ्व नेवाःतय्गु समाज ।

अथे जुयाः हे न रंगशालय् अपाय्जि नाटक यानाया छुं रस दत, न बसन्तपुलिइ पुष्पकमल दहालयात नेवाःराज्यया घोषणा याकाया छुं फल दत । घोषणा याःपिनि थःथःगु लँपु ल्यल, नेवाःतय्सं ठेक्का कयातःगु धइगु वं नवाःसां थ्वं नवाःसां लापाथानाबिइगु जक । व निगुलिं ज्याझ्वःया उलिमछि नेवाः आयोजकत अबलय् ला कन्हय् हे नेवाः राज्य वइथें गःपःया हिनू ततपुइक हालाक्यंगु खः तर उमिसं वयां लिपा नेवाः राज्य हये थज्याःगु सिन्का छपु नं उखेया थुखे मयाः । उकिं थौं उमित नेवाः राज्यया संभावना मदयेधुंकाः न भचा ग्लानिया महशुस जू, न अबलय् मखुगु लँ क्यनेलात धकाः जनतायाथाय् वयाः क्षमा फ्वं वः, न त छकः सां न्हू बानेश्वरय् वनाः हाः वनेत इनाप यात । दलितत, थारुत, मधेसीत व जनजातित अपाय्सकं आन्दोलन यानाच्वन नं नेवाःत कुम्भकर्ण हे जक जुयाच्वन । अबलय् करारया जागिर नःपिं थें करार दतले ज्या यात, करार सिधयेवं थःथःगु लँय् वन, आः मेगु जागिर माःजुल । उपिंला थः बरमू नेतातय्गु अबलय्या पोलिटिकल हाइट थकायेत नेवाः राज्यया नारा माःगु जुयाः उमिगु व वातारण दयेकेत थनया नेवाःतय्थाय् वयाः जिमि बरमू नेतातय्सं छिमित माःगु नेवाः राज्य हयाबिइगु धाल धकाः ह्ययेकःवःपिं जक खः धइगु झीसं आः थुल ।

उपिं दक्व थौं भचा हे मछा मजुसे, थम्हं नवानागु शब्द प्रति भचा हे जिम्मेवार मजुसे, जिमिसं थ्व जनतातय्त उलिमछि चाकुगु माकुगु खँ ल्हानाः ध्वंलानागु दु धइगुया एहसास हे मजूथें लँय्, चुकय् क्वथाय् दंवयाच्वंगु दु सिँन्हाय् छुनाः । छाय् मवइ? उमिसं सिउ, नेवाः जनता थः नेतायात प्रश्न यायेगु आँट यायेमफुपिं, हिन्दू महाराजतय्गु तुति भ्वपुइथें व्यक्तिपूजा जक यानाच्वनीपिं खः धकाः । मतिइ वइ आः, गज्याःपिं नेतातय्गु खँ न्यनाः नेवाःराज्य धकाः म्हगसय् खनेलात, अले गज्याःपिन्त थःगु आदर्शया ब्वहलय् तयाजुइलात खनी धकाः । थथे जितः जक मखु औसत सचेन नेवाःतय्त जुयाच्वंगु दइ ।

थ्व हे खः थौं नेवाःत सतकय् मथ्यंगुया कारण । न्हापां लासुं नेवाः नेतां नं नेवाः राज्य वइतिनि लाकि वइमखुत धकाः धाः वये छाःगु मखु । हानं न्हूगु परिस्थितिइ नेवाः राज्य वइमखुगु अवस्थाय् झीसं छु यायेगु धकाः सुं नेतातय्सं थःगु बिचाः हे न्ह्यने तये नं फूगु मखु । ततःधंगु धयाच्वनागु नेवाःराज्ययात कयाः दयेकातःगु संस्थातय्सं १६बुँदे सम्झौता लिपा वःगु अवस्थायात कयाः थ्व पाय्छि खः लाकि मखु, छाय् थज्याःगु सम्झौता याना धकाः नं हाःगु मन्यनानि । न्ह्याथाय् न्ह्याक्व ततःधंगु खँ ल्हाःसां सछिम्ह मनू ममुनीगु छगू कोणसभा याःसा दर्जनौं मनूत मञ्चय् च्वनेदयेमाः धकाः धयाजुइ, तर उमि जनतालिसें छुं कथंया नं स्वापू दयाच्वनीमखु । जनतां उमिगु खँ मन्य धइगु अज्याःगु संस्थां ज्याझ्वःयाइबलय् मनूत मुनेमफूगुलिं हे संकेत क्यं । चाहे धर्म निरपेक्षताया सवालय् जुइमा वा १६ बुँदे सम्झौतां दयकूगु न्यागू वा खुगू प्रदेशया सवालय् जुइमा वा ध्वंचिया न्यकू जुइधुंकूगु नेवाः राज्यया सवालय् जुइमा । सुनां नं छुं खँ तयाच्वंगु मदु, सतकय् मुनाच्वंगु मदु ।

थथे जुइगुया कारण नं नेवाः नेतृत्वया अकर्मण्यता बाहेक मेगु छुं मखु । नेवाः राज्य घोषणा यासांनिसें नेवाः राज्य गपाय्धं जुइमाः धकाः, नेवाःतय्गु थ्व आदिभूमियात गथेयानाः धाथेंगु नेवाः राज्य दयेकेगु धकाः, अले नेवाः राज्यया श्रोत, अवसर व चुनौति छु छु जुइ, हानं झीसं नेवाः राज्य वयेवं मालीगु जनशक्ति गन गुलि दु धकाः गनं सुनां नं ममाः । अथे धइगु झी नेतातय्सं कन्हय् नेवाः राज्य कुतुं वलकि चीफ मिनिस्टर जि जुइ दयेमाः धकाः द्वहँया लिउलिउ वनेगु बाहेक तात्विक व ठोस ज्या छुं मयाः । थुकिं क्यं – उमि हे नेवाः राज्य वइ धइगु विश्वास मदु । अझ जुइफु उमि नेवाः राज्य हयेगु छुं योजना हे मदु ।

नेवाः सम्भ्रान्त वर्ग दुने नेवाः राज्य म्वाः, जग्गा मियाः वा बालं तयाः च्वंसा गाः धाइपिं छपुचः मदुगु मखु । अथेसां नेवाःत दक्व संघीय राज्यया विरोधी वा नेवाः राज्य म्वाःपिं धइगु नं मखु । माः धायेमाःपिन्सं अले झीत नु धायेमाःपिन्सं म्हुतुइ पाकां सुयाबिसेंलि सामान्य नेवाःत न्ह्यःने वनेगु अवस्था मवल । नेतृत्व धइगु माःगु हे थज्याःबलय् । थौं नेवाः राज्यया सःतये माः धकाः वाःचायेकाच्वंपिं नेवाःत छम्ह सक्षम नेतृत्वया अभावय् आतांपातां च्वनाच्वंगु दु । थज्याःगु खँ धइगु याकाःबाकलं यानां जुइगु मखु, मनू मुनेमाः, सक्षम व सबल नेतृतवया परीक्षा थज्याःबलय् हे जुइगु खः ।

यथार्थ ला थ्व हे जक खः कि थौं नेवाःतय्त नेवाः राज्य माल धकाः धयाबिइम्ह छम्ह नेता जक मालाच्वंगु दु – नेवाः राज्यया सवालय् पुलांगु पुस्ता व न्हूगु पुस्ताया न्ह्यपुइ बुयावयाच्वंगु अल्याख न्ह्यसःया लिसः बिइफुम्ह, नेवाः राज्य वा नेवाःतय्त नेवाःतय्गु पहिचान माः धइगु खँ ध्वाथुइका बिइफुम्ह अले नेवाःतय्गु नुगलय् नेवाः राज्यया मालाबुलाया भाव स्वचाकाः सतकय् तक यंकेफुम्ह । नेतृत्वया नामय् हद स्वयाः नं क्वह्यंपिं अवसारवादीतय्त क्वबियाजुयागुया फल थौं हरेक नेवाःतय्सं भोगेयायेमालाच्वंगु दु । सदियौं निसें न्हयाबलें मेपिनिगु शासनया भार क्वबियाः प्रजाया हैसियतं च्वय् वनेगु छगू मौका इतिहासं झीत बिउगु खः । तर झी हे नेतृत्वया असक्षमतां वा तछ्यानाः धायेगु खःसा नेवाः नेता धकाः धयाच्वनापिं लेन्दुप दोर्जेतय्गु दुनेया धाथेंगु उद्देश्ययात झीसं थुइके मफुगुलिं थःत उपिं विरुद्ध हे दनाः सां वा मेम्ह नेतृत्व तयार यानाः सां नेवाः राज्यया लागि ल्वायेगु वातावरण दयेके मफुत । गुकिं यानाः थौं लिम्बू, राइ, तामाङ, थारु मगर, गुरुङ इत्यादित थःगु आदिभूमिया लागि प्राण तकंया आहुति यानाच्वंबलय् झी जात्रा स्वयेथें झ्यालं जक स्वयाः थःगु तज्याःगु कर्मयात दोष बियाच्वनेमाःगु दु । थुकियात झीसं ल्वःमंसां आः वइगु पुस्तां ल्वःमंकीमखु, थुकिया ल्याचाः याइतिनि, अवश्य याइतिनि ।
http://www.newaonlinenews.com/%E0%A4%A8%E0%A5%87%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%83-%E0%A4%A8%E0%A5%87%E0%A4%A4%E0%A5%83%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B5-%E0%A4%B5-%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%AF%E0%A4%BE-%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%97%E0%A4%B8