जिगु नुगलय् च्वंम्ह सत्य मोहन

राजेन मानन्धर

मनूत गुलि म्वाइ? म्वायेगु धइगु हे सिइत खःसां सिइगु धइगु सुयातं मयः । तर सु गबलय् सिइ धइगु सुनां मसिउ । गुम्हं लाइमखुत धकाः अस्पतालं लितछ्वयाहःम्ह दं दं धिसिलाक्क म्वानाच्वनी, गुलिं छुं म्वाःम्ह लुफिं जक हानाः नं मदयेयः । उकिंला मृत्यु धइगु छगू अज्याःगु निश्चिता गुगु गबलें निश्चित जुइमखु धाइगु । 

नेपालीत म्वाइगु धइगु हे अप्वलय् ७२दँ धाइ । उकिइ स्वचकं ला थ्व उमेर तक थ्यनी हे मखू, गुलिं कुपोषणं वनी, गुलिं, वासः याके मखनाः वनी, गुलिं भवितव्यय् लाइ । गुलिं गुलिं जक जंको यायेखनी, व उमेर तक थ्यन कि ला द्यःथें मानेयानातइ, अथवा धायेगु खःसा उकियात अपवादया रुपय् काइ । उकिसं सछिदँ थ्यनेगु धइगु ला च्यागूगु आश्चर्य हे धाःसां जिउ । झीगु देशय् आः सछिदँ पुलेधुंकूपिं शायद पतिंचाय् ल्याःखायेत हे जक दइ जुइ । उकिसं पूरा होस हवासय् ल्याय्म्हया जोश पिकयाः थी थी समाज सेवाय् तकं संलग्न जुयाः म्वानाच्वंपिं झन् गुलि दु जुइ? झी वाङमय शताब्दी पुरुष, संस्कृतिविद् व साहित्यकार डा. सत्यमोहन जोशी छम्ह अज्याःम्ह हे अपवाद जुयाः झी न्ह्यःने म्वानावन, गुम्ह १०३ दँया उमेरय् तकं यक्वसिया लागि प्रेरणा जुयावन । 

थौं आइतवार सुथय् वय्कः मन्त धइगु न्यनेमाःबलय् छझाःला निःशब्द, स्तब्ध अले सिमां कुतुंवःम्ह थें हे जुल । खतुं थ्व अथे अप्रत्याशित ला मखु, अज्याःगु आश्चर्यजनक उमेर, उकिसं तःहाकः हे मफयाच्वंम्ह अले सिकिस्त धकाः हे स्वन्हु न्ह्यःनिसें खबर वयाच्वंगु । झीसं सिउ झी सिइमानि धइगु, तर मदइगु धइगु सह याये थाकुइगु खनी । मदइगु धइगु मदइगु हे जुयाच्वन । 

थौं वय्कः मदयेधुंकाः वयेकःया बारे छुं छुं खँ च्वयेत मन वनाच्वन । थ्व लेखय् जिं वय्कःया जीवनी, योगदानया विविध पक्ष अले उकिया लिच्वः समाजय् गुकथं लात धकाः धयामच्वना । अज्याःगु खँ छपु चिकीहाकःगु लेखय् तये सम्भव मदु, अले जिकय् उलि यायेगु क्षमता नं मदु । अथेसां थन जिगु व्यक्तिगत स्वापूयात छुं भचा लुमंकेगु कुतः याये । 

सत्यमोहन जोशीया नां मचां निसें हे न्यनातयागु । गनं न्हापा न्हापा भासन याःगु वा उद्घाटन वा विमोचन याःगु नं खना जुइ । तर प्रत्यक्ष नापलानागु धाःसा नेपालभाषा स्नातकोत्तर ब्वनाच्वनाबलय् नेसं १११८पाखे । अबलय् लोक साहित्यया बारे न्यनेकने यायेत धकाः जिपिं दक्व विद्यार्थी वय्कःया छेँय् हे वना । व पवित्र थासय् न्हापांगु पलाः जिगु । नेपालभाषा, नेपालभाषा साहित्य व उकिइ लोक साहित्यया बारे गहन विश्लेषण यानाः जिमित कनादिल । जिपिं प्रभावित मजुइगु खँ हे मजुल । झीगु समाजय् थुलिमछि खँ सफू ब्वनेथें छगः आखः मद्वंक बिचाः हे मयासे फररर कनेफुम्ह मनू नं दु खनी, थथे मतिइ वःगु जितः । 

अनं लिपा जि पत्रकारिताया झ्वलय् कला संस्कृतिया बारे छुं च्वयेत वय्कःयाके वनाः न्यंवनेगु याना । वय्कलं मसिउगु धइगु छु्र मदु, न्ह्यागु खँ न्ह्याबलय् न्यंसां तत्काल हे विस्तृत व गहन ढंगं लिसः बियादिइगुलिं जितः जिगु च्वज्याय् यक्व ग्वाहालि जुल । वय्कःया हे प्रेरणां नेपाःया संस्कृतिपाखे च्वसा न्ह्याकेगुपाखे प्रेरणा जूवंगु खँ नं थन न्ह्यमथसे मगाः । 

सन् २०१२ पाखे डेनमार्क चाःहिलेगु अवसर लुत । अनया लुमन्तियात भ्वँतय् ल्ह्यल्ह्यं सफूया हे रुप काल । जितः  थुकियात प्रशासन यायेगु हौसला बियादिल लिबि च्वसा दबूया शाक्य सुरेनजुं । सफू “न्यामिसाया देसय्” विमोचन यायेत जिमिसं सत्यमोहनजुयात ल्यया । जिपिं निम्हं सफूया पाण्डुलिपिया फोटोकपि ज्वनाः वना । जि नकतिनि सफू च्वयास्वयाम्ह नच्चाम्ह च्वमियात छु पत्याः याइ धकाः च्वनां ला, धायेवं हे वयेगु बचं बियादिल । अले सफू ब्वनाः उकियाबारे छुं नवायेगु तकं आश्वासन बियादिल ।

जि छकलं सर्गतय् थ्यन । वय्कःया ल्हातिं जिगु सफूया विमोचन याकेखनाः जि धन्य जुल ।  धाथें वयेकलं प्यन्हु–न्यान्हुया दुने सफू ब्वनाः उकिया थी थी प्रसंगया चर्चा तकं वय्कलं यानादिल । जिं न्हापा नेवाः भासं राजनीतिक व सामाजिक विषयय् आलोचनात्मक लेख च्वयाच्वनागु जक ब्वनातःगुलिं जुइ, जिगु सफूयात तःधंगु उपलब्धिया रुपय् वय्कलं न्ह्यब्वयादिल । शायद व छम्ह न्हूम्ह च्वमियात हःपाःबिइगु वय्कःया तरिका जक नं खयेफु, तर जिं धाये वय्कलं उलि जितः ग्वाकादिउगुलिं हे जिगु च्वसा थ्व ख्यलय् न्ह्याना हे च्वन । 

व धुंकाः नं इलय् ब्यलय् नापलानाच्वना । छकःनिकः छेँय् वनेबलय् नं न्यनाच्वनी — ग्व छु च्वयाच्वना, गबलय् पिदनी? उलि हे जक ला? मेगु सफू पिहाँ वइमखु ला? जिं सफू प्रकाशनया आर्थिक समस्यायात कुले, वय्कलं ध्वाथुइकादी — नेपालभाषां च्वइपिनिगु थ्व मंकाः समस्या, अथे नं पिथनाच्वनी, समस्या धकाः च्वनाच्वंसा सुनां नं सफू धइगु हे पिथनीमखु का झीगु भासं । वय्कःया माया, स्नेह, तं व घुरकि, थ्व दक्वं जितः वासः खः । उकिं हे जितः म्वाकातल । 

वय्कलं जि अंग्रेजी च्वइम्ह धकाः जितः अतिकं मतिना यानादी । वय्कःया पुलांगु आग्रह व हे — नेपालभाषा साहित्य तसकं च्वन्ह्याःसां थुकिया अनुवाद अंग्रेजी भासं जुयामच्वंगुलिं थुकिया अन्तर्राष्ट्रियकरण मजुयाच्वन, दक्वस्यां मिलेचलेजुयाः अनुवाद यायेमाल । अले वय्कलं अस्कर सिरपाः काःपिनिगु दसु न्ह्यब्वयाः झीगु साहित्ययात नं अंग्रेजीयात अनुवाद यायेमाल वा याकेमाल धकाः जोड बियादी । अथे हे थी थी देसं पिदंगु अंग्रेजी सफू अले अंग्रेजीयात थःथःगु मांभासं अनुवाद यानाः समाजयात लाभान्वित याःगु तःगु हे प्रसंग नं न्ह्यब्वयादी । छकः नोबेल पुरस्कार काःम्ह चीनिया लेखकया अंग्रेजी अनुवाद सफूयात नेवाःभासं हिइकि धकाः छगू सफू नं जितः ज्वंकादीगु । जिं कुतः यानागु नं खः, तर जिं व ज्या पुवंकेमफुत । 

व ई धइगु प्रो माणिकलाल श्रेष्ठया थी थी विषयया बिचाःयात अडियो आरकाइभ देकेगु ज्याय् च्वमि शाक्य सुरेनजु व जि तक्यनाच्वंगु ई । थन थाय् हे व थें हे महत्वपूर्ण व्यक्तित्व सत्यमोहन जोशीयागु खँ नं आरकाइभ दयेकेमा धइगु सुझाव वल । खँ पाय्छि खः, यायेमाःगु हे खः । जिमिसं भिजुवल हे दयेकेगु मतिइ तया । तर वय्कः अन तक वनाः प्रस्ताव तयेगु गथे यानाः? मञ्चय् दना घौछि धयाथें खँ कनेत थाकु मचाइम्ह क्यामरा खनकि मछाली धइगु जिमिसं अनुमान याना । अथेसां प्रस्ताव ज्वनाः वना । न्हापा ला मछिं तायेकादिल, लिपा सहमत जुयादिल । व नं थःगु जीवनीया बारे नवायेमखु, बरु थम्हं सिउगु ताःगु खँ कने धकाः ।

सुरेनदाइया प्रयासं धायेमाः, वय्कःयात तयार याना । जिपिं निम्हस्यां जानाः हे विषय क्वःछिना, अले उकियात संस्थागत रुप बिया, डा. पुष्पराज राजकर्णिकारया नेतृत्वय् छगू पुचः दयेकाः । आः मतिइ वइ, छगू ऐतिहासिक ज्या जूगु दु सकसिया मंकाः कुतलं । मेमेगु नं वय्कः पाखें कायेमाःगु यक्व दु जुइ, तर महासागरया छफुति लःथें १० घौ तःहाकःगु वय्कःया भिजुवल आरकाइभ तयार जुल । 

तर जीवनया अन्तय्, अथे धइगु खुला ति न्ह्यः, वय्कलं जिगु बारे नकारात्मक धारणा दयेकादिल खनी । सुनां मसिउ, जिगु व्यक्तिगत जीवनया निर्णययात कयाः वय्कःया न्हाय्पं जायेकः वन जुइ, जिं अथे यायेमजिउगु धकाः मतिइ तयादिल धइगु न्यना । खतुं अथे धकाः जितः कंम्हस्यां ं नं थम्हं सिउगु सत्य कना ला दिल, तर जिं अततिकं हनाबना तयातयाम्ह मनू जि खनाः नुगलय् स्याकूगु जितः सह्य मजुल । जि थः हे स्वयम् वनाः स्पष्टिकरण बिइगु मतिइ तया, तर गबलें जि मलाः, गबलें वय्कः म्हंमफु जुयाः उलि जिं याये मखन । थनथाय् धाःसा जिगु नुगः हिइसे हे च्वनाच्वनीगु जुल । वय्कःया सुगति कामना यानाच्वना ।

लहना वाःपौ  2022 10 16

https://www.lahananews.com/node/13088