राजेन मानन्धर
नेपाल धइगु बुद्ध जन्मेजूगु देय् खः धकाः हाहां झीगु सः सुइमखु, च्वच्वं कलमय् मसि फुइमखु । थज्याःगु पूण्यभूमि धयातःगु देसय् जन्मकाये दइगु धइगु हे नं तःधंगु खँ खः धकाः झीत सःसिउपिन्सं मचां निसें न्यंकातःगु दु । उलिमछिस्यां वःकः वःकः मछि धाइबलय् न्ह्यपुइ थ्व सिचुगु वाक्य थुकथं दुहाँ वनी कि मखु धायेगु ला म्वाःल छाय् थथे धालजुइ धइगु तकं ल्याखय् दइमखु ।
विदेशं वःपिं मनूतय्त नेपालय् दुतहे मकायेगु सरकारी नीति जुयाच्वंबलय् नं थी थी ज्याखँ ज्वनाः वःपिं विदेशी विद्वानतय्सं नेपालय् त्वाः त्वालय् बाहाःबहि व द्यःगः स्तुप दु धकाः बय्बय् यानाः विश्वन्यंक प्रचार याःगु नं सलंसः दँ दयेधुंकल । आः न्ह्याथे जूसां न्हापा अन च्वनीपिं धइपिं बौद्ध विद्वान, आचार्य वा भिक्षु–भिक्षुणीगणपिं हे खः । वसपोलपिं बुद्धधर्मय्या खँ जगतसंसारयात कनेत हे अनच्वनीपिं जुयाः न्हियान्हिथं पुलांपुलांगु साहित्य बौद्धग्रन्थया अध्ययन मयासे मगाः । बुद्धधर्म धयागु हे सयेकाःसिइकाः उकियात मननयानाः थःगु व थःगुयालिसें जगत संसारया उद्धार याइपिनिगु धर्म जूगुलिं अन थी थी थ्यासफू आदि ग्रन्थत मदइगु ला खँ हे मजुल । न्यनातयागु, थ्व स्वनिगःया विद्वानजनपिन्सं ब्वनीगु अर्थ कनीगु बौद्धग्रन्थ थौं विश्वया हे नांजाःगु पुस्तकालय व म्यूजियमया शोभा जुयाच्वंगु दु हँ, न्यनेमात्रं नं हे गर्वं छ्यं धस्वाः झीगु ।
मेखे नेपालय् थेरवाद लिहाँ वःगु हे नं ला चय्दँ पुलेधुंकल । थ्व इलय् थेरवाद लितहयेत सनाबिज्याःपिं भन्ते, गुरुमां व उपासक उपासिकापिन्सं छु जक मयाः जुइ । यानाःवंगु नं झीसं खनाच्वनागु दु । थ्व हे धर्म न्यनावँवं थौं नेपाः दुने जक १२४गू विहार दइगु धइगु म्हो मिहेनतं बनेजुइगु मखु ।
नेवाः बौद्धत, चाहे वज्रयानी लँपु लिनाच्वंपिं जुइमा चाहे थेरवादी लँपु लिनाच्वंपिं जुइमाः च्वज्याय् तसकं ल्हाः न्ह्याः । नेपालभाषा साहित्यया पुनर्जागरणया जग तःगु प्रज्ञापारमिता वा ललितविस्तर आदि सफू दक्वं हे बौद्ध साहित्यया भण्डार । मधासे मगाः सरकारं नेपालय् बौद्धत ८ प्रतिशत जक दु धकाः धाःसां, नेवाःत दुने बुद्धमार्गीत १५ प्रतिशत जक धाःसां उकियात झीथाय् दूगु बौद्ध संघसंस्थां सकारेयाःसां नेवाःतय्सं ति बौद्ध ग्रन्थ च्वयेगु ज्या सुनां नं यात खइमखु । सरकारलिसे ल्वानाः ख्यानाः नं, नेवाःतहे चुगलि लगे जुइकजुइकं नं नेवाःतय्सं थौं नेपाःयात बौद्ध साहित्यया अज्याःगु भण्डार दयेकाबिउगु दु, गुगु खनाः छम्ह अबौद्ध विद्वान नं झीप्रति नतमस्त मजुसेच्वनेफइमखु ।
मेखे आः बुद्ध धर्म धयागु नेवाःतय्गु वा सँय्तय्गु जक जुयामच्वन । आः ला सु खय्, सु बरमू, सु आदिबासी–जनजाति, दक्वं हे बुद्ध धर्मया अध्ययन यानाः थम्हंसिउगु कनाः च्वयाः नेपालय् बुद्धधर्मयात छगू अध्ययनया विषय दयेकाच्वंगु दु । उकिं ला बुद्धधर्मया विषययात कयाः गनं बौद्धिक गोष्ठी, सेसिनार वा छलफल जुलकि अन कार्यपत्र वा अनुसन्धान पत्र न्ह्यब्वइपिं नांया लिउने बौद्ध खनेदइगु स्वयाः मेगु खनेदइगु थर दुपिं न्ह्यःने लानाच्वनीगु । उमिसं च्वःगु सफू ब्वनाः झी बुद्ध धर्म सयेकेसिइके यायेमालाच्वंगु दु । थ्व नं छगू सकारात्मक पक्ष खः बुद्धधर्म धयागु सम्पूर्ण नेपालीतय्गु धर्म धकाः धयाच्वनापिं झीगु निंतिं ।
थज्याःगु बुद्ध जन्मेजूगु व बौद्ध विद्वानत दूगु देसय् बुद्धधर्मसम्बन्धी ग्वःगू सफू पिहाँ वयेधुंकल धकाः गुगु संस्थां धाइगु व मसिउ । तर नं अःपुक अनुमान यायेफु द्वलंद्वः दइ धकाः । नेवाः भाय् या बुद्धधर्मया सफू जक हे १३३५गू दु धकाः अनुसन्धान यानाबिज्याःगु हे नं झिंनिदँ दयेधुंकल । झिदँय् थ्यंमथ्यं प्यसःगू सफू पिदनी बुद्धधर्मया नेवाः भासं जक हे । मेखे नेवाःभासं च्वये मसःपिं नेवाःतय्सं, मेमेगु भासं च्वलकि यक्वस्यांं ब्वनी धकाः खय् व अंग्रेजी भासं नं नेवाःतय्सं च्वयाच्वंगु दु । लिसें गैरनेवाः बौद्धतय्सं नं महायानी सफूत उतिकं पिथनाच्वंगु दु । हानं थः बौद्ध हे मखुसां प्रतिष्ठा वा लाभया निंतिं नं बुद्धधर्मया सफू च्वयाजुइपिं आपालं नेपाःमिपिं दु । उपिं दक्वस्या सिर्जना वा अनुसन्धान धलय् चुइकल जुइमखु, इमां दायायंकल जुइमखु । अथेजुसेंलि अज्याःगु ज्ञानया भण्डार गनं ला लानाहे च्वंगु दइ ।
परियत्ति अध्ययन अध्यापन जूगु बासःदँ दुगु जुल । उकिया परियत्ति शिक्षां स्यल्लापिं जनशक्ति दँय् दसं उत्पादन नं ला जुयाच्वंगु दु जुइ, उलिमछि बुद्धधर्मय् नुगःक्वसाःपिं विद्वानपिनिगु कुतलं । उमिगु नं उकथंया अनुसन्धानात्मक लेख रचनात वयाच्वन जुइ । मेमेगु पत्रपत्रिकाय् इलय् ब्यलय् पिहाँवइगु बुद्धधर्म, बुद्धदर्शन व बुद्ध समाज सम्बन्धी लेखत ला द हे दत, उकियालिसें झीगु थःगु धायेगु बौद्ध पत्रपत्रिकात नं ला छगू दर्जन खात जुइ ।
अथे खयाः झी बौद्धत अध्ययन अध्यापन व ज्ञानया कालबिलया ज्याय् थुभनं न्ह्यज्याःसां लुइमखानाच्वंगु, मधासे मगानाच्वंगु खँ छु धाःसा झीगु बौद्ध ख्यलय् झीगु धायेगु चकंगु लुखा चाःगु अज्याःगु ज्ञानया भण्डार जुयाच्वंगु बुद्धया शिक्षा कायेगु छगू धकाः छगू तक नं व्यवस्थित सफूधुकू वा पुस्तकालय खनेमदु । निद्वःदँ पुलांगु झीगु बुद्धधर्मया न्ह्यानावयाच्वंगु व चय्न्यादँ पुलांगु थेरवाद पुनरुत्थानया झीगु इतिहासय् झीसं छिनावयागु पलाख्वाँय् ला ल्याःचाःतयेगु छगू सफूधुकू वा श्रोतकेन्द्र तकं दयमफयाच्वनीगु थः बुद्धया देसय् च्वनापिं धयाच्वनापिनिगु निंतिं हे नं बिडम्बना मखुला?
इलय् ब्यलय् सभा, सेमिनार व धर्मदेशना हे जूसां दक्वस्या म्हुतुइ व हे खँ जुइ झी नेपालय् बुद्धधर्म न्यनावनेमफयाच्वन, लिकुनाच्वन वा झं पाः जुयावनाच्वन । आः ला बुद्धया ज्ञान स्वयेत वा क्यनेत नं गनं यंकेगु थाय् मालाच्वंगु दु । वथाय् हे हानं त्रिभुवन विश्वविद्यालय व लुम्बिनी बौद्ध विद्यालययया हे जनशक्तिं थी थी विषयय् अध्ययन अनुसन्धान यायेखनाच्वंगु दु, यायेमालाच्वंगु दु । झी अथे दु थथेदु धकाः च्वयाजुइपिनिगु लागि अथे च्वयेत माःगु सामाग्रीया छगू व्यवस्थित सफूधुकू तकं मदइबलय् जिमि व दु थ्व दु धकाः इतिहासया खँ च्वयेगु थःगु हे निंतिं नं व्यंग्य मजुइ ला?
मदूगु हे नं ला खइमखु । उलि मछि बुद्धधर्मया सफू पिदनी, दक्व धयाथें धर्मदान जुयाः फुइ । गुलि गुलिस्यां श्रद्धां झूचायाः संग्रहालय दयेकातःगु दु । गनं विहारय् वनेबलय् गनं दराज छगुलिं बुद्धधर्मया ध्यबां न्यायेमदूगु सफूया संकलन खनाच्वनी । तर अन सुं नं न्ह्याःबलय् वा निश्चित इलय् हे वनेबलय् थःत धइगु सफू स्वयेगु क्यनेगु व्यवस्था धाःसा दयाच्वनीमखु । दूगु छगू निगू बौद्ध पुस्तकालयत नं थौंकन्हय् सकतां ज्या याइगु जुल, सफू ब्वंकेगु बाहेक ।
थज्याःबलय् थम्हं न्यनातयागु, मालाच्वनागु सफू मालामालां लुइकेमफइबलय् म्हगसय् म्हनी । झी नं छगू थज्याःगु बौद्ध सफूधुकू दइ, गन बुद्धधर्मया दक्व निकायया थी थी भासं च्वयातःगु न्हूगु पुलांगु सफू व्यवस्थित यानातःगु दइ, गन सुं विद्यार्थी ब्वं वनेदइ, न्ययाकयाहयेदइ । जिमि बौद्धतय् ज्या मनू पुज्यायेगु जक मखु, अध्ययन अनुसन्धान यायेगु नं खः धकाः मेपिं अबौद्धतय्त क्यने खनी, उमि नं छिमि बौद्धतय् छु दु खनी धकाः वालाः वालाः स्वयेखनी । झी सलंसः बौद्ध संघसंस्थात, द्वलंद्वः बौद्ध विद्वानत, वम्ह वम्ह मछि नेपाःया भिक्षु भिक्षुणीपिं थी थी देसय् वनाः बुद्धधर्म ब्वं वनाच्वनी, उमिसं नं स्वयावइ जुइ, उलिमछि अन्तर्राष्टिय दातात, अले झी छगू नं क्यनेबहगु पुस्तकालय मदइगु ला? थ्व ला सम्भव हे मजू ।
Published in Sandhya Times on March 1st, 2015
No comments:
Post a Comment