20151127 - नसंफाःगु नसंचा

⚏नसंफाःगु नसंचा

   ने. स. ११३६ कछलागा दुतिया          राजेन मानन्धर

दँय्दसं थें यंलागा दुतियावइ । लुमनी, हानं सुथय् न्ह्यलं ल्हाइ । थुगुसिइ ला न्ह्याथे यानाः सां लाके धकाः सथय् थःत तयार याना थौं महाकवि सिद्धिदास महाजुया बुदिं हनेकथं नसंचा उलेत । न्याताः ईया नसंचा उलेगु, खुताः ईतकं नीम्ह मनू ममुं । बाजंया पलेसा बाजं वइमखु धइगु सुचं जक वल । दक्वस्या ख्वाः पाउँसे ।

– धाथें बाजं खलःवइ मखुतला ?
– थज्याःगु ला गबलें स्वये मनंनि ।
– छु जुयावःगु झी नेवाःतय्त ।
– न्हापा न्हापा थ्व हे नसंचा उलेत वल धकाः पुलिसं ज्वनातकं यंकीगु ।

वनेला मवनेलाया दथुइ जिपिं लिबाक्क सां नसंचा उला । मरुइ थ्यंकाः लिमथ्यंसे मजिल । सरादे याये अल्छि जुयाः जलदान याना थें जक जुल ।

अन नसंचा उलाः दक्वं थौं भोटाहिति रत्पार्कय् जुइगु महाकविया झ्वाता उलेज्याय् सहभागि जुइगु खँ जूगु । इलं मत्यःनिगु जुयाः पलख उगुंथुगुं खँ न्यना । त्ययेवं उखेपाखे धिकिं पलाः न्ह्यात ।

अनया दृष्य मेगु हे । लँय् दथुइ हे पालं खुनाः मञ्च दयेकातःगु, प्लास्टिकया मेच । सछि–निसः हे मनूतदइ । नेपालभाषाया ज्याय् नं थुभनं मनू मुनीला ? दक्व उत्सुक, छुं जुइत्यंगु थें । बाघौ लिपा मूपाहाँ वल, उलेज्या क्वचाल । जिगु छाति गर्वं तफा जुल । दक्वं लय्लय्ताः । मताइगु नं गनं, झी दक्वस्यां हनाबना तयातयाम्ह महाकविया झ्वाता आखिरय् दये हे माल स्वनिगलय् ।

निगुलिं ज्याझ्वलय् वनेधुंकाः मतिइ लुयाच्वन । जिं स्कुलय् सिद्धिदासया छपु कविता ब्वनागु । अबलय् निसें जिं न्यनाच्वना । सरकारं नेपालभाषायात बेवास्ता यानातःबलय्निसें हे सिद्धिदासं भाषाया सेवा यात, भाषा म्वाःसा जाति म्वाइ धकाः झीगु मिखा कंकल । व दनिबलय् अले मदयेधुंकाः हे झीसं छु याना ले ?अज्याःगु इलय् हे बासः धयाथें सफूत च्वयावंम्ह । दंदं दयेधुंकल वय्कःया झ्वाता तयेगु खँ जुयाच्वंगु हे । तसकं हे थाकुल जुइ दक्वसित ज्या ताःलाकेत । मनमनं उगु ज्या संपिं दक्वसित सुभाय् बिबिउँ लिहां वयाच्वना । सिद्धिदासं च्याकाथकूगु पाल्चाया जः हे मखुला झी ?

तर मतिइ छता खँ वाय् लाकुचा थाये थें थाना हे च्वन । भाषाख्यः हे थपीचा धं, ल्याःखाना हे स्वःसां सछिम्ह मनूत दइमखु ज्याझ्वलय् वइपिं । उकिसं दक्व कुचाकुचा । दक्वं नापं च्वने हे थाकु । सुयातं सःतूगु सुयात मयः, सु वंथाय् सु वनीमखु । गुलिं ख्वाः स्वयाःवनीपिं गुलिं म्हाः धाये मछालाः ख्वाःजक सां क्यने धकाः वया धाइपिं । झीगु भाय्, साहित्य व संस्कृतिप्रतिया मतिना थुलि हे मखुला ? अले व हे छपुचःचा भाषा–साहित्य प्रेमी धाःपिं नं छाय् थथे पुचः पुचः ?

थौं सुथबःछिया दुने येँया छगू हे कुचाय् जूगु निगू ज्याझ्वःयात मिखाय् हानं छकः प्याखं हुलेबिया । छखे झिंन्याम्ह/नीम्ह भाषासेवीत मसःमसः दुर्गालालया म्ये हालाः चाःहिलाच्वन, थौंया दिन कवि गुरु सिद्धिदास बूगु रे । मेखे सलंसः मनुत हे खाः । स्वइपिनि हे गुलि मिखा याउँसे । छाय् जुइ हला ? अं जक न, सिमा ल्याःखाः जुइमते धकाः थःत थम्हं पनातःसां मनय् थीथी खँ वइ ।

स्वीदँनिसें न्ह्याना वयाच्वंगु सिद्धिदासया नसंचा थुगुसिइ नसंफाःगु थें जुल । हाःनाः मदुम्ह सिद्धिदास जुल, वयागु व ललथ्यानातःगु फ्लेक्सया ब्यानर छपाः ज्वनाबिइपिं मनूततकं मलुत । नां जक कायेवं हे गर्वित जुइमाःपिं झी, थौं सिद्धिदासयात ध्वं ला खिचा ला यायेत सफल जुल । झीत म्वाःगु जुल ला सिद्धिदास ? अथे खःसा सरकारं झीगु भाय्यात मान्यता मबिउ, नेवाः भासं आखः ब्वंके दयेमाः, नगरपालिकाय् झीगु भाय् छ्यले दयेमाः धकाः हालाच्वनेगु नं बेकार हे जुल । सिद्धिदास म्वाःसा म्वाः धाये फयेकेमालका, म्हुतुं तछ्यानाः । मखुसा नसंचा उलेबलय् जक झी भाषासेवीतय् छाय् तुति स्याइगु ? झीगु ख्यःयात छाय् युरिक एसिडं कइगु ?

नसंचा उलेगु ज्याझ्वः न्यायेकाच्वंगु छगू संस्था, झ्वाता तःगु मेगु संस्था । निगू संस्थाया दथुइ गज्याःगु सहाकार्य, सद्भाव व जानकारी हे कालबिल जुल व माः जुइगु जिगु हैसियत मदु । तर खँ स्पष्ट जू – छगू ज्याझ्वलं यानाः मेगु ज्याझ्वः किलचलय् लात । छम्ह सिद्धिदासं मेम्ह सिद्धिदासयात ल्हाकल । मखुसा छगू ज्याझ्वः सिधयेकाः हे जक मेगु ज्याझ्वः शुरु जुइगु खःसा छथाय् क्वचायेकाः मेथाय् थ्यंकः वःसां इलं मलाःगु मखु, ब्वनापतिइ अथे च्वयातःगु नं खनागु जिं । खँ यचुक खनेदत, आयोजकपिनि ला मसिउ, ब्वति काःवःपिन्सं हे छगू ज्यायात बाइकट यानाः मेगु ज्याझ्वलय् भ्वय् मथइथें पिउ वयाच्वंगु जुयाच्वन । छम्ह सिद्धिदस मांया काय्, मेम्ह सिद्धिदास चिरिमांया काय् । अथे नं मखुत, लिथु वःबलय् न्ह्यथुयात वास्ता मयाःगु थें जूवन । याःगु हे अथे ला गन खइ धकाः, जूगु जक जुइका ।

खतुं जि निगुलिं आयोजकया थःमलाः । अय्सां थुपालय् निम्हस्यां जितः हे ब्वनापौ बिउगु । जिगु मिखां थथे खनेदत । झीसं निम्ह सिद्धिदास दयेकागु जुल – निखलःया निम्ह सिद्धिदास । छखे मंकाः खलःया भ्वाथःचागु फ्लेक्सय् पुलांम्ह सिद्धिदास अले मेखे समाजया रत्नपार्कया दुबातय् न्हूम्ह ज्वाल्यां थीम्ह सिद्धिदास । दक्वसित न्हूम्ह हे यइगु, चीधिम्ह कलाः थें । छखे हाकुगु च्या व ग्वारामरि नकीम्ह सिद्धिदास, मेखे साःसाःगु चाकुमरि नकीम्ह सिद्धिदास । पाइगु ला जु हे जुल । अथे जुलकि पुलांम्ह सिद्धिदासया सरादे वने माल कि प्वाःस्याः-म्वःस्याः जुइ, गुलिस्या डाइबेटिज जुइ, गुलिस्या युरिक एसिड जुइ । न्हूम्ह सिद्धिदासया सरादेय् घौछि न्ह्यः हे थ्यनाच्वनेधुंकी । झीगु हे नेवाः समाज ला खः, सुनां मसिउ थज्याःगु जुइगु ।

थुकियात हानं नागःतुगः नं मयाये । न्ह्यागुसां सिद्धिदासया नामय् मनू ला मुननि । थथे धाये थुइत – झीसं निम्ह सिद्धिदास दयेकागु जुयाच्वन – निखलःया निम्ह सिद्धिदास । थुगुसिइ निम्ह सिद्धिदास दत । आकिवं मेम्ह छम्ह सिद्धिदास तनेमा । थुकथं त्वाःत्वालय् देय्देसय् न्हून्हूपिं सिद्धिदास न्यनावनेमा । सलंसः सिद्धिदास खायेमा । थौं थ्व हे झीसं भिंतुने ।

अथे धयां हानं मेगु खँ वल । आः नसंचा उलेगु हे बेकार हँ, सुथ न्हापां सु वयाच्वनी हँ, थ्वला सरादे यायेगु जक जुल हँ । बिचाः याना, खनं खः । थज्याःगु ज्या यानाच्वनेगु गुलि ल्वः आः ? जिं जितः हे न्यना । लिसः वल – न्हापा न्ह्याकूगु ज्या पुलां पह हे जुइ । नेपाल संवत् न्हूदँ हनेगु ज्या हे नं गुलि ईयात ल्वः धकाः । अथेसां थुकिं छगू इतिहास दयेकेधुंकल, झीगु छगू म्हसिका जुइधुंकल । इतिहास छन्हुं गन दयेकेफइ ? जि ला थः वने हे मफुसां नं सिद्धिदासया बुदिंकुन्हु ब्यांचुलिया लसय् म्ये हालाः नसंचा उलेगुयात गलत, गात धायेगु पक्षय् मदु । सरादे धायेगु सा सरादे हे धाये । बरमू वा गुरुजुयात न्ह्यःने तयाः वं धाःधाःथे धयाः प्यंथयेगु जक सरादे मखु, मदुम्हसित व वयागु गुण लुमंकाः वयापाखें प्रेरित जुयाः वं यानावंगु थज्याःगु छुं बांलाःगु ज्या नाला कयाः उकिया बाचकं जक यायेगु कुतः यायेगु नं सरादे खः । बरु थज्याःगु सरादे मजुयाच्वन धयाम्ह जि ।

बरु छता खँ धाःसा खः । झीथाय् भाषा ख्यलय् उलिमछि भाषा साहित्यया सेवा यायां जीवन पानावंपिं दु, उमित दछिया छकः तकं लुमंके फयाच्वंगु मदु झीसं । उलिउलि मछि संस्थात दु, वःम्ह वःम्हमछि स्वनामधन्य पदवीधारी भाषासेवीपिं दु, जुइमाःगु ज्या यक्व मजुयाच्वंगु दु । सुयागुं नामय् दछियंक ज्याझ्वः यायेमाः धइगु ला मखु, तर दँय् छकः नं नां मकयापिं झी उलिमछि हनेबहपिं दु । उमिगु नां न्हयथनाः च्या जक त्वनाबिउसां जिउनि । झीसं वय्कःपिन्त ल्वःमंकूसां वय्कःपिन्सं झीत ल्वःमंकल जुइला ? गनं च्वनाः झीत स्वयाच्वंगु दुसा ?

Published in www.newadaboo.com on 2015.11.27 at:

http://newadaboo.com/%E0%A4%A8%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%AB%E0%A4%BE%E0%A4%83%E0%A4%97%E0%A5%81-%E0%A4%A8%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%9A%E0%A4%BE/

or: http://tinyurl.com/razen20151127

20151120 - संकल्प उपन्यासय् छपुलु

प्रतिक्रिया

राजेन मानन्धर

नेपालभाषाया न्हापांम्ह मिसा उपन्यासकार धकाः म्हसिकातयाम्ह शशिकला मानन्धरया न्हूगु उपन्यास संकल्प पिदंगु दु । दकलय् न्हापां थुगुसिइया प्रेम–मोहन सिरपाः त्याकादीगुलिं यक्व भिंतुना ।

मेमेगु भासाय् आख्यान विधाया तःधंगु ख्यः दुसां झीगु भासय् दछिया न्यागू उपन्यास पिदेनगु हे नं तःधंगु खँ जुयाच्वंगु दु । थ्व झीगु यथार्थ खः । थन वय्कःया उपन्यासयात कयाः जिगु मतिइ लुयावःगु छतानिता खँ प्वंकाच्वना । थुकियात छुं समालोचना थ्यंक मधासे छम्ह सामान्य ब्वमिया नुगलय् लुयावःगु औसत प्रतिक्रियाया रुपय् जक कयादिइत जिगु इनाप दु ।

मिसा च्वमि जुइ थाकु, उकिसं मिसा उपन्यासकार जुइ थाकु । उकिं हे जुइ, झीसं खनाच्वना, स्वंगू दशकया दौरानय् नं मेम्ह छम्ह मिसा उपन्यासकार झीसं दयेके मफुत । आः स्वय,े न्हय्गू न्हय्गू मछि उपन्यास बिइत शशिकलाजुयात गुलि थाकु जुइ ।

छम्ह सामान्य मिसां छेँ ज्या गुकथं याइ, वं छु छु यायेमाः धइगु व हे छेँय् च्वंम्ह मिजनं खनाच्वनीमखु, मिखाय् न्ह्यनाच्वनीमखु । तर नं वं व दक्व ज्या यानाच्वनी, वया व मयासे मगाः, तर गुगु गनं समाजाय् नं व ज्या ल्याखय् दयाच्वनीमखु । जा थुइगु, चिप सिलेगु, वसः हिइगु, हिजा पायेगु, गन कि मुनेगु, लथ्यायेगु, मांयात बिचाः यायेगु, वासः नकेगु इत्यादि ज्या झीगु समाजय् आः तक नं छम्ह मिसाया जिम्माय् लानाच्वंगु दु । दक्व दक्व खँयात सहज कथं न्ह्यब्वयादीगु दु थन । थ्व ज्या छम्ह मिसा च्वमिं जक खनाच्वनी, थुकिया बांलाक चित्रण छम्ह मिसाच्वमिं जक बांलाक यायेफइ । अथे हे छम्ह मिसाया दैनिक जीवनयात सहज व मिसामिखां स्वयाः न्ह्यब्वनतःगु दु । अझ फोहरगु कापः हिइकूगु थज्याःगु “बोल्ड” प्रसंगयात तकं वय्कलं आखलय् न्ह्यंकादिल । उलि जक मखु गथेयानाः छम्ह मिसां थःगु समाः याइ, हानं मिजनं “यक्व” मतिना याइबलय् गुकथं प्रतिक्रिया क्यनातःगु दु । थ्व छम्ह मिसाया हे च्वसां जक स्वभाविक चित्रण जुइ, अपवादयात ल्यंकाः ।

थ्व उपन्यास छम्ह मिसा–च्वमिं च्वयातःगु जक मखसे मिसा–जीवनया जःखः न्ह्यानाच्वंगुलिं थुकिइ स्वभाविकरुपं मिसा–जीवनया गहन व सजीव चित्रण दु । छगू हे खँयात छम्ह मिजनं  व छम्ह मिसां काइगु पह पानाच्वनी । उमिसं थःगु समस्यायात थःगु कथं काइ, थःगु हे कथं समाधानया लँपु माली, अले हानं उकिया सफलता वा असफलताया भागिदार नं थः हे जुइ । मिसाया जीवनय् वइगु हिउपाः छम्ह मिजंया जीवयन् वइगु हिउपाः स्वयाः यक्व पानाच्वनी, उकियात सामाना यायेगु शक्ति हरेक व्यक्तिपतिं पानाच्वनी । झीगु संसारया यथार्थ आः नं थ्व हे खः कि यक्व थासय् मिजं त्याइ, मिसा बुइ । मिसायात परिस्थिति थःधयाथे मजुइबलय् परिस्थितिं धाःथे थः जुयाबिइ माली ।

साधना यदि मिजंम्ह जूगु खःसा साधनायात मामं आः ब्वनेत कर याइगु जुइ, तर वया जिम्मेवारी मांया पलेसा ज्या यायेगु वल । हानं छम्ह काय्मचायात मां ल्ययेला कलाः ल्ययेलाया दुविधा वइमखु जुइ, तर थन साधनायात भाःत ल्ययेला मां ल्ययेला जुल । थ्व दुविधा म्वायेला सिइलाया दुविधा स्वयाः नं गहन । वं भाःत ल्ययेगु धइगु याकःचाम्ह मिखांमछूम्ह मांयात वृद्धाश्रमय् वानाः हे जक कायेखनीगु सिरपाः जुइ, गुगु छम्ह मिजंयात जुइमखु । थ्व हे उपन्यासया मूति जुयाबिल । वं ल्वगिमां मांया सेवायायेगु संकल्प पुवंकेमफुत, छाय् धाःसा व छम्ह मिसा, संस्कारं हे वयात भाःतया लिउलिउ वनेमाःम्ह दयेकातःम्ह ।

अथे खःसां मिसा च्वमिं मिसा पात्रयात गुलि न्याय यानादिल, उलि हे मिजं पात्रप्रति धाःसा अन्याय जूगु खनेदत । च्वमि न्ह्यब्वायदीपिं पात्रत – सोमलाल, मकर, करण व बेलमायाया काय्पि ं– दक्वं हे आखिरय् खलपात्रया रुपय् चित्रित जूवन । न्हापांम्ह ला यौन पिपासु हे जुल, छेँ ज्या याःवपिं मिस्तय्त यौन शोषण याइम्ह अले थःत मिखा वंम्ह छम्ह मिसायात दिल्लीइ सःतेत लखौं ध्यबा तकं त्वःतीम्ह । मकर नं गामय् कलाः मस्त दयेकं नं शहरय् मेम्ह मिसा हयाः प्वाथय् दयेकाः थः जक विदेशय् ज्या यावनीम्ह । अनं छम्ह हिरोया चरित्र ज्वनाः वःम्ह करण नं आखिरय् थम्हं उलिमछि मतिना यानातयाम्ह मिसायात छम्ह दानवया ल्हातिइ तयाः विदेश वनीम्ह जुयाबिल । उलिं मगानाः बेलामायाया काय्पिन्त तकं बिहा धुंकाः मांम्हसित पितनाहइपिं यानाः चित्रण यानातल । च्वमिया संसारय् छम्ह तक नं भिंम्ह मिजं मन्ह्यंगुयात ब्वमिं सहज रुपं काये थाकुइगु खना । मिजंतय्त घृणा यायेगु वा याकेगु हे जक नं नारीवाद मजुइमाः ।

तर नं अन्तय् वयाः च्वमिं छम्ह मिसा पात्रयात बःबियाः हे धायेकादी – “काय् नं सिबें म्ह्याचं मांबौपिन्त माया याः, मफइबलय् बिचाः याः धाइ । वास्तवय् अथे नं मखु जुयाच्वन, व सरासर झूठ खः ।” थ्व झूठ खःसा सत्य छु खः, व मालेगु ज्या पाठकयात हे त्वःतादीगु दु । छम्ह हे मिजं भिंम्ह मदुगु संसार गज्याःगु जुइ? थ्व न्ह्यसः ब्वमिपिनिगु न्ह्यपुइ चाःहिलाच्वनी ।

थन छगू उच्च मध्यम वर्गया समाजया न्ह्यइपुगु चित्रण दु । थःगु वसः थम्हं हिइम्वाःपिं, जाकि बजि ल्ययेत तकं मनू तयेमाःपिं अले उमित छगु निजु पुलांगु वसः बियाः थः भिंम्ह व दुम्ह धकाः क्यनेगु झीगु समाजया बांलाःगु चित्रण खः थ्व । अले मदुपिं नं झीगु समाजय् दु, करपिनिगु चिप सिलाः, बाज्यःवंगु वसाः पुनाः उमिगु यौन शोषणया शिकार जुयाः नं न्हिलाः न्हिलाः हे म्वायेमाःपिनिगु संसार । वर्ग संघर्षया ल्याखं साहित्य समालोचना याइपिनिगु लागि धाःसा थ्व चिन्तनीय खुराक जूवंगु दु ।

च्वमिं “बुद्धिजम विषयया अध्ययनं मुंकातःगु छुं छुं बेशिक ज्ञान” बुद्धधर्मया उपदेशत गथे खः अथे न्ह्यब्वयादिल तर उगु उपदेश वय्कःया हे पात्रपिन्सं अवहेलना याःगुलिं झी बुद्धधर्म ब्वनातःपिनिगु खायुगु सत्य जकं उलादिलला धइथेंच्वं । झीथाय् नं बुद्धया उपदेश यक्व मनूतय्सं न्य जकं क्यं तर अवलम्बन मयाः, माःबलय् माःथाय् दक्वस्यां छ्यले मफु । बौद्ध परिवेशया चित्रण यानातःगुलिं हे जक धायेमाःथें च्वन – दक्व दक्व बौद्ध खयाः नं बृद्धाश्रम छगू धाःसा पशुपतिया वृद्धाश्रम हे जक क्यनादिल । गनं थ्व बौद्ध समाजय् दुपिं फुपिं दतं नं बौद्ध वृद्धाश्रम मदुनि धइगु पाखे क्यना जकं दिउगु खःला?

उपन्यासया स्वचकं पुलेधुंकाः करणं छ्वयाहःगु पौनिसें उपन्यासया भाषा व शैलीइ परिपक्वता वइ, घटनाक्रम गंभीर जुइ । थुलि गंभीरता न्ह्यःन्ह्यःया पेजय् नं दूगुसा बांलाइगु । अथे खयाः नं अन्तय् थ्यंबलय् नाटकीयता अप्वयेकूगु खनेदत । न्हापाया स्वब्वय् ताःहाकःगु वर्णनया पलेसा लिपाया चकंछिइ विकास जूगु घटनाया चित्रण भचा अप्वः जूसा बांलाइगु ताया । दिल्लीइ जूगु घटना व मकरचां चम्पायात त्वःतूगु खँयात नं खँलाबलाया माध्यमं जक जनाकारी मबिसे दृष्य चित्रण जूसां ब्वमिपिन्सं ब्वमिं उगु घटनाक्रमया सवाः बांलाक कायेखनीगु जुइ ।

छम्ह मिसा वा मिसा पात्रत धइपिं छगू वर्ग खत थन । तर उलिमछि क्वत्यलाः, मछिंकाः वाथावाथा कंकातःगु वर्गया हितय् च्वयातःगु थ्व उपन्यासं नं मिसातय्त पखाः हाचां मगायेकू, विद्रोहया मिप्वाः मज्वंकू, मिखां ख्वबिजक हे कायेकल । सुनां हयाबिइ परिवर्तन?

छम्ह मिजंयात थः यःम्ह मिसा ल्ययेगु स्वतन्त्रता दुथें छम्ह मिसायात नं यःम्ह मिजं ल्ययेगु स्वतन्त्रता दु । थन निम्ह मिसा पात्रतय्सं थः यःयःम्ह मिजं ल्यइ – साधनां करण व चम्पां मकर । साधनां ध्यबाया लिउलिउ वनेमते धाधां अरब वनेत मांम्हसित वृद्धाश्रमय् त्वःताः भिसा दु मदु हे मस्वसे करणलिसे वनी, चम्पा मेपिन्सं गंक गंक नं थःगु नकतिनिया वैशय् नं कलाः मचाखाचा दुम्ह मकरलिसे हे जागिर नकाबिइगु लोभय् पय्नं वनी । छम्ह मिसा च्वमिं नं मिस्तय्गु न्ह्यःने वइगु थज्याःगु अपरिपक्व निर्णययात जस्टिफाइ क्वातुक याःगु खनेमन्त । थुकिं गनं मिस्तय्त आखिरय् माःगु धइगु आर्थिक सुरक्षा हे जक खः धकाः जकं मक्यनीला ?

थुकथं स्वयेबलय् थ्व उपन्यासय् मिस्तय्गु जीवनरेखा (वा गुम्हस्यां वयात भाग्य नं धायेगु याइ) न्ह्यानाच्वनी, व थाकुगु स्वयाः थाकुगु परिस्थिति गुकथं सामाना याइ अले मिजंतय्सं धाःथे जक जुइगु समाजय् मिस्त जुयाः म्वाये गुलि थाकुयाच्वनी धइगु खँयात कुलादीगु दु, गुगु शायद छम्ह मिजं च्वमियात याये उलि अःपु जुइमखु ।

व बाहेक, थःत यःयःगु विषय, प्रसंग वा घटनावली दक्व उपन्यासया अंग जुइमखु धकाः जिं च्वज्याय् दशकौं पानादीधुंकूम्ह च्वमियात धयाच्वने मथ्याः अथेसां थन यःमरि दयेकेगु विधि, बाह्राःतयेगुया महत्व, मे प्वाः खनेगु जात्राया बाखं, मणिचुडया बाखं, बुद्धधर्मया उपदेश आदिया विस्तृत वृतान्त मूबाखंचुलिसे उलि सान्दर्भिक मजू थें ताः ।

अथे खयाः नं थन न्ह्यथनेमाःगु छता खँ छु धाःसा आःतकया दुने खय्भाय्या आख्यान लेखनय् प्रविधिगत धाये वा शिल्पगत ल्याखं यक्व विकास जुइधुंकूगु दु । थ्व खँ थाकन्हय् खय् भासं पिदनाच्वंगु छुं नं उपन्यासया प्रस्तुतीयात स्वल धाःसा यच्चुक सिइदइ । विषयया ल्याखं न्ह्याक्व हे बांलाःगु उपन्यास जूसां व हे पुलांगु शैलीं आः उपन्यास च्वल धाःसा उकिं ब्वमिपिन्त आकर्षण मयाइगु खँयात लुमंकाः न्हूवःपिं च्वमिपिन्सं नेपालभाषा उपन्यास ख्यःयात समयसापेक्ष विकास यानायंकेमाःगु खनेदु ।

न्ह्यागुसां नेपालभाषा ख्यलय् न्हय्दँ लिपा सां शशिकलाजुया हे च्वसां मेगु उपन्यास झीगु  ल्हातिइ वःगु दु, झी दक्वस्यां लसकुस याये । थ्व उपन्यास मेपिं मिसाच्वमिपिन्त थम्हं नं उपन्यास च्वयेगुली प्रेरणा जुइ धइगु भलसा कया ।

Published in Naali, Vol 10, Issue 11, No. 89 (1135 Kaula, 2017 Kartik)

एलोराया मतिना (नियात्रा )

नियात्रा

राजेन मानन्धर

झिंछताः थाइन जिपिं एलोरा गुफा क्षेत्रया मू ध्वाखाय् थ्यंबलय् । निभाःया फुँइ सुनां स्वइ । लँय् किचःकाचःत नं गन गन ल्वहँया कापिइ सुलाच्वन । लँय् सफू व उगुं थुगुं ध्यध्यपनाः मिउवःपिन्त चिइकाः दुहाँ वना । उतिकं विशाल पहाड । ल्वहँया ल्वहँ जक । कापिं कापिं झाः बुयावयाच्वन । ल्वहँतं उमित ज्यान बियाच्वन । अन नं ल्वहँतय् ज्यान । जिमित सम्मोहन यायेगु शक्ति । व हे शक्तिं जिमित नेपाःनिसें सालाहयाच्वन । तान्वः, त्यानु, थाकु मधया । जिपिं वयाच्वना थन, हानं छकः ज्यान दूगु ल्वहँत लिसे साक्षात्कार यायेत, उमिगु प्याखं स्वयेत । छु धाइ खनी उमिसं जिमित धकाः ।  दक्वं हानं उत्साहित जुल । म्हिगःया त्यानु दक्वं तन । हानं स्वयेमखनी थें ब्वाँय् ब्वाँय् ।

थौं २०१४ जनवरीया १५, अथे धइगु घ्यःचाकुसंल्हू । जिपिं च्वनागु होटलय् हे घ्यःचाकुतयाः कौला यानाः पिहाँ वयापिं जिपिं थेरवाद बुद्धिष्ट एकेदमिया बुद्धधर्म स्नातकोत्तर तगिंया विद्यार्थीपिं व शिक्षकपिं । न्ह्याक्व स्वःसां स्वये मगाःगु भारतया बौद्ध गुफात स्वःवयाच्वना ।

तँ गयाः स्येंस्यें मिनाच्वंबलय् जिमित स्वयाः मुसुं न्हिलाच्वन गुफा नं १५या शिव द्यःगः । छगः हे ल्वहँयात खुनाः, ध्यनाः, चानाः, क्वानाः प्यखेरं स्यंकाः लँ दयेकाः दथुइ छगः गजू मदुगु शिबया द्यःगः दनाच्वन । चिचीह्वःगु ह्वः बाहेक मेगु झ्याः खनेदु । लुखां दुने स्वयां शिवलिङ्ग । पिने छचाःखेरं कलात्मक ग्वाखंचा थें पिकयाः देवदेवीपिं धंकातःगु । प्यखेकुनय् नं प्रणय मुद्राय् दनाच्वंपि छज्वः छज्वः देवदेवीपिं । घय्पुनाः च्वंगु दु, तर घच्चायापुसे मच्वं । छगू लय दु, छगू मिठास, कलाकारिता । मुख्य खँ ला छु धाःसा अन मतिना दु । मतिना घच्चायापुसे च्वनी मखु । कालजयी जुइ । वंगु द्वःछिदँया दुने गुलि वा वल जुइ, निभाः त्वल जुइ, धाकुफय् वल जुइ, प्वँ गात जुइ । उमित ब्वयातःगु ल्वहँ ला ज्यलावन, तर उमिगु मतिना थौं नं न्हूगु हे तिनि । मखु, पुलां जुइमफुनि । जुइ नं मखु पुलां । ईया धाकुफसं गनं सुयागुं मतिनायात पुलां याःगु दु ला? उमिगु नुगः आः नं उलि हे नच्चा तिनि, नःलि तिनि । छम्हस्या मेम्हप्रतिया भय्बियाच्वंगु मतिना उमिगु शरीर मखु । व ला अजर, अमर । व ईया लःनिभालं छ्याकः यानातःगु ल्वहँतय् नं नकतिनि ह्वःगु स्वांया थें नायुगु क्यातुगु मतिना । वयागु ल्हाःथें नाइसे, क्यातुसे । मतिना ।

मन ला गुफाय् खः तर प्वाः नं ला दु नि जिमिके । खजा नयेपित्याःथें सुयातं मजूनि अथेसां नःवनेगु खँ जुल । ११ बजेनिसें हानं मूलुखांपिने च्वंगु रेस्टुरान्टय् तक लिफःतुलाः लिहाँवयेत वाध्य जुल पलाःत । लँसिथय् लाःगु छगू नपसलय् दक्वं न्ह्यन । पूरा घौछि पियां नं नयेमखं । च्वःप्वः मदुगु खँ मुइकेत पाय्छि जक । मन हथाय् चाःगु ला जिमित लिबाक्क जक त्वःतेगु षडयन्त्र हे जकं खः ला ।

मिनेट मिनेट तकं सितिं मछ्वयेत सनां नं आखिर हानं गुफा स्वःवनेत्यःबलय् १ बजे हे जुइन । जवय्पाखें वना जिपिं झ्वः झ्वः गुफाय् – छगू धुंकाः मेगु, मेगु धुंकाः मेगु । छगुथे छगु बांलाः । भव्यताया खँ ल्हायेगु खःसा अजन्ता स्वयाः नं । ततःजाः, निगू स्वंगु तल्ला हे तयाः बार्दलि पिकयाः आधुनिक होटलया छाँट वयेकातःगु – दक्व छगः हे ल्वहँतय् । गनं परकातःगु मदु, गनं लिसं मदु । व हे ल्वहँतय् लँ, लँबँ, लुखा, झ्याः, क्वथा, क्वथाय् दुने बाबांलाःगु मूर्तित । छखा छेँ, छगः ल्वहँ, छगू ज्यान । थी थी द्यःपिनिगु शारीरिक बनोट, तिसा वसःया भव्यता, अलंकार, लुखा, थां झ्याःया सजावट दक्वं हे भव्य ।

तर छता खँ – सुन्दर जुइत भव्य नं जुइम्वाःगु जुयाच्वन । छाय् मजुइ, अजन्ताया शिष्ट सुन्दरतायात थनया भब्यतां ध्वये फुथें मताः । म्हिगःया ह्यांग ओभर ला, ‘लभ एट फस्ट साइट’ जूगु जकं खः ला । खः जिगु मतिना जुल, ल्वहँ लिसे मतिना जुल । ल्वहँ नुगः लिसे मतिना यायां मफुत, आः स्वयम् ल्वहँ हे जिगु नुगःचु खुयाकाःम्ह जुल । ल्वहँ थज्याःगु नुगःत यक्व नापलाये धुन, नुगः थज्याःगु ल्वहँ थौं तिनि खन ।स्व ले, व ला हजार मनिताया पाःफयेकीम्ह नुगः स्वयाः क्यातु, जिं नं वयागु ल्वहँथें नायुगु नुगलय् घाः मलायेमा धकाः बिचाः यायेमाः । थन संसारय् दक्वसिया नुगः नं थ्व ल्वहँयागु नुगःथें नायुसा गुलि जिउ ।

कला धइगु ला दक्वस्यागु, दक्वसितं जुइमाःगु मखु ला? तर थन खने मदयेक कला छगू छगू धर्म, समुदायया यकःति जुयाबिल । अजन्ताय् बौद्धतय्सं यकःति प्रदर्शन यात, अनं थुखे एलोराय् नं उपिं हे न्ह्यःने लात । वहे खनाः जुइ हिन्दूतय्सं नं ल्वहँतय् कलात्मक गुफा दयेकेगु ज्या न्ह्याकल । उमिगु ज्या बौद्धतय्गु स्वयाः अप्वः छाय्पियातःगु व भब्य खनेदत । अनं जैनतय्सं नं थःत थ्व ख्यलय् लिउने मलाः धकाः प्रमाणित यानाबिल । कला धर्मयागु लाकि धर्म कलायागु ? कला व धर्मया थ्व इहिपा मजूगु खःसा न कला थुलि धिसिलाक्क धस्वानाच्वने खनी, न धर्म हे उलि दक्वस्या मिखाया नानिचाथें जुयाच्वनी । सौन्दर्य ला अपरिभाषित हे जुइ, न्ह्यागु धर्मय् नं न्ह्यं । धर्मं सौन्दर्यया विरोध गन याइ? धर्म ला बरु धायेगु खःसा सौन्दर्यया पुजारी । धर्म व कला ला व लुसिथें । कलाया उपासनां धर्म  धस्वाइगु, अले धर्मं यानाः कलाया दुने ईश्वर खंके फइगु । उकिंला हिन्दुतय्सं सत्यम् शिवम् सुन्दरम् धाःगु ।

श्रृंगार अजन्ताय् जक दूगु मखु, थन एलोराय् नं क्वक्वचिनाः प्वंकातःगु दु । द्यःयात मनूया रुपय् ब्वयेमाःगु अले द्यः जुइम्ह मनू सुन्दर नं जुइमाःगु । शारीतिक सुन्दरतायात “ध्वगिनावनीगु देह” धाइपिं बौद्ध कलाकारतय्सं व अप्सरातय्गु चित्रणयायेगु झ्वलय् मिसा शरीरया अवयवयात गज्याःगु चित्ताकर्षक कथं ब्वल । अन बौद्ध, हिन्दू वा जैन जुयामच्वं कलाकातरत । बस कलाकार हे जक जुयाछ्वत । प्रकृतिया बांलाःगुयात ल्वहँतय् प्वंकाजक बिल । कलाकारं ला कला जक सिउ । उमिगु ल्हाःतिइ कला दु, उकिं ला उमिगु ल्हातिइ लातकि ल्वहँ नं पलेस्वां जुयाबिइ, ल्वहँ नुगः नं सीमत च्याइबलय् नाइ थें हिसिचा दयेक नाइ ।

बुद्धधर्म व कलाया थ्व गज्याःगु नाता ? नेपालय् नं बौद्ध कला देय्या हे न्हाय् जुयाः धस्वानाच्वंगु दु । मेपिनि मदु धइगु मखु, तर बौद्धतय्सं थःगु कला बुद्धधर्मया व्याख्या यायेत मछ्यःगु जूसा नेपाःया बुद्धधर्म गुलि फ्याफः जुइगु जुइ । अले बौद्ध विश्वासं कलायात नं धर्म धकाः धयामतःगु जूसा नेपाःया कलाकारपिन्सं छु क्यनीगु जुइ ? कला विहिनगु बुद्धधर्म गुलि निरस जुइगु जुइ, स्वाकास्वाकां गंगु सन्त्रासि न्ह्ययेथें मखुला जुइगु जुइ व ।

मनय् खँ वाल – बुद्धकालय् न्ह्यागु न्ह्याथे जूसां लिपा बौद्धतय्सं बुद्धधर्म ल्यंकातयेत बुद्ध प्रतिमा माःगु वाः चायेकल । विशेष यानाः ग्रीक कलाकारतय्सं गान्धारय् थःगु कलाया पपू बुद्धया प्रतिमा निर्माणय् थ्यंक चकंकल । विश्वभर बुद्धयात न्यंकेत बुद्धयात ल्वहँल्वहँतय् म्वाकाबिल । थथे जिं ब्वनातयागु । थुलि तक ला पाय्छि, तर थनया बौद्ध गुफा व विहार स्वस्वं मतिइ वयाच्वन । छु व कलाकारत बौद्ध मखइला? उपिं बौद्ध हे मखुसां सुनां उमित बौद्ध भिक्षु वा गुरुपिन्सं निर्देशन बिल, उमित ला पक्का हे यःगु जुयाच्वन सुन्दरता, मिखाया मोह, तृष्णाया सागर । अथे धइगु उपिं नं भोगी व विलासी जुल ला? कि उमित नं छकः निकः गुलि थ्व दुख दुख धकाः जक च्वनेगु, थ्व निरस जीवनय् थःत तंकेगु धकाः मिखायात सिचुकेमाःगु खँयात स्वीकार यात ला? मखुसा म्वाल । तर छगू ध्रुव सत्य – मिसा म्हबांया सन्तुलित आकारया वर्णन थन ल्वहँतय् ज्यान बिउवःपिं कलाकारतय्सं मबिइ मफुत । बांलाःगु छु छु दु व दक्व हे उमिगु कलाय् दुथ्याय्माःगु जुसेंलि बांलाःगुया दुने लाःगु थ्व जक छाय् बिस्कं च्वनी?

न्ह्याक्व स्व, न्हून्हूगु अले बांलाःबांलाःगु जक खनाच्वन । पलाः न्ह्यानाच्वन, मिखां न्ह्ययाच्वन, न्ह्यपुं सवाः कयाच्वन । ई न्ह्यानाच्वन, सुनां वाःचाःगु मखु ।

लिपा जैन गुफात दुथाय् वनेत्यःबलय् सुरेन दाइ छखेलाःगु होस दत । तःधंगु पुचः जुल कि अथे जुइगु ला । सु गन सुनां सिउगु मखु, सु सु लिउ लिउ दु, व जक नाप नाप दइ । लिपा नाप हे लाइनि धकाः जिमिगु पुचः उखे वना बसय् च्वनाः । कलाकारिताया दृष्टिकोणं थ्व जैन गुफा पुचः मेमेगु स्वयाः झं मिहिन व बुट्टेदार खनेदु । बरु दयेकेसिमधःनि, दयेकु दयेकुं हे व गुफाय् जीवन बिइगु क्रम बिनावन । समयया खँ ला खःनि । धार्मिक आस्थाया कारणं ला वा कलाकारिताया प्रभावं खः, थन वइपिं नं मेथाय् स्वयाः यक्व ।

अनंलिपा जिपिं दुहाँ वना कैलाश द्यःगलय् । उलिमछि स्वयागु गुफा, द्यःगःत मध्ये दकलय् तजाःगु, बांलाःगु अले तसकं बांलाक्क बुट्टां छाय्पियातःगु सायद थ्व हे जुइ । तद्वाःगु लुखा दुहाँवनेवं वरण्डा, चाःहिला स्वहाने गयाः थाहाँवनेवं द्यःगःया पिनेया बरण्डा, थाय्थासय् शैव, वैष्णव व शाक्त द्यःतय्गु सुन्दर मूर्ति, अन दुने तिनि हानं तःधंगु सभागृह थज्याःगु प्रार्थनागार अले हानं मेगु गर्भगृहया दुने बिराजमान शिबलिङ्ग । सामान्य मनूतय्तगु न्हय्तँ च्यातँ जाःगु छेँ ति दइ व द्यःगः । गनं जग तयेम्वाः, अपा ल्ह्ययेम्वाः, झ्याः लुखा छुइ म्वाः । दक्वं दक्वं व हे छगः ल्वहँतय् । स्वतँ जाःगु द्यःगः जक मखु अनसं दनाच्वंगु स्तम्भ, किसिया भीमकाय मूर्ति अले अनसां लानाच्वंगु द्यःगः तकं छगः हे ल्वहँ ।

चाकःलिं हानं मेगु थाय् पिकयाः विष्णुया थी थी अवतारया रचना यानातःगु खन । तर अन बुद्धयात विष्णुया अवतारया रुपय् चित्रण धाःसा यानातःगु मदु । सायद अबलय् तक बुद्धयात विष्णुया अवतारया रुपय् चित्रण यायेगु बिचाः उमिसं याःगु मदुनि जुइ । च्यागूगु शताब्दीइ दयेकेज्या न्ह्याकूगु थ्व दयेकेत जक निसःदँ बित हँ, अले थन जक हे झिगू पुस्ताया कलाकारतय्सं ज्या यात हँ । कला धइगु छगू समाधि, अधिष्ठान । मन चिनातयेमफुपिन्सं छु कलाया खँ ल्हायेगु, छु सिर्जनाया खँ ल्हायेगु?

मेता छता खं जितः थिल । गुलि मनूत बौद्ध गुफाय् वं व स्वयाः अप्वः मनूत हिन्दु व जैन गुफाय् वनाच्वन । कलाया दृष्टिं दक्व समान खः, छम्ह कलापारखीया निंतिं छु बौद्ध, छु हिन्दु अले छु जैन । दक्व गुफाय् नं सौन्दर्य बिलिबिलि जाः । तर खँ आस्थाया खः, थ्व ला थः थःगु दया हे च्वनी, अले थुकिं मनूतय्त थ्व जिमिगु थ्व उमिगु धायेकीगु स्वभाविक नं खः । गन आस्था दक्वसिया छगू हे जुइ धकाः । दुःखया खँ धाये ला छु, थ्व बुद्धं पलाःतःगु देसय् नं थौं बौद्धत तिंख्यलय् मुलुमालेथें । उकिं थन बौद्धत द्वलय् स्वलय् जक खनेदइ । उमिगु लागि हरेक कला कला जक खः, मुग्ध जुयाः तारीफ याइ, अले व छु धर्मलिसे सती धकाः वास्ता तयाच्वनीमखु । व बाहेक थन वःपिं धइपिं अबौद्धत जुयाच्वनी, उकिं उपिं टुरिस्ट जुयावइ, तीर्थयात्री जुइफइमखु । उमिगु लागि थ्व पर्यटनया आकर्षण केन्द्र खः, कतांचां कियातःगु थी थी आकार ज्यानातःगु कलाकृति खः । पाइगु ला जु हे जुल । जिं लुम्बिनी हे खनागु, तीर्थस्थलय् वःपिं श्रद्धालु धर्मावलम्बीत व पर्यटकतय्गु मिखा व ज्यासना गुलि गुकथं पाइ धकाः ।

पिने थ्यंबलय् खन, सुरेन दाइ ला छमा तमागु सिमाक्वय् सिचुक च्वनाः जिमित पियाच्वनादिल । नापं जुयाः नं नापं जुइमखन सुरेन दाइ छझाः , न्यासि वनां मफइगु जुयाः वय्क जैन गुफा दुथाय् तक वने ला खंगु हे मखुत । द्यात वय्कः थन । अथेसां वय्कःया ई धाःसा सितिं मवं । थनया कला, धार्मिक कला व मनुतय्गु आस्था खनाः वय्कः ला भावुक जुयाः कविता च्वयाच्वनादिल खनी । वय्कलं धयादिल, “छिमि नाप वये मखंसा जिगु तःधंगु ज्या जुल । थ्व कला, धर्म व भक्तियात कयाः निपु चिनाखँ चिनेधुन ।”

लिहाँ वयाच्वंगु बसय् भजनया लिसें मनोरञ्जनात्मक ज्याखँ जुयाचवन । गुम्हस्यां भजन, गुम्हस्यां कविता, गुम्हस्यां जोक अले मेगु छु छु । जितः धाःसा अज्याःगुलिइ तने मयः । मयः धायेगु स्वयां मफु, वा मसः । निग्रोध भन्तेनं धयाबिज्यात, न्ह्यागुसां धायेमाल, क्यनेमाल धकाः । न्ह्यइपुके हे म्हाःम्ह ला मखु जि, अथेसां ग्व, थज्याःगु खँ वलकि त्यपय् दुने सुलेथें जुइगु जि । वःकः वःकः मछि नांकयाः सःतलं नं लिउनेया सीटय् न्ह्यःवःपहयानाच्वना । लाःसा धाइपिन्सं गुलि ग्यंम्ह धाइगु जुइ । जि अले ला मखु , अथे सां अथे नं मखु । खःगु खँ ला छु धाःसा जितः एलोराया मतिनां त्वःतूगु मदुनि, कस्सिक हे घय्पुनातल तिनि । व ल्वहँया प्याखं स्वयाच्वना तिनि जिं मिखा तिसिनाः । यम्हसित मंमदु मंमदु हानं गबलें नापलाये मखनीगु जुइक त्वःतावयागुथें जुयाच्वन । छगू छगू दृष्यं जितः सातुमतु सालाच्वन तिनि — वनेमते हँ , छकः गाक्क मतिना यानाः जक त्वःते हँ ।

भिंतुनाया राजनीति

राजेन मानन्धर

यःसां मयःसां, खःसां मखुसां थौंया थ्व बालंच्वंपिन्सं त्ययेकाच्वनेमाःगु दयेकाकायेमफूगु नेवाःराज्यय् भिंतुना हे जक अज्याःगु छगू खँग्वः खः गुकिं नेवाःतय्त दछितकया निंतिं क्वाकेगु शक्ति बिइ ।

धाथें उकुन्हु उलि मनूत पिनेवयाबिइकि उपिं लँ दानाः सिंह दरवारपाखे स्वयावन धाःसा म्हपुजाकुन्हु हे जनताया पहिचानयात स्वीकार याइगु सरकार वयेफु । अथेजुयाःला पंचायतकालंनिसें भिंतुना धालकि अबलय् अञ्चालिशनिसें जनसेवाया इन्सपेक्टर तकं थर्कमान । अले न्हूदँ वल कि उमि जागिर बचेयायेगु राजनीति शुरु जुइ ।

व सः, म्हूचिउगु ल्हाः, धिमय्, धाः व मोटरसाइकलया हर्न । अन प्रत्येक मनूतय्के थः नेवाः जुयाया गर्व दइ, नेवाः छम्हस्यां याःगु राष्ट्रसेवाया लुमन्ति दइ, भाषिक दमन विरुद्धया चिल्लाय् दइ, अले थःगु भूमिइ थःगु हे शासन जुइमाःगु माग नं । अथेजुयाः चायेकं मचायेकं थ्व नेवाः शक्तिप्रदर्शनया परेड हे जुयाबिइ । दुने छु दु धइगु मसिउपिं नकतिनि नेवाःतय्गु स्वनिगलय् वःपिं आप्रवासी नेतात ला थ्व जक खनाः ज्ञानेन्द्रं सत्ता त्वःतूथें त्वता नं वनीगु जुइ यदि उमिगु लिउने थ्व नेवाःतय्गु “माकःफुइँ”जक खः धकाः कनाबिइपिं नेवाः चम्चात मदूगु खःसा । अज्याःपिन्त राजनीति यायेगु नं थ्व उर्वरा भूमि जुयाच्वंगु दु ।

बिइपिन्सं सत्ता हे बिइगु नं जुइ । बरु विडम्बना ला छु धाःसा कायेगु हैसियत दयाःनं उमिसं फ्वनेबलय् मेगु छुं फ्वनीमखु, बस् नेपाःया नामं स्वनातःगु संवत्यात नेपाःया धयाबिउ धकाः जक फ्वनी, अले उकिया पलेसा बिइजिउपिं मजिउपिं, बिइमाःपिं, म्वाःपिं दक्वसित मन चकंकाः भिंतुना बिइ ।

अथे जुयाः ला अन सुयातं वयेत निषेध मदु । दछियंक नेवाःतय्गु विरुद्ध थःगु वुद्धि व शक्ति फुकीपिं नेतात नं अन इस्तरी तयातःगु लंसुरुवाःफिनाः सिँन्हाय् ब्वःवइ । अथेसां गबलें नेवाःतय्सं उमित लाकमं मकयेकू, हाखलं मइकू बरु भिंतुना बियाच्वनी, पृथ्वीनारायण शाहयात कुमारी माजुं सिन्हः तिकूथें । अथे याइमखु धकाः हे सियाः नं नेवाःतय्त स्वनिगलय् अल्पमतय् लाकेत ब्वनाहःपिं थःथःगु जिल्लाया कार्यकर्तातय्त ब्वयाः थन एकजातिया सर्वसत्तावाद् लादेयाइपिं नेतात पार्टीया ध्वाँय् ज्वनाः नेवाःतय्गु दथुइ मार्चपास याःवइ ।

मेखे दँय् दसं छथ्व ज्योतिषतय्सं चन्द्रमासया क्यालेण्डर हे अनुपयुक्त धायेकेत म्हपुजाकुन्हु तिथि स्यंकाबिइ अले म्हपुजा गबलय् याकेगु धइगु खँय् येँ, यल व ख्वपया धर्माधिकारीतय्गु राजनीति शुरु जुइ । समस्या ज्यंकेमाःपिन्सं स्वंगु दलया नेतातय्सं थें थःत्याःगु जक खँ ल्हाइ अले न्हिकां झंगःतय् हानं छन्हु बिदा थपेयाकेगु राजनीति शुरुजुइ ।

देश हिल, व्यवस्था हिल तर सत्ताय् धाःसा इपिं हे । उमिसं सिउ, नेवाःतय्सं मेगु छुं फ्वनीमखु, उकिं राष्ट्रया सम्पदायात राष्ट्रिय धकाः धया धइगु बचं बिइत नं स्वंगू दशक बिकी । अथेसां नेवाःतय्त वहे खय् बर्मू प्रधानमन्त्री वा मन्त्री माः । हरेक दँय् न्यय्द्वः नेवाःतय्गु अभिवादन नयेगु लोभं दछि तक नेवाःतय्गु सातु काइपिं व उमिगु नैसर्गिक अधिकारय् विष ल्वाकछ्याइपिं नं अन सम्मानित जुयाः बाघौतक नेवाःतय्सं मथूगु भासं बकवास बियावनी । थ्व उमिगु राजनीति जुल । अले बफरा नेवाःत नं दछितक गुगु भाय्या विरोध याइ, व हे भासं उकुन्हु व मन्त्री नं निगू नायुगु शब्द नवानावनीला धकाः न्हाय्पं बियाः न्यनाच्वनी । ल्हाः ह्याउँक ल्हापाथाइ । खँ क्वचाइ ।

अनथाय् उपिं नेतातय्त अन दनेगु हैसियत बिइपिं नेवाः नेतातय्गु राजनीति नं कम रोमांचक मजू । दछितक अलःमा नं सिमा जुयाः थन नेवाःतय्त क्वाकी अले दँय् छकः थःगु सक्कली रुप क्यनी बसन्तपूया दबुलिइ — वृन्दायात छल यायेधुंकाः जालन्धरं क्यंथें । नेवाःत व थः नं सामन्ती सरकारया दास जक खः धकाः क्यनेत नेवाःभूमिइ नेवाःतय्त बुकाः चुनाव त्याकावःपिंनिसें छम्ह नेवाःयात म्वाःम्वाकं स्यानाः वयागु लासय् गयाः सत्ताय् वनीम्हसित दबुलिइ थनेहयाः शत्रुया लाकां फ्ययेगु चाकडीबाजया विश्व रेकर्ड तइम्ह जि हे खः धकाः क्यनेगु नं चानचुन राजनीति मखु ।

भिंतुनाया खँ वल कि नेपालभाषा मंकाः खलःया खँ वइ । यःसां मंकाः खलः मयःसां मंकाः खलः — थ्व नं राजनीति खः । दर्ताया खँ हइ, गुलिस्यां अधिवेशनया खँ हइ, अडिटिङ व पारदर्शिताया खँ वइ, पदीय उत्तरदायीत्वया खँ वइ, दबू छेँया दँ नं वइ । गुलिं गुलिं भाषाख्यलय् सक्रिय जुयाःनं न्हूदँ कुन्हु छेँय् थःत कुनातइ, ज्या याःपिनिगु ख्वाः स्वये मफयाः । यःम्हस्या यःम्ह भिं, मयःम्हस्या सासः नवइ । स्वंगू दशकतक थ्व आलोचनाया वमवर्षा फयाच्वनेगु इम्यूनिटी नं राजनीतिक खः ।

नीस्वनाः स्वला मदुनीबलय् दतंफतं न्हय्म्हस्या ज्यासनापुचः च्याथाय् बायावनीगु नेवाः संगठनया संस्कारय् थुकितक म्वानाच्वनेगु नं छगू राजनीति खः । थुलि मछि व्यंग्य, चर्चा, तिरस्कार, वहिष्कार, वितृष्णा व घृणाया पात्र जुइगु जक मखु थुकिया कारणं भाषा ख्यःप्रति विषवमन जक यानाः जीवन फुकीपिनिगु पुस्ता हे तयार जुइगुया कारण जुइदइगु नं कम राजनीतिक मखु मंकाः खलःया निंतिं ।

मंकाःखलकं यायेमाःगु मयाः, यायेमजिउगु यात, उकिं थ्व सजायया भागिदार खः । तर उकियात सराःबिइपिन्त नं थःथःगु संस्था गुलि प्रजातान्त्रिक, उत्तरदायी, पारदर्शी व उमिसं नेवातय्त गनतक यंकल धकाः न्यंसा म्हुतुइ पाकां सुयाच्वनी । थम्हं चुरस स्वाइँस्वाइँ सासां ल्वगियात ”चुरस भपियादी मजिल” धकाः प्रेस्क्राइब याइपिं डाक्टरतय्त म्हसीके थाकु मजू थ्व चिकीचाधंगु शहरय् ।

अथेजुयाः दँय् दसं न्हूदँ सिधयेवं लुँवह पसः निसें भतिपसलय् तक थाय् थासय् न्हूदँ समारोहया व मंकाः खलःया चर्चा जुइ । ख्वालय् धायेभाःमखंपिन्सं आकसय् थुकलं बिइ, मूमसःगु अय्लाः त्वनाः लगेजूगु अभिनय याइ । काय् मबूनिबलय्या खँ भउयात कनी । “आः ला मजिल, न्ह्यागु सां यायेमाल” धाइ, धाधां दछि फुइ । आः हाकनं भौचिया गःपतय् सुनां गं घाकेगु धइगु खँ जुयाच्वंगु दु ।

स्वीदँया दुने बागमति ताँक्वय् यक्व लः बाः वनेधुंकल । थौंतकया दुने यक्वस्यां मंकाःखलःया श्रीपेच पुइमखनीगु जुइसातकि मेगु तःगु खलःत नीस्वनेधुंकल । नेवाः महागुथि, नेवाः देय् दबू, नेवाः राष्ट्रिय आन्दोलन व देय्गुथि नेपालमण्डल अज्याःगु निगू प्यंगू नां जक खः । भौतिक रुपं कोमाय् लाःथें जुइधुंकूगु मंकाः खलःयात म्वाकेमाल धायेगु आदर्शया खँ जुल । तर आः व धाथें म्वानावल धाःसा हानं यक्वस्या निंद हराम जुइगु निश्चित दु । मंकाः खलकं याये धाःगु ज्या मयासेंलि ग्वंवः महायेक नं सुथ जूगु दु, गुलिं वंगलय् वने धकाः जंगलय् वंगु दु । आः उहिलेको कुरा खुइले धाइपिं दइ, अबलय् हे व यमि छुँ जक खः धाइपिं दइ, म्वाके हे माःसा जिपिं धुँ जुइ, उकियात छुँ जक यानातये धाइपिं नं दइ ।

मंकाः खलःयात हानं म्वाकेमाःगुया कारण स्वयम् हे नं राजनीतिक जुइफु । बांलाःगु ज्या यानाः जनताया नुगलय् च्वनेमफुपिं सत्ताया ल्वापुखिचात अःपुक हिसिचादूगु नां दूगु व नेवाःतय्गु नुगलय् च्वनाच्वंगु मंकाः खलः थःगु यानाकयाः नेवाःतय्त थःथःगु पार्टीया ब्यालटबक्सय् भोग बिइत यंकेदइगु लोभं थन पार्टीतय् ई चुकुचुक वनाच्वंगु दइ । म्हसीके थाकुपिं त्वःताः छगू पार्टी बसन्तपूया तामझाम थःगु यायेमखनेव आः मंकाःखलःप्रति आक्रमक जूगु खः । 

हरेक मनूतयगु ल्हातिइ छगू छगू पार्टीया ध्वाँय् दुबलय् अले खय् बर्मू नेतातय्त नेवाःतय्गु लगाम ज्वंकेत नेवाःकार्यकर्तात हे इपांथिपां मसिइक सनाच्वंबलय् थःत थज्याःपिनिगुपाखें थःत गथेयानाः बचेयायेगु धइगु मंकाःखलःया न्हूगु चुनौति जुइफु । मेखे आः सक्रिय खनेदयाच्वंगु नेवाः खलःपुचलं थःगु बर्चस्व कायम यानातयेत गथेयानाः थुकियात स्याबोटाज यायेफु धैगु खँय् आः म्वानावइगु मंकाः खलःया नेतृत्वं बिचाः यायेमालेफु । अथेजुयाः मंकाः खलः म्वाकेमाःगु नेवाःतय्गु स्वाभिमानया खँ खयाःनं थ्व धइगु बाघ भैरव म्वाकेगु थज्याःगु आत्मघाती मजुमा धकाः मंकाःखलःया मतिनामिपिन्सं बिचाः नं यायेमाः ।

मेपिं राजनीति यानाः गनं गन थ्यनेधुंकी, झी नेवाःत गनगन थ्यनाः नं व हे छसुकया राजनीति हे जक यानाः पुस्तौंपुस्तातक अने हे बरमू नवःगु लाकां क्वय् घ्वंस्यानाच्वनी । व स्वयाः अप्वः यायेगु मनु मदुगु ला थ्व यायेगु धइगु हे राजनीति खः धकाः सयेकातःगुलिं आः उमिगु पाखें भिंतुनाया राजनीति बाहेक राजा जुइगु राजनीति जुइगु खनेगु थाय् ल्यं मदयेधुंकल ।

ने. स. ११३५ कौलागा पारु  20151113 

Published in 

http://newadaboo.com/%E0%A4%AD%E0%A4%BF%E0%A4%82%E0%A4%A4%E0%A5%81%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%BE-%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%A8%E0%A5%80%E0%A4%A4%E0%A4%BF/

Or:
http://tinyurl.com/razen20151113