20160522 बुद्धधर्मय् ला नयेगु, हिंसा यायेगु व पशुबलि

राजेन मानन्धर

बुद्धधर्म ला बुद्धधर्म हे खः । न्ह्यागु भासं च्वयातःसां न्ह्यागु देय्यागु जूसां अले न्ह्यागु निकायया ख्वाःपालं पुनातःसां । बुद्धं छु धाल व ला गबलें पाइमखु । बुद्ध स्वयम् हे नं न्याम्ह, न्हय्म्ह वा नीप्यम्ह जुइफु तर बुद्धं बिइगु शिक्षा पाइमखु । त्रिपिटक खँ ल्हानाच्वनेम्वाः । कमसे कम तिसरण गमन यायेधुंकाः छम्ह बौद्धं न्हापां धायेसइगु धइगु हे पञ्चशिल । अले पञ्चशिल धायेसःम्हस्यां दकलय् न्हापां धाइगु वाक्य खः — जिं प्राणी हिंसा त्वःतेगु जुल । थथे थेरवादीतय्सं जक धाइगु खःसां मेमेगु वादीतय्सं नं जिं स्याये ला पक्का धाइमखु, थ्व विश्वया दक्व बौद्धतय्गु विश्वास खः । अथे खयाः नं बुद्धधर्म व लायात कयाः छता निता खँय् झीसं मथूगु वा थुइकेगु कुतः यानामच्वनागु, अझ मखुथे थुइकाच्वनागु दु । थ्व विषयय् बःचाहाकलं धायेगु कुतः याये ।

बुद्धधर्मय् ला नयेगु ः

विशेष यानाः बुद्धधर्म मसिउपिं मनूतय्सं बौद्धतय्सं ला नल कि, अथवा नया धालकि खिजेयाइ । बौद्धतय्सं ला नयेमाः धइगु ला मखु, तर ला नये हे मजिउ धइगु नं मदु । बुद्धधर्म हनेगु व ला नयेगु वा मनयेगु थ्व निगू अलग अलग खँ खः । बुद्धधर्म हिंसा विरोधी खः, उकिं थ्व धर्मं ला नयेगुयात प्रोत्साहन यानातःगु मदु धायेगु छता खँ तर ला नयेगु वर्जित हे मखु । ला मनःसा बांलाः धइगु खँय् ला सन्देह मन्त ।

सामान्य खँ, हानं पञ्चशिलया – थ्व न्यागू वाक्यया दुने बुद्धधर्मया सार दु । थुकिइ प्राणी हिंसा यायेगु त्वःते धायेकातल तर ला नयेगु त्वःते धकाः धायेका मतः । अथे धइगु बुद्धधर्मय् प्राणी हिंसा व ला नयेगु दथुइ बुद्धधर्मं अन्तर दु । थन ला नयेगु त्वःते धकाः मधायेकू बरु अय्लाः त्वनेगु इत्यादि त्वःते धकाः धाःसा धायेकल । थुकिं ला नयेगु स्वयाः नं अय्लाः त्वनेगु मभिं धकाः तकं क्यंगु अनुमान याकू । मनुखं सभ्यताया लँपुइ पलाः तयेधुंकाः गबलय्निसें ला नल वा गबलेनिसें ला नयेगु त्वःतेमाः धकाः धायेसल, उकिया अन्दाज याये अःपु मजू । तर ला नयेमजिउ धकाः संभवतः बुद्ध स्वयाः न्ह्यः हे खँ वयेधुंकूगु जुइमाः । अथे धाइपिं शाकाहारीत न्हापा नं दु आः नं दु । संसारय् बुद्धधर्म धइगु ला मनइपिनिगु धर्म मखु, अले ला मनइपिं दक्वं बौद्धधर्मावलम्बीत नं मखु । थेरबादी दृष्टिकोणं धायेगु खःसा बुद्धं थम्हं खंगु, न्यनागु वा शंका यानागु ला नयेमजिउ धाल धाइ । थ्व नं मुख्यतयाः भिक्षुपिन्त जक धाःगु खःसां उपासक–उपासिकापिन्त नं लागु जूगु धकाः धाइ । वज्रयानय् नं ला नये हे मते मधाः धाइ, अले महायानय् नं । 

अथेसां बुद्धधर्मयात कयाः सहलह याइपिन्सं थी थी धारणा पितब्वयाच्वंगु दु ः बौद्धत पूर्ण रुपं शाकाहारी हे जुइमाः, ला नयेगु धइगु हे हत्या यायेगु खः, हत्या मयासें गनं ला वइ? ला नयेगु धइगु प्वाःयात मसां दयेकेगु खः, झीसं नइगुलिं हे मनूतय्सं प्राणी हत्या याइगु खः ।

बुद्धधर्मय् हिंसा यायेगु ः

हिंसा यायेत चुपि ज्वनाः सुयागुं प्राण हे कायेमाः धइगु मदु । सुनां नं सुयातं नुगलय् स्याक्क जक छुं धाःसां व हिंसा खः । अझ मनय् जक सुयातं स्यानाछ्वये धइगु वयेकेगु धइगु हे वयात हिंसा यायेगु खः । याये मजिउगु हिंसा खः सा अन हे पनेमाल, ला नयेगु जक पनां मजिल । ला मनयेवं तुं वं हिंसा मयाः धइगु जुइमखु । प्राणी हिंसा यायेगु व ला नयेगु खँ छता हे मखु । 

प्राणी हिंसा मयातकि ला नयेगु दइमखु धकाः धायेगु वा तप्यंक संसारया दक्व मनूत शाकाहारी जुइ नु धायेगु बांलाःगु आदर्श खः । तर झीसं ल्वःमंका च्वनागु निता खँ थन ल्ह्वने उपयुक्त जू । छता, वैज्ञानिकतय्सं नं प्रमाणित यायेधुंकल, कि झी प्राणीपिन्त दालकि गथे स्याइ, बोटविरुवायात नं अथे हे स्याइ । अथे जुल कि हिंसा धइगु किसि स्यातकि जक जुइगु लाकि स्वां थ्वयेबलय् नं जुइ ? मेगु, हिंसा यानाः नं मांसाहार मयायेफु । गथेकि नेपालय् जूगु सशस्त्र द्वन्द्वया इलय् निगुलिं पक्षं यानाः झिंच्याद्वः मनूतय्गु हिंसा जुल । तर उमिसं मनूया ला नःगु धाःसा न्यनेमदु । अथे हे नेपालय् हे गनं गनं द्यइथाय् द्वलंद्वः पशुयात बलि बियाः नं ला मनसे त्वःतावनी । अथेसा स्याःसां जिउ, नये जक मजिउगु जुल ला ? खँ स्यायेगुया विरोध खः ला नयेगुया स्वयाः । स्वभाविक खः सुनां नं सुयातं मस्याःसा, घाँय् छपु नं मलिउसा, वा पिनाः मलःसा गुलिजिउ । छु झी थुलि यायेत तयार दु ला? कचिला छ्वयेला नयेयः हिंसा याइगु मयः धकाः द्यःनं द्यःनं नागःतुगः याइपिं शाकाहारतय्सं थ्व थुइकेमाः ।

बुद्धधर्म व पशुबलि ः

अमेरिकानिसें जापान तक ला नयेमते धाइपिं न्ह्याथासं दुसां ला संसारय् न्ह्याथासं नयेगु दु । तर अन पशुयात अव्यवहारिक व अस्वस्थकरकथं अधिकतम शारीरिक दुख बियाः स्यानाः जिमिसं द्यःयात लय्ताकागु धाइमखु । उमिसं थःगु लाहि नयेगु प्याःचाःयात लंकेत सुं द्यः अथवा धर्मयात किकीमदु । पशुबलियात धर्मया नां बियाः लिपाया पुस्तायात व ज्या परम्परा धकाः यायेत बाध्य यायेगु अले अथे मयाःसा अथे जुइ थथे जुइ धकाः मानसिक तनाव बिइगु अधार्मिक ज्या खः । अथे पशुबलि बियाः द्यः लय्तायेकीपिन्सं थः मांबौ वा काय्म्ह्याय्या बलि बिइलाकि मबिइ छकः बिचाः यानास्वयेमाः ।

पशुबलियात गनं नं मान्यता मबिउ । कानून मथ्यंगु अनकन्टार जंगलय् च्वंपिं अशिक्षित आदिम युगय् म्वानाच्वंपिं बँमनूत, गनं गनं भारतया छथाय् निथाय् अले धर्मनिरपेक्ष धयाः नं सनातन धर्मया रक्षा याइगु नेपालय् बाहेक । हिन्दु धाइपिन्सं हे नं आः पशुबलिया विरोध यानाच्वंगु दु । बुद्धं धयाथिकूगु खँय् सुयातं विश्वास हे मदुसां आः वयाः मनतय्सं सिल, गनं ल्वहँयात निर्दोष पशुया बलि बियां द्यः लय्ताइगु, थःगु भिंगु जुइगु धकाः च्वनेगु मुर्खता, अन्धविश्वास जक खः धकाः । हि म्हुकाः थःगु जय जुइगु जूसा नेपाःमितय् संसारय् दकलय् यक्व जय जुइमाःगु, छाय् अमेरिका वा जापानय् च्वंपिनि जय जुयाच्वन? झीत द्यवं रक्षा यानातःगुलिं उकुन्हु भुखाय् ब्वःबलय् झीगु छेँ मदुनेमाःगु मखुला ? विश्वास व आस्था धइगु तःधं, तर उकिया नं छगू हद दइ, वयात हाचां गालकि उकियात अन्धविश्वास धाइ ।

वंगु २५००दँ दुने बुद्धधर्म व दर्शनय् तःगु कथंया परिवर्तन वयेधुंकल । इतिहासय् १८गू निकाय दूगु खँ झीसं ब्वनावया । ईकथं महायान व वज्रयान धकाः विकास जुयावल । दक्वं बुद्ध धर्म हे खः । बुद्धं द्यः धाःपिन्त हि त्वंकाः लय्तायेकेमाः धकाः गबलें स्यानामथिकू । बुद्धधर्म व पशुबलिया ला गुगुं कथंया नं स्वापू दइ धइगु कल्पना तकं नं यायेफइमखु । 

थज्याःगु अवस्थाय् नं झी स्वनिगलय् च्वंपिं बुद्धधर्मया पुस्तौं पुस्तानिसें अंगिकार यानाच्वना धइपिं, बुद्धधर्मया नानाकथं व्याख्या याइपिं अले बुद्धधर्मया आधिकारिक व्याख्याता थः हे धाइपिन्सं नं तप्यंक मखुसां चाःहिइकाः पशुबलियात नालाच्वन तिनि । अथे यायेमेते धाइपिन्त छिमिसं छुं मसिउ, जिमिगु बुद्धधर्म हे थज्याःगु धकाः अःखतं ब्वह बियाच्वन । संसारय् बुद्धधर्म धइगु झी छपुचःचा नेवाःतय्गु जक धर्म मखु, झीसं गुगु गुगु यान धकाः नालाच्वना व नं झीगु यकःति मखु । महायान, वज्रयान व तन्त्रयान नेवाःतय्थाय् जक मखु मेमेथाय् नं दु । उमिसं अथे त्वहमदु त्वह तयाः पशुहत्या यानाः बुद्धधर्मया व्याख्या मयाः ।

खँ वइ बुंगद्यःया । दँय् दसं बुंगद्यःया जात्रा न्यायेकी – बुंगद्यः धइम्ह बोधिसत्व, करुणामय, लोकेश्वर आर्यावलोकितेश्वर धाइ । संसारया दुखय् करुणा तयाबिज्याइ धाइ, तर वयागु हे जात्राय् थाय्थासय् पशुबलि मबिसे मगाः झीत । तर्क नं झीके दु, बुंगःद्यःयात मखु भैरद्यःयात बियागु, अले बुंगद्यवं मखनेमा धकाः तुयुगु धकिनं त्वपुनागु । सुयात कनेगु थज्याःगु कच्चागु तर्क ? खँ स्पष्ट दु, झीके बुद्धधर्मप्रति व बौद्धदर्शनप्रति भचा हे ज्ञान, श्रद्धा मदु । झी ला फगत निर्दोष प्राणीया हि म्हुकेत जक बुंगद्यःया जात्रा यानाच्वनापिं । थ्व खँ खः धाःपिं नं, मखु धाये मछालाः सुम्क च्वनाच्वंपिं बौद्ध विद्वानतय्सं नं थ्व हे प्रमाणित यानाच्वंगु दु कि झी बौद्ध मखु, हिंसक खः, बुंगद्यः करुणामय मखु, हिंसक खः । खःयात खः धायेत छाय् मछालेमाःगु? 

Publishes in Lahana Weekly on May 22nd, 2016, in Buddha Jayanti Supplimentary.

सुर्खेतया काँक्रेबिहार

राजेन मानन्धर हानं सुथया खसु । ताबाय्त तक लः क्वाकेत च्याकातःगु मिं जिमित प्यपुंक चिनातल । न्हूदँ २०१३या न्हूगु सुथ — भिन्तुनाया कालबिल जुल । खसुं तेलकासा म्हिताहे च्वनतिनि । त्यःसां मत्यःसां वल धकाः जिपिं तप्यंक वनाछ्वया विश्वशान्ति स्तूपय् । अपाय्धंगु स्तुपयात नं माखां खाचा त्वपुइथें त्वपुनाहे तल तिनि । खसु भचा सालुलकि स्तुपं जिमित तय्जु याइ, अले हान खनेमदुमदु । जिगु मिखाया न्ह्यःने जापानी भन्ते युताका नावातामेया हि बाःवःगु मदिउनि । गुलि थाकु शान्तिया सः न्यनेमयःपिन्थाय् शान्ति स्तूप दयेके । स्तूपया उपस्थिति हे नं शान्तिया विजय खः ।

चीनियाँ, कोरियाली, जर्मन व यूएस धाःगु मेमेगु धाःगु विहारत लिसें नेपाली बज्रयानकथं परम्परागत विहार दयेके धकाः धलान यानातःगु संरचना स्वयाः दुपिन्सं फुपिन्सं याइनि लुम्बिनीया विकास धयाथें मन तया । अनया अधिकांश विहार विदेशी ध्यबां । नेपालीत ला अन लुखाय् च्वनाः चाइनिज व इण्डियन लुमन्तिया चिं मियाच्वंपिं जक । अझ अजू चायापु, अन लुम्बिनी क्षेत्रय् बनेजूगु कलाकौशलया चिं छुं न्यायेगु मदु, लुम्बिनी लुमंककाबिइत उमिके झीत बिइगु छुं मदु । जिमिसं लुम्बिनीयाके बिदा कया ।

सुर्खेतया काँक्रेबिहारपाखे जिमिगु लँ तप्यन । अनया स्थानीयबासीलिसे अन्तरवार्ता कायेगु सुरेनदाइया योजना सफल जुइमखँसेंलि १२.३० बज गोरुसिङ्गे धाःथाय् ज्यःनां यानाः जिपिं सुर्खेत वनाछ्वया ।

ताल्लां चुइँचुइँ पुइगु तराइया लँ थौं सिउसिउ हालाच्वन । बबइ खुसिया ख्वाउँगु किनारय् च्या त्वना । न्याया सवाः वयाच्वन । राज्यया मूमू थासय् थः मनू थ्यंकूगु थ्व मध्यपश्चिमं थः जनतायात माःगु आधारभूत सुविधा बिइमफुनि । तःधंम्ह जुलकि थाकुराःथें राजधानीइ प्यपुनीगुलिं थनया जनता न्ह्याबले झंगःलाः, द्यांलाः । उकिं लखनउया आलमनगर हस्पिटया छगू विज्ञापनबोर्डं जिपिं दु, धन्दा कायेम्वाः धकाः धयाच्वन ।

बहनी ८ बजे सुर्खेत थ्यन । अनया छगू आधुनिक होटल मानसरोबर होटल । जिमिगु क्वथा ला झन् आधुनिक — क्वथा व प्यपुंगु चःबिया दथुइ झ्याःदु, दुने स्वलकि छ्यातां दक्वदिक्व खनेदइगु । डेनमार्कया बेल्लासेन्टरया क्वथाय् नं खालं जक बँसि खुयातःगु खः तर थनथें छ्यातां खनेमदु । थ्व ला व स्वयाः नं आधुनिक जुल का ।

०००

सुथय् पलख चाःहिउ वना । जुम्ला वनेगु राजमार्ग — लँ तब्या । राजमार्गया जःखः जक शहरी विकास जुइगु रोग थन नं । लँया निखेरं धुफ्वःदंगु खाली थाय् । जस्तापातां पौचिनाः द्यःने टायर मुंकातःगु, फोहर द्वँ, फा, खिचा, खाया साम्राज्य । लँय् क्यारेम म्हिताच्वंपिं ल्याय्म्हत । पंचायतकालय् हे जुजु वीरेन्द्रया मिखा वनाः व्यवस्थित शहर दयेकूगु थ्व क्षेत्रीय सदरमुकामं देय्या विकेन्द्रीकरण नीतियात सराः बियाच्वन ।

सुथय् बौद्ध धर्म तथा काँक्रेबिहारया विषयय् अन्तरक्रिया जुल । अनया मगरत व जिपिं न्हापं यानाः न्यय्म्हति सहभागि । प्रशासन बुद्धधर्मप्रति पूर्वाग्रही जुल धैगु आरोप अले जनगणनाय् बौद्धतय्गु ल्याः नियोजित कथं म्हो वयेकलधैगु गुनासो — न्यनीपिं सम्बन्धित अधिकारीत सुं मदु । झूलया पिने पत्ति हालेथें ।

ज्यःनां धुनेवं अनया समाजसेवी जीवनकुमार शाक्यजुया गाइडय् काँक्रेविहार वना । लाटीकोइली गाविसया गुजुमुज्ज थासय् १७बmउस५ हेक्टर क्षेत्रफल दूगु भचाः तःजाःगु थुम्को । ल्वहँया बांलाःगु स्वहाने । लँय् सिथय् पुलांगु आकृति दूगु ल्वहँत । सँय् ध्वाँय्तय्सं फसय् फरफर यानाः जिमित लसकुस यानाच्वन ।

न्हापांनिसें वाय्त्यःफाय्त्यः जुयाच्वंगु थ्व विहारय् २०२९ सालय् अबलय्या जुजु सबारी जुइवं अनया कर्मचारीतय्त छुं मयासे मगात । २०६० सालय् पुरातत्व विभागं स्थानीय मनूतय्गु रहोवर तकं मकासे उत्खनन् यायेवं झन् शंका अवस्थाय् लात (उकिया प्रतिवेदन अझं विभागं पित मबिउनि) । देसय् सलंसः बौद्ध स्मारकत थथे लावारिस यानाःगु दु, थ्व छुं न्हूगु खँ मखु, तर थन ला थुकियात हिन्दू धकाः प्रमाणित यायेमफुसेंलि थ्व स्मारक बौद्ध खः धकाः क्यनीगु दसिप्रमाण दक्वं सुचुकेगु, नष्ट यायेगु वा गलत ब्याख्या यायेगु ज्या तकं जुल । थपाय्मछि धंगु द्यःगःया मुख्य द्यः पक्कानं निम्ह प्यम्हस्यां ल्ह्वनायंके फइगु कथंया खइमखु, अले थपाय्जि द्यःगः दयेकाः थःगु किर्ति तःम्ह जुजु वा महाजनं थःगु वा द्यःगःया परिचय वइकथं छुं अभिलेख तयामथिकेगु नं संयोग जक जुइफइमखु । चौधौं शताब्दीया खस जुजु अशोक चल्लं दयेकेबिउगु धयातःगु उगु शिखर शैलीया ल्वहँ द्यःगः संभवतः यलया कृष्ण मन्दिर स्वयाः भब्य जुइफु, नेपाःया हे दकलय् पुलांगु बौद्ध द्यःगः जुइफु । तर धार्मिक पूर्वाग्रहया कारण थौं देय्या गौरव न्ह्यसकाय् जुयाच्वनेमाल ।

जिपिं विवश । म्हुतु पकुपकुचिंकाः लिहाँ वयेगु बाहेक जिमिसं व भताभुंग जुयाच्वंगु देशया गौरवयात म्वाकेत छुं यायेमफुत । ततःग्वःगु ल्वहँया कलात्मक कुचाकुचां जिमित थःगु निमार्णय् अबलय्या हस्ती कलाकारतय्गु हिचःतिया बाखँ कन, प्रत्येक कतांया घाः व मुगःया छ्यानाय् बुद्ध, धर्म व संघ प्रतिया आस्था दु । तर अन संरक्षणया नामय् ल्ह्वनायंके मफइगु ततःग्वःगु ल्वहँया अवशेष टहराय् वि७नतसाम यायेखनाच्वंगु दु, मेगु सलंसः बहुमूल्य रत्नत द्यःगःया चाकःलिं इसःथिसः जुयाच्वंगु दु, युद्धभूमिइ बूपिं योद्धातय्गु लासतथें । उमिगु भूल थ्व हे जक कि उपिं देय्या राज्य व्यवस्थां नालाकयातःगुु धर्म दुने दुमथ्याः । लुम्बिनी ला बुद्ध भुगुलुं जक, थन ला कुचाकुचा हे — धाथें बुद्ध बुगु देसय् बुद्ध बुनाच्वंगु दु ।

अनं लिपा जिमिगु बस क्षेत्रीय संग्रहालय सुर्खेतय् दित । संग्रहालय मसां थें सुनसान । निगू दर्जन काँक्रेबिहारं ल्ह्वनाहःगु ल्वहँत, निगू दर्जन ति फोटो व चेपाङ मगरतय्गु जनजीवनया कतांमरि बाहेक अन मेगु छुंदुसा सुं फ्यतुनामच्वंगु कार्यालय प्रमुखया कोठा जक दु ।

अनं उदारणयोग्य सुर्खेत विपश्यना केन्द्रया अवलोकन याना । लिपा बुलबुले ताल धःगु पुखुलिइ वनाः जिपिं पलख झासुलना, अले होटलय् लिहाँ वया ।

०००

सुथन्हापां लिहाँ वनेगु तयारी जुल । जिपिं थौं बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जय् किसि गयाः बहनी कोहलपुरय् बासं च्वनाः कन्हय् लिहाँ वनेगु योजना जुल ।

छिन्चु धैगु थासय् क्वाःक्वाः पुरी नयाः जिपिं न्ह्याना । चिसापानीइ च्वंगु कर्णालीपुल पारी वनाः सुदूरपश्चिमया जा सवाः कया । स्थानीय इन्द्रबहादुर थापा मगरजुया गाइडय् जिपिं ३ बजे निकुञ्जय् थ्यन । किसि गयावःपिन्त २००तका च्वयातःगुया द्यःने ५००तका धकाः रबरस्टाम्प तयातःगु टिकट ज्वंकल । कोहलपुर थ्यंबलय् बहनी जुल । द्यनेगु बाहेक मेगु ज्या मन्त ।

०००

थौं ला येँ लिहाँ वनेमाल — मन हथाय् चायाच्वंगु दु । खुन्हुया जिमिगु यात्रां थौं पँय्ताः पुइ । सुथय् खिउँलं पिहाँ वयाः नवलपरासीया चन्द्रौटालिक्क शिवपुर धैथाय् जिमिगु बस दित । माओवादीया किरण वैद्य पक्षया छम्ह थुनुवा हिरासतय् सिइवं उकिया विरोधय् चक्काजाम हँ । आः १३,०००म्ह मनूत स्यानाः वःगु पार्टीयात नं थःगु हे लाहिया पार्टीं सरकार चलेयानाच्वंगु ज्याय् विश्वास मन्त, अनुसन्धान याकेत सलंसः बसयात लँय् चातवाकाः वार्ता यायेमाल धकाः जिमित पिइकातल ।

लँ छकलं बन्दमय जुल । नयेमखनीगु धन्दा । छगू किलोमिटर तापाःगु छगू पलसय् निघौं पियाः तिनि जा नयेखन । छु सवाः वः धाःसा बन्द सवाः । तर थ्व हे ईया सदुपयोग यायेथें अन भन्तेपिं व विद्यार्थीपिनि दथुइ नेपाःया थेरवादं गज्याःगु संघर्षयानाः थौंया अवस्थाय् थ्यन अले आः थुकिं गज्याःगु चुनौयतित फयेमालाच्वन धैगु छगू गहन व हाकाहाकी वहस जुल । न्यान्हुतक न्ह्यइपुक्क चाःहिलाः नं थ्व वहस छगू त्वःफिके मजिउगु फ्वसा ज्वनाः जिपिं लिहाँ वया, लुमुसेच्वंगु येँय् सुद्ध चान्हय्तकं घिरिघिरि बसय् ।

Buddha Jayanti in real sense

Razen Manandhar

It has been more than half a century we are celebrating the day of birth, enlightenment and parinirvana of the Buddha, the enlightened one, as Buddha Jayanti in Nepal. What have we so far made in the history that could be named an example of concrete achievement, if not otherwise stated, by celebrating this? This has become, very unfortunately, merely more than a showcase or a continuation of a jatra, which we Nepalis are especially very fond of. Hasn't the time yet come to rethink this tradition and start the day with some promises to make it also a Buddha Jayanti in real sense?

We all know, and are very much known in the world for reclaiming that "the Buddha was born in Nepal". Buddha has indeed become an icon of national unity, pride and "hero", but as a matter of fact, having him born in the place which is by its virtue located now inside of the geographic territory of Nepal is not a big deal per se. What matters, from the perspective of the millions of Buddhists living in the whole world is, whether we have some space in our heart or mind for the man who is named the Buddha. How are we going to tell the world that we not only own the piece of land the Buddha opened his eyes for the first time in his this life but also, the teachings and the path he has shown for us? Time has come to rethink this reason of pride from new angle.

When we visit a foreign land and show our arrogance by saying that the Buddha was born in Nepal, they, obviously presume that we all Nepalis are followers of the Buddha's teaching (I myself have an unforgettable experience of the pleasure of witnessing a very high-level monk in Yokohama, Japan taking my hands to his forehead with sublime respect just because I told him that I came from Nepal). This pleasure we all deserve but most of us keep numb, when they start asking us some common question about Buddha's teaching and Buddhist population here in Nepal.

While being proud of Buddha, only a few take time to learn some basic teachings of Buddhism. You may have a sticker or poster showing Lumbini as birthplace of Nepal. Now, please count, how many books on Buddhism you have on your bookshelf. Studying basics of Buddhism is not that difficult nowadays – you can google it, or enroll yourself to Pariyatti or monastery education. Apart from this, now, after a long hardship, a Lumbini Buddhist University has been set up and classes of higher education have started. Anybody can be benefitted from this.

Though Buddhists were not idol-worshippers at the beginning, the introduction of human-like figure, identified as Lord Buddha in around first century CE has played a vital role in keeping the Buddhist philosophy alive in the Asia for two millennia. Nepal, as many other countries, is rich in Buddhist art and architecture. Countless Buddhist monuments  - monasteries, temples, chaityas and many more - are waiting for due preservation and the earthquake of last year caused further damage to the priceless Buddhist heritage in the Kathmandu Valley. Lumbini, of which we fanfare tirelessly, is still waiting for its full-fledged "development" as per the dream master-plan, while quite a many ancient monasteries in the mountain region are being abandoned, and now at the brink of being turned into assembly halls of some other religions. If we failed to prevent, we should at least show concern to cure now.

Buddhism, with additional attributes of Mahayana and Vajrayana cannot be otherwise defined than being a true religion today. Due to political and social factors, Nepal, although being inhabited by devoted Buddhists, has not been able to develop a separate Buddhist culture so far. What we have, after all, is only a mixture, overlapping or juxtaposition of Hindu culture into Buddhism. Co-existence of two religions in a multi-religious country like Nepal is no doubt appreciable but this has also been a threat to a complete Buddhist culture in Nepal. Learned scholars should now start showing what is Buddhist and what is not, so that we will not have to be ridiculed in front of foreign Buddhists.

Scholars admit that Nepal was a safe haven for the Buddhist texts when those countries were threatened of existence. Nepal has a wide collection of Buddhist texts, brought here from various centre at different times. Apart from this, Nepal's scholarly gurus themselves have also penned quite a big number of Buddhist texts, some of which are unique in their content on Buddhist philosophy. We have had a very bitter history of negligence of Buddhist text of then rulers. Now, when we have already realized the significance of Buddhist manuscripts, we should now start a systematic record keeping, digitization and reprinting of such historic books. No matter how private initiatives like Asha Safookuthi and Nepal Research Center have been doing in this field (not disregarding the government efforts at National Archives), we still are in need of a large-scale Buddhist library where we can find any book, published in Nepal or elsewhere, old and new, a place where Buddhists pilgrims to this land of Buddha may love to spend some days. A publication that serves Buddhist authors of Nepal is still a dream long time envisioned by Buddhist scholars here.

The Buddha came to Nepal (if not in Kathmandu Valley) and propagated his teaching to peace-loving people of Nepal. Since then, we are proud "sons and daughters" of Buddhism. But even in past two thousand years, we have not been able to give justice to the world's one of the major religions. Animal sacrifices still take place in Nepal on the very day of Buddha Jayanti. What the Buddha has taught the world, if he failed to show the path to the very people of Nepal? Ignorance is pardonable but negligence is not.

On the top if it, Nepal's Buddhist organizations are still neglecting a sense of harmony and coordination. The devotion and sincerity of the volunteers are beyond any doubt but a strong and far-sighted leadership is direly in need, without which, any height and depth of hard work to disseminate teachings of the Buddha at any level will only be loss of labor. When we are demanding coordination among organization among the same sect, a comprehensive project of brining workers of different sects of Buddhism on one forum and seeking their commitment to work together, subsiding minor differences in the philosophy or interpretation, is even more challenging.

Amid this labyrinth of problems and mismanagements, one solid, determined and promising state-ownership for the development and preservation of Buddhism is the one-shot solution, which is not at all far away. Celebration of Buddha Jayanti, or any other festival in Buddhism will surly be meaningful, if we can make some visible change in the long time status-quo of Buddhism in the country, which is so proud of having the title of birthplace of the Buddha.

Published in The Rising Nepal on May 19th, 2016. 

शारदा जस्ती शारदा चित्रकार

राजेन मानन्धर

“कहिलेदेखि चित्र बनाउन थाल्नुभयो ?”

मेरो स्वभाविक प्रश्न थियो, प्रायः सबै यस्तै सोध्छन् कलाकारहरुलाई । उनी भन्छिन् , “खै भन्नै सक्दिन । पहिले कख लेख्न सिकें कि पहिलो चित्र बनाउन सिकें । शायद कख पछि सिकें होला ।”

“अनि आजभोलि?”

आफ्नो जीवनको ७४औं वर्षमा नेपाल ललितकला प्रज्ञाप्रतिष्ठानको उपकुलपतिको पद सम्हाल्दै गरेकी एक जाँगरिली कलाकारलाई मैले सोध्न पुगें । गर्वका साथ मुस्कुराउँदै भनिन्, “गर्दैछु, बेलामौकामा घरमा काम नभएको बेलामा । छोड्नै त सक्दैन नि ।”

नामैले चित्रकार । पारिवारिक पेशा नै कलाकारिता थियो – कला पेशा पनि धर्मपनि अनि जातीय पहिचान पनि – कलाकार नबनी बस्नै नसक्ने । नेपालको कलाजगतमा आयामेली परिवर्तन ल्याउने मुर्धन्य कलाकार तेजबहादुर चित्रकारकी छोरी शारदा चित्रकार आफ्नो बाल्यकालको जीवन यसरी सम्झिन्छिन् ।

तिनीहरुको दशैं भन्नु नै आफ्नो पेशा अनुसारको औजारको पुजा गर्नु हो । तिनलाई पनि बुबाले सानैमा दशैंको पुजाकोठामा कलम र ब्रुश राखेर पुजा गराउनुभएको थियो । त्यो नै तिनको कलासाधनाको श्री गणेश भयो ।

घरमा नै कला शिक्षक भएकोले कला नसिकी बस्नै नसक्ने वातावरण थियो । “बुबाले नै त्यस्तो वातावरण दिनुभएको थियो । त्यसैले उहाँ बिहान बाहिर जानु अगाडि सानो पाठ दिएरै जानुहुन्थ्यो र बेलुका आएर सच्याइदिनुहुन्थ्यो ।”

उनको कलाको प्रगति देखेर बुबा धेरै उत्साही हुनुभयो र सानैमा नक्कली चिनो बनाएर उमेर बढाएरै वनस्पति विभागमा जागिर खुवाउन लानुभयो । तर तिनको पढाइ पुरागर्ने धोको बाँकी नै थियो, नाइँ भनेर खुरुखुरु फर्किन्, बुबालाई हिस्स बनाएर ।

सन् १९४१का जन्मेकी । राणाकालको समय । राजनीति परिवर्तन हुँदा पनि समाज परिवर्तन हुन गाह्रो थियो । त्यसबेला छोरीलाई पढ्न सजिलो थिएन, पढाउनुपर्छ भन्ने भावना नै ठुलो थियो । छोरीलाई पढाउनेहरु औंलामा गन्न सकिन्थ्यो । तिनले आफ्नै घरमा १४वर्षसम्म पढिन् र पद्मकन्या कलेजमा भर्ना भइन् । तर त्यही बेलामा पनि तिनी जुद्धकला पाठशालामा (जुन अहिले ललितकला क्याम्पस भएको छ) कला सिक्न भ्याउँथिन् ।

बुबा तिनलाई कलाकार भएर आफ्नै खुट्टामा उभिएको हेर्न चाहनुहुन्थ्यो, त्यसैले फेरि बबरमहलको पाठ्यक्रम विकासको कार्यालयमा चित्रकारको रुपमा पठाउनुभयो । घरमा सघाउने, दिउँसो जागिर, बेलुका नेशनल कलेज (दरवार हाइस्कुल)मा स्नातक पढ्नमा मात्र होइन अझ एकसमय फेरि कानुनी शिक्षा पढ्न समेत समय मिलाउँथिन् तिनी । अझ रत्नपुस्तक भण्डार आदिबाट पुस्तक आवरणको डिजाइनको काम आइरहन्थ्यो । त्यति मात्र होइन, समय समयमा एक्लै जान नमिल्ने भएकोले आमालाई साथ लिएर विभिन्न मन्दिर, जात्रा पर्वमा समेत दृष्यचित्र बनाउन जान्थिन् । जहाँ इच्छा त्यहाँ उपाय, आज एक्लै बस्दा सम्झन्छिन् कसरी भ्याएँ त्यसबेला भनेर । सन् १९६२, १९६५तिर काठमाडौं र भक्तपुरका चोक सडकहरुका उभिएर दृष्यचित्रण गरेका क्षणहरु सम्झिन्छिन् अहिले आफ्ना बैठकमा सजाइएका ती अमूल्य सम्झनाका चिनोहरुलाई हेर्दै । १९६५मा त राष्ट्रिय कला प्रदर्शनीमा भाग लिएर पनि पुरस्कार प्राप्त गरिसकिन् । साँच्चै सरस्वतीको बास छ, तिनको हातमा, नाम जस्तै शारदा ।

बिहे त हुनु नै थियो । यसैबेला चित्रकार खानदानमा तिनको बिहे भएको थियो १९६७मा प्रशिद्ध कलाकार कृष्णबहादुर चित्रकारका छोरा कोमल बहादुर चित्रकारसंग । “उहाँले नै मन पराउनु भएको थियो । जसले मलाई मन पराउँछ, ऊसित बिहे भएमा मेरो जीवन सुखी हुन्छ मनेर मैले हुन्छ भनिदिएँ,” छोटोमा बिहेको प्रसंग खोलिन् ।

विवाह पछि पनि तिनको यात्रा जारी नै थियो । बिहेको लगतै श्रीमान श्रीमति पोखरा घुम्न जाँदा पनि एक हप्ताको बसाइमा १४वटा दृष्यचित्र लिएर फर्किन् । श्रीमान शौकिन् कलाकार मात्र होस् भन्ने चाहना राख्थ्यो, उनी भने व्यवसायिक नै हुन चाहने ।

समय अनुसार चल्नु नै नारी हुनु थियो । पुरुषप्रधान समाज थियो, तिनी काम त गर्दै थिइन् र तिनी घरमा आउने परम्परागत कलाको काममा सघाउँदै पनि थिइन् तर तिनको कामको मुल्य त्यति भएन । श्रीमान् कला जगतसंग परिचित भएरै पनि पेशाले चार्टर्ड एकाउन्टेन्ट पति धेरै व्यस्त हुनुपर्ने । तिनले नचाही नचाही जागिर छोडेर गृहिणी बन्न स्वीकारिन् तर त्यसबेला पनि घरमा बुहारी र आमा भएरै पनि कलाकार हुन भने छोडिनन् ।

परम्परागत कलामा अभ्यस्त हातहरुमा बुबा तेजबहादुरले समाकलिन कलाका ती शिल्प सजाइदिनुभएको थियो जुन समयको छालले कहिल्यै धमिल्याउन सकेन । सानैदेखि पेन र मसीलाई माध्यम बनाउने शारदा पछिसम्म कालो धर्काविना आफ्नो कलाका निखार दिन नछोड्ने भइन् । तर तिनी पानीरङका भने सदाबहार साधिका नै रहिन् – थोरै स्ट्रोक र पातला रंगका तहहरुमा तिनी प्रकृतिका रंगहरु अनि त्यसबाट अलग्गिन नसक्ने जीवन सँधै तिनको साथ नै रहिन् । कुनै कुनै बेलामा मात्र हो तिनले तैलरंगमा आफुलाई भुलाउने ।

काठमाडौं उपत्यकाका मठ मन्दिर विहार, जात्रापर्वहरुले तिनको कलाकार मनलाई सँधै तानिरहन्थ्यो । तिनी नाइँ भन्न नसक्ने । त्यसमा पनि रातो मछिन्द्रनाथको जात्राबाट तिनी सानैबेला देखि आकर्षित थिइन् । १९६९मा पानीमा रुझेरै बुङमतिमै गएर चित्र बनाएको , फेरि १९७९मा रथ ढल्दा त्यसको चित्र उतार्न दौडेर गएको क्षण सम्झेर रोमान्चित हुन्छिन् । यही आकर्षणले होला २००१मा महिला कलाकारहरु साथ लिएर बुङमतिमै कला कार्यशाला गराउने जिम्मा समेत बोकिन् । रातो मछिन्द्रनाथको १२वर्षे जात्राको दृष्यचित्र बनाउन २००३को मौका पनि छोडिनन् । “मेरो रातो मछिन्द्रनाथसंगको कलायात्रा लामो छ,” तिनी भन्छिन् ।

श्रीमान् सँधै प्रेरणा र प्रोत्साहन भइरह्यो । श्रीमान्संगको बेलाबखतको विदेश यात्राले पनि तिनको कलाक्षितिज फराकिलो पार्यो । तिनले चीन, म्यूनिख, लण्डन, सिकागो, क्यानाडा इत्यादिको भ्रमण गर्दा कहिल्यै त्यहाँका कला संग्रहालयमा प्रवेश गर्न छुटाइनन् र त्यसले तिनको साधनामा उर्जा र नयाँ आयामहरु थपिरहे ।

धेरै नबोल्ने र चर्चामा नआउने स्वभावले गर्दा कलासंसारमा नै भएर पनि कलाकारहरुको वृत्तबाट तिनी टाढा नै थिइन् । समय बित्दै थियो, आफ्ना साधनाका क्यानभासहरु कोठामा खात लाग्दै थिए । कुनै कुनै बेला कसैले लगेर फिर्ता नदिएका चित्रहरु सम्झेर आज पनि मन दुखाउँछिन् । यस्तैमा ६० वर्ष पार गरिसकेकी शारदालाई सबैले पहिलो एकल कला प्रदर्शनी गर्न हौस्याए । २००२मा लजाएरै भएपनि कोठामा पोको पारेर राखेका आफ्ना जीवनका रंगीन चित्रहरु नेपाल आर्ट काउन्सिका भित्तामा सजाइए । “एकदम रोमान्चित थिएँ म । त्यसदिन जस्तो रमाइलो दिन मेरो जीवनमा कहिल्यै आएको थिएन,” तिनले भनिन् ।

त्यो एक प्रदर्शनीले गर्दा तिनी नेपाली कलाजगतको आकर्षण बनिन् । धेरैले नचिनेको, नदेखेको र नबुझेको कलाकारसंग साक्षात्कार भयो । तिनी नेपाली कलाकारहरु माझ परिचित बनिन् । त्यसको लगत्तै पछि २००४मा अर्को एकल कला प्रदर्शनीको पनि आयोजना भयो सिद्धार्थ ग्यालरीमा । “एकल प्रदर्शनी नभएसम्म मेरो मूल्य नै भएन,” तिनी भन्छिन्, “जब प्रदर्शनीमा मेरा चित्रहरु देखे, मानिसहले मलाई चिने ।”

दुई जना छोराहरु हुर्काउने जिम्मेवारीबाट मुक्त भएपछि कलाक्षेत्रमा बढी देखिने भएकी छिन् ।

“पहिले कला प्रज्ञाप्रतिष्ठान गठनको लागि काम भइरहेको थियो । मेरो एकल प्रदर्शनी भयो । धेरैले मलाई संघर्षशील कलाकारको रुपमा लोकतान्त्रिक आन्दोलनको क्रममा कलंकी इत्यादि ठाउँमा प्रदर्शनी पनि गरें ।”

२०६२÷६३को आन्दोलन भइरहेको थियो । यसै बेला शिलुप्यारी कर्मचार्यको नेतृत्वमा महिला कलाकार समुहको गठन भयो, तिनी उपाध्याक्ष भइन् । उता परम्परागत कलाको क्षेत्रमा पनि तिनको योगदान कम भएन । तिनी चित्रकार समाजको कार्यसमितिमा पनि निर्वाचित भइन् र त्यसैमार्फत नेवार लोककलाको विषयमा अनुसन्धान पनि गरिन् ।

यस्तैमा तिनी नेपाल ललितकाला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानमा प्राज्ञ परिषद् सदस्य भइन् र लोककला विभागको प्रमुखका पद सम्हालिन् । २०१०मा नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानले आयोजना गरेको वर्षा महिला कलाप्रदर्शनीको, २०१२मा प्रथम राष्ट्रिय लोककला प्रदर्शनीको र २०१३मा प्रतिष्ठानको लोककला विभागले आयोजना गरेको लोककलाकार तथा महिला कलाकारहरुको वृहत् कलाप्रदर्शनी सिर्जना शक्तिको पनि संयोजक भइन् । अनि २०१३मा महिला हिंसा विरुद्ध कला कार्यशालामा पनि नेतृत्वदायी भूमिका खेलिन् । नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठान, लोककला विभाग र सामाजिक अध्ययन परिषद्का संयुक्त आयोजनमा भएको थियो । र यसै साल ‘पौराणिक नेवार लोककला पुंज्या’ नामक पुस्तक समेत लेख्न भ्याइन् ।

विशेष गरी महिला कलाकारहरु प्रति बढी सहानुभूति छ । “हुन त कलाको लिङ्ग हुँदैन । कराकार भएपछि पुरुष र महिला भन्न मिल्दैन । तर महिलाहरुका दोब्बर तेब्बर जिम्मेवारी हुन्छन् । जानेको कला साधना गर्नैपर्यो, घरको बालबच्चा हेर्नुपर्यो । कसरी राम्रोसंग काम गर्छ ।” त्यसैले महिला कलाकारहरुले काम गरेको देख्यो भने खुशी हुन्छिन् । अनि महिला कलाकारको जमघटमा सरिक भएर हौसला दिन्छिन्, महिला हिंसालाई कलामा उतार्छिन् र अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवस पारेर महिला कालाकारहरुको प्रर्दशनी गर्न कस्सिन्छिन् ।

भुकम्पले आफ्नो घरको स्टुडियोमा केही क्षति पुगेकोले अलि कम काम गर्छिन् तिनी । भुकम्पले भन्दा पनि अहिलेको बत्ती, पानी र ग्यासको हाहाकार बाट आजित छिन् । झोंकिन्छिन्, “ संविधान नआउँदा एउटा दुःख थियो । अहिले त खै के मात्र भन्ने । भुकम्पले भन्दा पनि यो भोककम्पले दुख दिएको छ हामीलाई । कसलाई भनुँ?”

धेरै नबोल्ने, सभा समारोहमा अगाडि उभिन मन नपराउने अनि “राजनीति” गर्न नजान्ने । ठुलो पदको लोभ नगर्ने थिइन् तिनी । तर यस्तैमा उनी पत्तै नपाई ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानको उपकुलपति पनि भइन् । “जिम्मेवारी बढेको छ । सबैतिरको कुरा हेर्नुपर्छ । यस्तो बेलामा म, मेरो काम, मेरो रुचीको विषय मात्र भनेर बस्न मिल्दैन । सबैको कुरा सुन्छु, सकेजति गर्छु । गर्नुपर्छ, सबैलाई मिलाएर लैजानुपर्छ भन्ने भावना छ ।” आफ्ना अहिलेका दिनहरुका उनी भन्छिन् ।

Published in Asmita (5th)

सउदी महिलाले पाए मताधिकार

राजेन मानन्धर

हामी विश्व भूमण्डलीकरणको कुरा गर्छौं, महिलाअधिकारको कुरा गर्दा विश्व भरीका महिलाहरु एक भएको नारा पनि दिन्छौं । तर यो २१औं शताब्दीमा विश्वमा यस्तो एक आर्थिक श्रोत साधनले सम्पन्न देश छ जहाँ महिलाले भोट दिन पाउनु पनि ठुलो कुरा हुन्छ ।

गतः वर्षको डिसेम्बर १२मा मात्र बिबिसीले एउटा समाचार प्रशारण गर्यो – सउदी अरबियाका महिलाहरुले पहिलो पल्ट मताधिकार प्रयोग गर्न पाए । हो, विश्वमा प्रजातन्त्र शुरु भएको र मतकाआधारमा सरकार छान्ने प्रचलन आएको हजारौं वर्ष भैसक्यो तर सउदी अरबियामा अस्ति भरखरमात्र महिलाहरुले भोट खसाल्ने अधिकार पाए, त्यो पनि नगरपालिका चुनावमा मात्र । महिलाहरु त्यहाँ उम्मेदवार समेत भए, त्यो अर्को उपलब्धि भयो तिनीहरुका लागि । र त्यो एक ठुलो खुशीयालीको कारण बन्यो अधिकारबाट बञ्चित गरिएका सउदी महिलाहरुका लागि ।

अस्ति डिसम्बरमा भएको चुनावमा त्यहाँ ९७८जना महिलाहरुले उम्मेदवारी दिए जुन धेरै देखिए तापनि ५,९३८ जना पुरुष उम्मेदवारहरुको तुलनामा भने निकै थोरै थियो । अर्थात् १० जना पुरुषले भोट दिएको ठाउँमा एक जना महिलाले त्यो अधिकार पायो । केही नभएको ठाउँमा महिलालाई उम्मेदवार भइ जनताको प्रतिनिधित्व गर्न लायकको भनेर त्यहाँको राज्यसत्ताले स्वीकार्नु भनेकै ऐतिहासिक थियो । जबकि त्यो पनि नामको लागि मात्र दिइएको अधिकार जस्तो थियो ।

अर्कोतर्फ महिला उम्मेदवारले आफ्नो फोटो सार्वजनिक गर्न नपाउने जस्ता नियमले पनि महिला उम्मेदवारलाई नै घाटा पार्यो । त्यहाँ महिलाहरुले उम्मेदवारको रुपमा आफ्नो प्रचार त गर्न पाए, तर तिनीहरुले प्रचार गर्दा पनि पर्दामा रहनुपर्ने थियो वा कुनै पुरुषले तिनीहरुको प्रतिनिधित्वमा बोलिदिनुपर्ने थियो । इतिहास तोड्न र पर्खाल भत्काउन साँच्चै समय लाग्दोरहेछ ।

महिलाहरुलाई गाडी नै चलाउन नदिने र सार्वजनिक ठाउँमा आफुलाई पुरै ढाक्नुपर्ने यो देश महिलालाई मताधिकार दिने अन्तिम देश मानिन्छ ।

करिब १३०,००० महिलाहरुले मतदातासूचीमा आफ्नो नाम लेखाए । कुरा त उत्साहजनक नै हो, तर यथार्थमा त्यहाँका १३ लाख ५० हजार पुरुष मतदाताहरुको हाराहारीमा आउनुपर्ने थियो यो सूची । तर आएन, आउन पाएन वा आउन दिइएन । त्यो भनेको त्यहाँ जम्मा ६,००० पुरुष र ९०० महिलाले २८४ सीटका लागि प्रतिस्पर्धा गरे । यो भनेको पुरुषको तुलनामा लगभग १० प्रतिशत महिलाले मात्र मतदातासूचीमा आफ्नो नाम लेखाउन पाए ।

यसको लागि दर्ता प्रक्रिया अगस्ट २२मै र उम्मेदवार दर्ता अगस्ट ३० मा शुरु भएको थियो । त्यो बेलामै त्यहाँ विशेष गरी महिला अधिकारका कुरागर्नेहरु बिच खुशी छाएको थियो ।

यसैबेला त्यहाँ एक एखबारियाका एक महिलाले राष्टिय टेलिजिभनमा बोल्दै भनेकी थिइन् यो भनेको हामी महिलाका लागि एउटा नयाँ कुरा हो । मानिसहरुका फरक फरक बिचार होलान् तर म भने एकदमै खुशी छु ।

राज्य विभागका अनुसार त्यहौ २०१३मा एक शाही घोषणा भएको थियो जसले परामर्शदातृ परिषद्, जुन राजालाई परामर्श दिनलाई राजाले मनोनयन गरेकाहरुको समुह थियो, त्यसमा कम्तिमा २० प्रतिशत महिला हुनुपर्ने व्यवस्था थियो ।

सउदी अरेबियाकै इतिहासमा पहिलो महिला मतदाता भएर चिनिने सौभाग्य पाइन सल्मा अलरसिदले । भोट हालिसकेपछि बिबिसिसंग कुरा गर्दै भनिन्, “राम्रो लागिरहेको छ । परिवर्तन भनेको खासमा एउटा ठुलो शब्द हो तर यो चुनाव पनि त एउटा यस्तो माध्यम हो जसले हामीलाई प्रतिनिधित्व गराइरहेको छ भन्ने अनुभूति गराउँछ ।”

त्यस्तै हतून अलफस्सीले त यो चुनावलाई एक ऐतिहासिक मौका भनिन् । तिनले ट्वीट गरिन् – “यो एक नयाँ दिन हो, सउदी महिलाहरुको दिन ।”

त्यसो चुनाव हुन त नगरिपालिका परिषद्को थियो र यसमा अधिकार शून्य सरह नै हुन्थ्यो तर पनि सउदी महिलाहरुका लागि भने यो कोसेढुंगा सरह थियो । रियादमा स्थानीय समय अनुसा बिहानको ८ बज्ने बित्तिकै हतून अलफस्सी भोट हाल्न दौडिन् । तर यस्तो मौकामा पनि ती महिला अधिकारवादीलाई कसैले पुर्याइदिनुपर्ने भयो । त्यहाँ महिलाहरुलाई अझै पनि सबारी चलाउन बर्जित गरिएको छ ।

महिलाले मात्र भोट हाल्ने भनेर तोकेको त्यो मतदान केन्द्र शून्य लगभग थियो । यसको अर्थ थियो बाहिर जस्तो सुकै वाहवाही गरिएता पनि त्यो चुनाव अलग्ग पारिएको थियो, जस्तो कि त्य अत्यन्त रुढीवादी समाजमा हरेक कुरा पारिएको हुन्थ्यो ।

“एकदम राम्रो लागिरहेको छ नि,” तिनले खुलेर हाँस्दै भनिन्, “यो ऐतिहासिक समय हो र भगवानलाई धन्यवाद दिन्छु कि म यस्तो बेलामा यहाँ बाँचिरहेको छु ।” हुन पनि हो, खुशी हुनुपर्ने कारण पनि छ, यसैको लागि तिनले एक दशक भन्दा बढी त्यहाँको पुरुषसत्तात्मक धार्मिक, साँस्कृतिक र राजनीतिक वातावरणमा पनि संघर्ष गर्दै थिइन् तिनी ।

फस्सीलाई थाहा छ यत्रो ऐतिहासिक सफलताका बाबजुद पनि धेरै महिलाहरुले भोट खसाल्न पनि आएनन् । तर तिनी निराश भने छैनन् । तिनी भन्छिन्, “संख्याका कारणले म धेरै दुखी छैन । कुनै महिलाले जित्छ वा जित्दैन भन्ने पनि मेरो खासै चिन्ताको विषय होइन । तर म यस मानेमा खुशी छु कि हामी यस मोडमा आइपुगेका छौं, जुन आफैमा महत्वपूर्ण छ ।”

त्यसमा देशका विभिन्न भागबाट कम्तिमा १८ जना महिला विजयी भए भनेर अलजजीराले जनाएको छ  ।

सउदी राजतन्त्रमा चुनाव भनेकै पनि दुर्लभ घटना हो । त्यहाँकै इतिहासमा त्यो तेश्रो चुनाव थियो । अझ सन् १९६५ देखि २००५ बिचको ४० वर्षका बिचमा त्यहाँ कुनै चुनावै भएन । अहिले भएको चुनाव मा पनि २,१०० सीट चुनेर आउने र अन्य १,०५० सीट राजाले नै मनोनयन गर्ने व्यवस्था छ ।

त्यहाँका राजा अब्दुल्लाहले महिलालाई भोट हाल्न दिने भनेर गरेको निर्णय नै महान् थियो त्यस राजवंशका लागि । यो ऐतिहासिक सुधारको घोषणा गर्दै राजाले भनेका थिए कि सउदी अरबियामा महिलाहरुले त्यस्ता पदहरुमा बसिसकेका छन् जसले राम्रो धारणा र सल्लाह दिनसक्छ । उनले यस क्षेत्रमा गरेको योगदानलाई कम आँक्न मिल्दैन, गत वर्ष जनवरीमा आफ्नो देहान्त हुनु अगाडि मात्र उनले देशको उच्चस्तरको सल्लाहकारहरुको शूरा परिषद्मा ३० जना महिलाहरुको नियुक्ती गरेका थिए ।

गत वर्ष आफ्नो मृत्यु भन्दा केही अगाडी राजा अब्दुल्लाहले महिलामाथिको मतधिकारको प्रतिवन्ध हटाएर भोट हाल्न दिने यस्तो अग्रगामी निर्णय लिएको थियो ।

यस्तो अवस्थामा यस चुनावले सउदी अरबियाले विश्वको र खास गरी विश्वकै महिलाअधिकारकर्मीहरुको ध्यानाकर्षण गरेको छ । अति रुढीवादी देशमा यो चुनाव जस्तोसुकै महान् जस्तो लाग पनि अधिकारकर्मीहरुले यस समाचारको स्वागत न गरे पनि महिलाहरुमाथि त्यहाँ लादिएका अन्य प्रतिबन्धहरुको विरोध नै गरेका छन् ।

यो परिपूर्ण नै नभएपनि महिलाहरुलाई पन्छाएर र अलग्याएर राख्नु भन्दा यसरी सम्मिलित गराएर अन्तमा चेतना नै जगाउने काम रामै हो, हाला अलदोसारीले अज जजीरालाई भनिन् । तिनको बिचारमा यो सहभागिता अझ अर्थपूर्ण बनाइनुपर्छ भनेर बहिष्कार गर्नाले त्यही प्रभावशाली समूह नै उक्त भूमिकामा बसिरहनपाउँछ ।

त्यहाँका स्वर्गीय राजा अब्दुल्लह बिन अब्दुलाजिज अल सउदले सन् २०११मा मात्र पहिलो पल्ट महिलाहरुलाई नगरपालिका परिषद्हरुमा चुनाव लड्न अनुमति दिएको घोषणा गरेको थियो । जानकारहरु त्यो पनि साँच्चैको सुधारका दृष्टिले भन्दा पनि त्यहाँको क्षेत्रीय राजनीतिक अशान्तिलाई थाम्न गरिएको तात्कालिक सम्बोधन मात्र थियो ।

त्यहाँ २०१० देखि नै महिलाहरुलाई राजनीतिक सहभागिता गराउनको सशक्त बनाउन महिला अधिकारकर्मीहरु लागि परेका भएपनि व्यवहारिक कठिनाइ देखाएर २००१को चुनावमा सहभागी बनाइएका थिएनन् । आन्दोलन आफ्नै किसिमबाट त्यहाँ चल्दै थियो, जसलाई यस २०१५को चुनाव अगाडि भने बन्द गराइएको थियो ।

यस्तो रुढीबादी र पितृसत्तात्मक भनेर चिनिने देशमा अहिले आएर भएपनि महिलालाई मताधिकार दिएको त उल्लेखनीय नै हो तर पनि प्रकृयागत कठिनाइ वा झन्झटले गर्दा महिलाको प्रभावकारी सहभागिता नभएको वा हुन नपाएको कुरा पनि यहाँ बिर्सन सकिन्न ।

पहिला भन्नेबेलामा त यस्तो तयारी गरिएको थियो भनियो कि बोर्डमा महिला सदस्य समेत राखेर चुनाव योजना समिति बनाइने छ र महिलाहरुलाई सजिलोसंग भाग लिओस् भनेर केही सकारात्मक कदमहरु चालिने छ । तर यसको विपरित प्रकृया पछि यति साह्रो झंझटिलो बनाइयो कि महिला सहभागिता निकै कम मात्र सम्भव भयो । त्यसबेला आएर महिलाहरुलाई आफ्नो राष्ट्रिय परिचयपत्र देखाउन भनियो जब कि अधिकांश महिलाहरु आफ्नो परिचय खोल्नका लागि आपफ्नो अभिभावकहरुको परिवार–कार्डमात्र चलाउँछन् । त्यस्तै बासस्थानको प्रमाण अर्को समस्या भयो । जहाँ अधिकांश महिलाहरु आफ्नो परिवारसंग मात्र बस्छन् त्यहाँ तिनीहरुले अधिकारप्राप्त जिल्ला अधिकृतबाट प्रमाणित गराएको आफ्नो बासस्थानको कागजात देखाउनुपर्छ भनियो, जसमा परिवार–कार्ड र बासस्थानको कागजात पनि हुनुपर्ने थियो । यस्तो अवस्थामा, जिल्ला अधिकारीहरु सँधै हााजिर नहुने र यो प्रकृयालाई सहज बनाउन खासै जानकार नभएकोले पनि महिलाहरु यस चुनावमा भाग लिनबाट बञ्चित भए । त्यस्तै ती महिलाहरु जोसंग राष्ट्रिय परिचयपत्र थियो तर यसमा सहमति गर्ने अभिभावक थिएन वा जो त्यसको प्रति उसलाई दिन तयार छैन, तिनीहरुले पनि सहभागिता जनाउन पाएन ।

त्यहाँका आलोचकहरुले यसलाई पनि सामान्य देखि नगण्य उपलब्धि मात्र हो भनेर वर्णन गरेका थिए । मानअधिकार निगरानीका एडम कुगलले लेखेको थियो यो महिलालाई चुनावमा लड्न र भोट हाल्न दिने एक प्रगतिको चिन्ह नै भएपनि यो महिलालाई सउदी सार्वजनिक जीवनमा पूर्णरुपले लान सघाउन पर्याप्त होइन ।

डिसेम्बरमा चुनावै भएपनि सउदी अरबिया सउद परिवारद्वारा शासित राजतन्त्र हो । त्यहाँको राज्य विभागका अनुसार यस नगरपालिका चुनवले नागरपालिका परिषद्का आधा सीट त भर्छ तर आधा भने राजा अब्दुल्लाह आफैले छान्न पाउँछ ।

१९३०को दशकदेखि सउदी अरबियाको औपचारिक धर्म भनेको सुन्नी इस्लामको कडा सलाफी परिभााषाको धर्म नै हो । यसै धर्मको व्याख्याको आधारमा सउदी अरबियाले महिलाहरुमाथि अनौपचारिक रुपमा अभिभावकत्व बनाएको छ । यस व्यवस्थाले महिलाहरुलाई थुपै्र ठाउँमा स्वतन्त्रताको कटौती गरेको छ । जस्तै, आजभोलि पनि त्यहाँ महिलाहरुले गाडी चलाउन पाउँदैन अनि यात्रा गर्दा वा स्कूलमा जाँदा पनि पुरुष अभिभावक लिएर जानुपर्छ ।

सउदी अरबियाको यो कदमले यसको एक नजिकको सहचारी संयुक्त राज्यसंग घनिष्ट बनाउने संभावना बढाएको छ । संयुक्त राज्यमा महिलालाई मताधिकार आजभन्दा ९५ वर्ष अगाडि नै दिइसकेको थियो, र आज सउदी अरबिया संयुक्त राज्यको बाटोमा हिँड्दै छ ।
०००
सउदी अरबियालाई संसारकै महिलाहरुलाई कम अधिकार दिने देशको रुपमा लिइन्छ । वल्र्ड इकोनोमिक फोरम २०१३ ग्लोबल जेन्डर ग्याप रिपोर्टले जेन्डर पेअरिटीको लागि १३६ देशहरुमा १२७औं देश भनेर भनेको छ । त्यहाँ २०१५मा पनि राज्यको श्रमशक्तिको १३ प्रतिशत मात्र महिला भएका छन् ।

कोही यहाँ महिला मुक्तिका बाधक नै महिला भन्छन् भने कोही महिला आफै समान अधिकार चाहँदैन भन्छन् । इकोनोमिस्टका अनुसार २००६मा महिलाले गाडी चलाउन पाउन पर्छ कि पर्दैन अनि संगै काम गर्ने कि नगर्ने भनने विषयमा पोल भयो जसमा सउदी महिलाको ८० प्रतिशत महिलाले उत्तर दिए कि तिनीहरुलाई यो लाग्दैन कि महिलालाई सवारी चलाउन दिनुपर्छ र पुरुष संगै बसेर काम गर्न दिनुपर्छ । २०१३मा अल–लिथ कलेजमा गरिएको सर्वेक्षण अनुसार ७९ प्रतिशत सहभागीहरुले महिलालाई सबारी चलाउन प्रतिवन्ध हटाउनको लागि सहयोग नगर्ने देखियो ।
०००
सउदी अरबियामा नगरपालिकाका चुनावहरु ५० र ६०का दशकहरुका भएका थिए तर त्यसमा महिलाहरुले लड्ने र भोट हाल्ने पाएनन् । त्यसपछि २००५सम्म कुनै चुनाव नै भएनन् । यस बिच महिलाले पनि भोट हाल्न पाउनुपर्छ भन्ने आवाज सुनिएको थियो । सरकारले अब महिलालाई अलग्ग भोट खसाल्न लगाउनुपर्ने तर महिला कर्मचारी पाइँदैन भनेर टार्यो । सउदी अरबियामा महिला र पुरुषका लागि अलग अलग ठाउँ छुट्याउने चलन सामान्य नै छ । यस्तो अवस्थामा सन् २०१२देखि चुनावमा महिलालाई पनि मताधिकार दिइयो भन्ने घोषणा भयो । यसलाई एम्नेष्टी इन्टरनेशनल जस्तो संस्थाले यसलाई सीमित भएपनिस्वागतयोग्य कदम भनेर सराहना गरेको थियो ।

अहिले सम्म त्यहाँ च्यम्बर अफ कमर्समासम्म महिला निर्वाचित भएको छ । सर्वोच्च अदालतमा महिला छैनन् भने एक जना महिलाको शिक्षाका लागि महिला उपमन्त्री बनेकी छिन् ।

सउदी अरबियामा यस्ता परिवर्तनका लहरहरु ल्याउन २०११–२०१२ म भएको अरब आन्दोलनले सघाएको थियो । त्यसबेला डिसेम्बर २०१०मा ट्युनिसिया मा क्रान्ति भए लगतै यसले अरबका १७ देशमा ठुलो राजनीतिक परिवर्तन ल्याएको थियो ।

०००
सउदी अरेबियामा महिलाहरुले गर्न नपाउने एघार वटा कुराहरु ः
१. महिलाहरु घरबाट बाहिर जाँदा एक्लै जान पाउँदैन, पुरुष अभिभावकलाई संगै लिएर जानुपर्छ । यो प्रायः उनका पुरुष नातेदार हुने गर्छ र उनीहरु सामान किन्न जाँदा वा डाक्टर कहाँ जचाउँदा पनि संगसंगै हुन्छ । यतिसम्म हुन्छ कि कुनैबेला कुनै महिला एक्लै जाँदा सामुहिक बलात्कारको शिकार भइन् भनेपनि त्यसबेला अभिभावक संगै नभएको खण्डमा तिनले नै सजाय पाउँछिन् ।

२. महिलाहरुले गाडी चलाउन पाउँदैनन् । त्यहाँ हुन त कुनै पनि औपचारिक कानुनले त्यस्तो बन्देज लगाएको छैन तर पनि भित्रसम्म जरा गाडेको धार्मिक विश्वासले उनीहरुलाई रोक्छ । एकपल्ट महिलाहरुलाई नै आफुले गाडी चलाएको फोटो सामाजिक सञ्जालमा पोस्ट गरेर अरुलाई पनि गाडी हाँक्न प्रोत्साहन दिने भनेर “विमिन टु ड्राइभ” भनेर अभियान चलेको थियो तर त्यो आफै सफल भएन ।

३. महिलाहरुले आफ्नो सुन्दरता देखाउने लुगा वा मेकअप लगाउनु हुँदैन । महिलाको लुगा लगाइलाई इस्लामिक कानुनको कडा व्याख्याले सिमित पारेको हुन्छ । धेरैजसो महिलाहरु अबाया भन्ने लामो कालो लुगा लगाउँछन् र टाउकोमा स्कार्फ बाँध्छन् । अनुहार भने छोप्नै पर्छ भन्ने छैन । तर पनि त्यहाँको धार्मिक प्रहरीले महिलाहरुलाई धेरै छाला देखायो भनेर वा धेरै मेकअप लगायो भनेर दुख दिन छोड्दैनन् । यो लुगाको नियम टेलिभिजन प्रस्तोताहरुमा पनि लाग्छ ।

४. महिलाले पुरुषसंग अन्तरक्रिया गर्न पाउँदैन । महिलाहरुलाई पुरुषसंग धेरै नबोल्न भनिएको हुन्छ । अफिस, बैंक र विश्वविद्यालयहरुका महिला र पुरुषका लागि छुट्टाछुट्टै प्रवेश द्वार हुन्छ । सार्वजनिक यातायात, पार्क, समुद्री किनार र मनोरञ्जनस्थलमा समेत महिलाका लागि ठाउँ अलग्याएको हुन्छ । गैरकानूनी रुपमा महिला र पुरुष संगै देखिएमा महिला र पुरुष दुबैले सजाँय पाउँछ, त्यसमा पनि महिलाले झन् धेरै सजाय पाउँछ ।

५. महिलाहरुले पौडी खेल्न पाउँदैन । र्युटर्सका एकजना महिला संवाददाताले महिलाले जिमखाना र पूल प्रयोग गर्न खोज्दा पुरुष पौडी खेलेको ठाउँमा हेर्न समेत दिइएन ।

६. महिलाले खेलमा स्वतन्त्र प्रतिस्पर्धा गर्न पाउँदैनन् । गत वर्ष सउदी अरबियाले महिलालाई सहभागी गराउने एक ओलम्पिकको आयोजना गर्ने प्रस्ताव राखेको थियो । त्यहाँका युवराज फहल बिन जलावी अल–सउदले भनेको थियो महिलालाई खेलमा स्वीकार गर्नलाई गाह्रो भइरहेको छ । जब सउदी अरबियाले लण्डनमा पहिलोपल्ट आफ्ना खेलाडीहरु पठायो, त्यहाँका अतिवादी धर्मगुरुहरुले ती महिलाहरुलाई वेश्याको संज्ञा दिएका थिए ।

७. महिलाहरुले लुगा किन्दा लगाएर हेर्न पाउँदैन । त्यहाँको सोच अनुसार महिलाहरुले लुगा पसलका ड्रेसिङरुम भित्र लुगा फुकालेको कल्पना मात्र गर्ने पुरुषलाई पनि सम्हाल्न मुश्किल हुन्छ ।

८. महिलाहरु चिहान भएको ठाउँमा जान पाउँदैनन् ।

९. महिलाहरुले सेन्सर नगरिएका फेसन म्यागजिनहरु पढ्न पाउँदैनन् ।

१०. बार्बी भन्ने खेलौना किन्न पाउँदैनन् ।

११. आफ्नो श्रीमानका् अनुमति बिना महिलाहरुले बैकमा खाता खोल्न पाउँदैनन् ।

. . .
सन्दर्भ वेभसाइटहरु ः

http://www.bbc.com/news/world-middle-east-35075702

http://www.aljazeera.com/news/2015/12/analysis-women-voting-saudi-arabia-151213055435453.html

http://www.theweek.co.uk/60339/eleven-things-women-in-saudi-arabia-cant-do

http://edition.cnn.com/2015/08/21/world/saudi-arabia-women-voting/

https://en.wikipedia.org/wiki/Elections_in_Saudi_Arabia

=
Published in Asmita (5th)

20160429 झीगु सम्पदा, उमिगु मतिना

राजेन मानन्धर

बिल माक भाजुयात म्हसिउगु थौं मखु । झिंछदँ न्ह्यः हे जिथाय् छेँय् वयाः च्वनावनेधुंकूम्ह व । योकोहामाय् जूगु एस्पेरान्तो महाधिवेशनय् नं नापलाना वयात जिं । व भियतनामी रेष्टुरान्टय् च्वनाः विश्व बौद्ध गतिविधिया बारे खँ मुइकाच्वनागु । अबलय् धाःगु ला खः वं, वं छु मसिउ संस्कृत बौद्ध सुत्रयात एस्पेरान्तो भासं भाय् हिलागु धकाः, खःथें मखुथें जक च्वंगु । खःगु खँ खःगु धकाः सिलकि हे जक खःथेंच्वनीगु जुयाच्वन का । 

थी थी खँ जुयाच्वनी वलिसे नेटय् । छकः हानं नेपाः वयेगु खँ कंगु वं । अले वल व उकुन्हु, जापानया मेम्ह विद्वान यानो मिचिओ भाजु ज्वनाः, निम्हं अनया क्योतो विश्वविद्यालयया शोधार्थीतकथं । वज्र होटलय् च्वनाच्वना धाल, उमि उमिहे छुस्याबहाः व मेगु गन छथाय् वनाः थनया बौद्ध वास्तुकलाया अध्ययन नं यात, नेवाः बुद्धधर्मया आःया अवस्थाया बारे जानकारी नं मुंकादिल । गनं संरक्षण खन, गनं दुर्गति खन ।

म्हीग वयागु होटलय् वनाः नापलाना । न्हापा नापलानागु यक्व ला ल्वः हे मनेधुंकल । न्हापा वःबलय् हे बुद्धधर्मय् स्नातकोत्तर यानाः अबलय् नेपालय् वयाः थी थी ध्यान शिविरय् च्वनावंम्ह । नापलायेवं हे नेपाःया बौद्ध वृत्तया बारे तताः दृष्टिकोणं खँ जुल – थेरवाद व नेवाः बुद्धधर्मया आःया अवस्थाया बारे । जिगु थेसिस, भिक्षुणी, गृहस्थ वज्राचार्य, नेवाः बौद्धतय्गु जातप्रथा अले जागिर नयेत बुद्धधर्म ब्वनीपिं विद्वानतय्गु बारे नं । गबलें वय्कः आलोचनात्मक जुइ गबलें जि । सत्ययात सत्यया रुपय् कायेगु क्षमता वय्कःयाके दु, अले विश्लेषण यायां व्यवहारिक नं जुइ, थज्याःगु अवस्था अन नं दु थन नं दु, थ्व जिपिं निम्हस्यां बांलाक थू । 

वय्कलं थन थुपालय् वयागु हे मुख्य यानाः थनया प्राचीन ग्रन्थतय्गु अध्ययन यायेत जूगुलिं राष्ट्रिय अभिलेखालयय् वनागु अले आः आशा सफूकुथिइ वनेमाःगु उकिं जिकय् ग्वहालि फ्वनागु कनादिल । जिं जितः थुलि ग्वहालि याये दयाः भाग्यमानि हे तायेका, खला जितः भाग्यभिग्य धयाच्वनेगु यःगु मखु । 

वय्कलं न्यादिल, “अन ला ग्रन्थया फोटोकपि कायेत न्हय्सः डलर पुलेमाः धाल, थिकय् मखुला?” जितः ला खुँ ज्वंथें ताल । गुलिं जिं आशा सफूकुथि हे जिमांया क्वसः थें फुँइ यानाजुइ, तर थ्व धाःसा जिं मसिउ । न्हापा ला नांजकया ध्यबा कयाः दक्वसित अनया धुकू उपलब्ध यायेगु याः धाःगु न्यनातयागु, जिं गबलें अथे पुरातात्विक ग्रन्थ कयाः ब्वनेनंगु मखु । प्रेमबाःनं अपाय्जि सफूकुथि ध्यबा कमेयायेत ला दयेकूगु खइमखु धइगु जिगु विश्वास । 

जिं खिउँथाय् चागलं कयेका, “जिं नं थ्व बांलाक मसिउ । उलिमछि ला खइमखु । थ्व ला ध्यबा कमेयायेत मखु, अध्ययन याइपिन्त अःपुक्क उपलब्ध यायेत हे नीस्वनातःगु । तर जुइफु, न्हापा नं न्यनागु, अनया ग्रन्थया प्रतिलिपि कयाः आर्थिक लबः कायेत स्वःगुलिं वितरण सिमित याःगु जक जुइ । कन्हय् हे सिइ दइ ।”

क्वःछिनाथें म्हिगः नभेम्बर २३, २०१५ कुन्हु जिं वयात आशा सफूकुथि क्यनेयंकेगु भाला जिगु । जिं यंका । खयेत ला काशिनाथ सरयात नं नापलाये धयाच्वंगुलिं अन हे झायेत इनाप यानागु, तर वय्कःया इलं मलाःगु दिनय् जूगुलिं व सम्भव मन्त । 

न्यय्दँति जक दुम्ह बिल भाजु व ख्वीदँ पुलेधुंकूम्ह यानो भाजुयात कुथि झिंछताः मजुइकं मचाइगु जूगुलिं पलख विजयासलय् यंका । अनया हरेक चिजं वय्कःपिन्त आकर्षण यात । उमिसं न्हापा ब्वनातयेधुंगु, वा गनं म्हगसय् खंगु थासय् थ्यंथें लय्ताल उपिं । न्यनाजक तःगु खँत दक्व मिखाया न्ह्यःने वःगुथें तायेकल । जिं सिउगु छतानिता खँ कनाबिया । नेवाःतय्गु बौद्ध विहारय् बुद्धधर्म व हिन्दुधर्मया चिं न्ह्यइपुक्क छम्हूचिनाः कलाया मार्फत धर्म इनीगु झीगु तीर्थस्थल व । ध्याक्वय् लाःगु, चिकनं प्यानाच्वंगु, वथंगःगु ल्वहँपतिं उमित काचाक्क हे सालीगु । पतिंचां थियाः थियाः अःपुक्क ब्वनी प्रचलित नेवाः आखलं च्वयातःगु व ऐतिहासिक “झीगु” दस्तावेजत । 

अनं वना जिपिं सीघलय् । छगू हे थासय् नेवाः बुद्धधर्म, हिमालयन बुद्धधर्म व थेरवादया विहार दूगु अनुपम थाय् व । अन छखिनाच्वंगु न्हूगु पुलांगु, झीत खंक मखंक लुफिं हाकीगु तःधंगु चीधंगु मूर्तितय्सं जिमित लसकुस यात । अन नं च्वय् च्वंगु निगू शिलालेखं उमित आकर्षण यात । काचाकाचां संवत् माली, गुलि पुलां धकाः हिसाब याइ, ओहोसा धकाः लय्ताइ, उलि पुलांगु अभिलेख थम्हं ल्हातिं थियाः स्वयेखन धयाथें मुसुं न्हिली । अध्ययन याइपिन्त झीथाय् ध्याक्वय् ध्याक्वय् ज्ञानया भण्डार दु । 

उमित आशा सफूकुथि स्वये आय्बुइधुंकल । जिं कनायंका, थ्व बासः दँ पुलांगु सुयागुं नेपालभाषाया द्यःगः दयेकेगु म्हगस खः । आः ज्वलय् खनेदयाच्वंगु दु, छगू ऐतिहासिक भाषिक संस्था च्वसापासा, मंकाः सफू धुकू, विशेष यानाः भाषाह्यमिपिन्सं भाषाख्यलय् छुं यायेत नीस्वनातःगु मंकाः धुकू अले थःगु हे प्रेस दूगु सन्ध्याटाइम्सया मंकाः केन्द« जुयाः धकाः । 

लिबात धाधां आशा सफूकुथिइ थ्यन । पिनेंनिसें उमि क्यामरातय् लिमलात । भचा लिबाइ धयादीम्ह शरद्दाइ नं थ्यंका च्वने धुंकल खनी । थ्यनेवं वय्कःपिन्सं थम्हं जापानय् हे इन्टरनेटय् अनया ग्रन्थ धलः स्वयाः टिपेयानाहःगु जिमित थ्व थ्व सफू ब्वनेमाल धकाः नां धलः न्ह्यने तयादिल । अथे म्हगसय् खंगु खँ नं ज्वलय् लुइके फइला? अन ला जुल का अथे हे । वय्कःपिन्सं अनया चिकिचापाःगु निवेदनय् थःगु म्हसिकानिसें थम्हं स्वयेत वयागु सफूया ल्याः नं च्वयाः न्ह्यःने तयादिल । शरददाइ व विमलं कम्प्युटरय् डिजिटल प्रति चायेकाः उमित मेचय् फ्यतुकल । 

जि लिउने च्वनाः वय्कःपिन्सं सवाः काकां प्रचलित नेवाः आलखं च्वयातःगु ज्योतिष व नवग्रहया सफू सललल ब्वनादीगु स्वयाच्वना । जि छकः छकः कम्प्युटरया स्क्रिनय् आखः ब्वने, छकः छकः उमिगु ख्वाः स्वये । न्ह्यइपुसे जकं च्वनाच्वन जितः । झी झिंस्वंगू लाख मध्ये थथे नेवाः आखः ब्वनेसःपिं नेवाःत ग्वःम्ह दु जुइ धकाः कल्पना याना । यक्व नवायेम्वाःम्ह यानो भाजुं नोटकापिइ ल्ह्ययाच्वन, बिल भाजुं ला थःगु ल्यापटपय् तप्यंक हे रोमनं टाइप यानादिल, व नं डाइक्रिटिक चिंत न्हापं तयाः हे । 

यानो भाजुं थः न्ह्याबलें नेपाः वयाच्वनेगु सम्भव मदुगुलिं थन दूगु ग्रन्थया डिजिटल प्रतियात इन्टरनेट मार्फत हे न्यानाकाये दुसा जिउ धइगु मन्तुना ब्वयादिल । 

जितः मतिइ वयाच्वन, थज्याःगु अमुल्य ग्रन्थत उलिउलिमछिस्यां दुखयानाः संरक्षण जुयाच्वन, डिजिटाइजेन न्हापं । दक्वस्यां ब्वने दयेमाः धकाः हे डिजिटल प्रति मियानं च्वन । तर सुं चंखम्ह विद्वानं थनया प्रति यंकाः जिं हे लुइकागु धकाः रिकार्डीया नेवाः–इटालीभाय्या शब्दकोशथें प्रकाशित यानाः थिकय्गु भावं बजारय् हल धाःसा छु जुइ ? जिं स्वये थनया डिजिटल प्रति पितबिइबलय् हुइमजिइक वाटरमार्क तयाः जक बिइमाःथेंच्वं । खला थन मसिउपिं मदु, दक्वं सिउपिं हे खः । 

पलख जायेवं नारानदाइयागु च्या वल । वय्कःपिन्सं आः थ्व दक्व थन हे ब्वनाः क्वचायेके मफइगु जूगुलिं थःथःगु थ्यासफूया डिजिटल प्रति कयादिल । आकिवं थ्व दक्व अध्ययन यायेत लां लां हे थन च्वनेगु इच्छा नं प्वंकादिल । खँय् खँ जुयाच्वन । झीके दूगु पञ्चाङ्गया प्वः न्ह्यने तयाबिल बिमलं । विशेष रुपं ज्योतिष विद्याय् रुचि जूपिं जुयाः वय्कःपिं लय्ताल । यानो भाजुं ला थम्हं हे पञ्चाङ्गया प्रोग्राम दयेकादीगु जुयाच्वन, सितिकं डाउनलोड यानाकायेजिउगु । नेपाल संवत्या खँ जुल – थ्व, गा, अनला अले सुद्र्यः लूगु ईयात उगु दिंया तिथि नालेगु नेवाः चलनया बारे नं । न्हूदँ नेसं ११३६या छगू छगू प्रति नगुमाः नं वय्कःपिन्त लुमन्तिया चिं जुल । 

अन हे न्ह्यनेसं दूगु नेवाःभाय्या पत्रपित्रकात सन्ध्याटाइम्स, पेजथ्री, लहनाया लिसें नेवाः आखःया लुँआखः व लिपिपौ नं न्ह्यनेतयाबिया । 

शरददाइनं उमित तलय् यंकाः अन सुरक्षित कथं स्वथनाःगु न्याद्वः स्वयाः मल्याक नेवाः भाय् व मेमेगु भाय्या बुद्धधर्म, हिन्दुधर्मया लिसें साहित्य, ज्योतिष, इतिहास, कला इत्यादिया सफूत तयातःगु सिँया दराजत नं क्यनादिल, लिसें भ्वंया बाकसय् तयातःगु तापौत नं । बिल भाजुं अनया सफू धलः छगू नं न्यानादिल ।

थन स्यूचो ताकाओका, बुद्धिष्ट लाइब्रेरी, टोयोटा फाउन्डेशन, इयान आल्सप, नाओको ताकागि, बेरी मय्जु व मेमेपिन्सं थ्व सफूकुथि धस्वाकेत ग्वहालिया खँ जुल । यानो भाजुं थन दुर्लभ ग्रन्थया थज्याःगु वैज्ञानिक ढंगं जुयाच्वंगु संरक्षणया तारिफ यानादिल । थुकिया निंतिं जापानी व मेमेगु संघसंस्थां यानावयाच्वंगुया सराहना नं वय्कलं यानादिल । 

न्हाचः तिनि बिल भाजुं नेवाः भाय् सयकेमास्ति वल धायादीगुलिं पिने मंकाः सफूधुकुतिइ ज्वजलपा धइगु नेवाः भाय् स्यनीगु सफू छगू न्याका । इलं मलाःगुलिं तलय् वने मखनीगु जुल । 

लँय् नेवाःत, नेपालभाषा साहित्य व भाषा आन्दोलनया पलख खँ जुल । भचा भचा ला ब्वनातःगु दु उमिसं । जिं बिल भाजुयात न्हापा नेवाः भासं साहित्य सिर्जना याःगु कारणं जेलय् च्वनेमाःपिं अले न्हूदँया भिंतुना धाःगुया कारणं पुलिसया कथि नयेमाःपिनिगु खं छतानिता कना । 

बिल भाजुं धयादिल,“थःगु हे परिश्रमं थःगु मांभाय् व सम्पदाया संरक्षण यायेगु ज्या थुलि तक जुइगु धइगु तसकं बांलाःगु खँ खः । तर थ्व ख्यलय् यक्व स्वयाः यक्व ल्याय्म्हल्यासेपिन्त हयेमाःगु दु, उपिं मदयेकं थज्याःगु ज्याय् निरन्तरता दइमखु । थ्व खँ गंभीर जुयाः बिचाः यायेमाः ।”

Published 20160429 in Sandhya Times