ल्वाइगु ज्याझ्वः व ल्वाकीपिं झी

 राजेन मानन्धर

सछिदँ दत सिद्धिदास, निष्ठानन्द, चित्तधरपिनिगु न्ह्यलं चाःगु, झीत न्ह्यलं चायेकाब्यूगु । उबलेनिसें झीसं धयावयाच्वना – भाषा म्वाःसा जाति म्वाइ । जाति म्वाकातयेगु खःसा भाषा म्वाकेमाः धकाः हे उपिं सनाजुल खइ, जाति म्वाकेमालाः हे भारतीय शास्त्र भवनं मान्यता कायेगु मतिइ तल जुइ ।

उकिया हे उपलब्धि धइगु वंगु सछि दँया दुने पिहांवःगु सफूत, अल्याख नेवाः भाषासेवीपिन्सं च्वयाजूगु चिनाखँ, बाखं, प्याखं, निबन्ध, उपन्यास इत्यादि । उकिया हे लिजः खः थौं झीगु त्वाःत्वालय्, गांगामय् दयाच्वंगु नेपालभाषा साहित्यया खलः पुचःत अले उमिसं याइगु भाषिक, साहित्यिक व सांस्कृतिक ज्याझ्वःत ।

छगू हे इलय् तःगू ज्याझ्वःत ल्वाइगु हे समस्या :
थ्व दक्व खयाः नं मखु धायेमछिंगु छता खँ –थथे भिं मतिइ तयाः याःगु ज्याझ्वःत व्यवस्थित मजुयाच्वंगु दु, यायेमफयाच्वंगु दु, अथवा धाये, याइपिं मदयाच्वंगु दु । उकिया हे छगू लिच्वः खः, छन्हुं हे निगू स्वंगू वा तःगु ज्याझ्वःत ल्वाइगु । झी दक्वस्या भिंतुनाः स्वच्छ मनं ज्यायाःपिनिगु सफलता खयाः नं झीगु आजु पुवनेमखनीगु वा आज्जु तापाइगु अवस्थाय् लाइगु छगू छुमां खः थ्व अव्यवस्था ।

झीगु साहित्यिक व सांगीतिक लकसया खँ झीसं मस्यूगु मखु । आयोजकत नं उपिं हे, दर्शक÷श्रोता नं उपिं हे । येँय् जूसां उपिं हे, यलय् वा ख्वपय् जूसां उपिं हे वनेमाः । साहित्यिक रचना वा म्ये हे नं न्यंकीपिं नं उपिं हे न्यनीपिं नं उपिं हे । न्ह्याथाय् वंसां व हे ख्वाःपाःत जक ।

छखे न्हून्हूगु चुनौतीत झीगु न्ह्यःने हयकाये थें वयाच्वंगु दु, मेखे न्हून्हूगु प्रविधि व भूमण्डलीकरणया लाखय् लसिंतयसं चिचीधंगु भायया ज्या मदु, आः झी भाषिक दास जू वनेगुया मेगु विकल्प मदु धकाः न्हायपनय् वयाः हाः वयाच्वंगु अवस्था दु ।

थज्याःबलय् झीगु असीम कुतःया बावजुद नं (वा कुतः मगाःगुलिं) झीगु भायया ज्याझ्वलय् धइगु व हे बाज्यः वनेधुंकूपिं जक हे जुयाच्वंगु दु । भचा ल्यायम्ह÷ल्यासे ख्वाःवःपिं सुं खनकि उकियात अपवाद हे माने यायेमाःगु खनेदु । आःतकया खँ ल्हायेगु खःसा न्हापांनिसें भाषा साहित्यया ख्यलय् थःत पाना वनाच्वंपिं बाहेक मेपिन्त झीसं झीगु ज्याझ्वलय् सालाहये मफयाच्वन, वःपिन्त थाकातये मफयाच्वन । अले ज्याझ्वलय् वने न्हयाःपिं नं “थ्व नेवाःत थथे हे जुयाः फुनावनी” धकाः निराश जुयाः छेँय् च्वनाच्वनी । थ्व झीगु थौंया यथार्थ खः ।

थ्व यथार्थयात मखं छु मयायेगु खःसा थज्याःगु संगीन अवस्थाय् झीसं व हे छपुचःचा भाषा संस्कृति धकाः हालाच्वनीपिं अपवाद थज्याःपिं झीगु छगू वर्गयात हानं कुचाकुचा थले थें चायेकं वा मचायेकं व हे इलय् तःगू ज्याझ्वः आयोजना यायेगु थःगु तुतिइ पा वायेगु भायप्वः मेगु छुं मखु ।

उलिमछि मेहनत यानाः भाषाया लागि सनाच्वंपिन्त थथे धयाच्वनेगु, उमिगु ज्यायात अपमान यायेगु खः । अथेसां जिपिं थज्याःपिं सःतलकि वा मसःतूसां ज्याझ्वलय् तुचुक्क फ्यतू वनीपिनिगु लागि, मधासे च्वनेमफु धइगु सामाजिक सञ्जालय् अले नःलिया ज्याझ्वलय् हे नं वक्तापिन्सं तयाद्यूगु बिचालं क्यनाच्वंगु दु ।

ज्याझ्वःत छाय् ल्वाइ :
गुलिं ज्याझ्वःत छगू हे शहरय् वा त्वालय् च्वनाः नं थवंथवय् ज्याखँया बारे बिचाःया कालबिल यायेमखनाः वा मलानाः ल्वाइ । व बाहेक मेगु धयागु मेगु संस्थां उकुन्हु ज्याझ्वः यायेत्यंगु धकाः सिइकं नं राजनीतिक पूर्वाग्रह, पाःगु विचारधारा, व्यक्तिगत द्वेष, अभिमान व इष्र्याया कारणं नं जुयाच्वनी । स्वीकार यायेत झी तयार मदु, तर न्हिम्हप्यम्हस्या दुथुइ जक हिरो जुइपिनि नं छस्वयाः जि छु कम धइगु भावनां ग्वाकाच्वंगु दु झीत, झौ यानाच्वंगु दु । अथे जुयाः ला धायेवइगु जितः – झी नेवाःत थःथः जक ल्वानां मगानाः ज्याझ्वः तकं ल्वाकीपिं धकाः ।
ज्याझ्वः ल्वाःगु खँ वलकि झीसं उकुन्हु हे याये, अले स्वये नि वयाथाय् यक्व मनूत मुनीलाकि झीथाय् धइगु वैमनुष्यताया जालं झीत ककतिक्क चिनाच्वनी । पिनें पिनें उदार जुयाया बखान यानाच्वनी, दुनं चखुंचा नुगः कुकुच्वनाः हालाच्वनी ।
झीथाय् सहभागी जुइपिं स्वयाः आयोजक जुयाः मञ्चय् च्वनेन्ह्याःपिं यक्व दु । उकिं अज्याःपिनि दुथुइ ज्याझ्वःया धेंधेंबल्लाः हे जुइ । थःगु ज्याझ्वलय् गथे यानाः तःम्ह सहभागिता याकाः किसिन्हाय् छुइगु धइगु ध्याउन्नाय् आखिरय् झीगु छगू हे म्ह खः, झीगु तुतिइ घाः लाःसां झीत हे स्याइ, छ्यनय् घाः लाःसां झीत हे स्याइ धइगु यथार्थयात ल्वमंकी, अज्याःगु नशां झीत हितुहिनातइ, फनफन चाःहिइकातइ ।

द्यःनें द्यःनें न्ह्याक्व आदर्शया खँ ल्हाःसां झीसं भौचां खि त्वपुइथें त्वपुनातयागु छगू खँ थ्व हे खः, झी नेपालभाषा ख्यलय् सनीपिं अधिकांश नेतात व्यक्तिवादी – सुनां धाःगु खँ न्यनेमयः, सुनां थःत मेम्ह स्वयाः छलाङ म्हो तायेकीमखु । उकिं न्ह्याक्व हे बांलाःगु उद्देश्य तयाः ज्याझ्वः तयेत्यंसां थः हे पासाभाइपिंलिसे तकं सरसल्लाह याइमखु । जिमिसं थ्वकुन्हु थज्याःगु ज्याझ्वः यायेत्यना धकाः न्यनेकने याइमखु ।
जब आन्तरिक तयारी पुवंकाः पिने ब्वनापौ इउँ जुइ, अबलय् मेथाय् नं ज्याझ्वः दु धकाः धयाहइ । अले धाइ ‘जिमिसं न्हापा धयागु, उमिसं का लिपा धाःगु, उमिसं यायेत्यंगु सि हे मस्यू, जिमिसं उकुन्हु हे धयातयागु, ज्याझ्वःया तयारी पूवनेधुंकल, आः लिछ्याये फइमखु धइगु लिसः वइ, वा बिइमाली । थ्व बाखं, चलाकी नं पुलां जुइधुंकल, ज्याझ्वः ल्वाकीपिनिगु ।
ज्याझ्वः मल्वाकेगु इच्छा याःसा ल्वाइ हे मखु :
आः धाइ न्हापं संचारया ई । दक्वस्या हे फेसबुक दु, ल्हातिइ ल्हातिइ न्हून्हूगु मोबाइल दु । फेसबुक धइगु छ्वयलाबजिया फोटो तयेत व म्हस्यू नि तास्यू, मिसा छम्हस्या फोटो वलकि काचाकाचां लाइक यायेत जक मखु । निझ्वः खँ तयेवं सलंसः पासापिन्सं खनीगु थासय् थम्हं आयोजना यायेत्यनागु ज्याझ्वः तयाः खँ ब्याकाः क्वःछीगु शिष्टता दुसा ज्याझ्वः ल्वाःगु खँ ल्हाना हे च्वनेम्वाःगु ।

फेसबुक हे मदुगु धकाः मानेयाःसां झीगु स्वनिगः धइगु न्यूयोर्क, तोक्यो वा दिल्ली हे थज्याःगु तःधंगु वा नापलाये थाकूगु व्यस्त शहर नं मखु । टेलिफोन मार्फत हे न्यनेकने याःसां दक्वं सी । छम्ह सुं च्वयक्वय् जूसा सनाः वने थाय् सकलें नापं वनेमाः, सु थः सु कतः ? थःथः हे मिले जुइमफुसा सरकारं मयाः, व मबिउ थ्व मबिउ धकाः हालेगु हे बेकार । नेवाः छवाः जुइधकाः नां कायेगु हे त्वःतेनु ।

छपुचःचा नेवाःतय् ज्याझ्वः ल्वानाः छम्ह हे मनू निथाय् वनेमाःगु छथाय् द्यापं च्वनेमालीगु धइगु सरासर झीगु निंतिं बेइज्जतया खँ खः । थज्याःगु खँ छेँय् कन धाःसा छिकपिनि कायम्ह्याय् छयछुइपिन्सं नं सिइ छिकपिनि आयोजकतय् नुगलय् हाकुगु दु धकाः । मेगु ला छु, थौंया २१औं शताब्दीइ स्वनिगः थज्याःगु विकसित शहरय् च्वंपिं नेवाःतय् बःचाधंगु पुचलय् नं ज्याझ्वः ल्वाः धकाः लेख च्वयेमालाच्वंगु नं छगू विडम्बना खः ।

थथे याःसा गथे जुइ :
यायेगु खःसा आः यक्वं लाः । छगू उपाय, दक्वलिसे स्वापू दुगु च्वसापासा÷आशा सफूकुथि अथवा मेगु हे छुं नेवाः संस्थाय् छगू ग्वरः तयाबीगु । ज्याझ्वः याइपिन्सं अन वयाः थःगु ज्याझ्वःया लिखित जानकारी दक्वस्यां खंक थःगु ल्हातिं च्वयाबीगु । व धुंकाः उकुन्हु मेपिन्स ज्याझ्वः मतयेगु ।

फेसबुक आदि सामाजिक सञ्जालया उपयोगितायात स्वीकार यायेगु खःसा छगू अज्याःगु पेज वा ग्रुप दयेकेगु गन दक्व आयोजकं थःथःगु ज्याझ्वःया जानकारी लिखितरुपं तयाबिइ, अन सुनां छु जानकारी गबले तःगु धइगु सिइदइ, अले उकुन्हु मेगु ज्याझ्वः आयोजना मेपिन्सं मयायेगु (थुकियात हाचां गायाः सुनांनं ज्याझ्वः द्यतन धाःसा उकियात वहिष्कार यायेमाःगु अवस्था वयेफु) ।

थुलियात धाःसा भाषा, साहित्य, संस्कृति व कलासंगीत धकाः मफुमफु ज्या याना जुइपिनिगु आयोजनाय् जुइगु ज्याझ्वः ल्वाइमखु अले नेवाः ज्याझ्वलय् लाकाः वनेमाः धाइपिं छपुचःचा नेवाःत नं अज्याःगु ज्याझ्वलय् लाकाः वनेगु खँय् द्यापं च्वनेमालीमखु । थथे याःसा गथे जुइ ?

ने. स. ११३६ पोहेलागा अष्टमि, सोमबार   

http://newadaboo.com/%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%87%E0%A4%97%E0%A5%81-%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%9D%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%83-%E0%A4%B5-%E0%A4%B2%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%95/

On 20160201 

http://tinyurl.com/razen20160201