20150927 जनतां फ्वनाच्वन “एकीकरण”या इतिहास

जनतां फ्वनाच्वन “एकीकरण”या इतिहास

27Sep, 2015by राजेन मानन्धर

Print this articleFont size -16+

आलेख : नेपालभाषा

नेवाःतय् दक्वसिबे यःगु विषयतमध्ये छगू इतिहास खः । भ्वाभःगु वर्तमानपाखें बिसिउँ वने मालाः खःला वा गौरवमय इतिहासया नोस्टाल्जियां मत्वःतूगुलिं खः, दक्व दक्व हे नेवाः विद्वानत धइथें इतिहासया उगुं थुगुं विषयय् जन्मभर आकर्षित जुयाच्वंगु खनेदु । नेवाःत जन्मजात हे इतिहासकार जकं खःला धइथें च्वं । उकिं बौद्धिक क्षेत्रय् थःत इतिहासया ज्ञाता धकाः थःगु पहिचान क्यना जुइपिनिगु बाहुल्यता दु (यद्यपि सुयात इतिहासकार धायेगु अले सुयात बाखंच्वमि धायेगु धइगु थन सहलहया विषय जुइफु) । अथे खयाः नं नेवाःतयसं मल्ह्वंनिगु वा ल्ह्वने मफुगु वा म्हाःगु छगू विषय दु । व खः येँयाः वा इन्द्रजात्रा अले वलिसे स्वानाच्वंगु स्वनिगःया एकीकरण ।

निद्वः स्वद्वः दँ तःहाकःगु नेवाःतयगु इतिहासय् येयाः दकलय् महत्वपूर्ण न्हि थ्व मधासे मगाः । थ्व उगु न्हि खः गुकुन्हु निसें नेवाःतयगु जातीय अभिमान, धर्म, संस्कृति, कला, वास्तुकला, दर्शन जक मखु स्वयम् नेवाःतयगु अस्तित्वय् हे बज्रपात जुल । स्वस्वखंक थःगु देय् अपहरण जूगु न्हियात थुकथं सामान्य, सहज रुपं कायेगु जक मखुसे फुसा, जिउसा मिखा तिसिनाः ‘मदु’ वा ‘मखु’ याना छ्वयेगु अवस्था झीके गुकथं वल, सुनां बिल ? नुवाकोट, किपू आदि स्वनिगः व नेपाल मण्डलया राजगद्दीइ हे आक्रमण याःगु थ्व न्हापांखुसिइ खः । थ्व सिलसिला स्वनिगःया दक्व वैभवशाली जुजुपिन्त पुलिं चुइकाः तिनि क्वचाल– उम्ह महत्वाकांक्षी शासकया (व धुंकाः लिपा धइगु सामान्य सीमा विस्तार जक खः, म्हगस पूवने धुंकाःया फ्वसा कथं) । थ्व ला उगु न्हि खः, गुकुन्हु सम्पूर्ण स्वनिगःबासीयात जगाजग क्यनाः छम्ह आततायीं थःगु सेना, शक्ति व धूर्तताया बलय् झी नेवाःतयसं तसकं मतिना याना तयाम्ह मांयात बलात्कार यानाबिल । 

थौंतक नेपालय् नेपाः मामं इतिहासकारतयगु नामय् चाकडीबाज, ग्याफर, सत्तालोलुप व इमान धइगु भ्याःभचा हे मदुपिं नक्कली विद्वानत जक हे बुइकाच्वंगु दु धइगु येँयाःया सन्दर्भ स्वल धाःसा खनेदइ ।

मयःगु वस्तु मस्वयेवं मदइगु खःसा, नवःगु वस्तु न्हाय् त्वपुइवं तनावनीगु खःसा संसार गुलि न्हयइपुइगु जुइ । स्वांया मिखाय् स्वां हे जक संसार ल्यनाच्वनीगु जुइ । तर भौचां खि त्वपुइवं मदया वनीमखु, अस्ट्रिचं थःगु छ्यं फिइ स्वचाकेवं तःफय् मवइमखु । थ्व संसारया नियम खः । मयःगु, स्वये थाकुगु व स्वये मफुगु वस्तु यदि दु धकाः न्ह्यपुं मिखायात ध्वाथुइकल धाःसा मिखां स्वइ, कुतः या धकाः स्यनी । थ्व छगू भिंगु ज्याया प्रारम्भ जुइफु । तर थ्व देय्या विडम्बना धायेमाः, थन थ्व दु धकाः स्वीकार यायेत थनया बौद्धिकत मछालाच्वन ।

खयेत ला इतिहास छगू बाखं जक खः – कालबिल हे ब्याके मजिउगु पुलांगु तमसुक भ्वं थें जक । तर मनूयात थुइकेत मनुखं च्वयातःगु थ्व अज्याःगु दस्ताबेज खः, गुकिं प्रत्येक व्यक्ति, वंश व राज्यया सही तौल व आयतन नं क्यनी । थुकिं मनूतयत भूतलिसे साक्षात्कार याकी सा भविष्यया लँपु नं निर्धारण याइ । थन इतिहासकारतयगु धर्म धइगु समयकालया प्रत्येक घटनायात आग्रह पूर्वाग्रह मतसे फयांफक्व प्रमाणत न्ह्यब्वयाः गथे खः अथे हे लः–लः, दुरु–दुरु यानाबिइगु खः । उकिया पाखें गुकथं शिक्षा कायेगु वा अनुशरण वा प्रतिरोध यायेगु धइगु जनतां निर्णय याइ ।

संसारया निगू प्यंगू घटना लुमंके – सन् १७८० पाखे ब्रिटिस साम्राज्यं अमेरिकायात त्यतुमतु त्यल, सन् १७९० पाखे फ्रान्सया सम्राटं जनतायात अत्याचार यात, १८२० पाखे ग्रिसय् टुर्कीतयसं अन्याय याःगु खः, १८३० य् हल्याण्डं बेल्जियमयात त्यलातःगु खः । निक्वःगु विश्वयुद्धया ताकय् जर्मनीइ यहुदीतयत द्वलंद्वःया ल्याखय् स्यात । जापानय् नं सलंसः मिस्तयत कम्फर्ट गर्लया नामय् अत्याचार यातसा जापानय् नं अणुबम कयेकाः लाखौं मनूतयगु संहार यात । हानं सन् १९७० पाखे नं कम्बोडियाय् राजनीतिक द्वेषं द्वलंद्वः मनूतयगु हत्या जुल । खयेत ला थ्व दक्व इतिहास जक खः, फुसा ल्वःमंकाछ्वःसां जिउगु, तर अनया इतिहासकारतयसं अथे मयाः । बरु अज्याःगु अमानवीय घटनायात न्हय्खें अध्ययन यानाः उकिया कारण, परिणामया दँ दँतक व्याख्या यात । गुकिया फलस्वरुप अन च्वंपिं मनूतयसं उगु घटनायात छगू पाठया रुपय् कयाः आवंलि अज्यागु घटना हानं जुइके मबिइत थःत तयार जक याःगु मखसे उकिं प्रभावित मनूतयसं थः थवय् संगठित जुयाः अज्याःगु शक्तिलिसे ल्वानाः संसारय् हे छगू बल्लाःगु मानवीय विकासया दसु जुयाबिल ।

गोपाल राजवंशावली, लिच्छवि संवत, स्थिति मल्लया हिन्दुकरणया नालीबेली जक मखु गुम्ह जुजु गुम्ह द्यःलिसे पासा म्हिती धकाः लिसा काकां बाखं कनेफुपिं नेवाः इतिहासकारत स्वनिगःया राज्यहरणया विषयय् मौन जुयाच्वंगुयात संयोग जक धयाच्वने फइमखु ।

दुर्भाग्यया खँ, नेपाःया बाखं धाःसा मेगु हे जुयाबिल । थौंतक नेपालय् नेपाः मामं इतिहासकारतयगु नामय् चाकडीबाज, ग्याफर, सत्तालोलुप व इमान धइगु भ्याःभचा हे मदुपिं नक्कली विद्वानत जक हे बुइकाच्वंगु दु धइगु येँयाःया सन्दर्भ स्वल धाःसा खनेदइ । सामान्य मनूया भासं धायेगु खःसा इतिहास धइगु दकलय् न्हापां वंगु इलय् जुयावंगु तःधंगु, चीधंगु, बांलाःगु, बांमलाःगु, यःगु, मयःगु, घटनाया वस्तुगत वर्णन खः । वयां लिपा तिनि उकिया विषययात विश्लेषण, मूल्यांकन व सिंहावलोकन इत्यादि जुइ । गुकिइ वर्तमानयात व पुलांगु भिंगु–मभिंगु न्हि पाखें छुं सयेका कायेगु ह्वःताः चूलाकाबिइ । थ्व इतिहासया सामान्य मिखाकुलिं स्वल धाःसा वंगु २४० दँ निसें नेपालय् छम्ह हे इतिहासकारया जन्म मजूनिगु अले नेपालय् दुने ला इतिहासया नामय् जनतायात लखय् मिखा कंकाः थःगु छ्यनय् कःनि सिउवःपिं शासकतयगु लाकां फ्यइपिं हे जक न्ह्यःने वयाच्वन धकाः मधासे मगाःगु अवस्था दु ।

स्वनिगलय् न्हापान्हापा शासन याःपिं धयातःपिं गोपाल, महिपाल, किरात, वर्मा, लिच्छवि आदि जुजुपिनिगु वंश गथे जुयाः अन्त जुल धइगु उलि बांलाक सिइमदु । तर गन तक मल्ल वंशया अन्त्यया खँ दु, व ला दक्वस्यां सिउ कि छम्ह महत्वाकांक्षी जुजया स्वनिगःया जुजु जुइगु लोभया परिणति कथं थनया जनतायात द्यः भापिइपिं जुजुपिनिगु नाश जूगु खः । अले वलिसें थःगु कला, संस्कृति व सभ्यताया विकास यानाच्वंपिं जनताया नं दुर्दिन सुरु जूगु खः । तर थौंतक गुलि नं येँयाःया घटनाया बारे च्वयातःगु दु, उकिइ अधिकांश सफुतिइ छप्वाः म्हुतुं फिरंगीतयगु साम्राज्यवादी नीति पाखें स्वनिगः खतराय् लानाच्वंगुलिं वया गुरु गोरखनाथया धौ नयावःम्ह विद्वान, शक्तिशाली जुजुं जनताया इच्छा मुताबिक स्वनिगःया “एकीकरण” यानाबिज्यात अले आधुनिक नेपालया निर्माण यानाबिज्यात धकाः हे जक धयाच्वन । अझ उमिसं ला स्वनिगःया जुजुपिं हे अयोग्य, अक्षम जूगुलिं जक पृथ्वीनारायणयात थनया जनतां सःतूगु धकाः तक धायेगु कुतः यानातल ।

खय् बरमूत ला कथित एकीकरणय् गर्व याइपिं हे जुल, नेवाः विद्वानतयसं नं थ्व खँयात उलाः सत्य लुइकेगु कुतः मयाः । गोपाल राजवंशावली, लिच्छवि संवत, स्थिति मल्लया हिन्दुकरणया नालीबेली जक मखु गुम्ह जुजु गुम्ह द्यःलिसे पासा म्हिती धकाः लिसा काकां बाखं कनेफुपिं नेवाः इतिहासकारत स्वनिगःया राज्यहरणया विषयय् मौन जुयाच्वंगुयात संयोग जक धयाच्वने फइमखु । खँ निभाःद्यःथें दन्नच्वं – कि वय्कःपिं जुजुखलःपिनि नजरय् दरबारिया वा “राष्ट्रवादी” धायेकाः इलय्ब्यलय् इनीगु मानपदवीया लोभय् तक्यनाच्वंगु दु, कि मखुसा गनं भाइसचान्सलर, डाइरेक्टर, महानिर्देशक वा प्राज्ञ जुइधुंकूगुया ब्याज पुलाच्वंगु वा अज्याःगु पद नयेदइला धकाः आसाकुति जुयाच्वंगु दु । उलि नं मखुसा अज्याःगु फाकुगु सत्ययात उलाबिइवं आःया शासक खलः तंचाइ वा छुं सजायया भागीदार जुइमाली धकाः ग्यानाच्वंगु दु ।

येँयाःया उगु हाकुगु चान्हय् गुकथं आततायी जुजुं थनया निम्ह प्यम्ह राजद्रोही व धोखेबाज भारदारतयगु साथ कयाः आक्रमण यात, थनया देय् लुखा सुनां चायेकल, ग्वःम्ह या ल्याखं गोर्खाली सेना वल ?

थौंतकया इतिहासकारतयसं इतिहासया नामय् जुजु वा जुजुखलकं बांलाःगु भिंगु ज्याया भजन व जयजयकार हे जक च्वयाच्वंगु सुयापाखें सुलाच्वंगु मदु । थज्याःगु भजनं वयक:पिन्त आशिर्वाद वा सिरपाउ हे बिल जुइ तर जनता धाःसा न्ह्याबलें द्यानाच्वंगु दु । थथे जूगुलिं २१औं शताब्दीया इतिहासकारतयत थ्व २१औं शताब्दीया हे जनताया माग दु – येँयाःया उगु हाकुगु चान्हय् गुकथं आततायी जुजुं थनया निम्ह प्यम्ह राजद्रोही व धोखेबाज भारदारतयगु साथ कयाः आक्रमण यात, थनया देय् लुखा सुनां चायेकल, ग्वःम्ह या ल्याखं गोर्खाली सेना वल, गनं गनं वल, अबलय् येँया सेनां (अले लिपा यल व ख्वपया नं) प्रतिकार यात लाकि मयाः, गुकथं यात, गन गन लडाइँ जुल, ग्वःम्ह सित, थन नं किपुलिइ थें न्हाय् ध्यनेगु थज्याःगु अमानवीय यातना बिल लाकि मबिउ, थौं कन्हय्या आक्रमणकारीतयसं बूपिन्त याइथेंज्याःगु बलात्कार आदि ज्या नं जुल लाकि? व अबु मलिउ ब्वाःजु लिउपिं धोखेबाज भारदारत सु सु खः? अले अबलयया राष्ट्रप्रेमी जनतां छु स्वयाच्वन ? गनं जनप्रतिकार जू लाकि मजू? थ्व स्वनिगलय् गबलें लखन थापाया थज्याःगु विद्रोह सुनां यात ला कि मयाः? वयात सहिद याना बिल ला ? त्याये धुंकाः नं उमित थनया इमानदार भारदारतयत गज्याःगु व्यवहार यात ? कि गनं षडयन्त्रय् काकाः फुक्कसित छकलं छ्वयेका जकं छ्वल ला ? आदि थज्याःगु कथित एकीकरणलिसे स्वाःगु न्ह्यसःया लिसः जनतां फ्वनाच्वंगु दु, गुगु उमिगु जातीय अस्तित्वलिसे तप्यंक स्वापू तयाच्वंगु दु ।

जुइफु, थज्याःगु निर्भीक, निडर सत्य इतिहास देसय् शाहवंशया ध्वाँय् धस्वानाच्वँतले स्कुल क्याम्पसया विद्यार्थीतयसं ब्वने खनीमखु । तर थ्व इतिहास थनया प्रत्येक नागरिकया लागि न्हाय्कं जुइ – थःगु विगत व उकिया लिजः कथं न्ह्याक्व लः तयाः सिउसां वथंगयाच्वंगु वर्तमान स्वयेया निंतिं । थःप्रति यानातःगु अन्याय, अत्याचार व दमनया इतिहास थूसा जक नेपाःया निगू करोड जनतां आन्दोलन याःसां छाय् थनया नेवाःत माघ १९ यात पाल्चा च्याकाः लसकुस यायेत लःलः धाइ धइगु थुइ । अले थज्याःगु इतिहास मेमेगु भासं नं हिलाः देसविदेसय् ब्वयेफत धाःसा जक विश्व नेपाःया विकासय् न्ह्याक्व ऋण अनुदान प्वंकूसां छाय् धइगु सिइ, नेपाः देय् धइगु हे नं छगू दिनाच्वंगु घडी खः धइगु थुइ ।

सन्ध्या टाइम्स : २००५।१०।२५

Published in esamata.com on 20150927 

http://esamata.com/np/2015/%E0%A4%9C%E0%A4%A8%E0%A4%A4%E0%A4%BE%E0%A4%82-%E0%A4%AB%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%A8%E0%A4%BE%E0%A4%9A%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%A8-%E0%A4%8F%E0%A4%95%E0%A5%80%E0%A4%95%E0%A4%B0%E0%A4%A3%E0%A4%AF/

http://tinyurl.com/razen20150927

20150918 सफू ब्वज्यानिसें सफू ब्वज्यातक

सफू ब्वज्यानिसें सफू ब्वज्यातक

राजेन मानन्धर

बेइमान सफू जुइगुलिइ हे समस्या । सफुतिइ आखः जक दइ, आखः ब्वनेत मिखा माः । अज्याःगु मिखा शिक्षितयाके जक दइगु । नेवाःत शिक्षित मखु धाये धाःसा दक्व शिक्षित – नेपाःया मानचित्रय् नेवाःतथें शिक्षित सु दइ? अले शिक्षित खः धाये धाःसा डाक्टर प्रोफेसर धयाजुइपिन्त जिगु सफू ब्वनादिसँ धकाः न्ह्यच्याकल कि मछा मजुसे लिसः बिइ –“जितः नेवाःभाय् पढेयायेमवः” । थुलि धायेबलय् उमि इज्जत जुइगु । झीगु सामाजिक संरचना थज्याःगु । मेपिन्सं दयेकाबिउगु मखु, झीसं हे जानाः तितिपापा यानाः दयेकातयागु, मतिनायानाः ब्वलंकातयागु झी पुर्खातय्सं सगौरव त्वःतावंगु झीगु समाज । अले धायेमाली, नेवाःत शिक्षित ला खः, तर उपिं दक्व “नेवाःशिक्षित” धाःसा मखु । अले नेवाःभाय् ब्वनीपिं धइपिं वहे इनाप, विश्वभूमि वा सन्ध्याटाइम्स वा अज्याःगु छगू निगू पत्रपत्रिका वा सफू मालाः मालाः ब्वनाच्वनीपिं छपुचःचा । अथे जुसेंलि सफू च्वयाया, पिथनाया वा सफू ब्वज्या यानाया छु औचित्य? 

थज्याःगु थज्याःगु हे मतिइ तयाच्वनागु उकुन्हु नेपालभाषा एकेदमिया ग्वसालय् स्वन्हुयंक च्याम्बर भवनय् जूगु सफू ब्वज्या स्वस्वं । झिगू झिंन्यागू ति टेबल, हरेक टेबलय् सछि–निसःगूति सफू, स्वःवःपिं फाट्टफुट्ट । नां न्यनातयापिं च्वमिपिं, अन मदसेमगाःपिं सफू प्रकाशकत, सफूबन्जाःत तकं उपस्थित मजू, दुपिन्सं नं थःके दूगु दक्व सफू हयामतः । सफू मिइत वयाच्वंपिनि भुजिं ख्यायेगु मदयाः सेल्फि काकां फेसबुकय् अपलोड यानाच्वन । सफू मियाच्वंथाय् स्वयाः छ्वय्ला मियाच्वंथाय् मनूत यक्व । अन दूगु व मदूगु संस्थातय्गु नां कायेगु उचित जुइमखु तर थ्व दृष्य खनेवं नेपालभाषायाया साहित्य ब्वनाच्वंपिनि नुगः खुल्ल मिनीगु स्वभाविक खः । 

उलि जक खःला झीगु सफू? मेगु दक्व “सोल्ड आउट” हे खत ला? अले उलि जक ला प्रकाशकत व सफू पसल्यात नं ? पत्याः जुइमखु । हरेक च्वमि, प्रकाशकया छेँय् पँ पँ सफूत लुयावइ, गुलिं किलं नःगु, वथं गःगु, त्यातः जूगु, प्याथः जूगु । अनतक दंवये नं व सफूत लायक मजुल ला? न्ह्यःने तक तये हःसा न्याये मन मदुपिन्सं नं खनी, थज्याःगु सफूत नं पिदनाच्वंगु खनी का हला, धकाः थवं थवय् खँ ला जुइ । अबलय्या सफूया मू धइगु हे छता नितका, वा झितका नीतका । उलि ध्यबां छुं ला वइमखु, आः अथेसां दंगु हे खनाः नं सुयां न्यानाः भाषाप्रेमी जुयाया दसिपौ छेँय् ब्वयेयंके मास्ति वःसा उलि ला याके दइगु नि । व नं मजुल । मन्याइपिनि हे नं स्वये ला दइनि पेन्टिङ ब्वज्या स्वयेथें । स्वजक स्वयाः नं लुधनीपिं दु । उमि मिखा क्वाक्क पनेगु अधिकार तकं मबिल व सफू ब्वज्यां । 

मतिइ धौबजि वायेकु वायेकुं लिहाँ वया । जितः जक थथे जूगुला धयाथें, थः जक अप्वः जुयाः कपाः क्वाकाच्वना ला धयाथें । निवाः लिपा हानं स्वनिगलय् हे खय् भाय्या सफू ब्वज्या जुल । सफू ला सफू हे खः, तर अनया संसार मेगु हे । लाखौं सफू, द्वलंद्वः ब्वमिपिं, सलंसः च्वमिपिं, छगू हे भाय् । न्याइपिनि न्यायेमलाः मिइपिनि मिइ मलाः । म्हिचां जायेक जायेक मनूतय् सफू न्यानाः वनाच्वन । अन हे च्वमिपिनिगु सफूया चर्चा जुयाच्वन, च्वमिपिनिगु ल्हाचिं कायेत मनूत पियाच्वन, छ्यापंमाथि छ्यापं, म्वहनीबलय् असनय् थें गुलजार । जिगु मिखाय् च्याम्बर भवनया व खिउँगु क्वथाय् ब्वमि पियाच्वंपिं व सःबसः सफूत दंवयाच्वन । 

उपिं नं मनूत, झीपिं नं मनूत । उमि नं ध्यबा सिमाय् खानाहयेमदु, झी नं बागमतिइ तुयाहयेमदु (अझ उमिगु मिखां स्वयेसा झी ला दक्वं बाः कयाः नयाच्वनापिं) । झी नं सफू ब्वज्या, उमि नं सफू ब्वज्या जक हे । उमि नं सितिं बियाच्वंगु मदु, झी जक द्वलंद्वः वंगु सफू मखु । छाय् थ्व फरक? उमिजक छाय् सफू ब्वनेमाःगु? झी जक छाय् मब्वँसे नानाभाँति विद्वान जुइदइगु? न थ्व हे जकं खःला, खय्बरमू जुइगु व नेवाः जुइगुया तात्विक भिन्नता?

खः, सरकारी भाय् जूगुलिं उमि भचा अःपु । न्ह्याम्हस्यां सयेकेमाःगु भाय् जूगुलिं ब्वनीपिं यक्व दु । च्वइपिनि नं च्वयाः हे नयेमाःगु जुसेंलि छु भासं सफू चुइ व भासं च्वइ । थ्व सामान्य प्रक्रिया नं जुल । झीसं मांभाय् आन्दोलनया नामय् खय् भाय्यात ब्वह जक बियाः हे राजनीति यायेगु क्यारियर दयेका जुया, तर थन थ्व खँ झी नेतातय्सं लुमंका मबिउ कि खय्भासं च्वयेगु, न्यायेगु व मिइगु मामलाय् सरकारी भाय् हे जक नं सहयोगी जूगु मदु । स्कुल, कलेजया पाठ्यपुस्तकत जक खः चिठ्ठां लाःगु धइगु । सरकारी अनुदान व ग्वहालिं नं छुं छुं सफूत पिदन, तर व बाहेक मेमेगु साहित्यिक व विधागत सफूत ला उमि नं थःगु हे ध्यबां च्वइ, प्रकाशकं पिथनी, च्वमिया ल्हातिइ ध्यबा जुयाः लिहाँ वइ । उमिगु व न्यासः खुसः वंगु साहित्यिक व गैरसाहित्यिक सफूत दक्व सरकारं न्यानाबियाच्वंगु मखु, न्यानाच्वंपिं मनूतय्सं अन दक्व हे रोजगारी यानाः केँतरकारी न्यायेत फ्यानातःगु ध्यबा कत्ताना सफुतिइ खर्च यानाच्वंगु दु । 

फरक थ्व हे खः, जिं खनागु, कि उमिसं च्वयेगु व च्वयातःगु न्यानाः ब्वनेगुयात कर्तव्य धाइ, झीसं भाषासेवा धयाच्वना । झीसं भाषासेवा धकाः च्वयेगु शुरु यानागु सछिदँ दत, थौं नं भाषासेवा हे यानाच्वना, उमि नं न्हापां न्हापां सफू घ्वाःबलय् ला भाषासेवा हे धकाः यात खइ, तर आः उमि सफू मिइगु, च्वमिया, प्रकाशकया, वितरकया लजगाया विषय जुइधुंकल, झी धाःसा आः नं भाषासेवा हे जक जुयाच्वन । व नं याइपिनि बाहेक मेपिनि मिखा बागलं नं स्वये मयइगु । गबलय् तक यायेगु झीसं भाषासेवा? गबलय् तक झी सफू सितिकं इनाः पुण्य कमेयाइपिं जुइगु? हानं मेगु खँ – सितिकं छेँय् थ्यंक करपिनि ध्यबा तूगु सफू उपहार जुयाः थ्यंकःवःसा सुनां नं छाय् सफू ब्वज्याय् ध्यबा खर्च याःजुयाच्वनी?

थुलि धयाः नं थन प्रसंगय् वःगु नेवाः सफू ब्वज्या व मेगु खय् भाय्या सफू ब्वज्याया आयोजनाय् वःगु अन्तरयात मखंछु यायेगु धाःसा बेइमानी हे जुइ । 

नेपालभाषा एकेदमिया नकतिनि नीस्वंगु ज्यासना पुचःया न्हापांगु न्हापांगु ज्या । अपाय्सकं नांदंपिं घघरानपिनिगु ल्हातिं आःतक नेवाःसफू मियेज्याया रेकर्ड तछ्याइगु सफूब्वज्या जुइ धइगु विश्वास ज्वनाः वनां अन उद्घाटन जुइवं हे झिझांमिझां दंगु वातावरणं तःगु न्ह्यसः थन – नेवाः भाषाप्रेमीत, नेवाःतय्गु सफूप्रेम, नेवाः च्वमिपिं, सफू पिथनात अले सफूब्वज्याया आयोजकतय्गु क्षमताय् तकं न्ह्यसःचिं दन । तारिफ दक्वस्या यः, कुंखिनीगु मयः । जिं थन आयोजकया कमजोरीया फेहरिस्त बिइत्यनागु मखु तर आः नं न्ह्याथेज्याःगु संस्थां नं न्ह्याथे बांलाःगु ज्या यायेबलय् नं सरकोरलिसे स्वापू क्वमतुकुसे, जनसम्पर्क मतसे, जिमिसं धालकि न्हासंचुयाः वइ धइगु मानसिकतां ज्या यातकि दूगु चिकीचाधंगु नेवाःशिक्षिततय्गु वृत्तयात नं झंगः लायेगु ज्या याःगु जुइ । कमसे कम थःगु प्राज्ञिक हैसियत दु धकाः दाबीयानातःपिन्सं अज्याःगु ज्या यायेमल्वः । बांलाःगु दिनया प्रतीक्षा न्ह्याम्हसितं जुइ । आः हाकनं एकेदमिं वा मेपिं हे सुनां नं सफू ब्वज्या याइबलय् थन जूगु कमजोरीयात लुमंकाः गथेयानाः जिल यक्वस्वयाः यक्व ब्वमिपिं, च्वमिपिं, समालोचकपिं, प्रकाशकत इत्यादियात सहभागियानाः याइ, अले झी नं गैरनेवाःत निम्ह प्यम्हसित जिमिगु सफू ब्वज्या स्वःनु धकाः ब्वनाहये लायक जुइ धकाः भलसा कया । 

(थ्व जिगु लेख सन्ध्या टाइम्सय् २०१५।०९।१८ कुन्हु पिदंगु खः)

20150916 नेवाः बौद्धत व धर्मनिरपेक्षता

राजेन मानन्धर

ख्वीदँ न्हापानिसें संविधान दयेकेधाःसा अले च्यादँ निसें निरन्तर संविधानसभाया जक खँ ल्हानाच्वना । संविधान पिमदँसे मगाःगु आःया अवस्थाय् आः नेपाः विभिन्न धर्मया देय् जुइगु लाकि छगू जक धर्मया देय् जुइगु धकाः छगू धर्मया पक्षतीतय्सं धायेजिक्व धयाच्वंबलय्, यायेजिक्व यानाच्वंबलय् नं नेवाः बौद्धतय्सं धाःसा तायेदयेक सः तयाच्वंगु मदु । थज्याःबलय् न्ह्यसः स्वभाविक कथं दनावइ, धाथें नेवाःबौद्धतय्त धर्म निरपेक्षता म्वाःला?

नेपालमण्डलया आदिबासी धायेकाच्वनापिं नेवाःत थ्व थःगु भूमिया सभ्यताया साक्षी प्रमाण खः । थन जुयावयाच्वंगु भिंगु व मभिंगु दक्व ज्याखँय् उमिगु थःथःगु कथंया हिस्साया योगदान दयावयाच्वंगु दु । उकिसं थन दुपिं नेवाः बौद्धतय्सं थनया सभ्यताया आदिकालंनिसें थन बुद्धधर्मया प्रचारप्रसार, संरक्षण व राज्यपक्ष बुद्धधर्मप्रति असहिष्णु जुलकि जुलकि गथेछिं अथेयानाः थःगु अस्त्विया रक्षा यानावयाच्वंपिं खः । नेपाः धकाः थौं थःगु देय्यात विश्वय् ब्वये बहगु दयेकेत थनया धर्म संस्कृतिया नां कायेमाःगु खःसा थ्व हे नेपाःयात ब्वयेबहगु दयेकेत नं थन च्वनाच्वंपिं नेवाःबौद्धतय्सं थुकियात थःथःगु माथं छायेपियावयाच्वंगु झी दक्वस्यां खंगु खँ खः ।

निक्वःगु संविधान सभयाया नामं आः जारी जुइ हे त्यंगु संविधानय् न्हापा हे अन्तरिम संविधानय् ऐतिहासिक उपलब्धि कथं दक्वस्यां एकमतं स्वीकार यायेधुंकूगु धर्मनिरपेक्षतायात आः वयाः निम्ह प्यम्ह हिन्दु अतिवादीतय् लहडय् वा भूमिगत ज्या यानाच्वंपिं मेमेमगु खनेमदुगु शक्तिया आडय् हानं हिन्दुराष्ट्र हे धोषणा यायेमाः धकाः थी थी राजनीतिक पार्टीतय्सं (वा धर्मनिरपेक्षताया पक्षपातीतय्गु हे पार्टीया नेतातय्सं) राजधानीया सतक क्वाकेगु ज्या यानाच्वंगु दु ।

उकिया हे लिसः बिइकथं नेपाःया विशेष यानाः बौद्ध समुदाय व उकिया लिसें मुस्लिम, क्रिश्चियन, किरात, बोन व बहाइ इत्यादि चिचिधंगु धार्मिक सम्प्रदायया मनूतय्सं इलय्ब्यलय् थःगु धर्मया नं उतिकं अस्तित्व क्यंवःगु दु । उमिसं थन दक्व धर्म समान कायम जुइमाः, धर्मनिरपेक्ष मजूगु संविधान मानेयायेमखु अले एकल धर्म स्वीकार मदु धकाः सभा, सम्मेलन अन्तरक्रिया व सद्भाव र्याली तकं यानावयाच्वंगु दु, थ्व छगू सुखद पक्ष खः । तर थथे जुयाच्वंबलय् नं नेवाः बौद्धत धाःसा वःगु हे खनेमदु, दुसां अतिकं म्होजक जुयाच्वन धकाः आः नेपाःया थी थी बौद्ध सम्प्रदाययापिन्सं खँ ल्हायेगु शुरु यानाहयेधुंकल, गुगु मखुगु थ्यंक नं मखु ।

नेवाःत धइपिं स्वनिगःया आदिबासी । स्वनिगः धइगु पृथ्वी नारायण शाहं स्वनिगः त्याकाकाये न्ह्यः हे निसें नं छगू समृद्ध, प्रभावशाली देय् । थथे जुइबलय् थनच्वंपिं नेवाःत व उमिगु धर्म संस्कृति न्ह्याबलें थनया शासकत पाखें प्रभावित व प्रताडित जुयाच्वनेगु स्वभाविक खः । नेवाःतय्गु स्वभाव हे धायेमाः, झीसं तःकः सत्ता हिलेगु अवसर व क्षमता दयाः नं सत्तायात थः अनुकूल महिइका, बरु सत्ताया अनुकूत थःत हिइका । लिच्छिवीकाल व खनेदयेक जयस्थिति मल्लया पालय्निसें थनया बुद्धधर्मय् वःगु परिवर्तन, सुधार वा विचलन हे थुकिया दसु खः ।

बुद्ध जन्मेजूगु धकाः झी किसिन्हाय् छुनाच्वनागु नेपालय् बुद्ध धर्मयात छकःनिकः जक मखु तःकः हे मार वल । व मार गुगुं बुद्धजीवनीइ चर्चा जुयाच्वंम्ह थज्याःम्ह दैत्याकारया जीवं मखु राज्य पाखें हे वल । थज्याःगु मार थौं नं वया हे च्वंगु दनि । शायद न्ह्याबलें थज्याःगु मार जक फयाच्वनेमाःगुलिं अथवा धाये थःत थः जुयाः सासः हे ल्हाकेमबिइपिं जक सत्ताय् थ्यनाच्वंगुलिं थःगु अस्तीत्व मालेगु स्वयाः सु सु सत्ताय् थ्यन ववया जक चाकरि यानाः बरु थः हे गथेयानाः थः त्वालय् बाहालय् थःतसत्ताया आशिर्वाद दु धकाः क्यनाः रवाफ मुइकातयेगुली जकं थःगु भविष्य खनाच्वन ला नेवाः बौद्धतय्सं धयाथें नं च्वना मवइमखु, थ्व घटनाया विकासक्रमय् नेवाः बौद्धतय्सं सरोकारया विषयय् मननयानाच्वंपिन्त ।

देशकाल वा देय्या राजनीतिक अवस्था प्रतिकूल जूबलय् नं झी बज्रआचार्य धाये गुरुजुपिं व बरेजुपिन्सं देशकाल व परिस्थितियात थुइकाः थःत हिला बिज्यात, धर्म हिलाबिमज्याः । श्रमणजीवनयात हे तिलांजलि बियाः, शासकपिन्त मयइगु थज्याःगु धर्मशास्त्र सुचुकाः, व्याख्या मयासे भागिजक यानाः कनेमजिउ धयाः थःत बौद्धयानातल । अझ जुजुपिनि छु छु द्यः पुज्याइगु खः व व द्यः पुज्यानाः, छु छु नखः हनीगु खः व व नखः हनाः नं । शासन याइपिन्सं झीत छु छु या धाल व व यानाबिया, गथे गथे जु धाल अथे अथे जुयाबिया । थ्व उलि झीगु जुइधुंकल आः कि, थुकियात झीसं थुलि थःगु धायेधुन कि आः थःगु छु खः, छु मखु धकाः तकं धायेमसल, झी छाय् बौद्ध धइगु तकं ल्वःमन । झी त्याःपिं लाकि बूपिं धकाः तकं थौं बौद्ध विद्वानत तछ्यानाः धायेत तयार मजुइधुंकल । झी फगत नेवाः बौद्ध जक जुयाच्वना ।

आः वर्तमानया खँ ल्हाये । आः अवस्था न्हापाथें छ्यं हे धस्वाके मजिइक प्रतिकूल मखु । सुयातं आः विहारय् च्वनाः श्रमण जीवन हनाच्वंपिन्त जबरजस्ती गृहस्थ दयेकेगु फरमान जारी यायेफइमखु, उकिं ग्यानाः ग्यानाः जिमिसं गनेद्यः नं पुज्याना, जिमिसं ईश्वर मानेयाना, आत्मायात स्वीकार यानाधकाः सफू च्वःजुइम्वाःल । बौद्धत ग्यानाः ग्यानाः छेँय् मूलुखाय् खा हँय् स्यानागु हिपातः किकः जुइमाः धइगु मन्त । अले सुयातं आः बुद्धधर्म प्रचार यानाजुल धकाः माःहनाः देशनिकाला नं याइमखुत ।

तर यथार्थया मिखाकुलिं स्वःसा आः नं अज्याःगु अवस्था नं दु । देसय् नां जकं धर्म निरपेक्ष जुयाच्वन, राज्य, राज्य संचालनयानाच्वंपि मनूत व देय्या प्रमुख राजनीतिक दलया छ्यंतय्गु सोच व ज्ञान जयस्थिति मल्ल स्वयाः मपाः । सुख जुइपिन्त सुख जुयाच्वंगु दु, राज्यया धुकू लुटेयानाच्वंगु दु । झी सन्तुष्ट जक जुयाच्वना ।

सन्तुष्ट जुइपिन्त थुलि हे दुसका गाः कि राज्यं झीत मस्वःसां थौं बौद्धतय्त नेपालय् जिपिं बौद्ध धकाः छ्यं धस्वाकाः धायेगु वातावरण दु । खनेमदयेक न्ह्याक्व मछिंका बिउसां खनेदयेक राज्यं बौद्धतय्त दुख हे बिइ धकाः न्ह्यने वयेफूगु अवस्था मदु । बौद्धतय्त खनेदयेक खनेमदयेक सयेकं मसयेकं नागःतुगः यानाः भाषणबाजी याःसां, साहित्यया रुपय् मनय् वःवःथे च्वयाहःसां बौद्ध जुइगुयात अपराध धकाः सुनांनं धायेफूगु मखु । ख्याइगु, हेपेयाइगु व बाम्हय् काकीगु धइगु झी बौद्धत सक्रिय मजुल कि हे ला खः नि । इलं बौद्धतय्गु क्षान्ति व धर्मरक्षाप्रति प्रतिबद्धताया परीक्षा कयाच्वंगु ई जुल थ्व ।

थज्याःगु इलय् देय्या कुंकुलामं निसें थारु, मगर, गुरुङ, राई, लिम्बू ह्याल्मो, शेर्पात थी थी संघ संगठन नीस्वनाः धर्मनिरपेक्षताया सः ज्वनाः न्हूबानेश्वरय् छातिफुलेयानाः दंवयाच्वंगु झीसं झ्यालं झ्यालं, अखबारय्, रेडियो व टेलिभिजनय् खनाच्वना । तर थज्याःगु अवस्थाय् नं छपुचःचा थेरवादीत बाहेक न्हियान्हिथं बहालय् बहिलिइ, द्यःयाथाय् बाजं थानाः जात्रा यानाः द्यःया तुतःब्वनाः बुद्धधर्म हनाच्वनीपिं अले द्यःया नामय् भ्वय् न्यायेकाच्वनीपिं सामान्य नेवाःबौद्धत खने मदुनि धइगु खँ वयाच्वंगु दु । मनू मथ्यंगु मखु, व्यक्तिगत रुपं सुं थ्यनीगु मथ्यनीगुया सवाल मदु, अज्याःगु बौद्ध संस्थात संस्थागतय्गु संस्थागत प्रतिनिधित्व मथ्यनाच्वन, बौद्ध खलः पुचः गुथिया औपचारिक उपस्थिति व ऐक्यवद्धा मजुयाच्वन । थःत बौद्ध धाइपिं, बौद्ध संस्था, खलःपुचलय् नेतृत्व बियाच्वंपिं अज्याःथाय् थ्यनेमाःगु हे खःलाकि मखु?

जनमाःद्यः व बुंगद्यः सालेथाय् थ्यनीपिं बौद्धतय् मध्ये बछि जक संविधान सभा न्ह्यःने दंसां कन्हय् बुंगद्यःयात थौं मखनानिगु आपत्ति मवइगु जुइ । उकि नेवाःबौद्धतय् थःगु धर्मप्रति व धार्मिक सहभाव व धर्मरक्षा प्रति प्रतिवद्धता दूगु हे खःसा उमिसं हे न्हू बानेश्वर कब्जा यायेमाःगु खः, मेमेपि बौद्धखलःतय्त हे नं नेतृत्व बिइमाःगु खः । अझ देसय् दक्व अल्पमतया धर्मावलम्बीतय्त जागरणया लँक्यनाः देसय् धाथें प्रजातन्त्र वल धइगु चेसना बिइमाःगु खः । तर न्ह्याक्व धाःसां, तर्क बिउसां झी दक्वस्यां खनाच्वनागु सत्य थ्व हे खः, थथे जुइफयाच्वंगु मदु । मेमेगु धर्मावलम्बीत स्वयाः नं यक्व चेतना दुपिं न्यायया पक्षय् दनीपिं नेवाःत थुगुपालय् नं दनाः सरकारयात थ्व देय् छगू धर्मावलम्बीया छथ्वःचा अतिवादीतय्सं धाथे जक जुइमखु धकाः धायेत नेवाः बौद्धत दनेमाःगु खः, दनेगु ईवल । आः मदन धाःसा लिपा शायद हानं दनेफइगु, दनेजिइगु अवस्था नं मवयेफु, इलय् न्ह्यलंचाःसा बांलाः धइगु आग्रह खः ।

20150910 नेवाः नेतृत्व व नेवाः राज्यया म्हगस

राजेन मानन्धर

मि च्यानाच्वंगु दु, हि बाः वयाच्वंगु दु, न्हियान्हिथं वःम्ह आन्दोलनकारी थ्वःम्ह आन्दोलनकारी सित धइगु बुखँ थ्वयाच्वंगु दु । देय् न्यंक द्वलंद्वः मनूत प्रहरीया घेरा, निषेधित क्षेत्र व कफ्र्यू तछ्यानाः पिहाँ वयाच्वंगु दु । तर थुखे सछिम्ह नेवाःत थःगु छेँ त्वःताः सतकय् वये फयाच्वंगु मदु, वयाच्वंगु मदु । सतकय् वःपिं आन्दोलनकारी जनजाति, दलित व धर्मावलम्बीतय्गु छगू हे जक न्ह्यसः – ग्व, नेवाःत गन दु?

थौं तक नं मनूतय् ४६सालय् आन्दोलन जूबलय् नेवाःत कुहाँ वःगु बाखं कने मगाःनि । मेपिन्सं धाःसां मधाःसां स्येंस्यें वयेक मस्तय्त बाखं कनाजुइ – नेवाःत कुहाँ मवःगु जूसा पञ्चायत क्वःमदलीमखु । बाखनय् न्ह्यागु कंसां थौंया यथार्थ थ्व हे खः कि नेवाःत छुं कथंया आन्दोलनय् नं सतकय् मदु – न भाषिक अधिकारया आन्दोलनय्, न धर्म निरपेक्षताया आन्दोलनय्, न जातीय पहिचान सहितया संघीय राज्यया आन्दोलनय् । लिमलाः धाःसा जात्रा पर्वय् व भ्वजय् मनूत उतिकं खनेदइ, तर अधिकार फ्वनेथाय् मदु । अनुसन्धानया विषय जुयाबिउगु दु नेवाःत आः, थःगु न्हाय्च्वकाया क्वसं न्हियान्हिथं अज्याःअज्याःपिं आन्दोलन याःवयाच्वंगु दु गुम्हस्यां नीन्यादँ न्हयःतक अधिकार धइगु हे मसिउ । कर्णालीया खय्त निसें मेचीया किरातत तकं थःथःगु माग ज्वनाः संविधानसभायायात घेरेयाःवयाच्वन, पुलिसया कथि, लःया फोहरा जक मखु टियर ग्याँस व गोली तकंया परवाह मयासे संविधानय् थःगु माग पुवंकेमाः धकाः ज्यानया बाजी तःवयाच्वंगु दु, तर नेवाःत धाःसा गनं मदु । नेवाःतय्त छुं हे म्वाःला?

छगू दृष्य । वंगु जुलाई २६ सनिलया ५ः०३ बजे न्हू बानेश्वरया तबालागु लँ । जनजातिया आन्दोलन क्वचाल । नेवाः स्वायत्त राज्य संघर्ष समितिया नायः राजभाइ जकमि व नेवाः संघया अध्यक्ष मनराजा शाक्य न्हिम्हस्यां बँय् लायातःगु क्रमश ह्याउँगु ध्वाँय् व नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः समितिया ब्यानर (आः थ्व संघर्ष समिति मखयेधुंकल) छगू छगू थम्हस्यां लछ्यात, ब्यकुंच्यानाः लिहाँ वल । मेपिं सुं छम्ह हे नेवाःत अन मदु । धन्य मनू मदुगु ध्वाँय्यात नं आयोजक अपाय्मछिकूगु थाय् व सतकय् बिल । थ्व हे खः झीगु यथार्थ – चाकुसां, पालुसां, खायुसां झीगु ।

नेवाःतय्गु पार्टी धयातःगु नेपाः राष्ट्रिय पार्टीया न्हापांनिसें नेवाः राज्य मुद्दा मजू । झिंन्यागू भिंखुगू ततःधंगु धयातयागु संस्थात जानाः दयेकातःगु नेवाः स्वायत्त राज्य संघर्ष पार्टीया न्ह्यबसा जक खः । ज्या यानाः स्वयाः ज्या मयासे चर्चाय् वइगु नेवाःतय्गु राष्ट्रिय संस्था धयातःगु नेवाः देय् दबू विघटन जूगु औपचारिक समाचार मवःनि, न उकिया कार्यसमितिया दुजः, सल्लाहकार व संरक्षकतय्सं सामुहिक आत्महत्या यात धइगु हे गनं न्यनेदत, तर नेवाः देय् दबू थ्व संक्रमणकालय् गनं खनेमदु । अले मेमेगु संस्था ले? देय् दबूया चुनावय् थः पार्टीया उम्मेदवारयात अध्यक्ष त्याकेमाः धकाः जक म्वानाच्वनाया दसिपौ क्वखायाजूपिं नेवाः संस्थात नं थ्व इलय् गनं पिलू मवः ।

छकः ला रंगशाला थ्वःगु हे खः । समय्बजि नयेत वःपिं सां हाकुपतासि ब्वयेत वःपिंसां लखौंलख नेवाःत छकलं वयाः ह्यांगु नेवाःराज्यया ध्वाँय् ब्वयेकूगु हे खः, ब्वय्कूपिन्त स्वयाः लापाथाःगु हे खः । अथे याना धइगु छु धकाः हे मसिउपिं खः उपिं दक्व धकाः धायेगुसा खँ मेगु हे । मखु धइगुसा पहिचान सहितया नेवाः राज्य माः धकाः हे रंगशालाय् गनं गनंनिसें न्यासिवयाः व निभालय् दंवःपिन्सं छकः ला नेतृत्वयात ग्व ध्वाँय् ब्वयेकागु नेवाःराज्य धकाः नं न्यनेमाःगु खः, नेवाः राज्यया सास क्यं कि लास क्यं धकाः सः तयेमाःगु खः । धाथें थुलि हे ला राजधानीइ च्वनाच्वनापिं झी दकलय् आर्थिक, साँस्कृतिक ल्याखं सम्पन्न अले दकलय् शिक्षित व राज्य श्रोतय् पहुँच दुपिं नेवाःतय्गु हैसियत?

शायद दकलय् न्हापां हे जुइ जिं परोपकार स्कुलया बइगः हलय् दिलिप महर्जनजु नकतिनि नकतिनि पिहाँझाःबलय् छम्ह नेवाः न्ह्यलुवां नेवाः जनसेना दयेकेगु अले नेवाः राज्य दयेकांत्वःतेगु धकाः भाषण याःगु (जिं लेख छपु नं च्वयागु खः २००३.०४.११य् “नेवाः जनसेना, जातीय स्वायत्तता व माय्बिलिचा” नांगु) । खुप लापाथाःगु खः अबलय् दर्शक दीर्घां, जनतायात माःगु थ्व हे खः धकाः ला जुइ नि । छगू दशक पुल, सुनां नं नेवाः जनसेना दयेके धाःम्हसित ग्वम्ह जनसेना तयार जुल धकाः तकं न्यन ला? अथे मन्यंगुलिं हे नवानाजुइपिं यक्व दयावइगु खः झीगु समाजय् । प्याःचाःपिन्त लः बिइ धाइपिं, पित्याःपिन्त नसा बिइ धाइपिं म्हगसया बन्जातय्गु छगू रंगमञ्च खः थ्व नेवाःतय्गु समाज ।

अथे जुयाः हे न रंगशालय् अपाय्जि नाटक यानाया छुं रस दत, न बसन्तपुलिइ पुष्पकमल दहालयात नेवाःराज्यया घोषणा याकाया छुं फल दत । घोषणा याःपिनि थःथःगु लँपु ल्यल, नेवाःतय्सं ठेक्का कयातःगु धइगु वं नवाःसां थ्वं नवाःसां लापाथानाबिइगु जक । व निगुलिं ज्याझ्वःया उलिमछि नेवाः आयोजकत अबलय् ला कन्हय् हे नेवाः राज्य वइथें गःपःया हिनू ततपुइक हालाक्यंगु खः तर उमिसं वयां लिपा नेवाः राज्य हये थज्याःगु सिन्का छपु नं उखेया थुखे मयाः । उकिं थौं उमित नेवाः राज्यया संभावना मदयेधुंकाः न भचा ग्लानिया महशुस जू, न अबलय् मखुगु लँ क्यनेलात धकाः जनतायाथाय् वयाः क्षमा फ्वं वः, न त छकः सां न्हू बानेश्वरय् वनाः हाः वनेत इनाप यात । दलितत, थारुत, मधेसीत व जनजातित अपाय्सकं आन्दोलन यानाच्वन नं नेवाःत कुम्भकर्ण हे जक जुयाच्वन । अबलय् करारया जागिर नःपिं थें करार दतले ज्या यात, करार सिधयेवं थःथःगु लँय् वन, आः मेगु जागिर माःजुल । उपिंला थः बरमू नेतातय्गु अबलय्या पोलिटिकल हाइट थकायेत नेवाः राज्यया नारा माःगु जुयाः उमिगु व वातारण दयेकेत थनया नेवाःतय्थाय् वयाः जिमि बरमू नेतातय्सं छिमित माःगु नेवाः राज्य हयाबिइगु धाल धकाः ह्ययेकःवःपिं जक खः धइगु झीसं आः थुल ।

उपिं दक्व थौं भचा हे मछा मजुसे, थम्हं नवानागु शब्द प्रति भचा हे जिम्मेवार मजुसे, जिमिसं थ्व जनतातय्त उलिमछि चाकुगु माकुगु खँ ल्हानाः ध्वंलानागु दु धइगुया एहसास हे मजूथें लँय्, चुकय् क्वथाय् दंवयाच्वंगु दु सिँन्हाय् छुनाः । छाय् मवइ? उमिसं सिउ, नेवाः जनता थः नेतायात प्रश्न यायेगु आँट यायेमफुपिं, हिन्दू महाराजतय्गु तुति भ्वपुइथें व्यक्तिपूजा जक यानाच्वनीपिं खः धकाः । मतिइ वइ आः, गज्याःपिं नेतातय्गु खँ न्यनाः नेवाःराज्य धकाः म्हगसय् खनेलात, अले गज्याःपिन्त थःगु आदर्शया ब्वहलय् तयाजुइलात खनी धकाः । थथे जितः जक मखु औसत सचेन नेवाःतय्त जुयाच्वंगु दइ ।

थ्व हे खः थौं नेवाःत सतकय् मथ्यंगुया कारण । न्हापां लासुं नेवाः नेतां नं नेवाः राज्य वइतिनि लाकि वइमखुत धकाः धाः वये छाःगु मखु । हानं न्हूगु परिस्थितिइ नेवाः राज्य वइमखुगु अवस्थाय् झीसं छु यायेगु धकाः सुं नेतातय्सं थःगु बिचाः हे न्ह्यने तये नं फूगु मखु । ततःधंगु धयाच्वनागु नेवाःराज्ययात कयाः दयेकातःगु संस्थातय्सं १६बुँदे सम्झौता लिपा वःगु अवस्थायात कयाः थ्व पाय्छि खः लाकि मखु, छाय् थज्याःगु सम्झौता याना धकाः नं हाःगु मन्यनानि । न्ह्याथाय् न्ह्याक्व ततःधंगु खँ ल्हाःसां सछिम्ह मनू ममुनीगु छगू कोणसभा याःसा दर्जनौं मनूत मञ्चय् च्वनेदयेमाः धकाः धयाजुइ, तर उमि जनतालिसें छुं कथंया नं स्वापू दयाच्वनीमखु । जनतां उमिगु खँ मन्य धइगु अज्याःगु संस्थां ज्याझ्वःयाइबलय् मनूत मुनेमफूगुलिं हे संकेत क्यं । चाहे धर्म निरपेक्षताया सवालय् जुइमा वा १६ बुँदे सम्झौतां दयकूगु न्यागू वा खुगू प्रदेशया सवालय् जुइमा वा ध्वंचिया न्यकू जुइधुंकूगु नेवाः राज्यया सवालय् जुइमा । सुनां नं छुं खँ तयाच्वंगु मदु, सतकय् मुनाच्वंगु मदु ।

थथे जुइगुया कारण नं नेवाः नेतृत्वया अकर्मण्यता बाहेक मेगु छुं मखु । नेवाः राज्य घोषणा यासांनिसें नेवाः राज्य गपाय्धं जुइमाः धकाः, नेवाःतय्गु थ्व आदिभूमियात गथेयानाः धाथेंगु नेवाः राज्य दयेकेगु धकाः, अले नेवाः राज्यया श्रोत, अवसर व चुनौति छु छु जुइ, हानं झीसं नेवाः राज्य वयेवं मालीगु जनशक्ति गन गुलि दु धकाः गनं सुनां नं ममाः । अथे धइगु झी नेतातय्सं कन्हय् नेवाः राज्य कुतुं वलकि चीफ मिनिस्टर जि जुइ दयेमाः धकाः द्वहँया लिउलिउ वनेगु बाहेक तात्विक व ठोस ज्या छुं मयाः । थुकिं क्यं – उमि हे नेवाः राज्य वइ धइगु विश्वास मदु । अझ जुइफु उमि नेवाः राज्य हयेगु छुं योजना हे मदु ।

नेवाः सम्भ्रान्त वर्ग दुने नेवाः राज्य म्वाः, जग्गा मियाः वा बालं तयाः च्वंसा गाः धाइपिं छपुचः मदुगु मखु । अथेसां नेवाःत दक्व संघीय राज्यया विरोधी वा नेवाः राज्य म्वाःपिं धइगु नं मखु । माः धायेमाःपिन्सं अले झीत नु धायेमाःपिन्सं म्हुतुइ पाकां सुयाबिसेंलि सामान्य नेवाःत न्ह्यःने वनेगु अवस्था मवल । नेतृत्व धइगु माःगु हे थज्याःबलय् । थौं नेवाः राज्यया सःतये माः धकाः वाःचायेकाच्वंपिं नेवाःत छम्ह सक्षम नेतृत्वया अभावय् आतांपातां च्वनाच्वंगु दु । थज्याःगु खँ धइगु याकाःबाकलं यानां जुइगु मखु, मनू मुनेमाः, सक्षम व सबल नेतृतवया परीक्षा थज्याःबलय् हे जुइगु खः ।

यथार्थ ला थ्व हे जक खः कि थौं नेवाःतय्त नेवाः राज्य माल धकाः धयाबिइम्ह छम्ह नेता जक मालाच्वंगु दु – नेवाः राज्यया सवालय् पुलांगु पुस्ता व न्हूगु पुस्ताया न्ह्यपुइ बुयावयाच्वंगु अल्याख न्ह्यसःया लिसः बिइफुम्ह, नेवाः राज्य वा नेवाःतय्त नेवाःतय्गु पहिचान माः धइगु खँ ध्वाथुइका बिइफुम्ह अले नेवाःतय्गु नुगलय् नेवाः राज्यया मालाबुलाया भाव स्वचाकाः सतकय् तक यंकेफुम्ह । नेतृत्वया नामय् हद स्वयाः नं क्वह्यंपिं अवसारवादीतय्त क्वबियाजुयागुया फल थौं हरेक नेवाःतय्सं भोगेयायेमालाच्वंगु दु । सदियौं निसें न्हयाबलें मेपिनिगु शासनया भार क्वबियाः प्रजाया हैसियतं च्वय् वनेगु छगू मौका इतिहासं झीत बिउगु खः । तर झी हे नेतृत्वया असक्षमतां वा तछ्यानाः धायेगु खःसा नेवाः नेता धकाः धयाच्वनापिं लेन्दुप दोर्जेतय्गु दुनेया धाथेंगु उद्देश्ययात झीसं थुइके मफुगुलिं थःत उपिं विरुद्ध हे दनाः सां वा मेम्ह नेतृत्व तयार यानाः सां नेवाः राज्यया लागि ल्वायेगु वातावरण दयेके मफुत । गुकिं यानाः थौं लिम्बू, राइ, तामाङ, थारु मगर, गुरुङ इत्यादित थःगु आदिभूमिया लागि प्राण तकंया आहुति यानाच्वंबलय् झी जात्रा स्वयेथें झ्यालं जक स्वयाः थःगु तज्याःगु कर्मयात दोष बियाच्वनेमाःगु दु । थुकियात झीसं ल्वःमंसां आः वइगु पुस्तां ल्वःमंकीमखु, थुकिया ल्याचाः याइतिनि, अवश्य याइतिनि ।
http://www.newaonlinenews.com/%E0%A4%A8%E0%A5%87%E0%A4%B5%E0%A4%BE%E0%A4%83-%E0%A4%A8%E0%A5%87%E0%A4%A4%E0%A5%83%E0%A4%A4%E0%A5%8D%E0%A4%B5-%E0%A4%B5-%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%AF%E0%A4%BE-%E0%A4%AE%E0%A5%8D%E0%A4%B9%E0%A4%97%E0%A4%B8

20150904 गन वने धयां गन थ्यन का

राजेन मानन्धर

– थ्व प्लेन ला मेथाय् हे यंकल न्हैं । 

लिउने छम्हस्यां हहपंगु सलं धयाहल । जिं तीजक लिउने स्वया । मेपिन्सं छु छां मधाः, मिखा जक ततःग्वः । 

– म्वाः मदूगु खँ ल्हानाच्वनी, साप जान्या जुइमाःम्ह मनू खनीका थ्व । धयाछ्वयेमास्ति वल, अँ खः, थ्व प्लेन हाइज्याक जुल । आः झीत कन्दहारय् यंकी, धकाः ।

सुनां नं छुं मधाः । मेपिन्सं सि हे मसिउ जुइ वं धाःगु । सुनां छुं सिहे मसिउ । अले व ग्वाखंचा थज्याःगु झ्यालं स्वयां गन थ्यन धकाः सिइदइगु मखु । सिइकेमाःगु अवस्था नं मखु । स्थिति सामान्य । प्लेन क्वंक्वं यंकूगु चाः । दिके त्यल थेंच्वं । 

– झीगु प्लेन धनगढी विमानस्थलय् थ्यन । दिकेत्यल । कृपया न्हयःनेच्वंगु सुचं मत च्यानाच्वँतले थःगु सिटबेल्ट लिकानादीमते, विद्युतीय उपकरण च्याकादीमते । 

उद्घोषण वल, मिशिनया सः थज्याःगु निरस सः । जि मुसुं न्हिला, मानौं जिगु निःशब्द युद्धय् त्याःगु घोषणा यानाबिल वं । जि त्यात धयाथें तीजक न्हाचः मेथाय् यंकल धाम्हसित ख्वाः स्वया । स्वया स्वयाः नं जितः वयात ख्वाः क्यनेमास्ति वल, जिगु त्याःगु ख्वाः । दक्वं वनेत्यल धकाः म्ह तप्यंकल । कालकुल हाःसः तायेदत । घौछि व चकंछि तःहाकःगु कैदं मुक्त जुल जिपिं ।

तर उघ्रिमय् असामान्य ख्वाः ब्वयाः बुद्ध एअरया परिचारिका मय्जु तीजक न्ह्यःने वल । भावशून्य ख्वाः ब्वयाः छकः छकः याना परिचारिकां तीजक स्वांपुइथें न्हाय्पनय् न्हाय्पनय् वयाः धाःवल – झीगु विमान धनगढीइ वनेत्यंगु ला खः, तर एप्रोचय् मौसम स्यंगुलिं लितहल । आः पलख लिपा झी नेपालगंजय् कुहाँ वनी । 

वया नं ख्वाः ह्याउँसे ।  जिमिगु नं ख्वाः ह्याउँसे च्वन । जिपिं छकलं आकसं कुतुं वःथें जुल । पिने नं छकलं निभाः द्यः खिउँसे च्वन । जितः ला मस्त ह्ययेकेथें धकाः यात । जिं छुं हे बिचाः याये मफुत । प्लेनया रुट पायेधुंकूसेंलि अज्याःगु खँ चाहिं उद्घोषण यायेम्वाःला ? घुसुघसु यानाः कंवयेगु ला? जितः तं नं पिहाँ वल । मिखया न्ह्यःने छु छु दृष्यत प्याखं हूवल ।

थौं २०१५या जुन २०, शनिबार । जि, विन्दु, अञ्जु तता व सुसन तता धनगढीइ वनेत्यनापिं । अन स्वंगू जिल्लाय् बालिका विरुद्ध यौन हिंसाया अवस्था गज्याःगु दु धकाः म्यापिङ याःवयापिं । झिंप्यदँ न्ह्यः नैनिताल चाःहिउ वनेगु झ्वलय् सुदुर पश्चिमय् पलाः तयागु खःसां जितः अन, विशेषयानाः अछाम वनेदइगु जुयाः जिं नं थःत थ्व ज्याझ्वलय् न्ह्यंकागु । सुन्दर सुदुरपश्चिम...सुदुरपश्चिमया बारे उलिमछि न्यनातयागु दु , न्हाय्पं हे हिइसे च्वंक । थःगु हे मिखां स्वयेगु प्याचालं जितः थन तक हल । 

सुदुरपश्चिमय् पलाःतये न्हयः हे सातु काल । आः गन गन यंकीगु मसिउ । थ्व चक्रव्यूहं जितः सुदुरपश्चिमया प्याखं हे क्यंगु थें जुल । प्याखं ला छु, थ्व ला ट्रेलर जक जुइ, प्याखं ला ल्यं हे दनि । आः वये हे धुसेंलि न्ह्यागु क्यंसां स्वये । जुहे जूसा मेगु छु जुइ, हदं जूसा इराकय् लाःपिं झिंछम्हसिगु ति हविगत जुइ । जिं जिगु मनयात थुइकाबिया ।

प्लेन दुनेया वातारण छकलं अन्यौलपूर्ण जुल । दक्वस्या गःपः तःतःहाकः जुल । मखंगु, मकंगु, खनेमदुगु छुं खतरा महशुस जुल । चहलपहल दु, तर हाःसः छतिं हे मदु । चःति हे पिहाँ वःथें वःथें जुल । दुरुपिपिचा थज्याःगु ह्वतं वःगु एसिया फसं गन गाइ, झ्याःया खाः हे तछ्यानाः सर्गतय् च्वंगु फय् दक्व दुकायेथें जुयावल । चःतिं गःपः न्हापं प्यात । 

जिमिसं सिउ स्थिति सामान्य मखु । छुं न छुं जूगु दु, वा जुइत्यंगु दु । धाःगु जक उलि का जूगु गुलिखः गुलि । न छुं दुर्घटना हे जुइत्यंगु पूर्व संकेत ला ? द्यःया नां कायेत्यल ला ? जितः धाःसां सुनं द्यःया नां नं लुममं । थम्हं सिउगु मखु । दुने मनय् धौबजि वाःथें, उकुन्हु तिनि ब्वःगु भुखाय् हे ब्वःथें । तुति झ्वःलंकाः हवाइजहाज दुर्घटनाया समाचार ब्वनेगु व समाचार हे जुइगु हवाइजहाजय् दुने च्वनेगुलि आकास जमिन पाः । झ्यालं पिने स्वयां मिखां छुं छुं हे मखन, मतिइ नं छु छु वइ छु छु वइ, त्यःगुं मत्यःगुं । कासा धकाः लुखा चायेकाः तिंन्हुइजिउगु नं मखु । अथेसां ख्वालं चिन्ता व ग्याःयात पित वयेके मबिया । जिं पनां मनेमफयेक वःगुयात छु याये जिउ । चातःचताःगु बुँ अले वाउँगु जंगल खनेदयेकःवल चिकीचिकीपाःगु झ्यालं । गन गन । छकः जवं ध्यचुल, छकः खवं ध्यचुल । थ्व निगू मिनेट जिमित निदँ स्वयाः तःहाकः जुल । न झापाय् यंकल ला, न कन्दहर हे थ्यन ला । 

पलख लिपा प्लेन दित । सिटं दनेमते, थन च्वनाच्वँ धइगु संकेत वल । ताःन्वयाः वाथा वाथा कन । पिने झं गुलि तांन्वः जुइ । न्ह्यागुसां थन दुनेथें हसंमसं ला धायेकाच्वने मालीमखु नि । आः न्ह्यागुसां प्लेन दिइ हे धुंकल, थ्व थाय् धनगढी खहे मखु । स्थिति असामान्य ला जूगु हे खः । अय्सां अझ सुनां नं दीपेन्द्रं भाटाटाटाटा यात धाःगु थज्याःगु मेशिनगन लिकयाः जिमिगु न्हकुइ दिकः हे नं वइमखु धायेफूगु मखु । जिं चाल, जितः ला तसकं हथाय् जुल । वनेगु गन? प्लेनय् दुने चःबि मदु, पिने वनेमते धाल, पनां पने हे फूगु मखु । उफ् । झ्यालं पिने स्वया । पिने स्वयां सुं दनाच्वंपिं नं खने मदु, चक्कंगु फाँट जक । नेपाल हे खःला मखु ला । खने दुथाय् तक छुं अनिष्टया संकेत ला मदु । अय्नं मनूत हे मखनेमदुगु थासय् छु निष्ट, छु अनिष्ट । टावर ला खना, तर अन छुं च्वयातःगु ब्वने मफु । नेपालगञ्ज नं खःला मखु ला । 

– गन मौसम स्यंगु? जिं नकतिनि धनगढीइ च्वंम्ह पासायात फोन यानागु । व जितः कायेत एअरपोर्टय् वयाच्वना हँ । म्वाःमदुगु खँ ल्हाइ । 

– जिमित वःगु खबर अनुसार अन एप्रोचय् मौसम स्यन हँ । दुहाँ वनेगु सम्भव मदु हँ । मेगु ला जिं नं मसिउ । 

परिचारिकां थःगु हिं बुलाथें ह्याउँगु ख्वाःलय् न्हिला तिकेगु कुतःयात । जिं सिउ वयात मछिनाच्वंगु दु । वयागु मेकअपं वयागु नुगलय् च्वंगु ग्याःचिकु नं सुचुकेफयाच्वंगु मदु । आः धाःसा जिगु नुगलय् ब्यांचा तिंतिंन्हुल । खइ, मखइ । थन मेगु हे छुं जुयाच्वंगु दु । धा जक मधाःगु । 

सवा एकय् प्लेनया लुखा चाल । न्हापां लिउने च्वंपिं पिहाँ वनेगु अले जक जिमिगु पाः वइ धाल । हथाय्पिन्त न्हापां छ्वयाबिउसा गुलि जिउ । धाः स्वये जिपिं अनया डिपार्चरया लाउन्जय् हे फ्यतुनाच्वनेगु हँ । मखुगु, मजिउगु ला छुं मखुथेंच्वन । पिने थ्यनेवं नेपालगञ्ज च्वयातःगु खन । हथाय् जूगु नं ल्वःमन । 

नेपालगञ्ज एअरपोर्टय् थ्यन जिपिं । हसक्क ताःन्वलं पाचिउँवल, प्यपुंक हे । गपाय्च्वः मयः जितः अथे याइगु । यःमयः धइगु नं ला दइ नि । तर उलिमछि ग्यानागु सितिं हे जुयाच्वन । अन छुं अज्याःगु मखु खनी । खालि मौसमया हे जक दोष हँ । झ्वःलिक्क पिहाँवया । अन पिने दनाच्वंपिनिगु मुसुकाःगु ख्वालं आनन्दया सासः ल्हाकल । जिं छातिइ ल्हाःतया । आःतकं धुकधुक हे तिनि । ग्यायेम्वाःल आः, छुं जूगु मखु – जिं थःत थम्हं धया । 

डिपार्चर पाखेया लुखा चायेकातल । अज्याःगु तान्वःथाय् व निगू स्वंगु पंखाया फसं गन गाइ ? सुयात नी बिइ व छम्हूचा छम्हूचा फय् । लाकालुकु हे जुइ । चय्त जुयावःगु भुतुमालि बँय् लाःबलय् लाकालुकु जुयाः सुयातं मदुथें । थ्यनेसाथकि मनूत फोनय् व्यस्त जुल । लाःसा खबर वन जुइ धनगढीया प्लेन डाइभर्ट जूगु । लिसः बिउबिउं हैरान मनूत । जिं जिगु फोन हे मच्याका ।

चुलुगु टाइलया बँय् सियुम्ह बुँचा छम्ह । गःपः ल्ह्वनाः फुँइ यानाच्वन । ग्वाय् नं फुइँफुइँ च्वं । फुसा वा धाःथेंच्वं । का लप्पा नं संकल, खम्पा नं ल्ह्वन । कुस्ति ल्वाइम्हस्यां चुनौती बिउगुथेंच्वं । जिमिगु विवशतायात चुनौति । छम्ह सिकापतिंपाय्धिकःम्ह बुँइचां तकं हेपेयात, थ्व गज्याःगु जिमिगु अवस्था । वं वयागु ख्वाः स्वल, वं वयागु ख्वाःस्वल । दक्वं हिस्स । ध्यबा मदुगु खाताया चेक कयाहःपिंथें । 

पलख लिपा कोक छगः छगः सितकं वल । कथु नं प्यात, मन नं भचा थाहाँ वल । सुं मदुपिं हे ला मखु खनी जिपिं । जिमिगु नं पाः वइनि । आः धाःसा व बुँइचित नरथक्क हक्केमास्ति वल । गन वन थें मसिउ व ।

साडे दुइ बजे एअरपोर्टया लुखा चायेकल । जिमित लिहाँ वनेगु संकेत वल । दक्व घ्वारारारा प्लेनय् च्वंवना । फुक्कं मुसुमुुसु काः । दुनेंदुनें ला तं पिहाँ वः जुइ, तर सुयातं ब्वह बिइजिउगु मखु । दक्वसिया छघौत्या ई सितिं वन । मेपिने गन छु छु स्यन जुइ, छु छु पन जुइ । आः तं चायां नं लाःगु मखु । 

पौने तीनय् धनगढीइ थ्यन । पिने बन्जर जूसां एअरपोर्ट धाःसा नेपालगञ्जयागु स्वयाः बांलाः । जिमिगु सामान मवःतले पिया । भचा घारांघुरुं जुइगु ला नेपालय् सामान्य हे खँ जुल । 

जिमिगु गाडीया ड्राइभर राम दास चौधरी जिमित पियाच्वन पिने, थःगु गाडी ज्वनाः । सामान कायेथाय् भचा लाकालुकुया ज्या क्वचायेकाः जिपं वयागु गाडीइ च्वना । निभाः छाःसां फय् सिचुसेच्वं । लिपुलिपु खय् नकतिनि पिनातःगु वामा मछाः मछाः म्हुतुप्वाःतिनाः न्हिलाच्वन । नच्चापिं न्यासिचाःपिं मिस्तथें । धयाच्वन जुइ, भच्चा मगाः छिमित, अझ निघौ स्वघौ अन हे आकसय् फनफन चाःहिइकातःगु सा जिउगुनि । अथें अःपुइ ला जिमित नाप लाये?