20151120 - संकल्प उपन्यासय् छपुलु

प्रतिक्रिया

राजेन मानन्धर

नेपालभाषाया न्हापांम्ह मिसा उपन्यासकार धकाः म्हसिकातयाम्ह शशिकला मानन्धरया न्हूगु उपन्यास संकल्प पिदंगु दु । दकलय् न्हापां थुगुसिइया प्रेम–मोहन सिरपाः त्याकादीगुलिं यक्व भिंतुना ।

मेमेगु भासाय् आख्यान विधाया तःधंगु ख्यः दुसां झीगु भासय् दछिया न्यागू उपन्यास पिदेनगु हे नं तःधंगु खँ जुयाच्वंगु दु । थ्व झीगु यथार्थ खः । थन वय्कःया उपन्यासयात कयाः जिगु मतिइ लुयावःगु छतानिता खँ प्वंकाच्वना । थुकियात छुं समालोचना थ्यंक मधासे छम्ह सामान्य ब्वमिया नुगलय् लुयावःगु औसत प्रतिक्रियाया रुपय् जक कयादिइत जिगु इनाप दु ।

मिसा च्वमि जुइ थाकु, उकिसं मिसा उपन्यासकार जुइ थाकु । उकिं हे जुइ, झीसं खनाच्वना, स्वंगू दशकया दौरानय् नं मेम्ह छम्ह मिसा उपन्यासकार झीसं दयेके मफुत । आः स्वय,े न्हय्गू न्हय्गू मछि उपन्यास बिइत शशिकलाजुयात गुलि थाकु जुइ ।

छम्ह सामान्य मिसां छेँ ज्या गुकथं याइ, वं छु छु यायेमाः धइगु व हे छेँय् च्वंम्ह मिजनं खनाच्वनीमखु, मिखाय् न्ह्यनाच्वनीमखु । तर नं वं व दक्व ज्या यानाच्वनी, वया व मयासे मगाः, तर गुगु गनं समाजाय् नं व ज्या ल्याखय् दयाच्वनीमखु । जा थुइगु, चिप सिलेगु, वसः हिइगु, हिजा पायेगु, गन कि मुनेगु, लथ्यायेगु, मांयात बिचाः यायेगु, वासः नकेगु इत्यादि ज्या झीगु समाजय् आः तक नं छम्ह मिसाया जिम्माय् लानाच्वंगु दु । दक्व दक्व खँयात सहज कथं न्ह्यब्वयादीगु दु थन । थ्व ज्या छम्ह मिसा च्वमिं जक खनाच्वनी, थुकिया बांलाक चित्रण छम्ह मिसाच्वमिं जक बांलाक यायेफइ । अथे हे छम्ह मिसाया दैनिक जीवनयात सहज व मिसामिखां स्वयाः न्ह्यब्वनतःगु दु । अझ फोहरगु कापः हिइकूगु थज्याःगु “बोल्ड” प्रसंगयात तकं वय्कलं आखलय् न्ह्यंकादिल । उलि जक मखु गथेयानाः छम्ह मिसां थःगु समाः याइ, हानं मिजनं “यक्व” मतिना याइबलय् गुकथं प्रतिक्रिया क्यनातःगु दु । थ्व छम्ह मिसाया हे च्वसां जक स्वभाविक चित्रण जुइ, अपवादयात ल्यंकाः ।

थ्व उपन्यास छम्ह मिसा–च्वमिं च्वयातःगु जक मखसे मिसा–जीवनया जःखः न्ह्यानाच्वंगुलिं थुकिइ स्वभाविकरुपं मिसा–जीवनया गहन व सजीव चित्रण दु । छगू हे खँयात छम्ह मिजनं  व छम्ह मिसां काइगु पह पानाच्वनी । उमिसं थःगु समस्यायात थःगु कथं काइ, थःगु हे कथं समाधानया लँपु माली, अले हानं उकिया सफलता वा असफलताया भागिदार नं थः हे जुइ । मिसाया जीवनय् वइगु हिउपाः छम्ह मिजंया जीवयन् वइगु हिउपाः स्वयाः यक्व पानाच्वनी, उकियात सामाना यायेगु शक्ति हरेक व्यक्तिपतिं पानाच्वनी । झीगु संसारया यथार्थ आः नं थ्व हे खः कि यक्व थासय् मिजं त्याइ, मिसा बुइ । मिसायात परिस्थिति थःधयाथे मजुइबलय् परिस्थितिं धाःथे थः जुयाबिइ माली ।

साधना यदि मिजंम्ह जूगु खःसा साधनायात मामं आः ब्वनेत कर याइगु जुइ, तर वया जिम्मेवारी मांया पलेसा ज्या यायेगु वल । हानं छम्ह काय्मचायात मां ल्ययेला कलाः ल्ययेलाया दुविधा वइमखु जुइ, तर थन साधनायात भाःत ल्ययेला मां ल्ययेला जुल । थ्व दुविधा म्वायेला सिइलाया दुविधा स्वयाः नं गहन । वं भाःत ल्ययेगु धइगु याकःचाम्ह मिखांमछूम्ह मांयात वृद्धाश्रमय् वानाः हे जक कायेखनीगु सिरपाः जुइ, गुगु छम्ह मिजंयात जुइमखु । थ्व हे उपन्यासया मूति जुयाबिल । वं ल्वगिमां मांया सेवायायेगु संकल्प पुवंकेमफुत, छाय् धाःसा व छम्ह मिसा, संस्कारं हे वयात भाःतया लिउलिउ वनेमाःम्ह दयेकातःम्ह ।

अथे खःसां मिसा च्वमिं मिसा पात्रयात गुलि न्याय यानादिल, उलि हे मिजं पात्रप्रति धाःसा अन्याय जूगु खनेदत । च्वमि न्ह्यब्वायदीपिं पात्रत – सोमलाल, मकर, करण व बेलमायाया काय्पि ं– दक्वं हे आखिरय् खलपात्रया रुपय् चित्रित जूवन । न्हापांम्ह ला यौन पिपासु हे जुल, छेँ ज्या याःवपिं मिस्तय्त यौन शोषण याइम्ह अले थःत मिखा वंम्ह छम्ह मिसायात दिल्लीइ सःतेत लखौं ध्यबा तकं त्वःतीम्ह । मकर नं गामय् कलाः मस्त दयेकं नं शहरय् मेम्ह मिसा हयाः प्वाथय् दयेकाः थः जक विदेशय् ज्या यावनीम्ह । अनं छम्ह हिरोया चरित्र ज्वनाः वःम्ह करण नं आखिरय् थम्हं उलिमछि मतिना यानातयाम्ह मिसायात छम्ह दानवया ल्हातिइ तयाः विदेश वनीम्ह जुयाबिल । उलिं मगानाः बेलामायाया काय्पिन्त तकं बिहा धुंकाः मांम्हसित पितनाहइपिं यानाः चित्रण यानातल । च्वमिया संसारय् छम्ह तक नं भिंम्ह मिजं मन्ह्यंगुयात ब्वमिं सहज रुपं काये थाकुइगु खना । मिजंतय्त घृणा यायेगु वा याकेगु हे जक नं नारीवाद मजुइमाः ।

तर नं अन्तय् वयाः च्वमिं छम्ह मिसा पात्रयात बःबियाः हे धायेकादी – “काय् नं सिबें म्ह्याचं मांबौपिन्त माया याः, मफइबलय् बिचाः याः धाइ । वास्तवय् अथे नं मखु जुयाच्वन, व सरासर झूठ खः ।” थ्व झूठ खःसा सत्य छु खः, व मालेगु ज्या पाठकयात हे त्वःतादीगु दु । छम्ह हे मिजं भिंम्ह मदुगु संसार गज्याःगु जुइ? थ्व न्ह्यसः ब्वमिपिनिगु न्ह्यपुइ चाःहिलाच्वनी ।

थन छगू उच्च मध्यम वर्गया समाजया न्ह्यइपुगु चित्रण दु । थःगु वसः थम्हं हिइम्वाःपिं, जाकि बजि ल्ययेत तकं मनू तयेमाःपिं अले उमित छगु निजु पुलांगु वसः बियाः थः भिंम्ह व दुम्ह धकाः क्यनेगु झीगु समाजया बांलाःगु चित्रण खः थ्व । अले मदुपिं नं झीगु समाजय् दु, करपिनिगु चिप सिलाः, बाज्यःवंगु वसाः पुनाः उमिगु यौन शोषणया शिकार जुयाः नं न्हिलाः न्हिलाः हे म्वायेमाःपिनिगु संसार । वर्ग संघर्षया ल्याखं साहित्य समालोचना याइपिनिगु लागि धाःसा थ्व चिन्तनीय खुराक जूवंगु दु ।

च्वमिं “बुद्धिजम विषयया अध्ययनं मुंकातःगु छुं छुं बेशिक ज्ञान” बुद्धधर्मया उपदेशत गथे खः अथे न्ह्यब्वयादिल तर उगु उपदेश वय्कःया हे पात्रपिन्सं अवहेलना याःगुलिं झी बुद्धधर्म ब्वनातःपिनिगु खायुगु सत्य जकं उलादिलला धइथेंच्वं । झीथाय् नं बुद्धया उपदेश यक्व मनूतय्सं न्य जकं क्यं तर अवलम्बन मयाः, माःबलय् माःथाय् दक्वस्यां छ्यले मफु । बौद्ध परिवेशया चित्रण यानातःगुलिं हे जक धायेमाःथें च्वन – दक्व दक्व बौद्ध खयाः नं बृद्धाश्रम छगू धाःसा पशुपतिया वृद्धाश्रम हे जक क्यनादिल । गनं थ्व बौद्ध समाजय् दुपिं फुपिं दतं नं बौद्ध वृद्धाश्रम मदुनि धइगु पाखे क्यना जकं दिउगु खःला?

उपन्यासया स्वचकं पुलेधुंकाः करणं छ्वयाहःगु पौनिसें उपन्यासया भाषा व शैलीइ परिपक्वता वइ, घटनाक्रम गंभीर जुइ । थुलि गंभीरता न्ह्यःन्ह्यःया पेजय् नं दूगुसा बांलाइगु । अथे खयाः नं अन्तय् थ्यंबलय् नाटकीयता अप्वयेकूगु खनेदत । न्हापाया स्वब्वय् ताःहाकःगु वर्णनया पलेसा लिपाया चकंछिइ विकास जूगु घटनाया चित्रण भचा अप्वः जूसा बांलाइगु ताया । दिल्लीइ जूगु घटना व मकरचां चम्पायात त्वःतूगु खँयात नं खँलाबलाया माध्यमं जक जनाकारी मबिसे दृष्य चित्रण जूसां ब्वमिपिन्सं ब्वमिं उगु घटनाक्रमया सवाः बांलाक कायेखनीगु जुइ ।

छम्ह मिसा वा मिसा पात्रत धइपिं छगू वर्ग खत थन । तर उलिमछि क्वत्यलाः, मछिंकाः वाथावाथा कंकातःगु वर्गया हितय् च्वयातःगु थ्व उपन्यासं नं मिसातय्त पखाः हाचां मगायेकू, विद्रोहया मिप्वाः मज्वंकू, मिखां ख्वबिजक हे कायेकल । सुनां हयाबिइ परिवर्तन?

छम्ह मिजंयात थः यःम्ह मिसा ल्ययेगु स्वतन्त्रता दुथें छम्ह मिसायात नं यःम्ह मिजं ल्ययेगु स्वतन्त्रता दु । थन निम्ह मिसा पात्रतय्सं थः यःयःम्ह मिजं ल्यइ – साधनां करण व चम्पां मकर । साधनां ध्यबाया लिउलिउ वनेमते धाधां अरब वनेत मांम्हसित वृद्धाश्रमय् त्वःताः भिसा दु मदु हे मस्वसे करणलिसे वनी, चम्पा मेपिन्सं गंक गंक नं थःगु नकतिनिया वैशय् नं कलाः मचाखाचा दुम्ह मकरलिसे हे जागिर नकाबिइगु लोभय् पय्नं वनी । छम्ह मिसा च्वमिं नं मिस्तय्गु न्ह्यःने वइगु थज्याःगु अपरिपक्व निर्णययात जस्टिफाइ क्वातुक याःगु खनेमन्त । थुकिं गनं मिस्तय्त आखिरय् माःगु धइगु आर्थिक सुरक्षा हे जक खः धकाः जकं मक्यनीला ?

थुकथं स्वयेबलय् थ्व उपन्यासय् मिस्तय्गु जीवनरेखा (वा गुम्हस्यां वयात भाग्य नं धायेगु याइ) न्ह्यानाच्वनी, व थाकुगु स्वयाः थाकुगु परिस्थिति गुकथं सामाना याइ अले मिजंतय्सं धाःथे जक जुइगु समाजय् मिस्त जुयाः म्वाये गुलि थाकुयाच्वनी धइगु खँयात कुलादीगु दु, गुगु शायद छम्ह मिजं च्वमियात याये उलि अःपु जुइमखु ।

व बाहेक, थःत यःयःगु विषय, प्रसंग वा घटनावली दक्व उपन्यासया अंग जुइमखु धकाः जिं च्वज्याय् दशकौं पानादीधुंकूम्ह च्वमियात धयाच्वने मथ्याः अथेसां थन यःमरि दयेकेगु विधि, बाह्राःतयेगुया महत्व, मे प्वाः खनेगु जात्राया बाखं, मणिचुडया बाखं, बुद्धधर्मया उपदेश आदिया विस्तृत वृतान्त मूबाखंचुलिसे उलि सान्दर्भिक मजू थें ताः ।

अथे खयाः नं थन न्ह्यथनेमाःगु छता खँ छु धाःसा आःतकया दुने खय्भाय्या आख्यान लेखनय् प्रविधिगत धाये वा शिल्पगत ल्याखं यक्व विकास जुइधुंकूगु दु । थ्व खँ थाकन्हय् खय् भासं पिदनाच्वंगु छुं नं उपन्यासया प्रस्तुतीयात स्वल धाःसा यच्चुक सिइदइ । विषयया ल्याखं न्ह्याक्व हे बांलाःगु उपन्यास जूसां व हे पुलांगु शैलीं आः उपन्यास च्वल धाःसा उकिं ब्वमिपिन्त आकर्षण मयाइगु खँयात लुमंकाः न्हूवःपिं च्वमिपिन्सं नेपालभाषा उपन्यास ख्यःयात समयसापेक्ष विकास यानायंकेमाःगु खनेदु ।

न्ह्यागुसां नेपालभाषा ख्यलय् न्हय्दँ लिपा सां शशिकलाजुया हे च्वसां मेगु उपन्यास झीगु  ल्हातिइ वःगु दु, झी दक्वस्यां लसकुस याये । थ्व उपन्यास मेपिं मिसाच्वमिपिन्त थम्हं नं उपन्यास च्वयेगुली प्रेरणा जुइ धइगु भलसा कया ।

Published in Naali, Vol 10, Issue 11, No. 89 (1135 Kaula, 2017 Kartik)