Bodhi TV : Buddhist Personality (05) : Dr Kesari Laxmi Manandhar (new)

बोधगयामा त्रिपिटक पाठ : एक संस्मरण 190124

 

राजेन मानन्धर

केही महिना अगाडि लुम्बिनीमा त्रिपिटक पाठ हुँदा प्रत्यक्ष्य सहभागी हुन सकिन । त्यस पुण्यकार्यमा आफुलाई त्यहाँ पुर्याउन नसकेकोले कतै बिझेको जस्तो अनुभव भइरहेको थियो । पछि डिसेम्बरमा दश दिनसम्म भारतको बोधगयामा यस्तै महत्वपूर्ण समारोह हुँदैछ भन्ने जानकारी पाएपछि त्यहाँ जसरी भएपनि जानपाए हुन्थ्यो भन्ने भइरहेको थियो ।
सच्चा मनले चाह्यो भने पुग्दोरहेछ । बोधी टिभीको टीमसँगै श्रद्धेय भिक्षु मैत्री तथा धुन्दुपदिदीसँगै बोधगयामा भइरहेको १४औं अन्तर्राष्ट्रिय त्रिपिटक पाठको अन्तिम दुईदिनको लागि भएपनि सहभागी हुने अवसर मिल्यो । २०१८को डिसेम्बर १०का दिन बिहान सबेरै लुम्बिनीबाट बोधगया जान हामी तयार भयौं ।

भगवान बुद्ध आफैले भन्नु भएको थियो — उहाँ जन्मनुभएको लुम्बिनी, बोधिज्ञान लाभ गर्नुभएको बोधिगया, धर्मचक्र प्रवर्तन गर्नुभएको सारनाथ तथा महापरिनिर्वाण प्राप्त गर्नुभएको कुशिनगरमा गएमा धर्म संवेदना बढ्छ । यसरी धर्म चीरस्थायी हुन्छ भनेर । यस अर्थमा पनि लुम्बिनी जतिकै महत्वपूर्ण छ भारतस्थित बोधगया ।
बुद्ध नेपालमा जन्मेको भनेर त हामी गर्व गर्छौं तर एक छिन सोचौं के उहाँले बोधिज्ञान नपाउनुभएको भए हामीले गर्व गर्ने थियौं होला? यस अर्थमा बुद्ध जन्मस्थल लुम्बिनी जस्तै उहाँले बोधिज्ञान पाएको स्थल बोधिगया पनि त त्यतिकै पवित्र र महत्वपूर्ण भयो नि । हैन र?

लुम्बिनीबाट करिब ५०० किलोमिटर दक्षिण पूर्वमा अवस्थित बोधियगा भागरतको विहार राज्यस्थित पटना भन्दा ११५ किलोमिटर नजिकै अवस्थित छ । कुनैबेला यसलाई उरुबेला, सम्बोधी अथवा वज्रासन आदि नामबाट पनि सम्बोधन गरिन्थ्यो । यसको छेवैमा निरन्जना नामक नदी बहन्छ, जसको पनि बुद्धको जीवनमा आफ्नै स्थान छ ।
यहाँ स्थित महाबोधी मन्दिर तथा त्यसको छेवैमा रहेको बोधिवृक्ष यहाँका प्रमुख आकर्षण हुन् । यसको दर्शन गर्न हरेक वर्ष नेपाललगायत विभिन्न देशबाट हजारौंको संख्यामा भ्रमण गर्न जाने गर्दछन् । शिखर शैलीमा निर्मित महाबोधी मन्दिरभित्र भवगान बुद्धको भूमिस्पर्श पद्मासनमा बसेको सुन्दर मूर्ति छ । यो मुर्ति नै यस भव्य मन्दिरको केन्द्रविन्दु हो ।
बिहान झिसमिसेमै हिँडेका हामी बोधगया मन्दिरको नजिगकै रहेको बोधगया रेजेन्सी होटलमा पुुग्दा रात परिसकेको थियो ।
०००

डिसेम्बर ११को बिहान निकै चिसो थियो । तर हामीलाई मन्दिर परिसरमा पुिग्न हतार भैसकेको थियो ।

बिहानी तरखर मिलाएर महाबोधी मन्दिरमा प्रवेश गर्यौं । मन्दिरमा सुरक्षा व्यवस्था कडा छ । विशेष गरी सन् २०१३को जुलाइ ७ का दिन लहरै १० वटा बम विष्फोट गराइए पछि यहाँको सुरक्षा कडा बनाइएको हो । निश्चित शुल्क तिरेर क्यमेरा लैजान सकिन्छ भने मोबाइल फोन जस्ता सामाग्री निषेधित नै छ । तर यहाँ प्रवेश गर्न भने विदेशीले समेत पनि कतै कुनै शुल्क तिुर्न पर्दैन ।
अन्य बौद्ध मन्दिरहरु भन्दा अलग यो मन्दिर शिखर शैलीमा बनाइएको छ । करिब ५५ मिटर अथवा १८० फिट अग्लो यो मन्दिर यसको कलात्मक शिखर, भित्तामा बनाइएका डिजाइनहरुका कारण उल्लेखनीय छ । साथै मन्दिरको चार कुनामा चारैवटा ससाना शिखरहरु बनाइएका छन्, जसले यसको सुन्दरता बढाउन मद्दत गरेको छ । तल्लो छतमा विभिन्न समयामा बनेका चैत्यहरु लहरै राखिएका छन् भने तथा बाहिरी डिजाइनका खोपीहरुमा पनि बुद्ध एवं बौद्ध मूर्तिहरुलाई सजाएर राखिएको छ ।

 

झण्डै पाँच हेक्टर जमिनमा फैलिएको यस मन्दिर परिसरमा महाबोधी मन्दिरका साथै पवित्र बोधी वृक्ष, वज्रासन तथा बुद्धले धर्मचक्र प्रवर्तन गर्नु अगाडिका केही हप्ता बिताउनुभएका स्थानहरु संरक्षित छन् । यसभन्दा बाहिर रहेको सुन्दर र शितल मुचलिन्द ताल पनि यहाँको महत्व पूर्ण स्मारक हो । अनि यस मन्दिरलाई भित्री, मध्य तथा बाहिरी चंक्रमण मार्गहरुले सुरक्षित पनि राखेको छ ।

 

बुद्धको सुनौला प्रतिमा भन्दा पनि बढी पवित्र मानेर यहाँ आउने तीर्थयात्रुहरुले पूजा गर्ने भनेको यहाँको बोधीवृक्ष हो । यो त्यही स्थल थियो जहाँ सिद्धार्थले अब मेरो शरीर सुकेर गएपनि बोधिज्ञान नपाएसम्म उठ्दिन भनेर अधिष्ठान लिनुभएको थियो, मारहरुको प्रतिकार गर्नुभएको थियो, पृथ्वीलाई आफ्नो साक्षी राख्नुभएको थियो अनि यहीँ बाट न पहिले भएको न पछि हुने बोधिज्ञान प्राप्त गरेर उठ्नु भएको थियो, संसारलाई चतुआर्य सत्यको बारेमा ज्ञान दिन आफुलाई तयार पार्नुभएको थियो ।

 

त्रिपिटक भनेको भगवान बुद्धले दिनुभएको उपदेशहरुको सम्पूर्ण संकलन हो । यसलाई तीन भागमा विभाजन गर्न सकिन्छ — विनय पिटक, सुत्त पिटक र अभिधम्म पिटक । यो सबै मिलाउँदा करिब ४० वटा पुस्तकहरु बन्दछन् । यसलाई विशेष गरी थेरवादीहरुले बौद्ध शिक्षाको प्राथमिक श्रोतको रुपमा मान्ने गरेको छ ।

भगवान बुद्धको परिनिर्वाण भएपछि नै त्यसबेलाका भिक्षु भिक्षुणीहरुले बुद्ध वचनहरु संकलन गर्न धेरै मिहेनत गरे र संगायनाहरु गर्दै यसलाई एक पुस्ताबाट अर्को पुस्तामा मौखिक परम्परा अन्तर्गत रहेर हस्तान्तरण पनि गरे । उनीहरुमा यस्तो शक्ति थियो कि उनीहरु ती सबै सुत्त वा गाथाहरु कण्ठस्थ पार्न सक्थे । यस्तो विशाल उपदेशहरुको संकलन हजारौं वर्षसम्म रहिरहनुको रहस्य यही थियो । धेरै समयपछि मात्र त्रिपिटक लिखित रुपमा संकलित भयो ।

 

ठुला अथवा साना समुहमा बसेर भिक्षु भिक्षुणी तथा अरुहरु बेलाबेलामा त्रिपिटक पाठ गर्थे — शताब्दीयौंसम्म यो परम्परा चल्यो । विद्वानहरुका अनुसार हजारौं वर्षसम्म महाबोधी मन्दिरमा नियमितरुपमा त्रिपिटक पाठ हुने गर्दथ्यो । तर पछि राजनीतिक तथा सामाजिक परिवर्तनहरुले बौद्ध भिक्षु र अन्य विद्वानहरुबाट यो प्रचलनलाई डगमगाइदियो । र भारतका अन्य स्थानमा जस्तै यहाँ पनि यो टुट्यो । भगवान बुद्धले भन्नुभएकै थियो, संसारका सबै कुराहरु अनित्य छन् । हालै संसार भरी मानिसहरुमा बुद्धको शिक्षाप्रतिको रुची बढ्न थालेपछि यस टुटेको परम्परालाई बिउँताउने सम्भावना देखिएको छ । धेरैलाई चासो बढेको छ अब, आखिर यो त्रिपिटक भनेको के हो भनेर ।

 

यसअनुरुप महाबोधी मन्दिरमा पालि त्रिपिटकको पाठ गर्ने परम्पराको थालनी सन् २००६ देखि शुरु भयो । त्यसपछि लगभग ७ सय वर्ष अगाडि टुटेको यस प्राचीन परम्परालाई पुर्नजीवन दिनलाई द लाइट अफ बुद्धधर्म फाउण्डेशन इन्टरनेशनल नामक संस्थाको स्थापना २००८मा भयो । लगभग १४ वर्षदेखि विश्वभरीका थेरवाद मान्ने बौद्ध देशहरुका प्रतिनिधिको सहभागितामा भगवान बुद्धले बुद्धत्व लाभ गर्नुभएको बोधिवृक्षको मुनि बसेर मंसिर १६ देखि २६ सम्म त्रिपिटक पाठ गर्ने परम्पराको पुनरावृत्ति भएको छ । यस वार्षिक समारोहको आयोजना अन्तर्राष्ट्रिय त्रिपिटक पाठ परिषद (क्ष्त्ऋऋ) ले गर्ने गर्दछ भने यसको प्रायोजन द लाइट अफ बुद्धधर्म फाउण्डेशन इन्टरनेशनल (ीद्यम्ँक्ष्) बाट हुन्छ ।

 

१४औं अन्तर्राष्ट्रिय त्रिपिटक पाठ समारोहको २०७५ मंसिर १६ गते, तदनुसार डिसेम्बर २, २०१८ का दिन माहाबोधी मन्दिर बोधिवृक्षको मुनि विभिन्न देशका भिक्षु भिक्षुणी एवं उपासक उपासिकाहरुको उपस्थितिमा उद्घाटन भयो ।

त्यसदिनदेखि हरेक दिन विहानदेखि साँझसम्म मन्दिरको वरिपरि विभिन्न देशबाट आउनु्भएका श्रद्धेय भिक्षु भिक्षुणी तथा अन्य उपासक उपासिकाहरुले आफ्नो आफ्नो देशको लागि छुट्याइएको ठाउँमा बसेर त्रिपिटक पाठ गर्नुभयो । उहाँहरुले त्रिपिटकको सुत्तपिटक अन्तरगतको खुद्दक निकायका केही गाथाहरु पाठ गर्नुभयो । उहाँहरुको भाषा पालि थियोे तर लिपि भने फरक फरक थियो — कुनै पुस्तक देवनागरीमा थियो भने अरु रोमन, सिँहाली, थाइ, बर्मेली तथा अन्य लिपिमा पनि थिए । लिपि बेग्लै भएपनि, लय अलि अलि फरक भएपनि उहाँहरु सबैले त्रिपिटक नै पढ्दै हुनुहुन्थ्यो, ठिक त्यसरी नै जसरी यसलाई हजारौं वर्ष अगाडिदेखि पढिने गरिन्थ्यो । यसप्रकार उहाँहरु राष्ट्रियता, भाषा र संस्कृतिको छेकबार पार गरेर एकै छातामुनि समाहित हुन आउनुभयो ।

 

यसरी बुद्धबचनहरुको सँगालो त्रिपिटकका केही चुनिएका गाथाहरु ५ हजार भिक्षु भिक्षुणीहरु तथा अन्यले एकैसाथ १० दिनसम्म पाठ गरेर कुनैबेला छोडिएको वा बिर्सिएको परम्परालाई पुनर्जीवन दिने काम भयो । यसमा नेपाल लगायत भारत, बांगलादेश, थाइल्याण्ड, म्यानमार, भियतनाम, लाओस तथा अन्य केही देशका प्रतिनिधिहरु त्यसमा सहभागी थिए । यसबाहेक हरेक साँझ यहाँ धर्मदेशनाको कार्यक्रम पनि सञ्चालन भयो । यहाँ विभिन्न देशका श्रेद्धेय भन्तेहरुले बुद्धधर्मका विभिन्न पक्षलाई लिएर गहन चिन्तन र विश्लेषण पनि गर्नुभयो ।

 

२०७५ मंसिर २६ तदनुसार डिसेम्बर १२का दिन त्रिपिटक पाठ समारोहका्े समापन भयो । यस कार्यक्रममा नेपालका तर्फबाट अखिल नेपाल भिक्षु महासंघका अध्यक्ष भिक्षु मैत्री महास्थविर लगायत विभिन्न देशका संघ प्रतिनिधिहरु उपस्थित हुनुहुन्थ्यो । मैत्री भन्तेले कार्यक्रमका प्रायोजक संस्थाकी कार्यकारी निर्देशन वाङ्मो डिस्केलाई नेपालकोतर्फबाट सम्झनाको चिनो प्रदान गर्नुभयो । यसप्रकार विशेष गरी दक्षिण पूर्वी एशियाका बौद्ध राष्ट्रहरुको प्रतिनिधिहरुको सहभागितामा त्रिपिटक पाठ हुनु भनेको साँच्चै पवित्र तथा महत्वपूर्ण कार्य हो ।

 

नेपालको दृष्टिकोणबाट हेर्दा यति ठुलो कार्यक्रममा नेपालको सहभागिता भने केही पातलो रहेको देखिन्छ । यसमा अखिल नेपाल भिक्षु महासंघ तथा व्योमा कुसुमा बुद्धधर्म संघको सहभागिता अर्कोवर्ष बढ्ने आशा गर्न सकिन्छ । विभिन्न देशबाट सहभागी हुन आउनुभएका भिक्षुहरुले त्रिपिटकको पचिय तथा यसप्रकारको त्रिपिटक पाठको महत्वका बारेमा बताउनुभएको छ ।

 

यसरी हेर्दा एउटा बिर्सिएको पुरानो परम्पराले नयाँ जीवन पाएको देखिन्छ । सबै बौद्धहरुलाई नयाँ आनन्ददायक प्रोत्साहन मिलेको छ कि अब पवित्र बोधिवृक्षको मुनि हरेक वर्ष विभिन्न देशका बौद्ध भिक्षु भिक्षुणीहरु आएर एकै साथ परित्राण पाठ गर्ने परम्परा बसेको छ । पक्कै पनि यसका लागि धेरै भन्दा धेरै भिक्षु भिक्षुणी उपासक उपासिका तथा धेरैवटा संस्थाहरुको मिहेनत, लगन र सहकार्यले पनि यसलाई सफल बनाएको छ, यस्तै भन्नुहुन्छ द लाइट अफ बुद्धधर्म फाउण्डेशन इन्टरनेशनलकी कार्यकारी निर्देशक वाङ्मो दिक्से।

हो । एउटा परम्परा बसेको छ । यो सन्देश संसार भरी फैलिन्छ र मानिसहरु बुद्धधर्म र त्रिपिटकको बारेमा कुरा गर्नेछन् । उनीहरुले यो कति महत्वपूर्ण छ भनेर खोज्नेछन् आफै पत्ता लगाउने छन् । त्यसपछिले उनीहरु त्रिपिटकको सही अनुवाद र यसको विश्लेषण खोज्ने छन् । बौद्ध विद्वानहरु भन्छन् त्रिपिटकको अध्ययन विना बुद्धधर्मको ज्ञान अपुरो नै रहन्छ । यस अर्थमा वर्षैपिच्छे गरिने त्रिपिठक पाठको गरिमामय महत्व छ ।

 

त्रिपिटक पाठ मात्र होइन । यहाँ बेलाबेलामा यस्ता धार्मिक कार्यक्रमहरु चलिरहन्छ । कहिले त्रिपिटक पाठ, कहिले मोलम पूजा । अथवा त्यस्तै त्यस्तै । वर्ष भरियहाँ धार्मिक वातावरण गुन्जायमान भइरहन्छ । यसो नहुँदा पनि सयौं लामा भिक्षुहरु काठको फ्याक राखेर दिन रात दण्डवत गरिरहेका हुन्छन् भने माथिल्लो चंक्रमण मार्गमा पनि जपमाला घुमाउँदै मन्त्र गुनगुनाउँदै घुमिरहेका लामा वा गृहस्थीहरु सँधै देखिन्छन् । यसमा पनि बढी भने तिब्बती मूलका लामाहरु नै धेरै हुन्छन् ।

 

परिसर बाहिरको वातावरण पनि कम धार्मिक छैन । यहाँ एक दर्जन जति विभिन्न देशका बौद्ध संस्थाहरुले बनाएका विहारहरु छन् । तिनीहरु ती देशका बौद्धहरुको मात्र प्रतिनिधित्व गर्दैनन् बर त्यहाँका बौद्धकलाका विभिन्न पाटाहरुलाई पनि दर्शाइरहेका हुन्छन् ।

 

परिसर भन्दा बाहिर करिब पाँच मिनेट हिँडेपछि महाबोधी सोसाइटीको विहार छ । यस महाबोधी मन्दिरको संरक्षणमा यस सोसाइटी तथा अनागरिक धर्मकापलको योगदानलाई बिर्सन सकिन्न । नजिकै तिब्बती गुम्बा भेटिन्छ । त्यस्तै यहाको बर्मी विहार र सँगै थाइ विहार पनि छ । यसैको नजिकै चीनियाँ मन्दिर बनेको छ । यहाँ भन्दा अलिक पर भूटानी गुम्बा बनेको छ ।

 

यसका साथै बोधगयालाई धार्मिक स्थलको रुपमा मात्र नहेरी यसको पुरातात्विक महत्वका बारेमा पनि अध्ययन गर्न चाहनेहरुका लागि नजिकै पुरातत्व संग्रहालय बोधगयाको निर्माण गरिएको छ ।

यहाँ भ्रमण आउनेहरु धेरैजसो यहाँको ऐतिहासिकतामा प्रश्न गर्दैनन् । यहाँ पाइएका अभिलेख तथा पुरातात्विक अवशेषहरु सजाएर राखिएका पनि छैनन् । महाबोधी मन्दिरलाई आफु पुरातात्विक भनेर प्रमाणित गर्नु छै्रन त्यसकारण यसका जग, पर्खाल वा अन्य भाग छ्याङग राखिएका छैनन् । यहाँ आउनेहरु, बौद्धहरु हुन् वा अबौद्धहरु नै, यसलाई बुद्धयानको उद्मगस्थलको रुपमा आउँछन् जुन स्थानबाट विश्वभर बुद्धले सिकाउनुभएको ज्ञान फैलियो, यसमा नमन गर्न आउँछन् । आफुलाई बुद्धको ज्ञानमा समर्पण गर्न आउँछन् ।

 

हुन त हामी यहाँ केही दिन अरु बस्न चाहन्थ्यौं तर व्यवहारिकताले हामीलाई चाँडै घरतर्फ खिँच्यो । केही पुण्यले भरिएका मिठा संस्मरणहरुलिएर हामी १३ डिसेम्बरको बिहाने फर्कियौं ।

bodhi tv.tv

2 years ago/Thursday, January 24th, 2019/

Bodhi TV : Buddhist Personality (04) : Deepak Kumar Joshi

नियात्रा - कुदान छाय् जुइमफुत निग्रोधाराम ?

   –राजेन मानन्धर

इलय् ब्यलय् झी लुम्बिनीइ थ्यनाच्वनी । गबलें धार्मिक ज्याझ्वलय् तक्यनाः,अले गबलें पासाभाइपिं व परिवारजनपिं लिसे श्रद्धा यासें अथवा न्ह्याइपुकेत हे नं । यःसां मयःसां थ्व झी दक्वसिगु मंकाः लुम्बिनी खः । भगवान बुद्धया जन्मस्थल । गुम्हं थन थुलिमछि विकास जुइधुंकल धकाः लय्ताइ, गुम्हं कोषं लुम्बिनीया मर्म मथुल धकाः न्हाय् कय्कुंकी । सोचाइ, चाहना थःथःगु जुयाच्वनी तर छुं हे मजुइगु स्वयाः लुम्बिनी उद्यान क्षेत्रय् धाःसा छुं मजूगु स्वयाः छुं न छुं ला जुयाच्वंगु हे दु । भौतिक रुपं स्वयेमाःपिनि स्वयेखनाच्वंगु दु । लुम्बिनी थ्यन कि खालि थज्याःथज्याःगु खँ जक ल्वाकःबाकः जुयाच्वनी । मन ला खः, बिचाः यायेमखु धाःसां तिंकतिंक न्हुयाच्वनी ।

तर लुम्बिनी धालकि बुद्ध जन्म जूगु क्यबयात जक थुइकेगु आःया सन्दर्भय् संकुचनया प्रतिविम्ब जुइफु उकिं वृहत् लुम्बिनीया अवधारणां थाय् कयाच्वंगु दु । आः बुद्धया जन्मस्थल, जन्मस्थल जक मखु, थ्व ला थ्यंमथ्यं सम्पूर्ण रुपन्देही व नवलपरासी जिल्लायात हे कःघानाः थन दूगु दक्व महत्वपूर्ण बौद्ध तीर्थस्थलतय्गु जुइमाक्व विकास जुइमाल अले अन वइपिं अथवा वयेन्ह्याःपिं तीर्थयात्रीतय्त सामान्य सुविधा तकसां उपलब्ध जुइमाल अले थुकिया कारणं स्थानीय बासिन्दातय्सं छुं भचा आर्थिक लाभ कायेगु वातावरण बनेजुइमाल धइगु सः थ्वइगु स्वाभाविक नं खः ।

लुम्बिनीइ न्ह्याक्व वंसां लुम्बिनीइ हे जक च्वनी, मायादेवी द्यःया दर्शन याइ, धुं धुपाय् इताः च्याकी, लिहाँ वइ । झी दक्वस्यां याइगु थ्व हे खः । अले इलं लाःसा न्हयाइपुसेच्वं धाधां चाइनिज, कोरियन अले थुखे थाइ व बर्मिज विहारय् पलख चाःहिली, मेगु ला गन छु दु धइगु तकं स्वइमखु, । थ्व झीगु ज्ञानया लँबँ चिबालागु अले तापाक्क वनेगु सम्भावनाया अभाव नितां जुइफु ।

लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालय नाप आवद्ध जुयाः थन हे च्वनाच्वँच्वं छकः जि बोधी टिभीया पुचः नाप थन लुम्बिनी स्वयाः २७ किलोमिटर तापाक्क लाःगु नवलपरासी जिल्लाया कुदान धाःगु घाँय्घिं व सिमासामां जाःगु छगू खुल्लागु थासय् थ्यन । थौं सन् २०१८ या अप्रिल ७ तिनि, तर थन च्वनां च्वनेमफयेक ताःन्वयेधुंकल । थ्व जिल्लाया दकलय् तःधंगु शहर तिलौराकोट स्वयाः करिब प्यंगूत्या किलोमिटर दक्षिण लाःगु जुइमाः थ्व थाय् । नकतिनि जक पीच जूगु जूसां निगः मोटर पास जुइत प्वाथंनिसेंया बल पिकयाः वनेमाः । दयेकीपिनि दयेकां गाःगु, मनूतय्त छिनेमा मछिनेमा । आः थन लँसिथय् झ्वःलिक छेँ दंवइ, अले सरकारी डोजरया ल्हाः चासुइ ।

कस्तूसां पिने वनाः गन नस्वाःगु धकाः नतूवनाच्वनी हँ, थःगु त्यपुचा थम्हं म्हमसियाः । थन नं अथे हे जुल । थनया स्थानीय मनूतय्सं कुदान धालकि थ्व थाय् क्यनीगु खनी । सरकारं नं थुकियात थ्व हे धकाः म्हसीका च्वंगु दु । अले उमि थुकिया धाथेंगु नां धालकि थारान्हुइ । उमित थ्व थाय् थन दूगुया मतलब मदूगु जक मखु, अझ थ्व थाय् छाय् थन लात धकाः तकं न्ह्यसः तयाजुइ । आत्मीयता दयेगु व गर्व यायेगु ला त्वःतेनु, न उमिसं थ्व थाय् लेहेँथनाः वांछ्वयेफु, न त थःगु धायेधुनागु थ्व थाय् त्वःता थः हे तापाक्क गनं च्वंवनेफइ । पुस्तौं पुस्ता हिलावन, उमिसं न त थ्व छु खः धकाः न्यन जुइ, न त उमिसं थज्याःगु पवित्र व महत्वपूर्ण थासय् च्वनेखन धकाः सुनांनं सुयातं कन जुइ । अले उमिसं गथे सिइ थः थज्याःगु ज्वःमदुगु थासय् च्वनेखन धकाः ? उमित ला छगू हे खँ पीर दु कि थ्व करिब ७ हेक्टर क्षेत्रय् आः दुगुचा व सा झ्वय् मखन, तारबार तयाबिल –– उमिगु कुदानप्रतिया अधिकार, आत्मीयता व जिम्मेवारी थुलि हे जक ।

थ्व थाय्यात म्हसीकेत थौं स्वयाः थ्यंमथ्यं २६०० दँ न्हापाया इतिहासय् वनेमाली । नु वनेनु पलख । अबलय् थ्व थासय् जुजु सुद्धोदनं राज यानाच्वंगु, देश सुख सम्पन्न, जनता खुशी जुयाच्वंगु खः । थनया चक्रवर्ती जुजु जुइदुम्ह राजकुमार सिद्धार्थ राजदरवार त्वःतावनाः बुद्ध जुल । वसपोलया धर्म सयेकाः थुइकाः तःम्ह हे मनू बुद्धानुयायी जुल, थ्व यशकीर्ति भारतया थी थी राज्यय् न्यनावन । थ्व कीर्ति वसपोलया गृहनगर कपिलवस्तुइ तक मथ्यनीगु खँ हे मजुल ।

जुजु सुद्धोदनयात थः काय् धायेमाःम्ह बुद्धया ख्वाः स्वयेगु, वसपोलया धर्मदेशना न्यनेगु अले छुं भचा दान यानाः पुण्य मुंकेगु इच्छा जुल । वं बुद्धयात थःगु वंश हा दूगु गृहनगरय् पलाः तयाः भिंगु लँपुया ज्ञान इनेत ब्वन । बुद्धं सन्देश छ्वयाहयाबिज्यात — आः जि राजकुमार मखुत । जितः राजदरवारय् मखु उद्यानय् सःति धकाः । बुद्धं थः ३००म्ह चेलात लिसें वयेगु खबर छ्वयाहःगुलिं जुजु सुद्धोदनं अन छगू भराय्धंगु विहार दयेकल, अथे धइगु भिक्षु, भिक्षुणी व उपासक उपासिकात च्वनाः धर्म न्यनेकने यायेगु थाय् । उकिया नां जुल निग्रोधाराम विहार ।

तथागत बिज्यात । वसपोलयात जुजु व लानिं काषाय वस्त्र अथवा चीवर दान बिल । बुद्धं अनच्वंपिन्त नं संसारय् मेमेथाय् च्वंपिन्त थेंं धर्मया लँपु क्यनाबिज्यात ।

थः भाःत नाप दंदं तापानाच्वनाः नं वसपोलं संसारया हे भिं यायेत परिवार त्वःतूगु धकाः सन्तुष्ट जुया सरल जीवन हनाच्वंम्ह वसपोलया गृहस्थ जीवनया कलाः यशोधरां धैर्य तंकल । वं बुद्ध पने मफुसां, लिगनाहये मफुसां छगू अस्त्र छ्यल, थः ब्वलनाच्वंम्ह काय्यात छ्वयाबिल — हुँ, व भिक्षुक छं अबु खः, वयाके छं अंश फ्वनेथ्याः, फ्वनावा हुँ धकाः । बुद्धयाके दूगु हे भिंगु लँपु जक, अंश धायेला छु, वसपोलं व मचायात नं छखेलिक्क यंकाः प्रवजित दयेकाः संसारया दक्व दुखं मुक्त जुइगु लँ क्यनाबिज्यात ।

थुकथं बुद्ध जीवनया थ्व छगू महत्वपूर्ण थाय् जुल । मनूतय्सं थन लिपा छगू स्तुप हे दयेकल, थ्व नं बौद्धतय्गु लागि छगू पूजनीय थाय् जुल । थन वयाः बुद्ध लुमंकेगुयात नं छगू मंगल कार्य भाःपिल ।

ई बिनावन । थ्व थाय् आः व थाय् मजुल । समयचक्रं व गौरवया इतिहासयात चाय् ल्वाकछ्यानाबिल । थज्याःगु महत्वं जाःगु ऐतिहासिक, पुरातात्विक व धार्मिक थाय्या ख्वाःपाः आः मेगु हे जुइधुंकल । ई गुलि बल्लाः धयागुया छगू सज्र्यान्त दसु जुया च्वन थ्व थाय् आः ।

बुँ फाँटया क्वय् चिकिचाबालागु पीच लँया सिथय् लाःगु थ्व थाय् आः थाय् जक जुयाच्वन । थपाय्धंगु कपिलवस्तुइ उलिमछि खुल्ला थाय् स्वयाः खास हे मपाः । बँ, चा, घाँय्, झाःझी, सिमासामा अले सिमाया किचः । थुलि हे कि थ्व आः न्ह्याम्हं न्ह्याथासं वने मजिइक पःखाः दनातःगु दु, छम्ह छम्ह यानाः वनेगु लुखा दु । कमसेकम छुं भचा संरक्षण जूगु दु । सा मेय् वनाः घाँय् नये मजिइक बार तयाबिउगु दु, दुने घाँय् व सिमा तमा जुइखंगु दु । दुने प्राचीन पुरातात्विक विहार वा स्तुपया अवशेषयात आः स्यंके मबिइगु कथं तयातःगु दु । आखः ज्यलेधुंकूगु छगू निगू ग्वरलं छुं धायेत स्वयाच्वंगु दु ।

लाबला न्हयःया छगू दृष्य जिगु मिखाय् प्याखं हूवल — वल्र्ड रेकर्ड तयेत धकाः मुंवःपिं ७५ हजार नेपाःमितय्गु भीड । उकिइ दुने ग्वःम्हेस्यां थ्व थाय्या बारे सिउ जुइ ? अले ग्वम्हेस्यां थन पलाः हे तल जुइ ? छु नेपालय् बुद्धया जन्म जूगु जक हे सकतां खःला ? छु बुद्ध नेपालय् जन्मे जक जूगु ला ? व धुंकाः लिपा बुद्धजीवनी लिसे हे सम्बन्धित छगू निगू थाय् दु, गन आः नं बुद्धया पलाःख्वाँय् दनि, उकिया हविगत सुनां स्वइ ? थी थी खँ जिगु न्ह्यपुइ चाःहिल ।

दुहाँ वनेवं हे खवय् छगू चाया द्वम्बःचा । उकिया द्यःने राणाकालीन थज्याःगु बर्ज पानातःगु छगू चिकीचा ग्वःगु द्यःगः । च्वय् गयाः स्वया । अन ला शिवलिङ्ग विराजमान याकातःगु जुयाच्वन । जब कि अन हे च्वयातःगु दु कि थ्व धइगु सिद्धार्थया काय् राहुलयात प्रवजित याःगु थाय् जूगुलिं थुकिया लुमन्तिइ दयेकातःगु स्तुप धकाः । धायेबलय् भगवान बुद्धया जीवनया  छगू अविष्मरणीय घटनाया साक्षी अले म्होतिं नं २५०० दँ पुलांगु छगू अनुपम पुरातात्विक सम्पदा । अले थ्व छु ले ? छगू सछि निसःदँ पुलांगु छुं नं संस्कृति व धर्मलिसे मस्वाःगु धरहरा दयेकेत प्रधानमन्त्री व राज्यया कोष लालायित जुयाच्वनेगु अले थःगु देशय् विश्वं गर्व यायेमाःगु थ्व पुरातात्विक स्थल थुभनं तिरस्कृत जुयाच्वनेगु ? सारा जगतयात थःगु दयेकेफुम्ह, राज्यं ख्वपया छगू जंगल हे बिइथ्याःम्ह शिवजीयात थ्व हे स्तुपया द्यःने छाय् तल ? संसारया हे उत्कृष्ट धयातःगु धर्मपाखें बिचरा छम्हूचा बौद्धतय्गु सम्पदाय् थज्याःगु बलात्कार छाय् ? सुयागु स्वार्थ ? पञ्चायतकालय् छगू धर्म, छगू जाति, छगू भाषां देय्या मेमेगु धर्म, जाति व भाषायात थज्याःगु दानवी प्रकृतिया दमन यायेगुयात सहिष्णु जुइगु धकाः ब्वंकातइगु, आः थुकियात राष्ट्रबाद धाइ । थ्व अस्वीकार याइपिन्त विखण्डनवादी र मेमेगु छु छु नं धाइ । थुकियाबारे मनय् खँ वायेकाच्वना, जिं छुं धायेलाकि अथवा खंसां मखं पह याये, वा गान्धीया माकः जुयाच्वने ।

मनय् गुलि खँ स्वतुमतु स्वयाच्वंगु, अनया गार्डं जिमित सिचुगु सिमाया किचलय् यंकाः थ्व थाय्या महत्व कनाबिल । वयागु खं नुगलय् थिल । छम्ह गार्डया म्हुतुं थज्याःगु ज्ञानया खँ न्यनेदयाः विश्वविद्यालयं जक बुद्धशिक्षा इनाच्वंगु मखु धइगु आभास जुल । जिमिसं मुख्य संरचनापाखे पलाः च्वयेका ।

अन दु खनी जुजु सुद्धोदनं भगवान बुद्धया आतिथ्यया निंतिं दयेकूगु भव्य विहारया ल्यंपुल्यं संरचना । स्वये हे अजू चायापु, पःखाः जक हे स्वकु प्यकुब्या दु ।  गुलि तजाः जुइ अबलय्या व विहार, आः हे झीगु छेँया स्वत–प्यतजाः ल्यं दनि ।

मेमेथाय् जूसा अज्याःगु पुरातात्विक संरचनाया द्यःने गयेमजिउगु नियम दु । लुम्बिनी क्यबय् ला अज्याःगु अपाया स्तुप वा संरचनाय् गये मजिउ धकाः च्वयातःगु दु । तर थन धाःसा रेलिङया स्वहाने हे दयेकाः थाहाँ वनेजिइकातःगु दु ।

छुं ला थन पक्का हे दइ धाधां थाहाँ वना । च्वय् दथुइ लाक्क ल्वहँया छुं दयेकातःगु जुयाच्वन । ततिज्याना च्वनेधुंकूगु जूसां व शिवलिङ्ग धयाथें च्वन । मेमेथाय् जूसा पुरातात्विक बस्तु जुयाच्वनीगु । व ल्वहँ हे छुं अज्याःगु बौद्ध स्मारकया अवशेष खःला धकाः न्यनेकने तकं यायेथाय् मन्त ।

न्हापां थन थ्व ल्वहँ थथे खनेदुथें शिवलिङ्ग हे खःला कि मखु धइगु नं विवाद दनि । हिन्दुतय्सं स्वांसिन्हः छानाः पुज्याना बिलकि सुं माइकालालया ऐतिहासिक प्रमाणं नवाःसां सरकारं न्यनीमखु । अथे खहेखःसां थ्व बौद्ध पुरातात्विक स्मारकया द्यःने ग्वःदँ न्ह्यः थथे शिवलिङ्ग तयाबिल धकाः न्ह्यसः नं सुं पुरातत्वविदं ल्ह्वंगु मदुनि ।

अले आः अन सुनांनं शिवलिङ्ग तयाबिउगलिं हे उकिं पुरातात्विक जुइगु परिचय गुमेयात । थ्व ला खालि अपाद्वँ जक जुल, भलै निद्वः दँ पुलांगु नेपाली सभ्यताया गौरवमय इतिहास हे छाय् मजुइमा । उकिया पलेसा थ्व ला हिन्दूतय् परमपुज्य शिवलिङ्ग जुल, सुनांनं पुरातात्विक बौद्ध संरचनाया द्यःने शिवलिङ्ग दयेकाबिल धायेवं उकिया द्यःने उमिगु कब्जा जुइ, जुया हे च्वनी । इतिहास हुयाछ्वयेगु कुतःया मतियार जुयाबिइ थनया थौंया ऐन, कानुन व सरकारी संरचना नं । लहरा तान्दा पहरा खस्ने धाःथें, थन बुद्धधर्मयात हिन्दु धर्मं क्वत्यलातल धयाच्वनेबलय् थ्व नं ल्वःमंके मजिउ कि छुं दँ न्ह्यः थन लिक्कसं चन्द्र्रौटाया हिन्दुत व मुस्लिमत दथुइ हिंसात्मक दंगा तकं जूगु खः । करपिनिगु अस्तित्व स्वीकारे यायेगु बानी दयेकेमाः दक्वस्यां, यदि थःगु अस्तित्व ल्यंकेमाः धइगु खःसा ।

छु छु मतिइ वयेयः । प्यखेरं चतावानाच्वंगु वांउँगु घासं नुगः भचा सिचुकल । ताःन्वःसां बिचाः यायां उगु विहार संरचना जवय् लाकाः छचाः हिला । स्वंगूति प्राचीन स्तुपया अवशेषत ल्यंदनि । छगू गुगुं इलय् बुद्धं लः त्वंगु धकाः धयातःगु तुं दु अले बुद्धं थः अबु सुद्धोदन महाराजयात धर्म देशना यानाबिज्याःगु धयातःगु थाय् नं दु । थ्व व हे थाय् खः गन अबुं थः काय्यात काय् मधासे काषाय चीवर दान बिल । थ्व दक्व थौं दयेकूगु बाखं मखु । थज्याःगु महत्वपूर्ण थाय्या खोजी यायां चीननिसें न्यासि वयाः न्यागूगु शताब्दीइ वःम्ह फाहियान व न्हय्गूगु शताब्दीइ वःम्ह हुयनसाङं नं अबलय् हे थुकिया महत्वया बारे वर्णन यानातःगु दु । उमिसं धाःगु झीसं न्यनातयागु तकं मदुगु जुयाच्वन । आः झी अन शिवलिङ्ग पुज्याना च्वनेत विवश ।

मजुइगु नं गन । थ्व थाय् हे आः अज्याःपिनिगु ल्हातिइ दु । ब्वनातयागु जक, छकः समाचार वःगु थ्व थाय् हे पुरातत्व विभागयागु जुइधुंकाः नं थन खुखलः न्हय्खलः मनूत कब्जा जमेयानाः च्वनाच्वंगु हँ, अले उमित थनाछ्वयेत सरकारं ३५न्हुया म्याद तयाः पौ हे च्वयेमाल हँ । अज्याःपिनिगु पाखें गुलि आस कायेगु धइगु हे नं छगू खँ ।

थ्व थाय् स्वंगू प्रमुख कारणं महत्वपूर्ण दु । न्हापांगु, थ्व सुद्धोधन महाराजं थः काय् सिद्धार्थयात विश्वं हे पुज्याइम्ह तथागत बुद्धया रुपय् खंगु थाय् खः । निगूगु, राजमुकुटया भागिदार काय्यात ज्याथम्ह जुजु सुद्धोदनं काषाय वस्त्र अथवा गेरुवा कापः जक बियाः चित्त बुझेयायेमाःगु क्षणया साक्षी नं थ्व थाय् खः । उलि जक मखु, थन ला थःगु अंश काःवःम्ह राहुलयात थः चेला सारिपुत्रमार्फत झं प्रवजित याकाः युवराज जुइगु अन्तिम संभावनां तकं च्युत याकाः धर्मया लँपुइ हःगु थ्व थाय् । हरेक खण्ड गुलि मार्मिक दु, थूपिनिगु लागि थ्व गुलि तःधं ।

म्हो न्ह्यइपुइ ला थ्व इतिहासयात जनसमक्ष थ्यंके जक फुसा । याकःचा मनय् खँ ल्हाकाः चाःहिलाच्वना, बँय् बुयावःगु घाँय् अले झाःझीनं तपुनातःगु व पुखूया सिथय् व २५०० दँ पुलांम्ह बुद्ध व वया स्वसः भिक्षुपिं झ्वःलिक च्वनाः ध्यान यानाच्वंगु, उमिगु प्रतिछाँया पुखुलिइ छलछल प्याखं हुलाच्वंगु अले उकिया पृष्ठभूमिइ अनच्वंपिं झंगःत कोहो कोहो धकाः म्ये हालाच्वंगु, जिगु न्हाय्पनं फयाच्वन ।

त्यानुगु मिखां झं म्हगस मालाच्वनी । जि थन हे च्वनाः म्हगसय् खंकाच्वना । थ्व निर्जन, तिरस्कृत व बलात्कृत भूमिइ जीवन लितहये मफइला ? स्थानीय जनतायाके थ्व महत्वपूर्ण इतिहासया कुचाय् गुगुं कथंया माया, ममता व श्रद्धा ला तापाःगु हे खँ जुल, छुं सरोकार तकं खनेमदु । सरकारं छु याइ छु मयाइ धइगु ला निभाः थें चकंक खनेदयाच्वंगु दु ।

थ्व थासय् पर्यटक हये मफुनि धकाः स्थानीय पत्रकारतय्सं च्वःगु हे दशकौं दयेधुंकल तर पर्यटकत अन वंसां छु यायेगु धकाः च्वयेगु कुतः खास हे जूगु थें मच्वं । विदेशंनिसें वःपिं पर्यटकत अन वंसां झिगू मिनेट स्वयाः अप्वः छु यानाच्वनी, धकाः जिं जितः न्ह्यसः तयाच्वना ।

आः लुमनावल, प्यदँ न्यादँति न्ह्यः जुइ आःया थ्व क्षेत्रयात तारया बारं चिनाः संरक्षित यायेत स्वःबलय् स्थानीयबासीतय्सं अवरोध यात धइगु समाचार ब्वनागु । उमि थ्व थाय्यात सा झ्वयेगु थाय् हे जक दयेकातये मास्तिवःसा छाय् विकास यायेमाल ? झीसं उमिसं मकंगु बुद्धया इतिहास संसारयात छाय् कनेमाल ?

जिगु म्हगसं जितः हानं लुचुक्क बुयाः मुलय् ग्वतुकल । इतिहासय् कियातःगु थ्व थासय् नेपाःया थी थी जातजातिया मनूतय्सं बुद्धधर्म ग्रहण यानाकयागु चिं कथं थः मस्तय्त थन हयाः चुडाकर्म वा प्रवजित याकाच्वन । छगू हे जक वाद ल्यंदनिथें, छगू हे जक यान ल्यंदनिथें । अन जातपात नं मदु, भेदभाव नं मदु, बिलकुल भगवान बुद्धं धयाबिज्याःथें । तामाङ नं अन हे, बरमू नं अन हे, नेवाः नं अन हे, अझ गुरुजु नं अन हे, साय्मि नं अन हे । दक्वं छधी, छकलं बुद्धया शरणय् । उलि मजूसां, अन थःथःगु धर्म, आस्था कथं गुलिस्यां व्रतवन्ध याकाच्वन, गुलिस्यां अल्पकालिन श्रामणेर प्रवज्या कायेकाच्वन । न्ह्याथे यानाःसां मनूतय् मस्तय्त बुद्धशिक्षाय् पदार्पण याकेगु पवित्र भूमि जुयाच्वन । राजदरवारया सुखसयल त्वःताः अबु खयाः नं अबु धायेमजिउम्ह बुद्धया लिउलिउ वँम्ह राहुलयात उमिसं थःगु जीवनया आदर्शया रुपय् कयाच्वन । कमसेकम थुलि जक जूसां कन्हय् व मस्त मेगु न्ह्यागु जूसां करोडौं भ्रष्टचार यानाः राज्यया ध्यबा नइम्ह अथवा जनतां धिबाछगः धिबानिगःयानाः मुनातःगु ध्यबा ज्वनाः बिसिउँ वनीम्ह तक ला जुइमखु जुइ । अथे हे थ्व ला बुद्धया लँपुइ वंपिं भिक्षु भिक्षुणीपिन्त काषाय वस्त्र दान बिइगु छगू अद्वितीय थाय् जुयाबिल । जापान, कोरिया, चीन, थाइल्याण्डनिसें अमेरिका रसियातकया बौद्धत वयाः जीवनय् छकःसां पूण्यफल कायेगु थाय् जुयाबिल । उमिसं नं जुजु सुद्धोदनं बुद्धयात चीवर दान बियाति हे तायेकाच्वन । थन दान बिउगु धइगु मेथाय् बिउगु स्वयाः गन खः गन पाः । अले व स्वयाः ला थन व मार्मिक दृष्य जिं खनाच्वना, मांबौपिं थम्हं बुद्धशासनया लागि छुं यायेमफुसां धकाः थः हिरामोति थज्याःपिं काय्म्ह्याय्पिन्त थन प्रवजित यानाः बुद्धशासनया ध्वाँय् बियाः चरख भिक्खवे धकाः नेपाःया कुंकुलामय् बुद्धया ज्ञान स्यनेत वनाच्वंपिं मस्तय्त ल्हाः ब्वयेका बिदा बियाच्वन । थज्याःगु थाय् मेथाय् गनं दइमखु । बस, कुदानयात निग्रोधाराम यानाः हानं म्वाके जक मानि ।

प्रधानमन्त्रीनिसें ग्वाःपसल्यातक दक्व लुम्बिनी क्षेत्रया पर्यटन विकास मजुल धकाः ह्वाँय्ह्वाँय् ख्वयाच्वन । थौं नं सम्भावनाया लुखाय् तालं ग्वयाः भाषणया हे जक राजनीति यायेत लगेजुयाच्वन थनया स्थानीय नेतातनिसें राष्ट्रियताया मुखः पुनातःपिं कथित भिजनवाला नेतात नं । थज्याःगु पवित्र थासय् वयाः श्रद्धा छाःवये मफुसां थः हे थन वयाः पुलिं चुयाः बुद्धया  शरणय् वने मफुसां ध्यबा हे कमेयायेत सां थनया विकास यानाबिउगु जूसा, अथवा विकास याये धाःवःपिनिगु लुखा जक चायेकाबिउसां थनया ल्याय्म्हत खाडीइ वनाः चःति मिउवन धाःगु न्यनेम्वाःलीगु जुइ । 

खः, थ्व पुरातात्विक स्थल खः । थुकिया जमिन तःलय् अल्याख इतिहासया पौ ल्हानाच्वंगु दु । बासःदँ तक नं थुकिया उत्खनन् मजू, थुकिया अर्थ नेपाल सरकारं गबलें याइमखुत नं मधाये । तर बँ क्वय्या सम्पदायात मस्यंकेगु शर्तय् थन यायेजिक्व ला विकास, व्यवस्थापन वा बांलाकेगु जक सां याकेबिउसा राज्य व जिल्लाया हे आयश्रोत दइ अले थन वइपिं तीर्थयात्रुतय् नं मनच्वनी । स्थानीय मनूतय्त भचा भचा ज्या दइगु ला जु हे जुल, व स्वयाः लुम्बिनीइ वयाः अन सरकारं विकास मयासे वांछ्वायातल धाइपिं जापान, कोरिया, ताइवान, थाइल्याण्ड व मेमेगु देय्यापिं बौद्ध भक्तजनपिं बुद्धं पलाः तःगु थ्व थासय् वयाः पलख हे जक थः ध्यानय् दुबिइके खंसां लुम्बिनीया यात्रा सफल जूगु तायेकीगु खः । 

धायेबलय् अःपु धरग्वारा तःपु धाःथे । नेपाःया यथार्थ थूपिन्त थज्याःगु म्हगसय् तकं खंकेगु अधिकार मदु । नेपाःयात नेपाः हे यानातये धाइपिं न्ह्यलं मचाःतले थनया सुपः छपु नं उखेथुखे जुइमखु । 

जि न्ह्यलं चाल । दक्व वनेत्यल धकाः हथाय् चायाच्वन । नु नु धकाः जरक्क वःगु निभालं खयाच्वंगु मोटरय् फ्यतूवना । थुलि वयेत जिमि न्हिछि हे बित । आः वनाः हानं लुम्बिनीइ हे द्यनेत वनेमानि ।

द्दण्ज्ञड।ण्ट।ज्ञद्ध

Palistha 1139 New Year

Bodhi TV : Buddhist Personality (03) : Prof. Dr. Bajra Raj Shakya

Bodhi TV : Buddhist Personality (2) : Nati Bajra Bajracharya [बाैद्ध् व्...

The revival of legacy: International Tripitka Chanting at Bodhgaya

Razen Manandhar

Bodhgaya is the place where the Buddha gained enlightenment. Under this very tree, he found answers to all the questions that he was carrying in his mind for over six years. In this regard, this is one of the sacred places in the world for the Buddhists; as important as Lumbini, the birthplace of the Buddha. This is the reason hundreds of thousands of pilgrims from all Buddhist countries of the world visit here to pay their homage to the Buddha and his teachings.

Buddhists from all sects visit here throughout the year. And, apart from this, the number of visitors, who are either non-Buddhists or atheists, also is growing. This has been a centre for all those, who seek world peace. The teachings of the Buddha indeed are some sources of peace and harmony.

It is said that the first temple in this holy place was made by Emperor Ashoka, in around 230 BCE. The temple was later constructed in the 7th century and was renovated again and again later. And the tree which stands just next to the temple here is equally sacred for the visitors. They can spend here days and days just chanting, rolling their rosaries or prayer wheels or just prostrating on the wooden planks. We can say that it was one of a few major centres of Buddhism in India.

The Tripitaka is the set of entire Buddhist scriptures, which can be categorized into three baskets – Vinaya Pitaka, Sutta Pitaka and Abhidhamma Pitaka. Even those who are born as Buddhists do not know that in total, it consists of around 40 volumes. This is mainly regarded by the Theravadians as the primary source of the Buddha’s teaching and Mahayanis have their own versions of it with different names.




From the time after the Mahaparinirvana of the Buddha, the leading monks and nuns of his time worked hard to accumulate all his teachings. Several councils were held in the past 2000 years to let senior monks recite the teachings and refine them. And it was handed over to the newer generation via oral tradition. They had the capacity to remember the whole of it by heart. Regular and common chanting is the secret of living this vast collection of texts.

Either in small or larger scales, monks, nuns and others used to sit together and recite it. This was the tradition for centuries. For over one thousand years, the Tripitaka was chanted regularly at the Mahabodhi temple. But later, as the political and social changes took away this consistency from Buddhist monks and scholars, it discontinued, as in most parts of India, one has to say. Nothing is permanent, as the Buddha has said.

Recently, some 14 years ago, as people’s quest for the Buddha’s teaching as well as the interest in Buddhist culture grew across the world, people started talking about the possibility of reviving the legacy.

The Light of Buddha Dharma Foundation International came up as an institution to revive this ancient tradition after a gap of, let’s say, 700 years. Thus, chanting texts from the Pali Tipitaka at the Mahabodhi temple has been restarted since 2008.

It has been made a tradition in the past 14 years for the representative monks and nuns, mostly from Theravada school to gather under the most sacred Bodhi tree in Bodhgaya, where the Buddha attained the enlightenment, from 2nd to 12th December and chant verses from the Tripitaka. The annual ceremony is being organized by the International Tipitaka Chanting Council (ITCC), under the sponsorship of the Light of Buddha Dharma Foundation International (LBDFI).

The 14th International Tripitaka Chanting Ceremony was inaugurated on 2nd December 2018, under the sacred Bodhi tree at Bodhgaya temple in India, in presence of the most venerable senior monks, nuns and laypeople from all the Buddhist countries. It was such an overwhelming scene to see the pleasure of the devotees taking in chanting the texts in that virtuous and delightful environment.

The chanting took place every day, from morning to evening in respected areas of the monks and nuns from different countries. They got up only for the lunch that was served some 10 minutes walking distance. Devotees often came to serve them with tea and juice. Most of them were reading the text in Pali, in different scripts — some had Devanagari, and others had Roman, Thai, Burmese, Sihali and others. They were reading different books but they were all chanting the same verses, as it has been chanted for past 2000 years. Beyond the barriers of nationality, language and culture, it unifies them under one umbrella.

Including the representative monks from Nepal, monks and nuns from India, Bangladesh, Thailand, Myanmar, Vietnam, Laos and some other countries were present there. Selected verses from the Tripitaka, the overall collection of the teachings of the Buddha, were chanted by around 5000 monks and nuns, who have come to gather this place of the Buddhahood over the past ten days. Some verses from the Khuddaka Nikaya, a division of the Sutta Pitaka of the Tripitaka were selected for this year’s event.

Apart from this, dhamma talks were organized every evening. Venerable monks from different countries took their seats to talk about different aspects of the Buddha’s teachings, based on the Tripitaka.

The program was concluded on the 12th of December evening with words of blessing by the chief of the delegates from around a dozen countries where Theravada Buddhism is predominantly being followed. This is highly auspicious and important that all the sanghas of South East Asian countries have come to India to revive this legacy.

Representatives of Bhikkhu Sangha from different countries have expressed their views on the importance of Tripitaka, chanting of it and Bodhgaya on the occasion.

Thus, the legacy has been revived. It gives all the Buddhists in the world a blissful encouragement that the chanting of Tripitaka takes place every year under the sacred Bodhi tree. This has become possible due to the hard works of many monks, nuns, laypeople and organizations in different countries.

As Wagmo Dixey, the executive director of Light of Buddhadharma Foundation says, this is a joint effort of all bhikkhu sanghas, monks, nuns and other laypersons to come together, stay here and work for a common goal.

Yes. As the chanting goes on, and the message of this event spreads all over the world, people will start talking about the Tripitaka. They will come to know how important it is, they start finding it, reading it and searching for good translation and worthy interpretation of each and every word of it. This way, the Tripitaka becomes a worldly phenomenon of common people. This indeed is the right doorway to go into the Buddha’s teaching, which has been with us, giving us the right path in the past 2500 years. Let this continue.
Sunday, January 13th, 2019/

Bodhi TV : Buddhist Personality (01) : Dunda Bahadur Bajracharya