राजेन मानन्धर
नेपाःया थीथी थासय् स्वनातःगु द्वलंद्वः बौद्ध संस्थातय् दथुइ धर्मोदय सभाया थःगु हे बिस्कं नां, इतिहास व गौरव दु । नेपालय् बुद्धधर्मयात अबलय्या शासकतय्सं सह मयाःबलय् धर्मोदय सभाया स्थापना, अले उकिं याःगु ज्या थौं तकं ल्वःमंके फइगु अवस्था मदुनि । छाय्कि थुकिया ऐतिहासिक भूमिकाया कारणं हे नेपालय् आः बुद्ध धर्म थथे न्ह्याना वनाच्वंगु धाःसां पाइमखु ।
नेपालय् थेरवाद, महायान (हिमाली) व वज्रयान (स्वनिगःया) स्वताजि बुद्धधर्मया हे अस्तित्व दुगु खँयात लुमंकाः स्वंगू कथंया धर्मयात नं थःथःगु ख्यलय् विकास, संरक्षण व सम्बद्र्धन अले प्रचारप्रसार यायेत दयेकातःगु धकाः धयातःगु धर्मोदय सभां थःगु स्थापनाया ७२दँ दुने तःगू हे दूरगामी प्रभाव लाकीगु ज्या यानावयाच्वंगु दक्वस्यां खनाच्वंगु दु ।
उकी मध्ये आःया प्रसंग धइगु नेपाल सरकारं झिदँय् छकः याइगु जनगणनाय् बौद्धतय्गु सही गणना याकेगु निंतिं पलाः न्ह्याकेगु खः ।
झी दक्वस्यां धयावयाच्वना बुद्ध नेपालय् बूगु धकाः । व ल्याखं ला नेपालय् च्वंपिं दक्व हे बुद्धवंशया जुइमाःगु खः, बुद्धधर्म जक सयां मगाः दक्वं दक्वं हे बुद्ध दर्शनय् पारंगत जुइमाःगु खः ।
झी दक्वस्यां धयावयाच्वना बुद्ध नेपालय् बूगु धकाः । व ल्याखं ला नेपालय् च्वंपिं दक्व हे बुद्धवंशया जुइमाःगु खः, बुद्धधर्म जक सयां मगाः दक्वं दक्वं हे बुद्ध दर्शनय् पारंगत जुइमाःगु खः ।
तर अथे जुइफयाच्वंगु मदु । सरकारी तथ्यांकय् नेपालय् बौद्धत धयापिं ९ प्रतिशत जक दु धकाः क्यनातःगु दु । खइ ला ? थ्व झी दक्वसित बिचाः याकीगु न्ह्यसः खः । लिसः बिइत हिसाब यानाच्वने म्वाः । नेपालय् थःत हिन्दु धाइपिं संविधानय् खसआर्य धायेकातःपिं हे जक धाःसां जिउ । उमित थःत हिन्दु धायेगु स्वतन्त्रता दु ।
तर थःत प्यंगू वर्णय् लाके मखंपिं मनूत गथे वर्ण–व्यवस्थाया आधारय् दयेकातःगु धर्मया हिस्सा जुइ ? उपिं ला हिन्दु हे जूसां आगन्तुक हिन्दु जक जुइ, सम्मेलनय् पर्यवेक्षक जुइथें जक । अले अज्याःपिं धाथेंयापिं वंशजकथं हिन्दुत थन गुलि दु ले धकाः स्वःसा ४० प्रतिशतया जःखः जक खनेदइ ।
धर्मनिरपेक्षतायात कयाः सुनांनं राजनीति यायेगु उचित मखु, थौं नेपाःया हरेक धर्म उतिकं
समान जुइगु धर्मनिरपेक्षता हे जक नेपाःया धाथेंगु पहिचान जुइ
उलि जक मखु, थन च्वंपिं ब्राम्हण, क्षेत्री, वैश्य व शुद्र धयातःपिं बाहेक गुलि नं आदिबासी जनजातित दक्व बुद्ध धर्मलिसे सतीपिं खः धकाः अध्ययनं क्यं । उकी दुने विशेष यानाः शेर्पा, ह्योल्मो, तामाङ, गुरुङ, मगः, राइ, लिम्बु आदिपिनि नं थःथःगु परम्परा कथं यानावयाच्वंगु पूजाआजा बाहेक बुद्ध धर्मपाखें उमिगु दर्शन व संस्कृति प्रभावित दु धकाः अध्ययन अनुसन्धानं क्यनाच्वंगु दु ।
उकिसनं आः ला मगःत, सुदूर पश्चिमया खसत व थारुत तकं थः पूर्खा बुद्धधर्मावलम्बी जूगुलिं आः उपिं नं बुलुहुं बुद्धधर्मपाखे लिहां वयाच्वंगु दु धकाः अन हे समुदायया नेतृत्वं धयाहःगु दु । थज्याःगु इलय् नेपाःया सरकारं झिदँय् छकः याइगु जनगणनाय् बौद्धत गथे जुयाः झिम्हय् छम्ह हे मदइगु धइगु न्ह्यसः झीगु न्ह्यपुइ वइगु स्वाभाविक खः ।
नेपाः म्हसिउम्ह छम्ह सामान्य मनुखं नं धायेफु थ्व पाय्छि तथ्यांक मखु धकाः । तर नं राज्यया संयन्त्र, अन च्वंपिं मनूतय्गु नियत अले भचाभचा बौद्धतय्गु हे कमजोरीं यानाः नेपालय् बौद्ध धइपिं ९ प्रतिशत जक दु धइगु सन्देश विश्वय् न्यनावनाच्वंगु दु । पञ्चायत काल ला बौद्धतय्सं जिपिं दु धइगु सः तये तकं थाकुयाच्वंगु ई जुयाच्वंगु खः ।
पोखराया अन्तु डाँडाय् दयेकाच्वंगु विश्वशान्ति स्तुप सैनिकत वनाः थुनाबिउबलय्या छगू दसु हे थ्व खँ थुइकेत गाः । कमसेकम पञ्चायत क्वःदलेधुंकाः बुलुहुं नेपाःया बौद्धत थःगु धार्मिक पहिचान ल्यंकेत सबल जुयावल ।नेपालय् प्रजातन्त्रया पुनर्वहाली लिपा २०४७या संविधान च्वयेत्यंगु इलय् नेपालयात हिन्दुराष्ट्र धयातःगु थासय् धर्मनिरपेक्ष घोषणा याकेमाःगु आवश्यकता महसुस यानाः राजधानीइ लाखौं मनूत कुहां वयाः बृहद् बौद्ध ¥यालीया आयोजना यात ।
उलिमछि जुइकाः नं नेपाःयात हिन्दु हे धकाः च्वकाबिल । निक्वःगु जन–आन्दोलन २०६२–२०६३ लिपा वःगु संविधानय् नेपाःयात धर्मनिरपेक्ष धयातःसां हिन्दुतय्गु सनातन धर्मया रक्षा धाःसा राज्यं याइ धयातःगु दु । अज्याःगु इलय् आः नं नेपाःया बौद्धत सचेत जुयाः कमसेकम जनगणनाय् बौद्धतय्गु सही तथ्यांक पितवइगु वातावरण दयेके मानिगु खँ धयाच्वनेम्वाः ।
थ्व गलत तथ्यांकयात सच्चेयायेत धर्मोदय सभा न्हापांनिसें योजना हे दयेकाः न्ह्यज्यां वयाच्वंगु खः । थ्व ज्याया औचित्य थौं नं उलि हे दनि । थ्व हे झ्वलय् धर्मोदय सभां वि.सं. २०७५ चैत्र २३ व २४ गते लमजुङय् १२ क्वःगु राष्ट्रिय बौद्ध सम्मेलन याःगु जुल । थुकिया मू ज्या धइगु छगू वृहत गोष्ठी यायेगु खः — नेपालया जनगणना वि.सं. २०७८य् बौद्धतय्गु सरोकार व भूमिका धइगु विषयय् ।
सम्मेलनया उलेज्या यासें गण्डकी प्रदेशया मुख्यमन्त्री पृथ्वी सुब्बा गुरुङं नेपालय् आः नं धर्मनिरपेक्षतायात कयाः सुनांनं राजनीति यायेगु उचित मखु धासें थौं नेपाःया हरेक धर्म उतिकं समान जुइगु धर्मनिरपेक्षता हे जक नेपाःया धाथेंगु पहिचान जुइगु खँ कनादिल । उगु हे ज्याझ्वलय् धर्मोदय पुरस्कारं प्रा.डा. बज्रराज शाक्ययात पुरस्कृत यात ।
अले लक्ष्मीदेवी मानन्धर स्मृति पुरस्कारं बेसीसहरया रणबहादुर गुरुङ व भोटेओडारया क्याप्टेन खरजङ गुरुङयात पुरस्कृत यात । अथे हे स्वम्ह जेष्ठ नागरिकपिं —क्व्होलासोँगर गाउँपालिका २ तोल्जोङया १०० दँ दुम्ह निमा लामा ह्योल्मो, बेसीशहर नगरपालिका ६ या ९६ दँ दुम्ह सन्तबहादुर गुरुङ व दोर्दी गाउँपालिका ५ पाचोकया सुकपाल गुरुङ — यात सम्मान यात ।
गोष्ठी ज्याझ्वलय् समाजशास्त्री डा. कृष्ण भट्टचनं वि सं २०७८या नेपाःया राष्ट्रिय जनगणनाय् बौद्धतय्गु सरोकार व भूमिका नांगु कार्यपत्र प्रस्तुत यानादीगु खः । उकी वय्कलं १९५२निसें २०११तकया बौद्ध जनसंख्याया विस्तृत तथ्यांक न्ह्यब्वयाः सरकारं नेपालय् हिन्दूत जक दु धइगु खँ प्रमाणित यायेत बौद्धतय्गु ल्याः म्हो क्यनाः मिथ्यांक जक बियाच्वंगु द्वपं बियादिल ।
अथे जूगुलिं २०२१या जनगणनाय् थःगु धर्म बौद्ध छाय् च्वयेगु, झी बौद्ध खः धायेत थाकुयाच्वंगु भ्रमपूर्ण खँया सम्बन्धय्, सन् २०२१या जनगणनाय् धर्मया महलय् बौद्ध च्वकेत छु यायेमाली धइगु खँय् विस्तृत ब्याख्या यानादिल । वय्कलं बौद्धतय्गु जनसंख्या सन् १९८१य् ५.३२ प्रतिशत व सन् २००१य् १०.७४ प्रतिशत क्यनातःगु अले सन् २०११य् ९.०४ प्रतिशत क्यनातःगु नं उल्लेख यानादिल ।
वय्कःया कथं गुलिखे आदिवासीतय्सं थःगु धर्म, गथेकि राई, लिम्बुतय्सं किरात धर्म, तमुतय्सं बोन, प्रकृति पूजक जूगुलिं व हे मच्वसे छाय् बौद्ध धर्म मच्वयेगु धइगु सम्बन्धय् डा. हर्क गुरुङं धयादिउथें व थःगु पहिचान जूगुलिं व हे च्वःसा पाय्छि जुइगु अले जनगणनाया राजनीति व नश्लीय व जातीय भेदभाव विरुद्ध ल्वायेत संख्याया महत्व दइगु जूगुलिं व बौद्ध धर्म समानताय् आधारित विश्वव्यापी पहिचान दुगु धर्म जूगुलिं बौद्ध च्वःसां जिउगु खँ नं उल्लेख यानादिल ।
वय्कःया बिचाः कथं सन् २०११या जनगणनाया सम्बन्धय् धर्मोदय सभा, युवा बौद्ध समूह लगायत बौद्ध धर्माबलम्बी व आदिवासीतय्गु संघसंस्थातय्सं यक्व न्ह्यवंनिसें निरन्तर रुपं जनगणनाय् बौद्ध धर्म च्वकेगु व छेँछेँय् वनेगु अभियान उगु सहयोग समितिलिसे सहकार्य यानाः इलय् शुरु यायेमाः अले प्रत्येक छेँया परिवारया दक्व सदस्ययात स्वयम्सेवक अभियानकर्तातय्सं नापलानाः बौद्ध धर्मय् चिं तयेत व मेमेगु भ्रम चिइकेत सत्य तथ्य जानकारी बियाः पूर्णरुपं सचेत यायेमाः ।
उगु कार्यपत्रय् आचार्य कर्मा सिन्चेनं व प्रा डा वज्रराज शाक्यं टिप्पणी यानादिल । वयां लिपा २४ गते आइतबाःया ज्याझ्वलय् उपाध्यक्ष इन्द्रबहादुर गुरुङ, तमु ह्युल छोंज धिंया अध्यक्ष रेशम गुरुङ, नेपाल आदिबासी जनजाति महासंघया अध्यक्ष जगत बराम, नेपाल तामाङ घेदुङया बाबु घिसिङ, मगर बौद्ध सेवा समितिया अध्यक्ष देउबहादुर राना, ओबिसी महासंघया प्रवक्ता वीरबहादुर महतो, थारु कल्याण समितिया लाहुराम चौधरी लगायतया वक्तातय्सं न्ह्यकुन्हु प्रस्तुत जूगु कार्यपत्रय् आधारित जुयाः नेपाःया जनगणनाय् बौद्धतय्त गुकथं प्रस्तुत यानातःगु धइगु खँय् थःगु बिचाः प्वंकादिल ।
वय्कःपिंसं नेपालय् बुद्धया जन्म जुयाः नं बौद्धतय्गु तथ्यांक तक नं सरकारं पितबिइ थाकुयाच्वंगुलिइ विरोध नं प्वंकादिल । आइतबार हे उगु कार्यपत्रयात कयाः दक्व सहभागीत स्वंगू पुचः जुयाः उकी थःथःगु बिचाः तयाः पुचः मुँज्या च्वन अले अन्तय् दक्व पुचःया पाखें वःगु खँयात प्रस्तुत यायेगु ज्या नं जुल ।
वयां लिपा नेकपा गण्डकी प्रदेशया प्रमुख सचेतक मायानाथ अधिकारी, प्रदेश सांसद धनञ्जय दवाडी, पूर्वसांसद जमीन्द्रमान घले, पूर्वराज्यमन्त्री रामबहादुर गुरुङ, बेंसीसहर नगरपालिका प्रमुख गुमानसिंह अर्याल, सहायक प्रमुख जिल्ला अधिकारी काजीमान सुनार, धर्मोदय सभाया केन्द्रिय महासचिव सागरमान बज्राचार्य, खाङसेर रिम्पोछेलगायत दक्वस्यां नेपाःया थी थी धर्मया थःथःगु विशेषता दुगु अले उकी बुद्ध धर्मया थःगु हे स्थान दुगु खँ कनादिल ।
दक्वस्यां नेपालय् बुद्धधर्मं हे जक म्हसीका बिइगु धासें उकियात ल्यंकातयेगु लिसें जनगणनाय् नेपाःया विविध पक्षया सही चित्रण जुइमाःगु खँ कनादिल । अन्तय् अन उगु गोष्ठीया सार, टिप्पणी व सहभागीतय्गु विचारया मर्म कःघानातःगु लमजुङ घोषणापत्र तयार जुल, गुकियात धर्मोदय सभाया केन्द्रीय उपाध्यक्ष व घोषणापत्र तयारी समितिया संयोजक पद्मज्योतिं न्ह्यब्वयादिल ।
घोषणापत्रय् थथे धयातःगु दु —“नेपाःया सरकारी तथ्यांकय् बौद्धतय्गु जनसंख्या वास्तविकता स्वयां तसकं म्हो क्यनातःगु दु । थथे जुइगुली जनगणना यायेगु प्रविधि व प्रक्रियाय् कमजोरी दु धाःसा बौद्ध समुदायय् नं चेतनाया अभाव खनेदत । बौद्धतय्गु संख्या यथार्थ स्वयां कयौं गुणा खनेदतकि सरकारया नीति व कार्य योजना दयेकेगु ज्याय् लिच्वः लाइगुया लिसें राजनीतिक सामाजिक क्षेत्रय् गलत अर्थ तयेगु कुतः जुयाच्वंगु खनेदु ।”
जनगणनाया राजनीति व नश्लीय व जातीय भेदभाव विरुद्ध ल्वायेत संख्याया महत्व दइगु जूगुलिं व बौद्ध धर्म समानताय् आधारित विश्वव्यापी पहिचान दुगु धर्म जूगुलिं बौद्ध च्वःसां जिउ
अथे हे थुकी थ्व सम्मेलन दक्व जाति, संस्कृति धर्मयात थःथःगु पहिचानयालिसें थहां वयेकेबिउसा झीगु देय् बल्लाः, बांलाः व शान्त जुइ धइगु विश्वास यासें थ्व सम्मेलनय् ब्वति काःगु संघसंस्थात छपँ जुयाः आः वइगु जनगणनाया लागि धर्मोदय सभाया तत्वावधानय् दक्व बौद्ध व आदिवासी जनजातितय्गु सत्य तथ्य व पहिचान क्यनेगु अभियान न्ह्याकेत छगू समन्वय समिति गठन यायेगु नीति तय याइ धयातःगु दु ।
अथे हे घोषणापत्रया न्हापांगु बुँदय् धयातःगु दु – “बुद्ध धर्म धायेगु हे बौद्धशिक्षा खः । मनूत थःगु जीवनय् दुःखं मुक्त जुइत व सुखपूर्वक जीवन हनेत बुद्धं बियाबिज्याःगु शील, समाधि व प्रज्ञाया शिक्षायात नेपालीतय्त अःपुक उपलब्ध यायेत बौद्ध संघसंस्थात प्रमुख शहरय् जक मखु गां, पहाड, तराई मधेश दक्व थासय् न्ह्यज्यायेमाःगु व नेपाल सरकारं नं उकियात ल्वयेक शिक्षा नीति व कार्य योजना दयेकेमाःगु खनेदु ।”
उगु घोषणापत्रं लुम्बिनीयात विश्व शान्तिया मुहान धकाः घोषणा नं जुइधुंकूगु परिप्रेक्षय् नेपालयात अन्तराष्ट्रियस्तरया बौद्धशिक्षा व अनुसन्धान केन्द्रया रूपय् विकास यायेत नं माग याःगु दु ।
उकिया लिसें ‘संविधानसभां पारित यानाः जारी यानातःगु नेपालया संविधानया प्रस्तावनाय् नेपाःयात बहुजातीय, बहुभाषीक, बहुधार्मिक, बहुसांस्कृतिक तथा भौगोलिक विविधतायुक्त विशेषतायात आत्मसात यानाः विविधतायुक्त एकता, सामाजिक सांस्कृतिक ऐक्यबद्धता, सहिष्णुता व सद्भावयात संरक्षण अले प्रबद्र्धन यायेत संकल्प यानातःगुलिइ नेपाःया समस्त बौद्ध तथा जनजाति समुदायं गौरव अनुभू ति याःगु दु धकाः नं धयातःगु दु ।
अले अथे हे उगु घोषणापत्रय् नेपालय् थथे ऐतिहासिक संविधान जारी जुइधुंकाः नं संविधानय् न्ह्यथनातःगु मान्यता व मर्मया अःखः सुयातं छगू धर्म व संस्कृतिइ यक्व संलग्नता क्यनेगु वा धार्मिक निस्पक्षताय् छुं शंका पिज्वजइगु गुगुं ज्या मजुइमा धकाः विशेष सतर्कता क्यनेत नं अपिल यानातःगु दु ।
थुकथं यक्व लिपा नेपाःया बौद्धत छगू बौद्ध संस्थाया हे आयोजनाय् गोलबन्द जुयाः थःपिनिगु समस्याया बारे चिउताः प्वंकेत व सहकार्य यायेत तयार जुयाः न्ह्यःने वःगु दु । थुगु ज्याझ्वः धर्मोदय सभा बेंसीसहर व भोटेओडारया स्थानीय व्यवस्थापनय् आयोजना जूगु खः ।
मेमेगु बौद्धतय्गु ज्याझ्वः थें थन नं सांस्कृतिक ¥याली हे दकलय् आकर्षक खनेदत ।
मेमेगु बौद्धतय्गु ज्याझ्वः थें थन नं सांस्कृतिक ¥याली हे दकलय् आकर्षक खनेदत ।
स्वनिगलं निसें वंपिं नेवाःतय् लिसें गुरुङ, मगः, तामाङ, ह्योल्मो, चेपाङ व मेमेगु समुदायया बौद्धत थःथःगु मौलिक वसःया लिसें बाजं इत्यादि ज्वनाः जुलुसय् वल । मनाङे चौतारानिसें न्ह्याःगु उगु जुलुसय् वा वःगु इलय् हे नं उमिसं बेंसीसहरया बजारय् थःगु म्हसीका बियाः अन च्वंपिं स्थानीय मनूतय्त छगू कथं उत्साहित यात ।
उकिया लिसें शनिबाःकुन्हु बेंसीसहरय् च्वंगु छगू गुम्बाय् अनया अवतारी लामां वाङ (अभिषेक) बियाबिज्यात । अले ज्याझ्वः क्वचायेकाः अन सहभागी दक्वं ल्हातिइ सीमत ज्वनाः शान्ति पदयात्राय् नं सहभागी जुल । समग्रय् लमजुङ सम्मेलनं झीत छगू जिम्मेवारी बियाहःगु दु । थःत बौद्ध धायेकेयःपिंसं आः भ्वँतय् नं थःगु धार्मिक पहिचान बौद्ध हे खः धकाः नवाकेमाःगु दु ।
हरेक बौद्धं थःत अथे औपचारिक तथ्यांकय् बौद्धतय्गु धलखय् दुथ्याकेफत धाःसा नेपाःया समग्र धार्मिक मानचित्रय् बौद्धतय्गु सही आंकलन जुइ । नेपाः छगू धर्मया जक पेवा मखु धइगु खनेदइ । उकिया लिसें बुद्ध बूगु नेपालय् बौद्धत अल्पमतय् लाः धकाः गुगु हिनभावना बौद्धतय्सं कायेमाःगु अवस्था वयाच्वंगु खः, उकिया नं अन्त्य जुइ ।
थुलि जुल धाःसा छखे राज्यं बौद्धतय्गु निंतिं माःछि अनुपात स्वयाः बजेट न्ह्यचिकेमालीगु अवस्था दु धाःसा मेखे नेपाःया राजनीतिइ आः तक खनेदयाच्वंगु छगू जक धर्मया बर्चस्व नं म्हो जुइ । तर थथे धइगु सुनां नं इच्छा यायेवं, सुनांनं थथे जुइमाल धकाः भासन यायेवं पुवनीगु मखु । उकिया लागि हरेक बौद्ध आः खनि त्यानु मचासे न्ह्यज्यायेमाल ।
छखे आःया धर्मोदया सभा इतिहासय् च्वंगु थज्याःगु मखु, दुनेया खिचलो तापाक्क थ्यंक तायेदयाच्वनी, मेखे स्वनिगः पिने धर्मोदय सभाया उपस्थिति उलि उत्साहजनक मदु । अज्याःगु अवस्थाय् म्हुतुं धयाथे न्ह्यज्याये अःपु मजू । अले सम्मेलन ज्वःछि सहलह जूथाय् व थःगु खँ तयेथाय् मच्वंसे न्ह्यइपुकेत जक स्वनिगलं वंपिं सहभागीतय्सं नं आः रमझम जक यानां आः वइगु जनगणनाय् सही तथ्यांक वइमखु धकाः वाःचायेकेमाल ।
निदँ अथक परिश्रम यात धाःसा थः गुगु गुगु संस्थाय् आबद्ध जुयाच्वनागु खः, उगु उगु संस्थाया महत्व जनतां थुइ, आः बौद्धत धइपिं खालि दान धर्म जक यानाः पुण्य संचय जक याइपिं मखु, देशकाल कथं थःगु अस्तित्वया लागि सनीपिं नं खः धकाः इतिहासय् प्रमाणित नं जुइ ।
तसापौ ११३९ चौलागा १४ (२०७६ वैशाख २० शुक्रवाः) 190503
No comments:
Post a Comment