राजेन मानन्धर
ख्वीदँ न्हापानिसें संविधान दयेकेधाःसा अले च्यादँ निसें निरन्तर संविधानसभाया जक खँ ल्हानाच्वना । संविधान पिमदँसे मगाःगु आःया अवस्थाय् आः नेपाः विभिन्न धर्मया देय् जुइगु लाकि छगू जक धर्मया देय् जुइगु धकाः छगू धर्मया पक्षतीतय्सं धायेजिक्व धयाच्वंबलय्, यायेजिक्व यानाच्वंबलय् नं नेवाः बौद्धतय्सं धाःसा तायेदयेक सः तयाच्वंगु मदु । थज्याःबलय् न्ह्यसः स्वभाविक कथं दनावइ, धाथें नेवाःबौद्धतय्त धर्म निरपेक्षता म्वाःला?
नेपालमण्डलया आदिबासी धायेकाच्वनापिं नेवाःत थ्व थःगु भूमिया सभ्यताया साक्षी प्रमाण खः । थन जुयावयाच्वंगु भिंगु व मभिंगु दक्व ज्याखँय् उमिगु थःथःगु कथंया हिस्साया योगदान दयावयाच्वंगु दु । उकिसं थन दुपिं नेवाः बौद्धतय्सं थनया सभ्यताया आदिकालंनिसें थन बुद्धधर्मया प्रचारप्रसार, संरक्षण व राज्यपक्ष बुद्धधर्मप्रति असहिष्णु जुलकि जुलकि गथेछिं अथेयानाः थःगु अस्त्विया रक्षा यानावयाच्वंपिं खः । नेपाः धकाः थौं थःगु देय्यात विश्वय् ब्वये बहगु दयेकेत थनया धर्म संस्कृतिया नां कायेमाःगु खःसा थ्व हे नेपाःयात ब्वयेबहगु दयेकेत नं थन च्वनाच्वंपिं नेवाःबौद्धतय्सं थुकियात थःथःगु माथं छायेपियावयाच्वंगु झी दक्वस्यां खंगु खँ खः ।
निक्वःगु संविधान सभयाया नामं आः जारी जुइ हे त्यंगु संविधानय् न्हापा हे अन्तरिम संविधानय् ऐतिहासिक उपलब्धि कथं दक्वस्यां एकमतं स्वीकार यायेधुंकूगु धर्मनिरपेक्षतायात आः वयाः निम्ह प्यम्ह हिन्दु अतिवादीतय् लहडय् वा भूमिगत ज्या यानाच्वंपिं मेमेमगु खनेमदुगु शक्तिया आडय् हानं हिन्दुराष्ट्र हे धोषणा यायेमाः धकाः थी थी राजनीतिक पार्टीतय्सं (वा धर्मनिरपेक्षताया पक्षपातीतय्गु हे पार्टीया नेतातय्सं) राजधानीया सतक क्वाकेगु ज्या यानाच्वंगु दु ।
उकिया हे लिसः बिइकथं नेपाःया विशेष यानाः बौद्ध समुदाय व उकिया लिसें मुस्लिम, क्रिश्चियन, किरात, बोन व बहाइ इत्यादि चिचिधंगु धार्मिक सम्प्रदायया मनूतय्सं इलय्ब्यलय् थःगु धर्मया नं उतिकं अस्तित्व क्यंवःगु दु । उमिसं थन दक्व धर्म समान कायम जुइमाः, धर्मनिरपेक्ष मजूगु संविधान मानेयायेमखु अले एकल धर्म स्वीकार मदु धकाः सभा, सम्मेलन अन्तरक्रिया व सद्भाव र्याली तकं यानावयाच्वंगु दु, थ्व छगू सुखद पक्ष खः । तर थथे जुयाच्वंबलय् नं नेवाः बौद्धत धाःसा वःगु हे खनेमदु, दुसां अतिकं म्होजक जुयाच्वन धकाः आः नेपाःया थी थी बौद्ध सम्प्रदाययापिन्सं खँ ल्हायेगु शुरु यानाहयेधुंकल, गुगु मखुगु थ्यंक नं मखु ।
नेवाःत धइपिं स्वनिगःया आदिबासी । स्वनिगः धइगु पृथ्वी नारायण शाहं स्वनिगः त्याकाकाये न्ह्यः हे निसें नं छगू समृद्ध, प्रभावशाली देय् । थथे जुइबलय् थनच्वंपिं नेवाःत व उमिगु धर्म संस्कृति न्ह्याबलें थनया शासकत पाखें प्रभावित व प्रताडित जुयाच्वनेगु स्वभाविक खः । नेवाःतय्गु स्वभाव हे धायेमाः, झीसं तःकः सत्ता हिलेगु अवसर व क्षमता दयाः नं सत्तायात थः अनुकूल महिइका, बरु सत्ताया अनुकूत थःत हिइका । लिच्छिवीकाल व खनेदयेक जयस्थिति मल्लया पालय्निसें थनया बुद्धधर्मय् वःगु परिवर्तन, सुधार वा विचलन हे थुकिया दसु खः ।
बुद्ध जन्मेजूगु धकाः झी किसिन्हाय् छुनाच्वनागु नेपालय् बुद्ध धर्मयात छकःनिकः जक मखु तःकः हे मार वल । व मार गुगुं बुद्धजीवनीइ चर्चा जुयाच्वंम्ह थज्याःम्ह दैत्याकारया जीवं मखु राज्य पाखें हे वल । थज्याःगु मार थौं नं वया हे च्वंगु दनि । शायद न्ह्याबलें थज्याःगु मार जक फयाच्वनेमाःगुलिं अथवा धाये थःत थः जुयाः सासः हे ल्हाकेमबिइपिं जक सत्ताय् थ्यनाच्वंगुलिं थःगु अस्तीत्व मालेगु स्वयाः सु सु सत्ताय् थ्यन ववया जक चाकरि यानाः बरु थः हे गथेयानाः थः त्वालय् बाहालय् थःतसत्ताया आशिर्वाद दु धकाः क्यनाः रवाफ मुइकातयेगुली जकं थःगु भविष्य खनाच्वन ला नेवाः बौद्धतय्सं धयाथें नं च्वना मवइमखु, थ्व घटनाया विकासक्रमय् नेवाः बौद्धतय्सं सरोकारया विषयय् मननयानाच्वंपिन्त ।
देशकाल वा देय्या राजनीतिक अवस्था प्रतिकूल जूबलय् नं झी बज्रआचार्य धाये गुरुजुपिं व बरेजुपिन्सं देशकाल व परिस्थितियात थुइकाः थःत हिला बिज्यात, धर्म हिलाबिमज्याः । श्रमणजीवनयात हे तिलांजलि बियाः, शासकपिन्त मयइगु थज्याःगु धर्मशास्त्र सुचुकाः, व्याख्या मयासे भागिजक यानाः कनेमजिउ धयाः थःत बौद्धयानातल । अझ जुजुपिनि छु छु द्यः पुज्याइगु खः व व द्यः पुज्यानाः, छु छु नखः हनीगु खः व व नखः हनाः नं । शासन याइपिन्सं झीत छु छु या धाल व व यानाबिया, गथे गथे जु धाल अथे अथे जुयाबिया । थ्व उलि झीगु जुइधुंकल आः कि, थुकियात झीसं थुलि थःगु धायेधुन कि आः थःगु छु खः, छु मखु धकाः तकं धायेमसल, झी छाय् बौद्ध धइगु तकं ल्वःमन । झी त्याःपिं लाकि बूपिं धकाः तकं थौं बौद्ध विद्वानत तछ्यानाः धायेत तयार मजुइधुंकल । झी फगत नेवाः बौद्ध जक जुयाच्वना ।
आः वर्तमानया खँ ल्हाये । आः अवस्था न्हापाथें छ्यं हे धस्वाके मजिइक प्रतिकूल मखु । सुयातं आः विहारय् च्वनाः श्रमण जीवन हनाच्वंपिन्त जबरजस्ती गृहस्थ दयेकेगु फरमान जारी यायेफइमखु, उकिं ग्यानाः ग्यानाः जिमिसं गनेद्यः नं पुज्याना, जिमिसं ईश्वर मानेयाना, आत्मायात स्वीकार यानाधकाः सफू च्वःजुइम्वाःल । बौद्धत ग्यानाः ग्यानाः छेँय् मूलुखाय् खा हँय् स्यानागु हिपातः किकः जुइमाः धइगु मन्त । अले सुयातं आः बुद्धधर्म प्रचार यानाजुल धकाः माःहनाः देशनिकाला नं याइमखुत ।
तर यथार्थया मिखाकुलिं स्वःसा आः नं अज्याःगु अवस्था नं दु । देसय् नां जकं धर्म निरपेक्ष जुयाच्वन, राज्य, राज्य संचालनयानाच्वंपि मनूत व देय्या प्रमुख राजनीतिक दलया छ्यंतय्गु सोच व ज्ञान जयस्थिति मल्ल स्वयाः मपाः । सुख जुइपिन्त सुख जुयाच्वंगु दु, राज्यया धुकू लुटेयानाच्वंगु दु । झी सन्तुष्ट जक जुयाच्वना ।
सन्तुष्ट जुइपिन्त थुलि हे दुसका गाः कि राज्यं झीत मस्वःसां थौं बौद्धतय्त नेपालय् जिपिं बौद्ध धकाः छ्यं धस्वाकाः धायेगु वातावरण दु । खनेमदयेक न्ह्याक्व मछिंका बिउसां खनेदयेक राज्यं बौद्धतय्त दुख हे बिइ धकाः न्ह्यने वयेफूगु अवस्था मदु । बौद्धतय्त खनेदयेक खनेमदयेक सयेकं मसयेकं नागःतुगः यानाः भाषणबाजी याःसां, साहित्यया रुपय् मनय् वःवःथे च्वयाहःसां बौद्ध जुइगुयात अपराध धकाः सुनांनं धायेफूगु मखु । ख्याइगु, हेपेयाइगु व बाम्हय् काकीगु धइगु झी बौद्धत सक्रिय मजुल कि हे ला खः नि । इलं बौद्धतय्गु क्षान्ति व धर्मरक्षाप्रति प्रतिबद्धताया परीक्षा कयाच्वंगु ई जुल थ्व ।
थज्याःगु इलय् देय्या कुंकुलामं निसें थारु, मगर, गुरुङ, राई, लिम्बू ह्याल्मो, शेर्पात थी थी संघ संगठन नीस्वनाः धर्मनिरपेक्षताया सः ज्वनाः न्हूबानेश्वरय् छातिफुलेयानाः दंवयाच्वंगु झीसं झ्यालं झ्यालं, अखबारय्, रेडियो व टेलिभिजनय् खनाच्वना । तर थज्याःगु अवस्थाय् नं छपुचःचा थेरवादीत बाहेक न्हियान्हिथं बहालय् बहिलिइ, द्यःयाथाय् बाजं थानाः जात्रा यानाः द्यःया तुतःब्वनाः बुद्धधर्म हनाच्वनीपिं अले द्यःया नामय् भ्वय् न्यायेकाच्वनीपिं सामान्य नेवाःबौद्धत खने मदुनि धइगु खँ वयाच्वंगु दु । मनू मथ्यंगु मखु, व्यक्तिगत रुपं सुं थ्यनीगु मथ्यनीगुया सवाल मदु, अज्याःगु बौद्ध संस्थात संस्थागतय्गु संस्थागत प्रतिनिधित्व मथ्यनाच्वन, बौद्ध खलः पुचः गुथिया औपचारिक उपस्थिति व ऐक्यवद्धा मजुयाच्वन । थःत बौद्ध धाइपिं, बौद्ध संस्था, खलःपुचलय् नेतृत्व बियाच्वंपिं अज्याःथाय् थ्यनेमाःगु हे खःलाकि मखु?
जनमाःद्यः व बुंगद्यः सालेथाय् थ्यनीपिं बौद्धतय् मध्ये बछि जक संविधान सभा न्ह्यःने दंसां कन्हय् बुंगद्यःयात थौं मखनानिगु आपत्ति मवइगु जुइ । उकि नेवाःबौद्धतय् थःगु धर्मप्रति व धार्मिक सहभाव व धर्मरक्षा प्रति प्रतिवद्धता दूगु हे खःसा उमिसं हे न्हू बानेश्वर कब्जा यायेमाःगु खः, मेमेपि बौद्धखलःतय्त हे नं नेतृत्व बिइमाःगु खः । अझ देसय् दक्व अल्पमतया धर्मावलम्बीतय्त जागरणया लँक्यनाः देसय् धाथें प्रजातन्त्र वल धइगु चेसना बिइमाःगु खः । तर न्ह्याक्व धाःसां, तर्क बिउसां झी दक्वस्यां खनाच्वनागु सत्य थ्व हे खः, थथे जुइफयाच्वंगु मदु । मेमेगु धर्मावलम्बीत स्वयाः नं यक्व चेतना दुपिं न्यायया पक्षय् दनीपिं नेवाःत थुगुपालय् नं दनाः सरकारयात थ्व देय् छगू धर्मावलम्बीया छथ्वःचा अतिवादीतय्सं धाथे जक जुइमखु धकाः धायेत नेवाः बौद्धत दनेमाःगु खः, दनेगु ईवल । आः मदन धाःसा लिपा शायद हानं दनेफइगु, दनेजिइगु अवस्था नं मवयेफु, इलय् न्ह्यलंचाःसा बांलाः धइगु आग्रह खः ।
No comments:
Post a Comment