20140114 सिच्चुगु सिक्किम

नियात्रा

राजेन मानन्धर

सिक्किमलिसे जिगु पुलांगु मतिना प्यपुनाच्वंगु दु । यः मयः हे धाये मसःनिबलय् ययेकागु सिक्किमयात, दत जुइ, झिंच्यादँ ति । मतिइ मखंथें हानं छकः व सिक्किमया सुखमय बँय् पलाः तयेखनीगु जुयाः नुगलय् दुने दुने कुच्चुसे च्वना वः । थी थी देय्या एस्पेरान्तिस्तोत (अन्तर्राष्ट्रिय भाय् एस्पेरान्तो ल्हाइपिं मनूत) लिसे सिक्किमय् चाःहिउ वनेगु न्यात । आः धाधां लिपा धाधां निक्वःगु संविधान सभाया चुनावय् हे द्यतंक । छु ल्यये ? थज्याःगु महत्वपूर्ण इलय् थःगु मताधिकार ल्ययेलाकि एस्पेरान्तो भाय् ल्हाल्हां सिक्किमया सिचुगु फय् ल्यये? क्वछिइगु अःपूगु खँ मखु ।

स्वया, न्हियान्हिथं हल हल फसिक्वाः धाःथें, व हे पार्टी, घोषणापत्र, फुस्लुगु भाषण । जनतां छु माला च्वन व बिइगु मतिइ उमि मदु, उमिसं बिउगु कायेत जनता तयार मदु । वयेमाःपिं हयेमाःपिन्सं थःगु हैसियत दयेकेगु स्वःगु मखु । आखिर जुइगु ला व हे खः, गुगु विदेशीतय्सं धाइ । झीगु ज्या ला व हे भ्वाथःगु चन्द्रसुर्य ब्वयेकाः प्याखं हुलेगु जक मखुला ? ल्हाः म्हूचिनाः क्वःछिना — तयेमखु थुगुसिइ नं छाप । यःम्ह वा, यःम्ह वयेमते । थ्व हे छाप तयाः थःगु ख्वालय् हाखलं पायेमाली धकाः वनेगु क्वःछिना सिक्किमय् । जिगु सिक्किमय् ।

फ्रान्स व जर्मनीया यानाः गुम्ह विदेशी पाहाँपिं खात, जिपिं स्वम्ह नेपालीत जक वनेगु न्यात । नभेम्बर १३ कुन्हु विदेशी पासापिं दक्वं थ्यन । विरोध, बन्द व बमया दथुं दथुं उमिसं न्हापांकुन्हु बौद्ध, तौदह, चोभार व कातिप्याखं स्वल, कन्हय् कुन्हु हनुमानध्वाखा लाय्कू, चांगु नारांद्यः व ख्वप खन ।

उखे जि सिक्किम वयेगु धकाः फेसबुकय् धयाबियागु ला थुखे च्वंपिनि धाःसा सिक्किमय् थःथःगु सपूm बियाछ्वयेगु धकाः जितः स्वापू तयाच्वन । शाक्य सुरेन, राजा शाक्य, शशिकला मानन्धर व भीष्म उप्रेतीयागु न्हापं यानाः छपँ हे सपूm दत । सिक्किमय् च्वंपिन्त नेपाःया छपँ मतिना ज्वनाः जि वनेगु जुल । उखेया सुरेन्द्र प्रधान, मीना प्रधान, राजीव शंकर श्रेष्ठ व मेमेपिंलिसे खँ जुयाच्वन ।

०००

नभेम्बर १६ शनिबार सुथय् त्रिभुवन विमानस्थलया डोमेस्टिक लाउन्जय् । जुग हिउसां हिले मपूmगु नेपाःया छगू सम्पदा थ्व । जिं स्वये थ्व एअरपोर्टया हविगत स्वयेत वइपिं पर्यटकतय्के नं ध्यबा कायेमाः । मनूत स्वयाः नं सामान यक्व । देशय् सडक विकासया ग्वंगः महासेंलि अले दक्व दक्व स्वनिगः व विदेशी समानय् निर्भर जुइगु बानी जुसेंलि नेपाःया नागरिकता क्वबियातःपिं जनता व हे प्लेनय् थःगु आवश्यकता पियाच्वनी । चाउचाउ निसें, बियर, प्याज जक मखु ट्वाइलेट पेपर तकं ब्वइ झीथाय् । अले झी पूर्व मेचीनिसें पश्चिम महाकाली तकया विकासया म्ये हालाच्वने ।

४५ मिनेटया ब्वयां जिमित भद्रपुरय् थ्यंकल । हप्प ताःन्वःगु तराइ । जिमिगु ट्राभल एजेन्सीया गाडीं काकरभित्ताया सीमानाय् थ्यंकल । नेपाःया सिमाय् ला छुं थाकु मजुल, भारतया सिमाय् धाःसा थ्यंमथ्यं निघौ हे बित गुम्ह पर्यटकया पासपोर्टय् अराइभलया छाप तयेत । नियम धइगु नियम का ।

सिलगुडीया छगू बांलाःगु मोटलय् ज्यःनां यानाः जिमिगु यात्रा न्ह्यात, टिष्टा खुसिया क्वंक्वं । पिने टिष्टा बाः वनाच्वन, दुने मनय् बागमति । पाहाड तछ्यानाः लँ तबाला यानाच्वंगु दु, ताहा थें गुँइ गुँइ निउगु लँ — क्वय् इक्कुसे च्वंकीगु खुसि, मेखे नुगः हे भाराभारा मिंकीगु पाखा । मनया सिक्किम स्वये हथाय् जुयाच्वंगु, मोटरया गति कावले थें जुयाच्वन, मन धाःसा ब्वाँय् ब्वाँय् हे वनाच्वन । अंगुलिमालया ब्वाँय् ।

गज्याःगु सिक्किम । गुरु पद्ममसम्भवं हे धयाथिकूगु हँ । १६४२य् स्थापना जूगु चोग्याल वंशया अधिराज्य । गबलें नेपालं मिखा तल, गबलें भारतं । न्हापा चोग्याल जुजुपिनि पालय् उलि विकास मजू हँ । लिपा ब्रिटिशतय्सं संरक्षणया जिम्मा काल । तर जब सन् १९७५य् भारतया छगू राज्य जुल, अले तिनि विकास दुहाँ वल धकाः अन च्वंपिं पासापिन्सं कनाच्वनी । खंक खंक हे विकासया तँ गयाच्वन । विकास जुइत मनूतय्गु इच्छा, नेतातय्गु प्रतिवद्धता अले सामरिक महत्वया अवस्थिति नं माःगु जुयाच्वन ।

खिउँसे च्वनेवं तिनि राङपो चेकिङय् थ्यन । भारत हे खःसां सिक्किम दुहाँ वनेत विदेशीतय्सं भारतया भिसा क्यनाः हानं विशेष अनुमति (इनरलाइन परमिट) कायेमाः । नेपाःमितय्सं नं कायेमाः थ्व । जि निकः वये धुन सिक्किमय् तर गबलें मकया, लोकल बसय् घ्वंस्यानाच्वना, सुनांनं छुं धा नं मधाः, सिनं मसिउ । तर आः ला वने जिइमखु । विदेशी पाहाँपिनिगु लिसें जिमिगु लागि नं अलग्ग पास दयेकाबिल । उलि ज्या सिधयेकेत घौछि स्वयाः अप्वः ई काल ।

बहनी ८.३० बजे जुल गान्तोक थ्यंबलय् । होटलय् तयाबिल । लँ सुनसान, ख्वाउँसे च्वं । न्हिछिया मोटरं म्ह न्यःगु, झुकुझुकु न्ह्यःवःगु जुयाः थनतक थ्यंबलय् गान्तोक स्वयेगु कौतुहलता क्वलानाबिल । नये जक सिधयेवं जिपिं ला छकलं छन्ह्यः ।

०००

नभेम्बर १७ आइतबारया सुथ जुल । थ्यंगु खबर तकं छेँय् बिइमखंनि । थौं कन्हय् न्हापाथें थाय् थासय् पब्लिक फोन बुथ व आइएसडी मदु । उकिं सुथ न्हापां फेसबुकया पासा सुमनयात नाप लानाः वयागु सिमकार्ड छगू कयाहया ।

ख्वाउँसे ख्वाउँसे च्वंगु सुथया ह्याउँगु निभालय् गान्तोकया दर्शन जुल । झिंच्यादँ न्ह्यःया गान्तोकया छुं भति बुलुगु लुमन्ति गनं गनं नुगलय् स्वचानाच्वंगु दनि । लनास्वया, गनं हे ज्वःमलाः । लँ नं उलि सफा मखना, मनूत म्वःम्वः, मनूत स्वयाः मोटरत यक्व । सुथंनिसें लँय् घ्वातुमतु घ्वाः । छेँ धायेवं गपाय्गपाय् जाः । यक्व पायेधुंकल गान्तोक — जि पाःगु ला गान्तोक पाःगु, व नं धायेमफु । जिं उलि हे जक सिउ, थ्व जिगु गान्तोक मखयेधुंकल । व भिडय् जिं जिगु गान्तोक मालाच्वना ।

नयेधुनेवं जिमित मोटरं २४ किलोमिटर तापाःगु रुम्तेक गुम्बा यंकल । शहरं तापाना वंलिसे गान्तोक ला कतांमरिया लं थेंच्वन, म्ह छम्हं छेँया छिरिबिरि बुट्टा दुगु लं । ११.३० बजे थ्यन । अति कडा सुरक्षा स्वये जिपिं ला राष्ट्रपति वइगु ज्याझ्वलय् वनेत्यनापिंथें च्वं । सैनिक गार्डं प्यकः जिमिगु छ्यंग्वः ल्याःखात, छाय् खः मसिउ । गेटय् दुने नं कडा सुरक्षा व्यवस्था । जिगु म्हिचां छगू स्वीस चक्कु पिहाँ वल, त्वःताथिके माल । नेपालय् बौद्ध द्यःगः व गुम्बाय् ला छु, राज्यं दकलय् हनाबना तयातःगु पशुपतिया द्यःगलय् तकं उकिया सछिया छब्व सुरक्षा मदु । झी दक्वं पशुपतिनाथया भरय् दूगुलिं ला ।

छखे च्वाम्वःसिमाया गुँ, मेखे यचुगु कंचनजंघाया तपुलि । शान्त व स्वच्छ वातावरण, लुमुगु निभाः अले मिखायात हे सिचुकीगु ह्यांगु वसतं भुनातःपिं लामात । व चक्कंगु गुम्बाया दथुइ च्वंगु चुकय् फय् जक संसां सुयातं मछिनी ला, ध्वइ ला धकाः ग्यायेमा । अथेसां लुइमखनाच्वन । जिगु न्ह्यपुं बारम्बार न्यनाच्वन — छु थ्व हे खःला रुम्तेक गुम्बा ?

तिब्बती बुद्धधर्म अन्तर्गत काग्यु सम्प्रदायया तःधंगु गुम्बा । धाइ, थ्व सिक्किमया हे दकलय् तःधंगु गुम्बा हँ । नां कायेवं हे लुमनावइ कर्मपाया बाखं । रोमाञ्चक छगू धार्मिक यात्रा व संघर्षया बाखं । दकलय् न्हापां १६औं शताब्दिइ गुम्हम्ह कर्मपा वाङचुक दोर्जें दयेकूगु धाइ थ्व । जब सन् १९५९लय् तिब्बतं १६औं कर्मपा बिसिउँ वयाः थन च्वंवल, थ्व थाय् ला पुलांगु व दुनादिनाच्वंगु जुयाच्वन तर मेपिन्सं मेथाय् च्वनेत सःतलं नं कर्मपा धाःसा थ्व हे थाय् पवित्र धकाः थन हे च्वनाछ्वत । थ्व हे खनाः सिक्किमया राजपरिवार व भारत सरकारं तकं ग्वहालि यानाः थ्व भब्य गुम्बा निर्माण जुल । आः थन गुम्बा लिक्कसं १६औं कर्मपाया अस्थिधातु दूगु लुँया चैत्य व श्री नालान्दा बौद्ध उच्चशिक्षा अध्ययन केन्द्र नं चालाच्वंगु दु ।

थज्याःगु पवित्रगु थासय् नं विवाद । ह्याउँगु वसःत हे आपां कयेकाः कयेकाः ल्वाःगु थाय् । निगू परस्पर विरोधी संस्थां आः थः थःम्ह मनूयात १७औं कर्मपा धकाः प्रचार यानाः थ्व गुम्बाय् थःगु अधिपत्य क्यनेगु स्वयेवं भारतीय अदालतय् तकं थ्व खँ थ्यन । आः थन निगू पक्षयात नं प्रवेश निषेध । निगू बौद्ध संस्थाया निम्ह कर्मपा — चुर्फु लाब्राङं उगेन त्रिन्ले दोर्जेयात कर्मपा धाल, उखे कर्मपा च्यारिटेबल ट्रस्टं त्रिन्ले थाये दोर्जेयात कर्मपा धकाः न्ह्यब्वल । गुलि म्हाइपूगु खँ, झिदँ न्ह्यःनिसें थन ला निखलःया ल्वापु, अझं सिधःगु मखुनि । संसार त्वःते धाइपिन्सं छगू गुम्बा त्वःतेफइमखु ।

थनया विशेषता ला छु धाःसा थन द्यःयात पुज्याइमखु, मनूयात पुज्याइ । शाक्यमुनिया मूर्ति ला तयातःगु दु थन गुम्बाय् । तर उकिया न्ह्यःने पखाः दनाः द्यः खनेमदयेकातःगु दु अले न्ह्यःनेसं दु कर्मपाया फोटो । ल्वहँया द्यःत ला यक्व पुज्याःगु खनेधुन तर थन उकिया पलेसा मनूया किपा तयाः पुज्यायेगु थाय् । वथें तुं छपाः निपाः बाहेक मुक्कं गुम्बाय् हे नं गनं देवदेवीया किपा खनेमदु , अंगलय् नं लामा गुरुपिनिगु किपा जक खनेदु । ख ला जि कुमारी पूजा याइगु देसं वयाम्ह, तर नं थन द्यःयात छखे तयाः मनूया किपायात पुज्यानाच्वंगु खनाः जिगु मिखा लय्मताः । शायद जितः नं मनूयात स्वयाः ल्वहँयात पुज्याइगु हे ययाच्वनतिनि ला ?

उकिसं गाइड जुयावःम्ह संजीवजुया खँ न्यन्यं इकुसे च्वना वल । लाक्वपाक्व हे धयाहल वं । विदेशीतय्त धायेत उलि बांलाक्क ब्वनातयेम्वाःगु ला खत तर ध्वं लायेगु नं ला छगू हद दइ । लुखाय् च्वयातःपिं चतुर्माहाराजपिं मध्ये छम्हसित क्यनाः व गुरु रिम्पोछे धाल, दुने सल गयाच्वंम्ह छम्ह द्यः क्यनाः व वज्रयान हँ, मेगु ला छु जक मधाः । झीथाय् जक तिंख्यलं सगरमाथा क्यनीपिं गाइडत दु धयां थन नं अथे हे । हरे...।

ज्यःनां धुंका थौं गाइडं गनं मयंकू । दक्वं अनया आधुनिक बजार धयातःगु एमजि मार्गय् मन तयेक चाःहिला च्वन । छगू थःगु कथंया चहलपहल । ल्याय्म्ह–ल्यासेपिं नुगः चकंकाः बेन्चाय् च्वनाः खँ ब्याकाच्वन, मस्त थःगु मतापय् लँय् म्हिताच्वन, बुराबुरिपिं अजूचायाः स्वयाजक च्वन । तापाक्कं ह्याउँगु निभाः धाःसा मुसुमुसु कयाः छ्यं क्वानाच्वन ।

ल्वहँ लायातःगु, मोटर हयेमजिउगु आधुनिक सामानया बजारं जितः ह्ययेके मफुत, जितः गनं गनं पुलांगु लुमन्तिं सःता च्वंथें च्वन । मन थातय् मलात । उखें थुखें स्वयां छुं मखं, सुं मदु । पलख च्वय् डेभेलोपमेन्ट एरियाय् छकः स्वयावये ला, धइथें जूगु खः । तर जिं जिगु पलाःयात उखे वने मबिया । कस्सिक चिनातया नुगःयात नं । थ्व चित्त गुलि चंचल जुइ जिं सिउ, मवनेमाःथाय् मवनेगु हे वेश । मनयात तकं मछ्वयेगु हे वेश ।

जिमिसं अन्तिमय् वयाः लँ स्यनाच्वंगुलिं तिब्बतलिसेया सीमानाय् लाःगु छाङ्गु तालय् मयंकेगु बिचाः यानागु । उकिया पलेसा फोदोङ गुम्बा वनेगु प्रस्ताव जिमि ट्राभल एजेन्ट गोपालजुं तयाबिल । जिमिगु थ्व खँ उमित कनां उमिं लय्मताः । छाय् च्वयागु, छाय् मयंकागु धकाः तर्क यानाच्वन । लिपा जिमिगु खँ न्यनाः उमिसं म्हाः धायेमफुत ।

खिउँसे च्वना वल । अनया नांजाःगु क्याफे बेकर्स क्याफेय् गोपालजुं जिमित ब्वनायंकल । मतिनां जाःगु न्हिलासःया छाय्पा, ल्याय्म्ह ल्यासेपिनिगु एकाधिकार जुयाच्वंगु मेगु हे वातावरण अन । नुगः–नुगःया खँ जुयाच्वन । नुगलं जक ताइ, मेपिन्सं ताइ नं मखु, थुइ नं मखु ।

०००

नभेम्बर १८ सोमबार । सिक्किमय् च्वंपिं मनूत खन कि थः नं नेपाःनेपाः जुयावइ । जि नेपालय् दुथें, जिकय् नेपाः दुथें । उकिं हे जिं आल्पसें ढाका तपुलि ज्वनावयागु । छेँय् सगं बिइबलय् तपुलि पु धालकि घेँघेँ धाइम्ह जि मसः मसः तपुलि पुनाः पिहाँ वना, लः न्यायेगु त्वह चिनाः । पोषराज व हरि ला न्ह्याबलें पुइपिं, उमित छुं मपाः, जितः जकं पात का । दक्वस्यां भ्वाँय् भ्वाँय् स्वयाच्वंगुथें । लँय् वःपिं मिस्तय्सं गिजे जकं याइला धकाः ग्यासे वः ।

थ्व तपुलि पुनाः जिं छु क्यनाच्वना जिं हे मसिउ । जिगु राष्ट्रियता थ्व तपुलि ला? सुयात क्यनेगु जिं थ्व राष्ट्रियता ? जिगु राष्ट्रियता थ्व तपुलिइ खःसा घाय्घाय् बाज्याया पालंनिसें तपुलि मपुइपिं नेपालीत नेपाली मखुला ? अले उमिगु राष्ट्रनिर्माणया लागि हाःगु हिचःतिया परिभाषा राष्ट्रियता दुने मलाः ला ? अले जिं छाय् थ्व तपुलिइ भुनातयागु राष्ट्रियता थन सिक्किमय् क्यंवयाच्वना ? जिगु तपुलिं जितः हे पुत, त्वःतातीताः म्हिचाय् स्वथना जिगु ब्वसा राष्ट्रियतायात । आकास छगुलिं जिगु तपुलि, जिगु राष्ट्रियता ।

सुथय् हे फोदोङ वनेधकाः पिहाँ वयापिं लँय् सं च्वंगु ताशि भ्यूप्वाइन्टय् च्वनाः हिमालया दृष्यावलोकन याये खनेवं गनं वनेम्वाःपिं थें थानाच्वन । उकिसं अन बालं कयाः शेर्पा वसतं फिनाः फोटो कायेके खंबलय् ला उमि गनं वने तकं म्वाः ।

काबि लाङचोकया जंगलय् थ्यंबलय् ११ बजे जुइन । १३औं शताब्दीइ अनया आदिबासीत भुटियात व लेप्चातय्सं थन वयाः दाजुकिजा जूगु हँ । उमिसं थन अनया रंगित खुसि न्ह्यानाच्वँतले व कंचनजंघा धस्वानाच्वँतले हिया दाजुकिजा जुयाः नापं म्वाये धकाः हिथलय् तुतिथुनाः पाःफयेकूगु धाइ । थ्व थाय्यात सिक्किम सरकारं प्रार्थनास्थल धकाः कयातःगु दु ।

भाषाया समस्यां थौं तःधंगु रुप काल । म्वाः म्वाः धायेक गाइड संजीवं अंग्रेजी भासं कनाच्वन । अले अंग्रेजी थूम्ह पास्कालं तप्यंक फ्रेन्च भासं उमि पुचःयात कनावबिउबलय् जर्मन उर्सुलायात मछिनीगु स्वभाविक जुल । म्हिगः थ्व हे खँय् उमि तम्वयाच्वंगुलिं जिं थौं हस्तक्षेप याना — आवंलि गाइडं अंग्रेजी नवाइमखु, जिं दक्वसित एस्पेरान्तो भासं कनाबिइ । भाय् धइगु थथे संवेदनशिल जुइ इमि । सुनां नं सहयाइमखु करकिया भासं दमन याःगु ।

बाघौति वंकाः लँकथं लाःगु सात कन्या झरनाय् सिथय् पलख न्ह्यइपुकाः जिपिं लाब्राङया पुलांगु गुम्बाय् वना । गुम्बा स्वयाः थ्व बिस्कं । नाकं तखा मजू, ल्वहँतं दयेकातःगु अले च्वय् प्यखेरं बरन्दा नं पिकयातःगु । तर निदँ न्ह्यः ब्वःगु भुखाचं स्यंकूगुलिं आः जिर्णोद्धार जुयाच्वंगु दु, सिँयागु कलात्मक वरन्डाय् रंग तयेगु ज्या नं अनया लामातय्सं हे यानाच्वन ।

अज्याःगु न्यासिजक वयेमाःसा न्हिछि लाकां ज्ययेके मालीगु, पब्लिक यायायातया व्यवस्था मदुगु थ्व दुर्गम थासय् नं मनूत धर्मया निंतिं जक थःगु जीवन फ्यानाः च्वनाच्वन । नयेगु त्वनेगुया तकं थेकान मदु । अले आः ला निभाः त्वः का, चिकुलां ला प्व हे गाइगु जुइ । उकिसं नच्चा नच्चापिं लामात, सयेकः वयाच्वंपिं । जिगु मिखाय् झीगु विलासिताय् दुनाच्वंगु शहरी बुद्धधर्म दं वल । गबलय् सयेकेगु जुइ झीसं दुर्गम गामय् च्वंवनेगु, अले अन च्वंपिन्त बुद्ध शिक्षाया मत क्यनेगु ?

अन च्वंपिं मचामचापिं लामात खनाः पास्कालयात मछिन । न्यन, उमि छु नइ ? सुनां इमित बिचाःयाइ ? गुलि ब्वनेमाः ? अले मां अबुपिन्सं नापलाये दइलाकि दइमखु ? जिं सिउगु कनाबिया । थथे मस्तय्त लामा ब्वंकेछ्वयेगु पक्का नं थाकुगु ज्या खः, तर थ्व हे योगदानया फल, थौं बुद्धधर्म थथे विश्वन्यंक चकनाच्वंगु दु । छम्हनिम्हसिगु जक कुतलं थ्व सम्भव मदु ।

वयां लिपा जिपिं वना अनया उत्तर सिक्किमय् लाःगु गान्तोक स्वयाः ३८ किलोमिटर तापाःगु फोदोङ गुम्बाय् । थनया थ्व गुम्बा सिक्किमया हे छगू नां काये बहगु गुम्बा खनी । १८औं शताब्दीइ चोग्याल ग्युर्मेद नामग्यालं दयेकूगु थ्व गुम्बा काग्युपा सम्प्रदायलिसे स्वाः ।

लिक्कसं च्वंगु उमिगु ब्वनेकुथिइ ल्याय्म्ह ल्याय्म्हपिं लामात तिब्बती आखःदूगु धार्मिक सपूmत ब्वनाच्वन । उमिसं थुकिइ हे थःगु जीवन खंकाच्वन, खनं छगू जन्म जक ब्वनां मगाःगु धर्म, अथे जुयाः ला हानं हानं जन्म काःवयेमाःगु हँ उमि, अवतारी जुयाः । धर्मया अध्ययन गुबलें सिधइगु जूसा, धर्म हे नं सिधया वन जुइ ।

त्यानुक्क लिहाँ वयाः ज्यःनां सिधयेकाबलय् ४.३० हे जुइन । अथेसां धकाः तिब्बती संग्रहालय स्वयेत वना । तिनातयेधुंकल खनी । अले लिक्कसं च्वंगु छोर्तेन गुम्बा चाःहिला । सलंसः लामात पाठ यानाच्वन । छगू हे सलं, छगू हे मतापं । भाय् मथूसां उमिगु शब्दं वातारवरणय् छगू सम्मोहन हयाबिउगु दु, थ्व शान्तिया सन्देश बाहेक मेगु छु जुइ ?

याकनं चाःहिले सिधःगु बांहेलात । थौं जिगु विशेष ज्या दु — थनया स्थानीय नेवाः संस्थाया प्रतिनिधित नापलायेगु । सुथय् हे भाजु सुरेन्द्र प्रधान झाःगु जिगु होटलय् । पलख थनया व नेपाःया राजनीतिया बारे ल्हानाः थौं बहनी मुँज्या यायेगु खँ क्वःछिनागु ।

५.३० बजे मीना प्रधान ला होटलय् थ्यंकःवल, जिगु लागि कोसेली न्हापं ज्वनाः । जितः उमिसं क्वःछिनातःगु मिन्ट ट्री माउन्टेन रेष्टुरान्टय् यंकल । छम्हनिम्ह यायां च्याम्हति हे भाजुमय्जुपिं खात । साःसाःगु नयेगु लिसें उमि थःथःगु खँ जुयाच्वन । येँय् वयाः नेपालभाषाय् स्नातकोत्तर यानावंम्ह मीना बाहेक मेपिन्सं नेवाः भाय् मल्हाः । अनया नेवाःतय्गु बारे छुं भति न्यना । लिसः वल । जिं स्वनिगलं हयागु सपूmया पँ सुरेन्द्रजुयात लःल्हानाबिया । पलख लिपा अनया सिक्किम नेवाः गुथिया स्मारिकाया छुं प्रति जितः वल, जितः बियादिल येँय् थ्यंकेत । सिक्किमया नेवाः समाजयात पुलुक्क छकः स्वयेगु कुतः जिगु । येँ स्वयाः थुलि तापाक्क वयाः नं अनया नेवाःतय्के नेवाः जुयागु भावना दु , संगठित दु, थःगु संस्कृति प्रति मतिनादु, आः थःगु भाय् नं बुलुहँ ल्हायेगु सयेकी धइगु विश्वास बियाच्वंगु दु ।

खँ ल्हानाच्वँच्वं भाजु राजेन्द्र भण्डारीयात भीष्म दाइनं बियाहःगु सपूm बिइ हे मलात । मीनायात थ्व सपूm थ्यंका बिउ धकाः इनाप यानावया ।

०००

नभेम्बर १९, मंगलबार । सिक्किम थ्यँहे मथ्यंनि, वनेत्ययेधुंकल । च्वना धायेला मच्वना धायेला । बांलाक तय्जु हे मजूनि । हानं गबलय् वयेगु जुइ । छक्क कस्सिक घयेपुइ हे मखं । थनया नेवाः समाजलिसे सतिक्क च्वना छगू अज्याःगु छुं सिर्जना च्वयेगु म्हगस , गबलय् पूवनी मसिउ । वने न्है ? धकाः नं न्यने ला मन्यने ला । लाःसा वने मतेनि, निन्हुस्वन्हु च्वँ धाइगु जुइ । हानं मतिनाया सिखतं जकं चिनातइगु खःला?

सुथ न्हापां सुमनयात वयागु सीमकार्ड लित बियावया । यःसां मयाःसां थौं होटल डेलामेरलिसे बायेगु निश्चित जुल । होटल जक छु सिक्किमयात हे त्वतावने त्यल । थनया यचुपिचु, व्यवस्था व शान्ति छम्हू जक नेपालय् पुसा ह्वलेथें ह्वलेदुसा झीगु नेपाल नं थ्व थें जुयावइगु जुइ नि । काचाक्क गान्तोकया छम्हू फय् ज्वनाः म्हिचाय् तया । थ्व फय् स्वनिगलय् ह्वलेमानि ।

लिहाँ ववं बिचाः याना वयाच्वना । नेपालय् जातीय राज्य वइ धकाः मनूतय्त ख्यानाच्वन । थ्व छु राज्य ले ? थ्व भारतया छगू अज्यागु राज्य खः गन भारतया हे मेमेगु राज्ययापिं भारतीयतय्त तकं अःपुक दुकाइमखु । थन मेमेगु राज्यया मनूत दुहाँ वयाः बसोबास यायेगु, लजगाः यायेगु ला तापाःगु खँ । उकिं थन लँय् फोहर याइपिं मदु, बँपसः तइपिं मदु, खण्ड व अखण्डया राजनीति नं मदु । जनसंख्या हे ६लाख १० हजार ति, येँया छगू निर्वाचन क्षेत्र ति जक । दुसां थःत मदुसां थःत, अले मजुइ ला शान्ति, सुशासन अले विकास ?

झी नेतात इलय्ब्यलय् सिक्किमीकरण धकाः धिमय् थानाजुइ । तर थन च्वंपिन्सं सिक्किमीकरण धइगु छु धइगु मसिउ, उमिसं सिउसा अथे धइगु विकास खः, रोजगारी ख, स्थायीत्व खः, शान्ति खः । मसिउ जिं थ्व मार्को पालिसं खंगु सिक्किम लाकि बिएस दासं खंगु सिक्किम लाकि जिं खनागु सिक्किम । ग्व । मनू जुइत छु माः ? अथे ला आः अन थःगु राज्य धकाः धाइपिं हे गुलि दनि जुइ । उकिसं ८० प्रतिशत ला नेपालं वयाः च्वंवःपिं हे जक । झी सत्ताय् वनेत युद्ध यानाच्वना, अन विकास यानाः सत्ता घय्पुनाच्वन । इतिहास ल्यनाच्वनी, ई न्ह्यानाच्वनी । जिमिगु मोटर थें ।

कुहाँ ववं १२ बजे जूबलय् जिपिं छकलं मेगु दुनियाय् थ्यंथें जुल । न्हासय् छुं माकुगु सिचुगु दुहाँ वंथें । प्यखेरं चियाबारीं प्याखं प्याखं हुलाः जिमित लसकुस यानाच्वन । नेपाली भासं खँल्हाइपिं स्थानीय मिस्तय् बजि नयेगु ई खनी, लँ सिथय् फ्यतुनाः खँ सयेकाः सयेकाः नयाच्वन । ज्या यायां त्यानुचाःगु लंकेगु अले कथुया प्याःचाः लंकेगु नितां जुयाच्वन ।

कञ्चनजंघा झं सतिना वल । बतासे लूपय् थ्यंबलय् घडीं स्वताः थात । जिपिं थ्यँजक थ्यंगु, छुकछुके रेल जिमित गिजेयानाः प्याखंपाः कयाः वन । हिलकार्ट रोडया शहिद स्मारक — भारतया स्वतन्त्रताया निंतिं ज्यान बिउपिं भारतीय सेनाया गुर्खा सैनिकत । झी नेपालीत दार्जिलिङय् थ्यन कि थः नेपाली जूगु लुमनीगु थाय् नेपाःया गुर्खा सैनिकतय्सं याःगु युद्धया घ्यः धकाः तइगु थाय् ।

हुँइहुँइ फय् वयाच्वन । धस्वनाच्वंगु बतासेया स्मारक इकधिक मसं । उकियात स्वयाः छ्यं क्वछुनाच्वंम्ह गुर्खा सैनिकं नं चिकुल मधाः । लिक्कसं दनाच्वंम्ह तिरंगायात छुं परवाह मदु । निगूत्या दर्जन गुर्खा सैनिकतय्गु नां घासय् थसःपानाच्वन । थःगुनिम्तिं मखु करकिया निंतिं जक ल्वायेफुपिं झी वीर गुर्खात । ज्या वतले ज्याकयाः मवयेव ह्वगंगु कसौरि थें सागालय् वांछ्वयातःपिं गुर्खात । छगू कथं ला पाय्छि नं खः, उमिं थःगु देय्या निंतिं ल्वात । व उमिगु थःगु देय् जिगु देय् मखयाच्वन । सु गन च्वनी व उमिगु देय् जुइ । उलि इमानदारी ला दु नि उमिके ।

मोटर हे पास मजुइगु गल्लीचा, ग्वाः ग्वाः मोटर, हानं लँय् दिकातःगु मेमेगु मोटरत । जिपिं गान्तोकय् मखुत धइगुया संकेत । होटल सेभेन सेभेन्टिन थ्यंबलय् ४.३० जुल । दक्व तिब्बती पह वःगु, चिकिचाकूसां बांलाक छाय्पियातःगु । पलख झासु लना ।

टिभिइ हानं नेपाःया चुनाव । थौं चुनाव जुयां त्वःतल । पत्याः हे मजुइक मनूतय्सं ब्वति काल हँ । नेकपा बैद्यया उमिमछि ख्याच्वःया अर्थ मन्त । जितः छाय् छाय् थ्व चुनाव भिंगु जुइया निंतिं जुयाच्वंगु थें मच्वं । खला आः तक छु भिंगुया निंतिं जुल नेपालय् धइगु नं न्ह्यसः दु । याइगु व हे खः...उकुन्हु तिनि बिएस दासया “सिक्किम गाथा” ब्वनागु । चुनाव खनाः हे ग्याना वः जि ।

बाघौ लिपा दक्व पिहाँ वनेगु धाल । ग्वतुलाच्वनाम्ह जितः जिं हे थनाः क्वत ब्वनायंका । फसं कुचुकुचु नकल । न्ह्यःनेसं शाक्य ज्वेलर्स । येँया गल्लि थें — फोहर, लँ स्यं, उगुथुगुं वां छ्वयातःगु । झ्याजःमाजः तार, लँ चिबाला, छेँ ततःजाः । लँय् नं गज्याःगज्याःपिं मनूत ।

जिपिं ला छकलं चौरस्ता थ्यन । भानुभक्तया शालिक जिमित खनाः फुरुङ्ग जुल । जिपिं अनया गोल्डनटिप्स धाःगु च्यापसलय् दुथ्यन । अन पालंपाः जिमित चिचिग्वःगु कपय् प्यताजि च्या त्वंकल । छु छु हँ । अले तिनि भाः कन, सातु हे वंक ।

अनं पिहाँ वयाः बजारय् सररर मिखा ब्वया । नेपालं वःगु सामानत, चीनं वःगु सामान, भारतया हे सामान । दक्वं छथाय् हे दसेंलि अन वनाः न्याये थन वनाः न्याये छाय् ? बांलाःगु बजार ला मखु तर नं छेँजः लुमंकाः छतानिता सामान ज्वना । छेँ लुमंकेथें जक जुल । जि छकलं छेँय् थ्यन ।

०००

२० नभेम्बर, बुधबार कुन्हु सुथय् क्वथाय् च्वनेमफुत । सुथंनिसें नेपाःया चुनावया समाचार गसू दुहाँ वनेथें जिगु न्हाय्पनय् । वाथाइथां दनाः छझाः चाःहिउवना । छाय् छगू शहर सफा छगू सहर फोहर जुइ ? व हे हि दुपिं नेपाली मूलयापिं मनूत च्वनीगु गान्तोक गुलि यचुपिचु, थ्व दार्जिलिङ छाय् खिखांमुगःथें ? गल्लिं गल्लिं छझाः चाःहिलाः क्वय् बसस्टपय् तक वना । लँय् चिया मियाच्वंपिन्थाय् मिखां मिखां क्वाक्क छगिलास चिया त्वना । ध्याचः, फोहर, धः ल्वाकज्याःगु ला पसः दूगु गल्लिचां जुयाः थाहां वया ।  विकासलिसें व्यवस्था वइ, व्यवस्थाया लिउ लिउ अव्यवस्था वइ । थज्याःगु हे अवस्थाय् लानाच्वंगु दु थ्व दार्जिलिङ ।

अंगलय् निपाः प्यपाः स्वतन्त्रताया पोष्टर प्यपुनाच्वन । गुलिसितं स्वतन्त्र गोर्खाल्याण्ड माः, गुलिसितं सिक्किमय् प्यपुनेदुसा जिउ । तर पश्चिमबंगालया मुठ्ठीइ दुने अनच्वंपिं नेपालीभाषीतय्सं थःगु सासः स्वतन्त्र जुल धकाः धायेफयाच्वंग मदुनि । भारत दुने सु स्वतन्त्र, गुलि स्वतन्त्र ।

सोनादा जुयाः जिपिं कुहाँ वया । मन्ह्यं मन्ह्यं दनाच्वंपिं गाडित, इल्लबिल्ल नेपाःमि ख्वाःवःपिं मनूत । उकिइ पाय्छि अःखः बंगाली ख्वाःवःपिं मनूत । लँ बांलाःगु गनं मदु , व हे लाथेपाथे, घारांघुरुं ।

खर्साङया बस स्टेशन त्वःतावया । छगू वाउँगु स्वर्ग । स्वर्गया रंग गज्याःगु जुइ व ला मसिउ, तर थनला वाँउगु हे स्वर्ग खः । नागबेली काःगु लँ जुयाः कुहाँ कुहाँ वया । रोहिनी मार्ग — दयेकेगु इच्छा व विकासया ध्वाँय् ब्वयेकेगु लक्ष्य जक माः न्ह्याथासं न्ह्यागुं दयेके जिउ खनी ।

कुहाँ वःलिसे ताःन्वयावल । जि गबलय् न्ह्यवल, जिं मसिउ । १२ बजे ती मोटर घ्याचाक्क दिउबलउय् ला जिपिं भारतया सीमा अध्यागमन रानीगंज थ्यनेधुंकल । वयांलिपा नेपाःया अध्यागमनया ज्या दक्व सिधयेकाः हानं अनया हे लोकल माइक्रोलय् लँ तप्यंका ।

घ्याताताता सःवइगु माइक्रोबस, छतय् तयाः नं मन्ह्यंगु जिमिगु सामानया द्वँ, जिपिं झिंनिम्ह अले ड्राइभर बाहेक मेपिं निम्ह मिजंत यानाः जिमिगु मोटर जाल । गुलि वन उलि मोटर तिंन्हुयाहल, भःभःन्हूम्ह सलथें । जिपिं दुने डोकों त्वपुयातःपिं खाचातथें वाथावाथा ।

नेपाःया लँ । वहे थ्वाथःगु ह्वह्वगंगु, त्यातःगु लँ क्यनाः संविधान सभाया चुनाव तक वनेगु लँ दयेकीपिन्सं जनताया लँया छु वास्ता याइ ? नेपाःया लँ व संविधान सभाया लँ उथें हे । जिमिगु मोटर संविधान सभा पाखेन्ह्यात ।

Publishes in Naali bi-monthly in 1134 Thinla9/2 (68) "Refresshing Sikkim" in 20140114