राजेन मानन्धर
सिर्जना छु, समालोचना छु, थुखेपाखे तःहाकयेक मवने । सिर्जना मदुसा, समाालोचना यानाच्वनेम्वाःल, अले समालोचना मदुसा सिर्जना गज्याःगु जुइ? थ्व खँ धाःसा बिचाः यायेबह जू ।
उकुन्हु फेसबुकय् छम्ह च्वमिया “समालोचना विधाय् प्रतिबन्ध धयेगु कि?” धइगु बिचाः वयेवं थुकिं झीगु चिकिचाधंगु च्वमि पुचलय् भचा हलचल हल, अलमल यात । जि छकःनिकः च्वइम्ह अले गबलें गबलें मेपिन्सं च्वःगु कृतिइ प्रतिक्रिया नं बिइगु यानाच्वनाम्ह जुयाः जितः थुकिं थिल । जितः बिचाः याकल, समालोचकं सिर्जनाय् प्रतिबन्ध तःसा, वा सर्जकं समालोचनाय् प्रतिबन्ध तःसा झी गन थ्यनी ?
च्वमिया मिखां समालोचक
न्हापां जि च्वमि जुयाः बिचाः याना । च्व ला जि यत्थे हे च्वयेगु खः, सुयागुं अदबय् च्वनाः सुनां गथे गथे धाल अथे अथे च्वयेगु मखु । नां हे सिर्जना धासेंलि अन च्वमिया सिर्जनशिलता बाःवइ, न सुनां पनेफइ, न सुनां मुनेफइ । जुइमाःगु नं अथे हे खः । तर च्वमि धइपिं बेसुरय् हालाजुइपिं मखु (शेक्सपियरं धाःथें कवि व वँय् छता हे मखु), उमिगु छुं लँपु दइ, उमिगु छुं जिम्मेवारी दइ, उमिसं च्वःगु समाजं ब्वनी, उकिया उपादेयता दइ धइगु विश्वास उमिसं ज्वनाच्वनी । अथे खःसा उपिं थः हे नं संयमित, शिक्षित व निर्देशित जुइमाःगु नं आवश्यकता दु । अज्याःगु ज्याय् उमित दिशानिर्देश बिइपिं धइपिं समालोचकत हे खः । झीथाय् समालोचक गज्याःगज्याःपिं दु छकः बिचाः याये ।
झी थःगु साहित्यया भण्डारया बखान न्ह्याक्व याःसां तथ्यांकं क्यनाच्वंगु दु — नेपालभाषा साहित्यया बारे समालोचनाया सफू झिदँया दुने खुगू पिदनी । उकियात दु धायेगुसा दु, मदु धायेगु सा मदु । निदँया छगू सफू पिदनाः उकिं सुयात गुकथंया मार्गनिर्देशन याइगु जुइ झी समालोचकपिन्सं । नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् मुकं अले आः सक्रिय च्वमिपिं ग्वःम्ह दु धकाः अध्यावधिक ल्याःचाः तयातःगु जिं मखनानि, तयेगु सम्भव नं दुला मदुला मसिउ । तर थ्व खँ धायेत लिचिलेम्वाः कि झीगु ख्यलय् गुकथं च्वमिपिनिगु ल्याः अप्वयावयाच्वंगु दु थुकिया अनुपातय् समालोचकपिनिगु ल्याः धाःसा बासःदँ न्ह्यः नं पतिंचाय् ल्याःखायेत मगाः, आः नं उलि हे जक । मदुथाय् अलःमा नं सिमा ¬– उकिं ला झीत गाःसां उपिं हे समालोचक, मगाःसां उपिं हे समालोचक ।
दुपिं व हे सामालोचकत नं कथंकथंयापिं । मदुधाये धाःसा नामं ला च्याम्ह झिम्हसिगु नां समालोचक कथं ससम्मान कयाच्वंगु दु नेपालभाषा ख्यलं । तर उमिसं च्वःगु जक ब्वनेमदयाच्वन । गुम्हं छुं हे मच्वसें दँ फुकीपिं, गुम्हं मेगु दक्वं च्वइ तर समालोचना मच्वइपिं । उमि समालोचना मयासें नं समालोचक धायेकेयः । अले मच्वसें नं समालोचक जुयाच्वने दइगु खःसा छाय् मसि खर्च यानाच्वनी सुनां नं ?
गुम्हं गुम्हं समालोचक अध्यापक वा प्राध्यापक जुयाच्वनी अले थः कक्षाकय् विद्यार्थीपिन्त माःगु कथंया समालोचना च्वयाः उमिगु आवश्यकतापूर्ति जक यानाच्वनी । हरेक दँय् थः विद्यार्थीपिन्त बिउगु क्लासनोट हे उमिगु समालोचना सरह जुइ । उमिसं थम्हं कक्षाय् ब्वंकेमाःगु सफू वा कृतिस्वयाः पिनेया विषयवस्तु, कृति व साहित्यकार वा न्ह्यानाच्वंगु वाद वा लहरयात थःगु अध्ययनया विषय दयेकाच्वनीमखु । मेपिन्त यःसां मयःसां थः विद्यार्थीतय् धाःसा उपिं महान् जुयाच्वनी ।
गुम्हसितं समालोचक धकाः मञ्चय् सःती, उमिसं मञ्चय् वनाः भाषण ला याइ तर जि समालोचना याये मसः धायेत तकं लिफः स्वइमखु । अथे धाधां सुयागुं व्यक्तित्व वा कृतित्वयात कयाः तःहाकः हे नवाइ । अले च्वमित व हे मसःपिन्सं मसः मसः याःगु समालोचनायात न्यनाः लय्ताइ ।
छखे च्वयाबिउ मधायेकं वा अनुरोध मयायेकं समालोचना मयाइपिं नं थन दु । अथे जुयाः ला च्वमिपिं थःगु छपू रचना÷कृति प्रकाशित जुइवं वा छगू सफू पिदनेवं म्हसिक्व समालोचकतय्थाय् चाकरि वनेधुंकी, “का रे जिगु सफूया बारे छुं भचा च्वयाबिइमाल” धइगु आग्रह ज्वनाः (थथे समालोचकयाथाय् चाकरि वनीपिनिगु मनसाय थःगु रचनाया तारिफ यानाबियादिसँ धइगु धयाच्वनी, व मेगु हे खँ जुल) । मानौं कि हरेक पिदंगु कृति थः हे जन्मजात ल्वगि, समालोचकत धइपिं क्लिनिक चायेकाच्वंपिं डाक्टर वा कम्पाउण्डर खः अले उमिसं छकः थियाः स्वयाबिलकि तिनि छगू रचनाया ज्यान बचेजूगु प्रमाणिकरण जुल । च्वमिया स्वये वं फरमाइस यानाः उमिसं समालोचना यानामबिउतले रचना रचना हे जुइमखु, उमिसं बांलाः धालकि जक ब्वमतिय्सं सफू न्याइ, सिरपाः बिइपिन्सं ल्याखय् तइ । जिं स्वये छम्ह धाथेंम्ह समालोचकयाके आः प्रकाशित जुयाच्वंगु फुटकर रचनानिसें दक्व पुस्तकाकार कृतितय्गु बारे जानकारी दयाच्वनेमाः, साहित्य ख्यलय् बांलाःगु जुयाच्वंगु व बांमलाःगु जुयाच्वंगु दक्व थुयाच्वनेमाः, अले सुनांनं अनुरोध मयायेकं हे नं थःत ताःगु, थःगु ब्रम्हं खंगु खँ मग्यासे स्वतन्त्र रुपं धयाहे च्वनेमाः ।
गनं गनं सुं च्वमिया थःगु कृतिया बारे समालोचना याकेमास्ति वयेयः । थ्व स्वाभविक नं खः । तर झी थाय् समालोचकतय् मेगु दक्वं यायेलाः समालोचना च्वयेमलाः । उकिं च्वमिया विशेष अनुरोध वयेवं तिनि च्वइ । धयाच्वनेम्वाः, अथे फरमाइस यानाः च्वयाबिउगु समालोचनाय् उगु कृतिया बांमलाःगु पक्षय् मिखा मब्वसें तारिफ हे यानाच्वनी । मेबलय् मच्वइपिं, च्वयेमलाःपिं, च्वयेम्हाःपिं अले च्वयेमसःपिं नं थज्याःथाय् धाःसा थःगु “समालोचना” ज्वनाः दंवयाच्वनी । अझ अज्याःगु प्रायोजित समालोचना रंगीन कलेबरया कभर सहित चुल्लुगु भ्वँतय् सफूया रुपय् हे पिदनीगु जुयाः अज्याःथाय् जक च्वये न्ह्याःपिं समालोचकत नं झीथाय् मदुगु मखु । थ्व धइगु प्रायोजिक समालोचनाया ग्यानापुगु प्रवृति खः । थःगु रचना सफूया रुपय् पिदनीगु जुल कि च्वमियात लय्तायेकेथें उगुं थुगुं खँ हयाः उम्ह च्वमियात महान् दयेकेगु भग्मग्दुर कोशिस याइपिं समालोचकत नं खनेदयावःगु दु । थ्व प्रवृतियात पनेमफुत धाःसा कमेन्ट, समीक्षा व समालोचना तयाः सफू पिकायेमफुपिनिगु समालोचना च्वयाबिइपिं मदइगु अवस्था दु ।
गुम्हं धाःसा च्वयेगु अध्ययन, ज्ञान व हैसियत दुसां सत्य च्वल कि सर्जक तंचाइ, इवि तइ वा व्यक्तिगत सम्बन्ध स्यनी ग्यानाः मच्वसे हे च्वनाः पर्यवेक्षण जक यानाच्वनी । भाषा साहित्यया बारे दुग्यंक अध्ययन नं यानाच्वनी, ज्ञान नं कयाच्वनी, सुनां छु भिंगु यानाच्वन, सुयापाखें मखुगु ज्या जुयाच्वन धइगु दक्व सिउसां अज्याःगु खँ सुयातं मकँसे नुगलय् दुने तालं ग्वयातइ ।
स्वभाविक खः, नकतिनि नकतिनि च्वःपिं, अथवा च्वयाः ख्वं जुइधुंकूपिं हे च्वमिपिनि नं थःगु रचनायात कयाः थम्हं हनाबनातयाच्वनापिं, आदर्श वा हिरो धयातयापिं समालोचकपिन्सं निझ्वः गनं च्वयाबिउसा थः स्वर्गय् थ्यनाति ग्यनी, मनसें प्वाः जाइ । थ्व सुखानूभूति तसकं हे म्हो च्वमिपिन्सं जक झीगु साहित्य ख्यलय् यायेखनाच्वंगु दु । अथे च्वकाकाये भाःमखंपिं सामान्य च्वमि ला सुं समालोचक दु ला जिगु कृतियात समालोचना याइपिं धकाः ख्वयाहालाच्वनेमाःगु अवस्था दु । तःकः हे च्वयाः नं थःगु रचनाया समालोचना याःपिं मन्तकि च्वमिपिं हिमीचाइ, निरुत्साहित जुइ, सखे च्वज्याया ख्यः हे त्वःता वनी । अज्याःपिं वःपिं व वंपिनिगु ल्याःचाः झीगु ख्यलय् मजू । समालोचकतय्त थ्व थःगु जिम्मेवारी बोध जूगु जूसा तःम्ह बांलाःपिं च्वमित झीगु ख्यलय् आः ल्यनाहे च्वनीगु जुइ ।
दक्वसिगु खँ ल्हानाच्वनागु मखु । विश्व गनं गन थ्यने धुंकाः नं झीगु ख्यलय् बासः दँ न्ह्यःया सर्जकया गुणवर्णन वा छगू कृतिया भजन कीर्तनयानाः हे जक थःगु जीवन चायेकाच्वंपिं नं दु, गुम्हस्या थःगु परिचय समालोचक धकाः सगौरव बिइ । गुम्हं थःगु नांया न्ह्यःने डा वा प्रा च्वंगुलिं हे थः समालोचक खः धकाः दाबी याइपिं नं दु । गुम्हं थःगु विद्यार्थी जीवानय् छु ब्वनावया उकिया मिखाकुलिं जक हरेक कृतियात स्वइपिं नं झी दुने दु । गुम्हं छम्हसित बांलाः धायेत जक च्वइपिं, गुम्हं छम्हसित जक बांमलाः धाइपिं नं दु । होसय् ला बेहोसय् ला, च्वमि व वया कृतिया नां हे थातय् मलाक्क च्वइपिं समालोचकत तकं दु झीथाय् धाःसा यक्व ब्वमिपिं पत्याः हे जुइमखु । छम्हस्यां च्वःगु सफूयात मेम्हस्यां च्वःगु धकाः ल्वाकःबाकःयानाः इतिहास च्वयाबिइबलय् ब्वमित अलमल जुइगु, धाथेंम्ह च्वमिया नुगलय् स्याइगु अले व थःगु नां घाकातयेमाःम्ह च्वमि हिमीचाइगु स्वाभाविक खः । उकिसं झीथाय् चित्तधरं च्वःगु स्वयाः मेगु न्हूगु शैली, धार व सिद्धान्त मसिउपिं, विश्वय् खनेदूगु सामान्य स्वयाः सामान्य सैद्धान्तिक विकासक्रमया जानकारी तक नं मतइपिं समालोचक नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् लुइ । अज्याःपिं डेट एस्पायर्ड समालोचकपिन्सं यानाः हे थौं नं झी साहित्यकारतय्सं लाकौलया शैलीं च्वयाः २१औं शताब्दीया ब्वँमिपिन्त ह्ययेकाच्वंगु जुइफु ।
झीगु भाय्या समालोचकपिन्सं थम्हं छुं साहित्यिक सिद्धान्तया प्रतिपादन यायेगु वा साहित्ययात थथे जुइमाः धकाः च्वयातःगु तसकं म्हो जक लुइ । अझ छम्ह निम्ह बाहेक वय्कःपिन्सं मेमेगु भाय्या साहित्यया बारे ला छु, थःगु हे देय्या मेमेगु भाय्, अझ नेवाःभाय्या साहित्यया प्रवृतियात कयाः तक नं खुल्ला रुपं विचारत तयाच्वंगु खनेमदु । अले गनं सुं छाय् समालोचक जुइ? छगू साहित्यिक ज्याझ्वलय् वयाः झिम्ह नीम्हस्यागु रचनापाठ न्यनाः थःगु मन्तब्य बिइगुयात समालोचना धाइमखु, व ला पुरेत्याइँ जक जुल, सरादे यायेत गुरुजुमाःगुलिं थनेहःम्ह थें । थुकिं जक झीगु साहित्ययात भिं याइमखु ।
नेपालभाषा ख्यलय् समालोचना विधाया विकास सुनां याइ, गथेयानाः जुइ धकाः तक नं बिचाः याःगु न्यनेस्वये मखनानि । मेमेगु विधाय् जूसा गोष्ठी, सेमिनार छकः निकः सां जू , तर समालोचना गथे जुइमाल धकाः अज्याःगु विचार गोष्ठी जूगु न्यने मखंनि । समालोचकतय् दुने सहकार्य, प्रतिस्पर्धा ला छु बिचाःया कालबिल तकं जूगु मसिउ । सुं च्वमिपिन्सं नं सुयागु समालोचना स्तरीय जू अले सुयागु मजू धकाः छलफल याःगु मदुनि । न त न्हापान्हापा छकः निकः जूथें समालोचनया प्रत्यालोचना हे जू । न थ्व समालोचना धइगु सयेकेसिइके म्वाःगु, न्ह्याथे च्वःसां जिउगु विधा धकाः ला?
०००
झीगु साहित्य ख्यलय् समालोचक माल धइगु माग जायज खः, अले समालोचक जुयाः झीगु न्ह्यःने दंझाइपिं नं धन्य खः । तर अथे जक धायेवं न्ह्याम्हं समालोचक जुइगु नं मखु खनी ।
थुलिमछि धायेधुंकाः नं समालोचना याये अःपु, न्ह्याम्हस्यां यायेफइ धायेत्यनागु नं मखु । समालोचना छगू मूडय् यानातःगु सिर्जना जुइमखु । छम्ह समालोचकं थःगु जीवनभर नेपालाभाषा व मेमेगु भाय्या साहित्यया भण्डारया अन्वेषण यानातःगु जुइमाल, साहित्यय् वयाच्वंगु न्हूगु स्वयाः न्हूगु सिद्धान्त, वाद वा धारया बारे जानकार जुइमाल । थथे जुयाच्वंगु दु लाकि मदु धइगु जक खँ जुल ।
समालोचकत हे मदुसा वा दुपिन्सं च्वयामबिलकि साहित्यय् समालोचनाया मत क्यनीगु सुनां? गुलि समालोचित जुइ? गुलिस्यां थःगु च्वसु समालोचकया मिखाया न्ह्यःने तक नं थ्यनेगु सौभाग्य प्राप्त याइ ? अले उमिगु मिखाय् लाःगु वा लाये लायक जूगु बाहेक मेमेगु रचनाया मूल्यांकन हे गुकथं जुइ ? छम्ह तटस्थ समालोचकया मिखाय् जब तक व रचना लाइमखु, उकिया मू सामान्य पाठकं सिइमखु । गन मालेगु अज्याःम्ह समालोचक आः ? थ्व ह्याकुं वा अभाव म्हिगः नं दु, थौं नं दनि, कन्हय् दइमखुत जुइ धकाः आशाकायेगु थाय् गनं खनेमदुनि ।
समालोचक अथें जुइगु मखु, समालोचना यायेत साहित्यया सैद्धान्तिक प्राज्ञिक अध्ययन दयेमाल, विश्व साहित्यलिसे परिचित जुइमाल, स्थानीय साहित्य वृतलिसे सतिइमाल, साहित्यकारपिनिगु रचनाया इतिहासया वा प्रवृतिगत विकासया सामान्य रुपरेखा दयेमाल अले समालोचनाया परिधि व व्यापकताया अन्दाज दयेमाल । उलि दुपिन्सं हे सामालोचना याना धकाः धायेदयेमाल । छम्ह सामान्य पाठकया हैसियतं सुयागुं कृतिइ प्रतिक्रिया वा समीक्षात्मक टिप्पणी ला दक्व पाठकं बिइदयेमाः, अथे बिइगु धइगु उम्ह च्वमिया रचनायात ब्वमिपिनिगु दथुइ चर्चाया विषय दयेकेगु नं खः गुगु झीगु थज्याःगु चिकिचाधंगु च्वमि ब्वमिया समाजय् आवश्यक नं खः ।
समालोचकया मिखां च्वमिपिं
उलिमछि धायेधुंकाः जितः थम्हं नं छकः निकः सुयागुं कृतिइ समीक्षा वा टिप्पणी च्वयागु लुमनावइ । हानं थ्व हे खँयात थः समालोचक जुयाः च्वमिपिन्त स्वयेमालावइ ।
समालोचक धइगु सर्जकया शत्रु मखु । व ला मार्गदर्शक खः, तटस्थ जुयाः बांलाःगुयात बांलाःगु धाइम्ह अले छुं बांमलाःगु पक्ष दुसा उकियात कयाः थःगु बिचाः मग्यासे, कायेगु बिइगुया दायरां पिहाँ वनाः मग्यासे तइम्ह । वं सिउ छु च्वयेमाः अले गय्यानाः च्वयेमाः धकाः । अथे मखुसा एरिस्टोटलं ३३५ ईशापूर्वय् पोएटिक्सया रचना छाय् यात जुइ?
दकलय् न्हापां च्वमिं थम्हं छाय् च्वयाच्वना धइगु खँय् स्पष्ट जुइगु जरुरी तायेका । न्हापा न्हापाथें द्यवं म्हगसय् कंगु बाखं च्वयागु धायेगु अवस्था मदु । अले आः जिं च्वयाः मांभाय्या सेवा याना धकाः गर्व यायेगु ई नं मखयेधुंकल । च्वये सःम्ह ला मखु तर पासापिन्सं च्व धाःगुलिं वा साहित्यकारपिनि दथुइ दनेगु लोभं जक च्वयागु धकाः धाधां थःगु रचना ब्वनीम्ह छम्ह च्वमि जुइफइमखु ।
दक्व च्वमिपिं कालिदास जुइखनीमखु । न्हापान्हापाथें अध्ययन मयासें द्यवं बियाहःगु प्रतिभा धकाः क्यनां फइमखु आः । आः साहित्यया अज्याःअज्याःगु खँ अध्ययन यायेगु व्यवस्था दयेधुंकाः छु साहित्य खः, छु मखु धइगु सामान्य जानकारी ब्वमिपिन्सं तयातःगु दइ सा थ्व सयेकेगु सिइकेगु जिम्मेवारी च्वमियागु खः । थथे धायेगु जिं धृष्टता थन याये हे माः कि झी अधिकांश च्वमिपिनि मेपिनिगु रचना ब्वनेगु बानी मदु । विदेशी व विभाषी ला छु नेवाः भाय्या हे रचना ब्वनातःगु दइमखु । थःगु रचना बांलाकेगु कुतः नं गाः मजू, समालोचक ला छु पासाभाइपिन्सं धाःगु तकं न्यनेमयः । जिगु मनय् थथे वल, थथे च्वया, जिं सयेकाच्वनेमखु धइगु हठ मचापह जक जुइ । अनतक कि च्वइपिनि व्याकरण तक हे सयेकाच्वनीमखु ।
दक्वस्यां साहित्यय् बिए एमए याये मखंसां (अध्ययन यायेगु थासय् हे नं अध्ययन यायेगु मौका मदुसां) आः साहित्यया बारे थःत माःगु सफूत बजारय् न्यायेगु दु । सफू ज्ञानया भण्डार धायेगु, अले व हे भण्डारय् थःत माःगु छुं दु लाकि मदु धकाः ममालेगु ला अल्छिपन हे जुल । सफू हे न्यानाः मब्वंसां इन्टरनेट थौंकन्हय् छेँय् छेँय् दु, अझ आः ला ल्हातिइ ल्हातिइ इन्टरनेट सुविधा दूगु मोबाइल फोन दु । भतीचा प्रविधिया खँ सल धाःसा लगभग विश्वया हरेक महत्वपूर्ण सफू छिगू ल्हातिइ च्वंवइ । मसःगु, मब्वनागु, मथूगु खँ गनं नं, अले साहित्यय् नं क्षम्य जुइमखु ।
अथे स्वअध्ययन मन्त धायेवं थम्हं च्वयागु थःत तसकं न्हूगु प्रयोग यानागु थेंच्वंगु शैली वा विषय थौं स्वयाः बासः दँ न्ह्यः हे मेपिन्सं छ्यलातःगु दयेफु । थःत मौलिक व सुनांनं मयाःनिगु प्रयोग यानागु धकाः दाबी यायेगु नं गबलें गबलें मुर्खता जुइयः । थ्व खँय् च्वमिपिं सचेत जुइमाः । साहित्यय् आः छुं हे मौलिक मखु, मेपिं पाखें प्रभावित जुयाः वा संसारया प्रवाहय् प्रवाहित जुयाः हे जक च्वयेगु खः ।
झीथाय् साहित्ययात भाषासेवाया वर्ग तयातःगुलिं ला मसिउ, झी च्वमिपिनि छगू दानास्वये हे थाकूगु छगू अहम् दु । जिं च्वयाः भाषा म्वाकातयागु दु, उकिं जिं न्ह्यागु च्वःसां छिपिं जिप्रति अनुग्रहित जुयाच्वँ धइगु छगू अचेतनय् तक्यनाच्वंगु मानसकितां च्वमिपिन्त चिनातःगु दयाच्वनी । उकिं हे थःगु च्वसाय् सुधार यायेगु स्वयाः मेपिनिगु तारिफ मुनेगु पाखे लालायित जुयाच्वनी । थज्याःथाय् स्वस्थ समालोचना प्रस्फुरित जुइगु सम्भावना दइमखु ।
थथेच्वनावइ, दक्वसित तारिफ हे जक माः । च्वमिपिनि थःगु रचनायात बांलाः धायेकेमास्ति वइ, थ्व स्वभाविक खः । उकिसं नं सुं छम्हस्यां थःगु बारे बांलाः धकाः च्वयाबिइवं थःत महाकवि वा महान् साहित्यकार हे तायेकी । हानं उमि थःत थम्हं नां हे मन्यनानिम्ह विदेशी च्वमि छम्हलिसे तुलना यानाः व ति ग्यंम्ह जुल धाल कि न्हाय् तपु यानाजुइ, चाहे उकिया दुने व्यंग्य हे सुलाच्वंगु छाय् मजुइ । थःगु ज्यायात च्वछाःगु सुया मयइ? थःगु रचनायात सुं समालोचकं बांलाः धयाबिउगुयात लिसा लिसा कयाः दक्वसित कनाच्वनी । अनंलि वं थःत मेपिं सुनां नं समालोचना तकं यायेमदुथें तायेकी । न्ह्याथेच्वःसां मिखा तिसिनाः सिरपाः बिइमाः धइगु घमण्डय् फ्यतुनाच्वनी । थःगु विचार, भाषा, शैलीइ सुधार हयेगु दक्व संभावनाया लुखा थम्हं तिनाच्वनी । च्वमिपिनि अहं भावना वइगु अस्वभाविक मखु, नां हे च्वमि, थःगु पह दयाच्वनी । गुम्हस्यां उमेरया अहं, गुम्हस्या ब्वनातयाया अहं, गुम्हस्या थःगु घरानाया अहं । अन वयागु न्हयःने सुं समालोचकया छुं हैसियत ल्यनाच्वंगु वं खनीमखु ।
समालोचकयात सुयागुं रचना बांलाः जक धाये नं मछिनी । छम्ह समालोचकं छम्हसिगु कृतियात बांलाः धालकि दक्वस्यां हे बांलाः धयाबिइमाःथेंच्वंकी । हानं छम्ह समालोचकं छम्हसित छकः बांलाःम्ह धयाबिलकि जिवंकाछि हे वयात उलि हे च्वजाः धकाः धयाच्वनेमाःगु बाध्यता च्वमिं मचायेक बिइ । छकः बांलाः धाःगु न्यनेधुंकाः वयागु हे म्हुतुं लिपा मेगु कृतियात बांमालाः धयाबिलकि च्वमिं वयागु थज्याःगु हिलावंगु अभिव्यक्तियात अस्वभाविक तायेकाः कि उकिइ पूर्वाग्रह लुइकी, कि मखुसा व समालोचकया स्तर मदयावंगु निष्कर्ष पिकायेधुंकी ।
यथार्थय् च्वइपिं दक्वं बांलाःपिं च्वमि जुइफइमखु, बांलाम्ह च्वमिं च्वःगु दक्वं हे उतिग्यनेमाः धइगु नं मदु । गुगुं बांलाइ, गुगुं बांलानाच्वनीमखु । समालोचक वा ब्वमिपिन्सं बांमलाःगुयात बांमलाः मधासेमगानावइ । तर च्वमियात बांलाः धाःगु यइ, बांमलाः धाइगु यइमखु । समालोचकं विनाकारण सुयागुं कृतिइ दोष लुइकीमखु । जब सुयागुं छुं कृतिइ मधासेमगाःगुथेंज्याःगु आपत्तिजनक खँ दइ, समालोचक सुम्क नं च्वनेफइमखु, च्वने नं मजिउ । थथे सुयागु दोष मालाः न्ह्यनेतयाबिलकि समालोचक च्वमिया मिखां कुतुंवनी, वयागु कोपभाजनकया शिकार जुइमाली । झीथाय् बांलाःगुयात बांलाः धायेजिउ, बांमलाःगुयात बांमलाः धायेमजिउ । तप्यंक धायेगु खःसा तारिफ यानाच्वँतले दक्वं ठिक, थःत मययेक भचा धयाबिलकि च्वमित असन्तुलित जुइधुंकी । समालोचकं कृतिया गुलि आलोचना याइ, वस्वयाः झिदुगं अप्वः व च्वमिं व समालोचकया आलोचना यायेसयाच्वनी । गुम्हंस्यां अज्याःगु आलोचनायात स्वीकारयानाः थःगु स्पष्टोक्ति बिइ, गुम्हं तम्हं वा न्ह्ययाच्वनी, गुम्हं ला विक्षिप्त हे जुयावनी ।
बांलाः धायेकेगु नामय् व बांलाः धयामबिउगु कारणय् जक समालोचकतप्रति च्वमिपिं गुलि असहिष्णु जू धइगु दृष्टान्त नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् समालोचकपिन्सं इलय् ब्यलय् कनेगु याः । म्हसिउम्ह च्वमिं वयागु बारे छगू छुं नकारात्मक टिप्पणी पिहाँ वयेवं थःत नतुयामबिउगु, वा व्यक्तिगत कथं बांमालःगु आक्षेप याःगु खनेदु । अज्याःगु वातावरण दुथाय् सुं नं समालोचकं थःगु मस्याःगु कपाः मुगलं दायाः स्याकः जुइमखु । थज्याःगु हे कारणं छम्ह स्पष्टवक्ता समालोचकं अवंलि जिं समालोचना यायेमखुत धकाः पाःफयेकूगु झीसं सिउ ।
सुयागुं छुं रचना नं स्तुत्य मजूगुयात मजू धायेवं व समालोचकयात द्वलंद्वःया सिरपाः दइगु मखु । सुयातं बांमलाः धायेगुया मूल्य वं गुलि पुलेमालेफु धइगु वं सिउ । अथेसां वयागु आलोचनाया छगू जक उद्देश्य व च्वमियागु लिपा पिदनीगु कृति झन् बांलायेमा वा मेपिन्सं अथेयानाः मच्वयेमा धइगु जक जुइफइ । तर अथे सत्य नवानाया सजाय फयेमाल धाःसा समालोचक कोठाय् दुने च्वनाः सफू जक ब्वनाच्वनेत बाध्य जुइ ।
उकिं ला झीथाय् समालोचक मदु धयां तछ्यानाः दुरुदुरु लःलः छुटेयानाः धयाबिइपिं समालोचक त झं मदु । खःगु खँ नं धाये तकं तंचाइ धकाः, नमतुइ धकाः ग्यानाच्वनेमाः झी समालोचकत । थज्याःथाय् झीसं झीम्ह खयाः नं झीम्ह दयेकातये मफुम्ह डा. कमलप्रकाश मल्ल लुमनी । अज्याःपिं खाइक सत्य नवायेफुपिं समालोचकत बाहेक तंचाइ धकाः ग्यानाः थाय्माच्व गयेकीपिं अथवा, अध्ययनया हे अभाव दुपिं कथित समालोचकपिन्सं साहित्यया मार्गनिर्देशन यायेफइमखु । झीगु साहित्य थौं पुखूया लःथें जुयाच्वंगुया कारण नं थ्व हे खः ।
समालोचक मदु, मगाः धकाः च्वमिपिनिगु गुनासो दु, जिगु नं दु । तर थथे जूगुया कारण तक नं झी च्वमिपिन्सं माःगु खनेमदु । व स्वयाः न्ह्यः सुं मनू छाय् समालोचक जुइ धकाः हे नं झीसं बिचाः यानाच्वनागु दु थें मताः । च्वमि जुयाः थःगु नामं चिनाखँ, बाखं, निबन्ध, उपन्यास च्वयाः समाजय् स्थापित जुइगु त्वःताः छाय् मेपिन्सं च्वयातःगुयात झिखें पुतूपुइकाः स्वयाः, झिपाः सफू न्ह्यःने तयाः, छगः छगः आखः लनाः दानाः बांलाः वा बांमलाः वा मगाःमचाःया ल्याःचाः यानाजुइ? वयात उलि मिहेनत याःगु बापत धइगु धइगु तिरस्कार वा अझ घृणा जक हे खःनि । अले गनं विकास जुइ साहित्यया? यक्व दु अले दुपिं दक्वं बांलाः धकाः धायेत्यनागु नं मखु, तर सर्जकत थः हे समालोचकप्रति नकारात्मक जुलकि थ्व ला समस्त साहित्य जगतयात हे घातक जुइगु खना ।
यदि नेपालभाषा साहित्य सुथांलाक्क न्ह्यायेमाःगु खःसा थन साहित्य गुलि आवश्यक दु, समालोचना नं उलि हे आवश्यक दु । थ्व सिर्जना व समालोचनाया धान्कांछु हे झीगु उज्ज्वल भविष्यया छुमां खः ।
Equilibrium between Creation and Criticism
Published in Naali (94) on 2016 04 16.
No comments:
Post a Comment