Saturday, October 17, 2015

20151016 - स्वेतलाना एलेक्सिभिचयात नोबेल साहित्य सिरपाः

राजेन मानन्धर

झिदँया युद्धं झी नेपाःमिपिन्त छु बिल, छ मबिउया ल्याःचाः झीसां यानागु हे मदुनि धाःसां जिउ । यायेगु गनं गनं कुतः तक जुल । थज्याःबलय् नकितिनि हे छगू झसंग वनीगु बुखं संसारय् हे सनसनी हयाबिल – कि युद्धं छम्ह मय्जुयात नोवेल साहित्य पुरस्कार बिल । वयागु “झीगु ईया सहास व दुखया स्मारक” नांगु कृतियात कयाः वयात व ८० लाख स्वीडिस क्रोनर वा ७७५ हजार पाउण्ड (१२ करोड ४० लाख तका)या साहित्यकारतय्त दइगु संसारया हे दकलय् तःधंगु सिरपाः बिइगु खँ क्वःछिउगु जुल । अले थुकथं व नोबेल साहित्य सिरपाःया ११४दँया दुने ल्यःपिं मध्ये झिंप्यम्हम्ह मिसाच्वमि नं जुइखन ।

उमेरया ल्याखं ६७दँ दयेधुंकुम्ह च्वमि पत्रकार स्वेतलाना एलेक्सिभिचया जीवन थः हे छगू साहित्यिक रचना च्वया कम मजू, युद्ध स्वयाः कम मजू । धायेत ला वयात पत्रकार नं धाइ अले अनाख्यान (नन–फिक्सन) च्वमि नं तर वं थःगु जीवन युद्धभूमिइ पात, व यक्वस्यां मसिउ । वयागु कृतिइ खनेदुसां मदुसां किचःथें युद्ध दुहाँ वयाच्वनी — युद्ध, युद्धया घाः, युद्ध थःगु जीवन पानाच्वंपिनिगु जीवन वयागु च्वज्याया विषयत जूवन । अले, दक्व हे युद्धया घाः फयाच्वनेमाःपिनिगु लागि छगू थ्व सुखद समाचार जुइ कि वयात थ्व दँ २०१५या नोबेल साहित्यया सिरपाः बिइगु क्वःछित ।

वयात नोबृल सिरपाया लागि वयागु नांया सिफारिस थगुने यूराल फेडरल विश्वविद्यालयं याःगु जुयाच्वन । ३१ मे १९४८य् बूम्ह स्वेतलानाया लुमंकेबहगु कृतितः चेरनोवेलया सः, जिन्की मिजंमस्त, युद्धया मिसामखुगु ख्वाःपाः आदि खः ।

वं चेरनोवेलय् जूगु आणविक दुर्घटनायात कयाः अनच्वपिं मनूतय्गु त्रासया चित्र शब्दं किल अथे हे विश्वयुद्धया ग्वःफसय् लाःपिं मनूतयत्त थःगु च्वज्याय् थाय् बिल । तःम्ह मनूतत लिसे नापलानाः उमिगु खँ उमिगु हे म्हुतुं नवाकाः वं अक्सर विश्वया मिखाय् मवंगु उगु थायसय् युद्ध व औद्योगिकरणं यानाः मनूत गथे मनू जुइमखंक म्वायेमाल धइगुया चित्रणयायेत व सफल जुल । छम्ह भुक्तभोगीया मिखा व पत्रकारया कलमं अज्याःगु दृष्य वं संसारया न्ह्यःने तयाबिल गुगु दृष्ययात गथेखः अथे हे तया धाइपिं फोटपत्रकार व क्यामेरपरसनतय्सं तकं तयेथाकुल जुइ । वं विशेष यानाः पूर्व सोभियत संघया मनूतय्गु जीवनयात थःगु च्वसां थुलि बांलाक न्ह्यब्वल कि, धाइ, अज्याःगु दृष्य व हे थासय् च्वंपिं मनूतय्सं नं मखं जुइ ।

वयागु जन्म पश्चिमी युक्रेनया स्तानिस्लाभिभय् (व थाय्यात १९६२निसें तिनि इभानो फ्रान्किभ्स्क धाल) बेलारसियन बौ व युक्रेनियन मांया पाखें जुल । बौम्हसित सेनां लितछ्वयाहयेवं वया मांबौ छगू गामय् स्कुलय् मास्टर जुयाः ज्यायात । थः नं बेलारुसय् हे ब्वलन । स्कुल सिधयेवं १९७२लय् बेलारसियन राज्य विश्वविद्यालयय् स्नातक मजूतले वं उगुंथुगुं पत्रपत्रिकाय् ज्या यात अले लिपा १९७६य् मिन्स्क धइगु बेलारुसया राजधानीइ नेमान नांगु साहित्यिक पत्रिकाया संवाददाता जुल ।

थ्व हे झ्वलय् व थःगु पत्रकारिता व लेखनया ज्याय् शताब्दीया हे दकलय् ग्यानापुसेच्वंगु निक्वःगु विश्वयुद्ध, सोभियत–अफगानी युद्ध, सोभियत संघया पतन व चोरनोवेलया दुर्घटना आदि घटनाया साक्षीतय्त नापलाय्त अन अन हे वन । वं छु खन व च्वल, सुनां छु कन व च्वल । राजनीतिक उथलपुथलं सुयातं सत्ताय् थ्यंकी, सुयातं क्वफाइ, तर दुख जुइगु धइगु न्हिइ खानाः न्हिइ नयेमाःपिन्त खः । वं उमिगु बाखं च्वल, मग्यासे च्वल । वयागु थज्याःगु हे निर्भिक च्वसाया कारणं वयात बेलारुसया राष्ट्रपति अलेस्जेन्डर ग्रिगोरयेभिच लुकाशेन्कों वयात २०००य् देशनिकाला यात । अनं शरणार्थी जुयाः व छगू दशकतक पेरिस, गोथेनवर्ग व बर्लिनय् नं जीवन निर्वाह यायेमाल । अन्तय् २०११य् तिनि मिन्स्कय् लिहाँ वयेखन ।

छम्ह सशक्त पत्रकार वं हे मचायेक साहित्यिक लागाय् दुहाँ वन । थौं वयागु कृतियात अन्तर्वार्तातय्गु रुपय् कनातःगु सोभियत व सोभियतलिपाया व्यक्तितय्गु भावुक इतिहासया घटनाक्रम धाइ । रसियन च्वमि दिमित्री बीकोभं वयागु सफूयात मेम्ह बेलारुसया च्वमि अलेस एदामेभिचया सफूया विचारकयातःगु नं धाइ गुम्हस्यां धारणाकथं २०औ शताब्दीया त्रासया कल्पनां मखु साक्षीतय्गु भनाइयात अभिलेखीकरण यानाः हे जक न्ह्यब्वयेफइ । उकिं वयागु कनातःगु इतिहासय् द्वलंद्वः सःतय्गु रिकर्ड जुयाच्वंगु दु, गुकिं सोभियत संघया पतनया नक्सांकन नं यानातःगु दु ।

वयागु नांकाये बहगु सफूत मध्ये अंग्रेजी भासं भाय् हिलातःगु धइगु छगू अफगानस्तानया युद्धया प्रत्यक्ष विवरण दूगु “जिन्की मिजंमस्त ः ल्वःमंकातःगु युद्धया सोभियत सः” अले “चेरनोवेलया सः” खः ।

वं थःगु ज्यायात थथे यानाः कनी — इतिहास सिउपिन्सं धाइ सोभियत व सोभियतकाल धुंकाःया अनया इतिहास धइगु हे हिंबुलातःगु दु । अनया खँ धइगु मृत्युदण्ड बिइपिं व पिडिततय्गु जक । उमिगु इतिहास धइगु हे गुलाग (जबर्जस्तीया श्रमशिविरत)या खँ कनेला, क्रन्तिया खँ कनेला, निक्वःगु विश्वयुद्धया खँ कनेला, सोभियत–अफगान गुद्धया गोप्यखँ प्वले ला वा अपाय्जि तःधंगु साम्राज्य कुचाकुचादःगु खँ कने अथवा समाजवादी देशया पतन जूगु हे खँ ल्हाये – उमिसं हे मसिउ छु यायेमाल, अले सुयात दोष बिइमाल । अले आः विश्वव्यापी चुनौती धइगु चेरनोवेल खः । थ्व चुनौती पृथ्वीइ च्वनीपिं दक्वसियां चुनौती खः । अले थ्व हे जिगु सफूया थीम, जिगु लँपु, जिगु नर्कया खँ अले मनूनिसें मतनूतकया नं ।

वयागु न्हापांगु सफू युद्धया “वार्स अनवमन्ली फेस” (युद्धया मिसाथेंमच्वंगु ख्वाःपाः ) १९८५य् पिदन अले थुकिं अनया पाठकतय्त थुलि थिल कि थुकिया पुनः प्रकाशन जुजुं न्यादँया दुने २०लाख प्रति तक विक्री जूगु खनेदत । थ्व सफुतिइ निक्वःगु विश्वयुद्धयात खंपिं मिस्तय्सं मनोवादया रुपय् थःगु अनुभवत कनातःगु दु । अथवा, थ्व नाजीतय्गु विरुद्ध थः हे ल्वाःपिं मिस्तय्गु सत्यबाखंत खः । स्वीदँ धुंकाः नं थ्व सफूया माग उलि हे दु धाइ, मनूतय्गु दुघाःयात उमिगु हे म्हुतुं माःहनाः न्ह्यब्वयातःगु थ्व सफूयात साहित्य वा गैर साहित्य न्ह्यागु धाःसां थुकिं मानवीय भावनायात थिइगु मत्वःतू , थ्व पुलां गबलें मजू ।

स्वीडिस एकेदमीया सारा दान्युसं धाःकथं वयागु थ्व सफू धइगु सलंसः अज्याःपिं मिस्तय्त कयातःगु अन्तर्वार्ताय् आधारित दु गुपिं निक्वःगु विश्वयुद्धय् तप्यंक ब्वतिकाल । “थ्व धइगु निक्वःगु विश्वयुद्धया अज्याःगु खोज खः गुगु न्हापातक सुनां हे मसिउ । थुकिं सलंसः मिस्तय्गु युद्धलिसेया बाखं खनी ।  लगभग झिगू लाख मिस्त युद्धय् ब्वतिकाल तर उपिं यक्वधयाथें इतिहासय् खने हे मदु ।

अथे हे “दि लास्ट विटनेसेज ः दि बुक अफ अनचाइल्डलाइक स्टोरीज”य् युद्धकालया मस्तय्सं कंगु व्यक्तिगत अनुभवत मुनातःगु दु । थुकथं वयागु चित्रण युद्धया हे चित्रण खःसां युद्धयात मिस्तय्गु व मस्तय्गु मिखां चित्रण यायेवं संसारं युद्धया भयावह दृष्य न्हापा गबलें मखं कथं खन ।

१९९३य् मेगु सफू वल “एलच्यान्टेड वीथ देथ” गुकिइ वं सोभियत युद्धया पतन जुइवं वःगु संक्रमणकालय् मनूतय्सं आत्महत्या याःगु व आत्महत्याया कुतःया सजीव चित्रण जूगु दु ।

१९८५ निसें सफूया रुपय् थःत ब्वःम्ह एलेक्सिभिचयात उकिया झिदँ लिपा न्हापांगु न्ह्थनेबहगु सिरपाः लात । १९९६य् तुचोल्स्की–प्रेइसया सिरपाः लायेवं वं दँय् दसं धयाथें सिरपाः फयेखन । वयागु ज्या नं झन्झन् बांलानावन, वयागु ज्यायात नं समाजं ययेकल । उकिं १९९७य् एन्द्रेइ सिन्याभ्स्की सिरपाः, १९९८य् लेप्जीगर बुक सिरपाः, १९९८य् हे फ्रेड्रिक–इबर्ट–प्रेइस सिरपाः, १९९८य् हर्डर सिरपाः, २००५य् नेशनल बुक क्रिटिक्स सर्कल सिरपाः, २००७य् अक्सफाम नोभिब–पेन सिरपाः, २०११य् साहित्यिक रिपोर्टार्जया निंतिं रिस्जार्ड कापुस्चिन्स्की सिरपाः, २०१३य् जर्मन बुक ट्रेडया निंतिं शान्ति सिरपाः आदि नं वं कयातःगु दु ।

वयागु कृति धइगु बाखं, निबन्ध वा रिपोर्टाज न्ह्यागु धाःसां जिउ । उकिं हे जुइ, स्वीडिस एकेदमीया स्थाी सचीव सारा डान्युसं वयात धाथेंगु अन्तर्वार्ताया आधारय् च्वइगु “छगू न्हूगु कथंया विधा वा जान्र”या विकास याःगु धकाः तारीफ याःगु दु । खनं वया थःगु हे विधा दु । वं च्वइगु विधायात मनूतय्सं मुंकातःगु उपन्यास (collective novel), कनातःगु उपन्यास (novel-oratorio), वा साक्षी उपन्यास (novel-evidence) अथवा मनोवाद (people talking about themselves)व तःम्हस्यां हालीगु महाकाव्य (epic chorus)धकाः नं धायेगु याः ।

अले नोबेलया जजपिन्सं नं वयागु ल्वाकज्याःगु शिल्प – छम्ह पत्रकार, नाटकच्वमि र पटकथाच्वमिया – ययेकल अले स्वेडिश एकेदमीया अध्यक्षं वयागु च्वज्यायात धाल, “झीगु ईया दुख व सहासया छगू स्मारक” धकाः ।

थ्व सिरपाःयात कयाः एलेक्सिभिचं थ्व धइगु “छगू तःधंगु व्यक्तिगत लसता” खः धकाः धाःगु दु । अले लिपा वंगु बिहिबाः मिन्स्कय् हे जूगु छगू प्रेस कन्फरेन्सय् वं धाल, “थ्व जितः मदु बरु जिमिगु संस्कृति, जिमिगु चिकिचाधंगु द्य् गुकियात इतिहासय् न्ह्यबले घलय्तयाः क्यलेथेंक्यलातःगु दु, उकियात बिउगु खः ।”

“जितः सफू च्वयेत सिक्क यक्व ई काः । छगू सफू जिं न्यादँ निसें झिदँ बिकाः च्वया । जिकय् निगू सफूया बिचाः वयाच्वंगु दु । जि लय्ताः कि जि आः व ज्या यायेत स्वतन्त्र दु,” वं धाल ।

सन् २०१५या लागि स्वेडिश एकेदमियात २५९गू प्रस्तावत वःगु खः, गुकिइ १९८म्ह मनूयात प्रस्ताव यानातःगु दु । उकिइ मध्ये ३६म्ह ला दकलय् न्हापां नां दुथ्यंपिं खः ।

(थ्व च्वसु थी थी इन्टरनेटय् पिदंगु समाचार व लेखया आधारय् च्वयागु खः )
Nobel Literary Award to Svetlana Eleksivich : Published in Sandhya Times on 2015 10 16

No comments:

न्हू सतकयात हानं भीमफेदी थें मृत शहर यायेगु ला?

  राजेन मानन्धर निद्वःदँ पुलांगु सभ्यताया इतिहास दूगु थ्व स्वनिगःया दकलय् तःधंगु बजाः लागा थौंया न्हूसतक वा न्यूरोड खः । थी थी राजनीतिक परिव...