Kiran press Conference

मतिनानि जिं मनिताया लुखा

राजेन मानन्धर

जितः मतिनाया खँ ल्हाये मयः, च्वये ला झन् हे मयः । छकः निकः थथे च्वनीगु जितः कि जिकय् मतिना धइगु हे मदु । खयेफु, जि मतिनाय् जकं मन्ह्यं ला । जुइबिउ, न्ह्यागुसां पाःगु ला ख हे खत । उमेर दनिबलय् सखे जिं तालं ग्वयाबिया व नुगलय् गन मतिना ह्वइ । अथवा मतिनां जितः जिगु उमेरय् विश्वास जकं मयाःगु ला? खयेफु जिं जितः धकाः ह्वःगु स्वां मखन ला, वा यःगुयात यःगु धायेमसल ला ? कि सुनां नं जितः न्हाय्कं जकं क्यनावन ला? धायेत ला मतिना धइगु सर्वकालिक धाइ, सर्वव्यापी नं धाइ । तर अबलय् नं मतिना जिलिसे व्यागलं, आः नं समती ।

अथेसां छकः निकः छुं मखुथेंच्वंक छ आनाहां वयाबिइ जिथाय् । जि सुम्क छंगु मुलय् भ्वसुले, छं क्यातुगु व पतिंचां जिगु सँय् म्हिती, जि म्हितकाः सुम्क म्हगसय् म्हने । छ जिगु म्हगसय् वइ अले ल्हाः ज्वनाः म्हगसय् म्हंके यंकी जितः छं । काचाक्क छंगु ल्हाः ज्वनाः वांछ्वयाबिइ जुइ जिं, यदि थःगु म्हगस थः धइथे जक म्हने दइगु जूसा । उकिसं छ ला अझ म्हगसय् म्हंगुया नं म्हसग जक ।

मतिनाया खँ, म्हगसया खँ । मतिना मयाइपिन्सं छु म्हगस खनी जुइ? व म्हगस हे गज्याःगु जुइ, गन मतिना दइमखु जुइ? धाथें मतिना व म्हगसया स्वापू गज्याःगु जुइ? मतिनां म्हगसय् म्हंकीगु लाकि म्हगस हे नं मतिना बाहेक मेगु छुं जुइ? उकिं ला मतिना म्हगसथें क्यातुसे च्वनीगु । उकिसं मतिना थज्याःगु म्हगस । हे भगवान् । अले मतिनाय् झू मचाःपिन्सं छाय् म्हगसय् मतिना खनी जुइ? अले मतिनाय् हे म्हगस म्वानावइगु खःसा छाय् मेमेगु म्हगसं नं छकःनिकः थाथामाथा याःवइगु जुइ? गज्याःगु स्वर्गीय जीवन जुइगु जुइ, यदि मतिना म्हगसय् हे दनावइगु जूसा अले म्हगस न्ह्याबले मतिनाय् हे प्यपुनाच्वनीग् जूसा ।

छ हे मतिना ला? कि छं याःगुया भाव जक मतिना? कि छन्त लुमनेवं जिगु नुगय् वइगु भाव मतिना? कि छं जितः छु यानाबिल व मतिना? गथेकि सुथ् लूगु ह्याउँगु सुद्र्यः, वा सिच्चुक थियावनीगु सनिलया फय्? छ हे मदुसा न व सुथ ह्याउँसे च्वनं छुं जुइ, न सनिलया फसं जितः थियां छुं जुइ । यदि दक्व दिक्व छ हे खःसा हानं छाय् माल व सुथ, व सनिल? छ सर्गः, छ पर्वः, छ नगु, छ खसि । थ्व दक्व मतिना हे जकं मखुला? कि छं जिगु नुगलय् थिइवं जक जिं थ्व दक्व ययेकागु?

छन्त ला छु । वइ, गन न्ह्याः अन ध्यच्याक्क फ्यतुइ, अले जिं हुँ धयां वनी नं मखु, सय् धयां चिली नं मखु । तुंक जिगु ख्वालय् जक स्वयाच्वनी, जितः हे मछाःसे च्वंक । जि मतिइ लूगु दक्व दुइमरु सुइमरु खँ ल्हानाच्वने, छं छ्यं जक ल्हुकुल्हुकु संकाच्वनी । गबलें छं न्हाय् स्यंकी, गबलें मे लुयाहइ । जितः सिनाथें मछाःसे च्वनी । अले जि थथे याकःचा हालाच्वंगु खनाः म्हुतुमदुम्ह अंगः नं हालाहइ, का न्है, काजी ला वँय् जुल । जिं मसिउ जि छु जुल — मतिना जुल लाकि वँय् जुल । कि मतिनाय् क्यनेगु धइगु हे वँवय् चायेगु? छु थ्व, धाथें?

बेइमान मतिना । थथे कुइलय् गथे वये फइ छ? आः न छंके मतिनाया ई दु, न जिके हे । झिँनिदँ वा मगानाः जि थाराक्क गनेधुंकूगु बुँ । बागमति हे प्वंकाबिउसां जि प्याइमखुत, माःबुइगु ला गन गन । आः छंगु मतिनाया छपुति लखं जि कपाय् प्यायेथें जुयावनाच्वना । न छं जितः छुं बिल, न छुं हे काल । छु बिइ जुइ जिं छन्त, गुम्हसिके बिइत धकाः छुं हे ल्यं मदयेधुंकल? थः धकाः हे मदये धुन । दु हे दुसां छन्त जिं गथे बिइ?

तर छं ला धइबिल, जिं दक्वदिक्व बिल धकाः । अजू चाः जि, छु बिल जुइ जिं छन्त । जि ला प्वंगु घः । जितः सुचुक्क त्वनाः हे नं छंगु प्याःचाः लनीमखु । जिगु किचः तकं मखंनि छं, छ लुधन धाल । जिं छुं बि हे मबिइकं छंके छु दइ जिगु? दत सा थ्व जिगु दोष मजुल, नालिस तःसां लगेजुइमखु थ्व ।

जिं सिउ ला, छं जितः मानिगु वा मेपिन्त सुयातं बियागु वा बिइ धइतयागु जक काःसा जिं लितकाये जुइ । अथे ला जिं थ्व हे मसिउ, कि छं धाथें जिकय् छु कया? जिं ला व थ्व हे धायेमफुत । तर खः, जिगु छुं धाःसा तंगु दु । सखे छं व हे यंकूगु ला जुइ नि । खःनि, छ हे छम्ह ला दुहाँ वल थन । अन छं लुखाखह्रुं हाचां मगाःनि, थनं जिगु जि मदयेधुंकल । गुलि चंख, हला छ ।

छ हे ला खःनि व काःम्ह, अले छं हे खः यंकूगु । अथे खःसा धयाबिउ जितः आः नकतिनि हे जिकय् थ्व गनं वल? थ्व ला सामान्य नियम मखुत । छं काल, छं यंकल । छंगु पाखें जिकय् छु वल जिं मखना, आः थ्व जिगु मुलय् गनं वल? थ्व का न्ह्यसः धइयगु । थ्व कुचुकुचु, थ्व सिचुसिचु, थ्व यचु यचु, न्ह्यलय् नं न्ह्यः मवयेगु, ज्वलय् नं म्हगसं त्ययेका च्वनेगु । थ्व हे मखुला छं जितः बियागु? थ्व दक्व जितः छं बिइ धकाः सिउगु सा लुखां दुकाये मखुगु छन्त । छुं मखुथें न्यंक वल, लिक्क फ्यतुल । छु याइ जुइ छं धकाः मतिइ मलूनि, गजब हे यात का छं । का धा, छु बिया छं जितः । छ्वय् मखुनि जिं छन्त, थ्व दक्व खँ मप्वःतले । थ्व ला अति हे जुल नि । छं बिल, जिकय् दत, तर नं जिं हे मसिउ जिं छु कया धइगु । सिलाचःह्रे वल, गनं दुरुइ तयाः भाङ जकं ला मत्वंका ला जितः?

जिं छन्त छुं हे ति मधया । अले बियागु हे छाय् जितः? आः न जिं लित बिइफु, न जिं जिकय् हे लुइके फु । मखु, छाय् बिइ जिं छन्त हानं? यदि व छंगु हे मखुसा? छं बिउगु खःसां मखुसां थ्व जिगु जुइधुंकल । आः जिकय् दुने लूइके धुन थ्व । थ्व जिगु हे जक जुल आः । जुइफु, छं पिनाबिल जुइ थ्व जिकय् । छं ग्वाकल जुइ, तर थ्व छंगु मखु, मखुत आः । लुखा जक चायेका बियागु, जिकय् मदु धाधां हे थ्व जिकय् हे खनेदयावल ।

आः छु? जिं छन्त जि दुने हे लुइके धुनसा छाय् जिं हानं पिने पिने माःवने? जितः छ माःगु हे नं छाय् आः, जब कि छ ला जिगु हे दुने सुलाच्वंगु दुसा । जिं मसिउ छं पाय्छि यातलाकि मयात । तर जिं खंक खंक हे जि मेम्ह जुयावन, दक्व दक्व हे मेगु जुयावन । जिं मसिउ, थ्व छ जिम्ह जुयाः लाकि जि छंम्ह जुयाः धइगु नं । दक्वदिक्वं हे न्हूगु, न्हूगु जुल । दक्वदिक्वं हे मतिना जुल ।

नःलि साहित्य दबूया ग्वसालय् जूगु प्रणय दिवस ११३७ या ज्याझ्वलय् ब्वनागु

http://jheegu.com/180621a/

लुम्बिनीको पवित्र उद्यान र सुन्दरी प्रतियोगिता

राजेन मानन्धर

एकजना थिए हुयेन साङ जो आज भन्दा १३८० वर्ष अगाडि भगवान बुद्ध त्यस ठाउँमा जन्मेका थिए भन्ने सुनेकै भरमा चीन देखि ७ वर्ष लड्दैपडदै हिँडेर यहाँ लुम्बिनी आए र आफ्नो माथा टेकेर गए । अर्को हामी नेपाली छौं जो त्यस पवित्र उद्यानलाई सुन्दरी प्रतियोगिता गर्ने अखडा बनाउन लागिपरेका छौं । भन्नुस्, बुद्ध कहाँ जन्मेको थियो?


यहाँ बुद्धभूमिको पवित्र उद्यानको छेउमा दिनहुँ हेरिहँदा भावविभोर बनाउने दृष्यहरु यस्ता हुन्छन् – कोही पानी, चामल, फूल, अत्तर चढाउँछन््, कोही पैतालादेखि निधारसम्म भुँइ छुवाएर दण्डवत गर्दै परिक्रमा गर्छन् । किन नगरुन्? यो भुँइ नै यस्तो छ । यहाँसम्म नआएकाहरुको कुरा छोडौं, आएकाहरुले पनि आफैलाई सोधौं, हामीले के गर्यौं त?

यो १२२ वर्षमा पनि हामी नेपालीहरुले जतिसुकै बुद्ध नेपालमा जन्मेको भनेर उफ्रेपनि, छिमेकी राष्ट्रमाथि धारेहात लगाएपनि, वा वल्र्ड रेकर्ड बनाएपनि, एउटा साझा, पवित्र, श्रद्धापूर्ण, सम्मानजनक र नीतिगत धारणा बनाउसकेका छैनौं । अहिले पनि हामी सबै अन्धाले हाँती छामेजस्तो गरिरहन्छौं । कसले भन्ने यहाँ के गर्दा ठिक र के गर्दा बेठिक हुन्छ भनेर ?

अब अहिलेको प्रसंगमा । करिब छ महिना जति अगाडि लुम्बिनीमा मिस लुम्बिनी भन्ने सुन्दरी प्रतियोगिता भएको रहेछ । त्यसको एक चरणमा आयोजकले लुम्बिनीको पवित्र उद्यानमा ती प्रतियोगी सुन्दरीहरुलाई विभिन्न मुद्रामा नचाएर पुरा गरे । विश्वका बौद्धहरुको आराधनाको केन्द्रविन्दुमा यस्तो किन गर्नुपर्यो, गर्न कसको अनुमति लिएको थियो, कसरी अनुमति दियो, यो कसले देख्यो, कसले कस्तो प्रतिक्रिया जनायो भन्ने अहिलेको प्रश्न रहेन । दुइदिन अगाडि मैले यूट्युबमा लुम्बिनीसम्बन्धी अपलोड गरिएका भिडिओहरु खोज्ने क्रममा ड्रिम्स इभेन्ट एण्ड इन्टरटेन्मेन्टद्वारा डिसेम्बर २, २०१७मा अपलोड गरिएको मिस लुम्बिनी २०७४ को पवित्र उद्यानमा मायादेवी मन्दिरको छेवैमा कोरियोग्राफी गरिएको एक दृष्य देखें जहाँ एक दर्जन जति सुन्दरी प्रतियोगीहरु फोटोसेसन र जामा उचाल्दै नृत्य गरिरहेका थिए । यस्तो इभेन्ट लुकेर छिपेर, अनुमति नलिई गर्न मिल्नै कुरै थिएन । एउटा भिडिओ क्यामेरा लान अनुमति लिनुपर्ने वा दस्तुर तिर्नुपर्ने अनि शरीर, झोला जाँच गर्ने, मेटर डिटेक्टरको सुरक्षाढोका पार गर्नुपर्ने, चौबिसै घण्टा सुरक्षा गार्ड हुने ठाउँमा त्यो छायांकन गरिएको थियो । अझ मैले हेर्दासम्म ८ हजार जनाले उक्त भिडिओ हेरिसकेको थियो, ६९ जनाले मनपराइसकेको थियो । मलाई व्यक्तिगत रुपमा आपत्तिजनक लाग्यो । तत्कालै त्यसको एक स्क्रिनशट सहित यहाँ लुम्बिनीमा यस्तो हुन थालेछ भनेर फेसबुकमा पोस्ट गरें । धेरैले आश्चर्य व्यक्त गरे, खेद व्यक्त गरे र विरोध जनाए । सबैले लुम्बिनी विकास कोषको उत्तरको प्रतीक्षा गरे, जुन स्वभाविक थियो ।

यस सुन्दरी प्रतियोगिता भन्दा पनि लुम्बिनी विकास कोषको उत्तर बढी अर्थपूर्ण थियो । कोषका प्रमुख सुचना अधिकृत हरि राईले कमेन्ट मार्फत भन्नुभयो, “लुम्बिनीमा कुनै पनि प्रकारको नृत्यलाई अनुमति दिइँदैन, र लुम्बिनी विकास कोषले कहिल्यै यस्तो कृयाकलापलाई अनुमति दिएको छैन । यो कुनै नृत्य प्रतियोगिता होइन । यो सामान्य धार्मिक स्तोत्रपाठ र भक्तिपूर्ण प्रस्तुति होला । कृपया प्रमाण र आधार नलिई दोष लगाउनेबाट टाढा रहनुहोला । लुम्बिनी विकास कोष ।” यसमाथि रश्मिला प्रजापतिले टिप्पणी गरेपछि उहाँले फेरि थप्नु भयो, “के तपाइँ टेबुलमा थुुप्रै फूलहरुका साथ बौद्ध पूजाको तयारी देख्नु हुन्न? के तपाइँ कुनै नृत्य वातावरण र मानिस तथा बाद्ययन्त्रहरु देख्नुहुन्छ? त्यो पवित्र क्षेत्र भनेको २४ घण्टा सिसी क्यामराको सुरक्षामा रहन्छ, तपाइँको जानकारीको लागि । धन्यवाद ।”

विकास कोषको यस आधिकारिक जवाफ आइसकेपछि कोषमा धाएर जानकारी लिइरहनु जरुरी भएन । मैत्री भिक्षुले लुम्बिनी विकास कोषमा रेकर्ड छैन भन्नु र कोषले त्यस्तो अनुमति दिइएको छैन भन्नु अनि युट्युबमा घामको उज्यालोमा भड्किलो लुगा लगाएका महिलाहरुले जिउ मर्काई मर्र्र्काई भावभंगिमा सहित त्यस विभिन्न देशका रिम्पोछे, धर्मगुरुहरुले पलेँटी कसेर पूजापाठ गर्ने ठाउँमा नृत्य गरेको दृष्य देखिरहनुको बिचमा तालमेल खोज्नु पर्ने आवश्यकता महशुस गरें ।

कुरा सुन्दरी प्रतियोगिताकै हुन्छ । म सुन्दरी प्रतियोगिताको विरोधी होइन (कुनैबेला विरोध गर्नेहरुले नै आफ्ना छोरीहरु पठाउन थालेका छन् भन्ने सुनेको पनि यहाँ प्रासंगिक हुन्छ) । वयस्क महिलाहरु आफुखुशी आफ्नो शरीर कहाँ कसरी कति प्रयोग गर्ने वा गराउने भन्ने विषयमा स्वतन्त्र हुन्छन् । फेरि यस्ता प्रतियोगितामा बुद्धीको चयन हुन्छ भनेपनि परिणाम आजसम्म छर्लङ्ग छ, म त्यता जान चाहन्न । कुरा शरीरको । बुद्धधर्ममा शरीर गौण हुन्छ, यो त ध्यानभावना गर्ने र पुण्य कमाउने साधन मात्र हो भन्छन् योगीहरु । त्यसैले त शरीरलाई मासु हाडको थुप्रो अनि कुहिएर जाने देह भनेर याद दिलाइन्छ, अनि सँधै अनित्य अनित्य भनेर सम्झाइन्छ । जतिसुकै सुन्दर शरीर किन नहोस् समय आएपछि नचाउरिएको र अन्तमा खरानी भएर नगएको शरीर कस्को छ ? अनि यस्तै शरीरको नुमाइस, त्यो पनि टाउकोले छोएर श्रद्धा गर्नुपर्ने पवित्र बुद्धभूमिमा ? को कति कहाँ चुक्यो? आज सुन्दरी प्रतियोगिताको शुटिङ हुन सक्छ भने भोलि यहाँ रोमान्टिक फिल्म वा वयस्क फिल्मको पनि शुटिङ नहोला भनेर भन्न सकिन्न ।

यसबारे यस कार्यक्रममा आयोजकले मेसेज पठाएर सोध्नुभएको थियो – “यो प्रोग्रामले कसरी लुम्बिनीको मर्यादालाई गिराउने काम गरेको छ, कृपया बताउनु सक्नुहुन्छ ?” भनेर । “हामी पनि नेपाली नागरिक नै हौ अनि हामीलाई नि थाहा छ के गर्दा ठिक र के गर्दा बेठिक । हामीले कुनै पनि त्यस्तो काम गरेको छैन जस्ले गर्दा लम्बिनीको नाम बदनाम होस्” भन्ने उहाँको तर्क थियो । व्यक्तिगत आएका मेसेजको जवाफ दिनु आवश्यक ठानिन र मेरो यसका आयोजक सँग कुनै गुनासो पनि छैन ।

हामी सबैको सरोकार भनेको लुम्बिनी हो र यसको विकास गर्ने जिम्मा लुम्बिनी विकास कोषको हो । तसर्थ प्रश्न पनि त्यतै तेर्सिन्छ । वर्षको छ करोड बजेट ल्याएर बुद्ध जयन्ति मनाउन सक्ने कोषले के पैसै नभएर दस्तुर लिएर त्यहाँ सुन्दरी प्रतियोगिता गराएको थियो र भन्ने प्रश्न पहिलो हो । त्यस पछाडि यदि त्यहाँका अधिकृतले भनेको जस्तो त्यहाँ त्यस्तो कुनै अुनमति दिइएको छैन भने कसरी दिन दहाडै यस्तो कार्य गर्न सम्भव भयो भन्ने दोश्रो प्रश्न ठडिन्छ । अब कोषमा यसको कुनै रेकर्ड नभएको भए यो झन् रहस्यमय बनेको छ अनि सिसि क्यामरामा पनि केही नदेखिएकै हो भने यसमा कोको जिम्मेवार हुनुपर्नेहो सबैले पहिल्यै नाम हाजिर गराए राम्रो ।

मैले सुन्दरी प्रतियोगिता भनेर लेख्दा समेत कोष त्यो नृत्य प्रतियोगिता होइन, सामान्य धार्मिक स्तोत्रपाठ र भक्तिपूर्ण प्रस्तुति होला भनेर आफ्नो जिम्माभित्रको अतिसंवेदनशील उद्यानमा त्यस्तो अञ्चलव्यापी भएको ग्ल्यामरस प्रतियोगिता भएको बारेमा अनभिज्ञता प्रस्तुत गर्नुलाई पनि सामान्य मान्न सकिन्न । अझ कृपया प्रमाण र आधार नलिई दोष लगाउनेबाट टाढा रहनुहोला भन्ने नम्र चेतावनीलाई के भन्ने ।

तीनवटा कुरा — त्यो नृत्य प्रतियोगिता हो कि होइन भन्ने सवाल नै होइन, मैले सुन्दरी प्रतियोगिता भनेको थिएँ, त्यहाँ कोरियोग्राफ गरिएको एक चरणको प्रस्तुति थियो । त्यो अधिकृतले भनेको जस्तो धार्मिक स्तोत्रपाठ र भक्तिपूर्ण प्रस्तुति पक्कै थिएन (सुन्दरी प्रतियोगितालाई अहिलेसम्म धार्मिक प्रस्तुती कतै भनिएको छैन)। धार्मिक कृयाकलाप गर्न नेपालीहरुले नजानेपनि थाइल्याण्ड, बर्मा, क्याम्बोडिया जस्ता देशका महिलाहरु सेतो माथिदेखि तलसम्म छोपिने लुगा लगाएर आउने गरेको कोषका कर्मचारीहरुले देखेकै होलान् । दोश्रो, त्यहाँ के भएको थियो भनेर सिसि क्यामेराले किन देखेन? यदि त्यस्तो निगरानी गर्न नसक्ने (केही महिना अगाडि मात्र मानवअवशेष गाडेको प्रसंगलाई समेत जोडेर भन्दा) सिसि क्यामेराको अर्थ नै पनि के रह्यो र । तेश्रो, यस्तो झकिझकाउ कार्यक्रम भइसक्दा पनि, यसको अफिसियल भिडिओ नै युट्युबमा राखेको छ महिना बितिसक्दा र यसलाई हेर्नेहरु ८ हजार नाघिसक्दा पनि कोषले नभएको, नदेखेको, नथाहापाएको अझ आधारहिन आरोप लगाएको जस्तो वक्तव्य आउनु दुखद हो ।

अब लुम्बिनी विकासको पालो हो — कि यो सबै कपोलकल्पित हो, त्यस्तो कार्यक्रम त्यहाँ भएकै छैन भन्नु पर्यो, कि यस्तो गर्न, गराउन कोषको ऐन नियमले दिन्छ त्यसैले नियम दस्तुर लिएर गराएको भन्नु पर्यो, कि लुकेर छिपेर गरेको हो भन्नुपर्यो, कि भ्रष्टाचार भएको थियो, हामी मध्ये कतिले गल्ती गरेका थियौं भनेर स्वीकार गर्नुपर्यो ।

अन्तमा, कोषले अब यसउप्रान्त समस्त नेपालीहरुले बुद्ध नेपालमा जन्मेको भनेर गर्व गर्ने ठाउँ, विश्वका करोडौं बौद्धहरुको आस्थाको धरोहर, अनि सरकारले ने विश्वशान्तिको मुहान भनेर प्रचार गरिएको पवित्र बुद्धजन्मभूमिमा यस्तो अवांछनीय कृयाकलाप हुनेछैन, गराइने छैन भनेर जनतालाई विश्वस्त गराइनुको विकल्प छैन ।
ज्ञडण्टद्दण्

Published in Ananadabhoomi, 2018

http://bodhitv.tv/article/180620a/

धाथें बौद्ध द्यःगः जकं खःला कि तिरुपति बालाजी ?

नियात्रा

राजेन मानन्धर

चेन्नाइया तांन्वःगुयात स्वन्हुतक घुतकाः जिमिसं आः दक्षिण भारतया हे प्रमुख हिन्दु द्यःगः तिरुपति बालाजीया दर्शन याःवनेगु क्वःछिना । नां हे गाः, भारतया अन्ध्र प्रदेशय् च्वंगु श्री वेंकटेश्वर स्वामी द्यःगः ।

जि, अनिलदाइ, नविन्द्र अले वयानिम्ह पाजुपिं । जिपिं भचाभचा धार्मिक अले भचाभचा अधार्मिक । नास्तिक धाःसा मखु । यक्व न्यनातयागु जिमिसं बालाजीया बारे । धायेत्यःला मत्यःला, बालाजी धालकि ध्यबाया खँ वइगु, ध्यबाया ला सागर हे दु धाइ अन । राज्यया धुकू स्वयाः बल्लाः हँ अनया धुकू । दुपिं मदुपिं श्रद्धालु भक्तजनपिन्सं निगःप्यंगःनिसें लाखौंलाख ध्यबा छाःवइ थन । गन जक तइगु जुइ उमिमछि ध्यबा । छाय् माःगु जुइ व ध्यबा द्यःयात । बरु बिइपिन्सं नं थन द्यःयात छायेगु पलेसा नयेमखंपिं पुनेमखंपिन्त बिउसा धर्म लाइगु जुइ । धर्मया नामय् मूर्ति पुजा अले अन सम्पत्ति प्वंकाः व स्वयाः यक्व वइगु आसा काइपिं धर्मभिरुत दयाच्वँतले द्यःपिं तःमि जुया हे च्वनी ।

सन् २०१०, मार्च महिनाया न्हिनय् १२ बजे गाडिइ द्यःगः दूगु शहर तिरुमाला वनापिं जिपिं । लँ धाःसा तसकं बांलाः, नकतिनि दयेकातःगु थेंच्वं । अले गनं छथाय् धकाः धूधाः फोहरफिहर वांछ्वयातःगु मखना । दथुइ चेकपोस्टय् कडा चेकिङ यानाच्वंगु दु । ला व अय्लाः ला यंकेगु बिचाः नं यायेम्वाः । छम्हसित स्याउया जूस तकं अय्लाःथें च्वं धकाः वांछ्वयेकेबिल । थ्व गाडीया लँ बाहेक थन वयेगु निगू किलोमिटर तःहाकःगु व गुंगू किलोमिटर तःहाकःगु न्यासि वयेगु व त्वाथः गयेगु लँ नं दु धाइ, भक्तत न्यासि हे वयाः थनया तीर्थाटन पुवंकी । झीथाय् केवलकार चालेवं मनकामना वनेगु लँ सुनावंथें थन सुनामवं । अझ गुलि ला पुलिं पुलिंजक चुयाः हे यात्रा क्वचायेकी धाइ, झीथाय् म्हदुदायेथें । श्रद्धाया थःथःगु रुप दयाच्वनी ।

सनिलया ६.३० बजे तिरुमालाय् थ्यन । द्यःगः पहाडया च्वकाय् जूसां लँ बांलाःगुलिं वनागु मचाः । थाय् न्ह्यइपुसे च्वं, वःन्हुमछि फाँट फाँट जुयाच्वनागु, आः पहाडया उचाइलय् थ्यंबलय् स्वनिगलय् दुहाँ वयागु थें जुयाच्वन । शेषचलम् धाइगु थें थनया जंगलयात । सनिलया फय् नं ख्वाउँसे ख्वाउँसे च्वनावल । निभाःद्यः बिइन, दक्व ह्याउँसे च्वनावल । च्वय् थ्यनेवं ला मेगु हे संसारय् थ्यंगु थें । मनूत इल्लबिल्ल । गनं जक वःगु जुइ, गथेयानाः जक वःगु जुइ । आः दक्व अन हे द्यइथाय् भागियाःवनीगु ला जुइ । जिमिगु पाः गबलय् वइगु जुइ । मनय् धिमय् थात ।

उलि मछि थाहाँ वये धुंकाः नं थन थपाय्धंगु चकंगु थाय् दु । दूगु ला दयेका तःगु ला । थन ला छगू शहर हे बनेजुयाच्वंगु दु । पुलांगु जुल कि इतिहास अतःमतः क्यंकी, अले धार्मिक मान्यताया न्ह्यःने इतिहास न्ह्याबलें गौण जुइ । परापूर्वकाल धाःसां थुकिया निर्माण न्हय्गूगु शताब्दीइ जूगु खनेदु । थ्व थाय् गुंगूगु शताब्दीइ पल्लव वंश, झिंछगूगु शतब्दीइ थंजबूरया चोल वंश, झिंन्यागूगु शताब्दीइ विजयनगर वंश, ब्रिटिश राज शुरु जुसांनिसें १९२५ तक ब्रिटिशतय्गु ल्हातिइ लात अले १९३३य् थुकिया धार्मिक व आर्थिक महत्व थुइकाः जुइ, थुकियात तिरुमाला तिरुपति देबस्थानम् धकाः बिस्कं स्वायत्त लागा दयेकाः तयाबिउगु दु । थ्व थः हे छगू राज्य खः, थुगुल्याखं । धार्मिक राज्य, गनं गनं भ्याटिकन सिटी धायेथें । यःसां मयःसां हिन्दुत बाहेक मेपिं थन च्वनेदइमखु, झीथाय् लुम्बिनीइ मस्जिद दयेकेथें थन दयेके मबिउ, थनया धर्मनिरपेक्ष भारतया सरकारं नं ।

पलख थनया चहलपहलय् तना । शहरतक सितिं यंकाबिइगु रथथेंज्याःगु बसया व्यवस्था दु खनी अन । स्टेशनय्थें अन नं तीर्थयात्रीत याउँक हे बँय् द्यनाः चा बिकेफु ।

लँय् दुछि द्यःया मुर्ति, प्रसाद व मेमेगु उपहारया पसः झ्वःझ्वः दनाच्वन । झीथाय् बुंगद्यःया जात्राय्थें सर्बजात मिइहयातःगु दु । मनूत वयांच्वन, मनूत वनांच्वन । पलख हे म्हाइपु धायेमालीमखु ।

थन वक्वस्यां थःगु सँ पाचुक खानाः निति द्यः दर्शन यायेगु चलन खनी । बुरा, बुरि, ल्याय्म्ह, ल्यासे, मस्त दक्व सँ पाचुकाः वःपिं जक खन जिगु मिखां । मिस्तय्त थःगु सँय् यक्व मोह दइ धाइ, तर थन ला ल्यासेचा ल्यासेचापिं मिस्त हे न्हिउन्हिउँ सँ खाकःवनाच्वन, पाचूगु छ्यनय् तुँचा ब्वयेकाः पिहाँ वयाच्वन । धर्मया न्ह्यःने गन मोह? उमि द्यःया न्ह्यःने दनेबलय् थःके दूगु मोह, माया व घमण्ड त्वःतावनागुया चिं धाइ थुकियात । अले गुलिस्यां गुलिस्यां भाकल यानातइ, जिगु थुलि इच्छा पुवन धाःसा जिं जिगु सँ छायेगु जुल धकाः । इच्छा पुवंकीम्ह द्यः खःला मखुला मसिउ, तर उकिया ज्याला काइ द्यवं । अथवा धाये न्हापा हे द्यःयालिसे सम्झौता यानातःगु दइ, सँ पुलेगु ।

छकः वयाबलय् जिं जक छाय् मखाये, थ्व नं अनुभव जुइ, धकाः मतिइ तया । सँ सितिकं खाकीगु व्यवस्था दु थन, बरु भचा लाइन च्वनेमाः । बाघौति लाइन च्वनेवं पाः वल । झ्वःलिक फ्यतुनाच्वंपिं सँ खाकीपिन्थाय् पुतुं फ्यतुनाबिया, ५मिनेटं सिधयेकाबिल । स्याइ धकाः भचा हे बिचाः मयाः, झ्वाइँ झ्वाइँ यानाच्वन, जिं वाकुछिनाः सहयानाबिया । अन सँ खाकूपिन्त ध्यबा बिइमते धकाः च्वयातःगु ला खनागु खः, तर पिनें वःम्ह धकाः सिइकाः ल्हाःफल, नीतका दां सुतुक्क तयाबिया, म्हासुगु वा क्यनाः व न्हिल ।

तिरुपति तःमि जूगु धइगु अनया चन्दा व्यवस्थाया कारणं खः । अन सुनां गुलि ध्यबा बिल उलि याकनं दर्शन यायेखनी धकाः न्यनातयागु खः । थ्व धर्मया ब्यापार मखुला ? अथेसां अन विरोध मदु छाय् धाःसा व ध्यबाय् भ्रष्टाचारया किचलं खइमखु धकाः दक्वस्यां सिउ । थ्व द्यःगलय् उलि ध्यबा दुकि थुकिं माल धाःसा देय्यात हे ध्यबा त्याय् बिइ धाइ । अन लाखौं वंगु निसें ५०तका वंगु तक पुजाया तिकसया व्यवस्था दु । जिमिसं ३००तका वंगु तिकस कयाः लाइन च्वंवना । अन छायेत छुं यंकेमदु, मोबाइल व क्यामरा सुरक्षा पोस्टय् बियाथिकेमाः । हानं लुखाय् थ्यंकाः तिनि सिल, अन ला म्ह छम्हं त्वपुइगु लं फिना वयेमाः धकाः । ताःन्वःगुलिं बागः प्यान्ट न्ह्यानावयापिं जिपिं प्यम्ह जुक्व लात, नवीन्द्र छम्ह बाहेक । पिने वनाः हानं धोती छपु छपु न्यानाहयाः हिना, अले लाइन च्वना । खनं थन झीथाय् थें भद्दागु लं फिनाः, म्हब्वयेगु लं फिनाः धर्म याःवःपिं सुं हे मदु । खनेवं हे मन आध्यात्मिक जुइकथंया वातावरण दु ।

तीर्थयात्रुतय्गु लाइनय् ला पुरा भारत हे खन जिमिसं उत्तर, दक्षिण, पुर्व, पश्चिम दक्व दिशां मनूत उति हे वःपिं दु, मनूतय्गु श्रद्धा धइगु तःधं । पिनें छकः द्यःगः पुलुक्क खनागु, दुने ला गन थ्यन धइगु अनुमान नं यायेमछिं, चाःचाःहिइका तल छगू हे लाइनय्, अथेसां मनूत हथाय् नं मचाः, त्यानु नं मधाः, दथुं दथुं वःपिं नं मदु । उलिमछि मनूत, अपाय्धंगु लाइन, गनं गनं जक चाःहिइका तःगु व लाइन नं ।, घ्वातुमतु घ्वानाः न्ह्यनेवनेमाःपिं मदु । दक्वस्या ख्वालय् छगू हे भाव दु, छगू हे भक्ति दु, द्यःया न्ह्यने थ्यन कि थःत छु छु माः व व फ्वने, अले द्यवं न्हिलाः न्हिलाः हे दक्वसिया मनसुवा पुवंकी धइगु विश्वास दु ।

जिगु न्ह्यःने ला छगू न्हूगु संसार दु । न्हियान्हिथं पचासौं हजार मनूतय्त गथे यानाः जक व्यवस्थापन याइगु जुइ? थाय् थासय् मेमेगु लाइनयापिं नं जिपिंलिसे ल्वाकज्याःवल, शायद उपिं जिपिं स्वयाः अप्वः वा म्हो ध्यबापुलाः वःपिं जुइ । अले द्यःया न्ह्यःने थ्यनेवं जिपिं दक्वं छगू हे लाइन जुल — सु दुम्ह, सु मदुम्ह, द्यःया न्ह्यःने दक्वं उथें ।

अपाय्सं कलात्मक द्यःगः खनीबलय् थःगु थासय् च्वनाः फुइँ याइपिं नेवाःतय्त कलाकार झी जक मखु खनी धकाः बिचाः यायेत बाध्य याकी व तिरुपति बालाजीया भव्य द्यःगःया परिसरं । द्यःगः जक हे निगू एकड जमिनय् दयेकातःगु धाःगु । अथे धइगु ४१५ फिट तहाकः अले २६३फिट तब्या । दुहाँ वनेगु छगू जक ध्वाखा महाद्वारम् दु । धाथें हे अजूचापापुगु । ५० फीट तजाःगु गोपुरम् धइगु हरहरा थज्याःगु थाहाँ थाहाँ वनीगु शैलीं दयेकातःगु थ्व ध्वाखा मू द्यःगः स्वयाः तजाः, उकिं थन मवःनिपिं मनूत किपाय् जक खनीबलय् थ्व हे द्यःगः खःला धयाथें झुक्केजुइयः । झीथाय् पशुपति विकास कोषय् नियुक्त जुइपिं थज्याःपिं मनूत जूसां उमिसं व नं स्यंकाः ततःधंगु ध्वाखा दयेकेधुंकल जुइ, तर उमि अनया आमगशास्त्रम्य् च्वयातःगुयात हाचां मगाइपिं जुयाः व लुखां हे न्हियान्हिथं द्वलंद्वः मनूतय्त लसकुस यानाच्वंगु दु । अझ व हे लुखां वनेमाः, वये माः । छकः दुहाँ वनीपिं वनी, अले पलख पिइकी, हानं पिहाँवइपिन्त लँ बिइ । मिनेट मिनेटया हिसाब यानाः व्यवस्था यानातःगु दु । थथे यानाः घौछिया दुने प्यद्वः भक्तजनपिन्त लँ बियाच्वंगु दु व हे ध्वाखां ।

दुहाँ वनेवं ध्वाँय् ब्वयेकेगु ध्वजास्तम्भम् दु । झीथाय् थें खवय् जुयाः द्यः चाहिलाः दुहाँ वनेमाः । खवय् लाक्क रंगनायक मण्डपम् दु, जवय् आइना महल दु । अनं भेन्डिबाकिलि धइगु वहया ध्वाखां दुहाँ वनेमाः, अनं दुनेया चुकय् वंगारुकाकिलि धइगु लँुया ध्वाखा जुयाः दुहाँ वनेमाः । व लुँया ध्वाखां धाःसा मेमेपिं दुहाँ वनेदइमखु, अनया हे विशेष पण्डितत जक वनै खनीगु । द्यःच्वनीगु गर्भगृह अन दु ।

इच्छा पुवंकीम्ह द्यः खःला मखुला मसिउ, तर उकिया ज्याला काइ द्यवं । अथवा धाये न्हापा हे द्यःयालिसे सम्झौता यानातःगु दइ, सँ पुलेगु ।

करिब स्वघौत्या तक जिमिगु लाइन अन अन हे चाःचाः हिइकातल । ततःग्वःगु ल्वहंया कलात्मक थां, ल्वहंया धलिं, ल्वहंया हे पःखाः — स्वःस्वःथाय् मन हे सालीगु । अले अन हे व अंगलय् थी थी स्वांया झल्लरथें धकिंथें छाय्पियातःगु । जवं खवं वने मछिंक वालं खुनातःगु दइ, अले थाय् थासय् कर्मचारीतय्सं लँ क्यनाच्वनी । व स्वस्वं मुख्य द्यःग गुखे लाः धइगु अन्दाज हे मजुइगु । फनफन चाहीकूबलय् दिशाज्ञान हे मदयावन । गुखें दुहाँ वयागु गुखें पिहाँ वनेगु छुं हे मसिल ।

आखिरय् जिपिं व द्यःगःया लुखा न्हयःने थ्यने हे माल । गय् यानाः थ्यन गनं थ्यन हे धाये मफइगु । पलखया लागि जिपिं द्यःया मूर्तिया न्ह्यने हे थ्यन । दक्वस्यां छु छु तुतः ब्वनेथें मन्त्र ब्वनेथें ब्वनाच्वंगु । दक्वं लिमलाःपिं तर नं सुनां सुयातं घ्वानाच्वंगु मदु । छसीकथं वल, छसीकथं दन । पिने न्ह्याक्व मत झिलमिल यानातःसां द्यःगः दुने हे धाःसा जवं खवं च्याकातःगु दलूचाया जलय् जक द्यःया दर्शन यायेमाः । लः, निभाः, फय् थज्याःगु प्राकृतिक खँपाखें तक बचेयानातःगु धाःगु थ्व हे जुइ का । पूर्ण रुपं शास्त्रकथं न्हियान्हिथं पुजाआजा याइपिं तुयगु धोतिं चिनातइपिं पुजारीत हे २००म्ह दु धाःगु । व हाकुगु ल्वहंया मुर्तिइ झःझः धायेक लुँ व स्वांया तिसा अले तापाकं खनेदयेक तुयुगु चन्दन हे श्री वेंकटेश्वर स्वामीया स्वरुप खः, गुगु थन जक मखु देय्या हे प्रतीकथें जुइधुंकल । तिरुमाला बालाजी नं वहे, श्रीनिवास नं वहे ।

स्वघौ प्यघौतक दनाः दनाः लाइन च्वनागुया प्रसाद व निगू सेकेण्ड हे छाय् मजुइमा, जिमित धन्य दयेकल । अज्याःगु श्रद्धां झूचाःपिं शुद्ध मन दुपिनिगु दथुइ जिं थःत लुइका । जिगु लागि ला द्यः जक मखु, द्यवय् श्रद्धातइपिं दक्वं द्यः । जिं थ्व धायेमाः, जि भक्त मखु, जिं थन द्यःयाके जितः व माः थ्व माः धकाः फ्वं वयागु मखु, तर भिंगु नुगः दुपिनि दथुइ जि थथे हे दने खनेमा, बिइपिं सुं दुसा जितः थुलि सुवाः बिउ । स्वर्ग नर्कया खँ लिपा ल्हाये ।

उकुन्हु जक गन ब्वनागु । आः अन अज्याःगु हे प्रतिमूर्ति दयेकीगु हँ, सम्पूर्ण तिरुमाला द्यःगःया नमूना, गथेखः अथे । अले अन न्ह्याःपिं न्ह्याःबलय् तक च्वनाः स्वयावने खनी हँ । विकास धाये ला श्रद्धा धाये ला ।

जिं न्यना जक तयागु, थ्व ला न्हापां बौद्ध द्यःगः हँ, लिपा बुलुहुं परिमार्जन यायां थन थ्यंगु हँ । थ्व न्हापा ला लोकेश्वरया द्यःगः हँ । लिपा थन दक्षिण भारतय् बुद्धधर्मया प्रभाव म्हो जुयावनेवं थन च्वंगु मू मूगु बौद्ध द्यःगःयात योजनावद्ध कथं हे हिन्दु द्यःलय् परिवर्तन यानायंकूगु धकाः भारतीय विद्वानं हे अनुसन्धान याःनाः सफू च्वःगु धकाः जिं गनं ब्वनागु लुमं । अँ, डा. के जमनादासं च्वयातःगु का, सफू “तिरुपति बालाजी बौद्ध तीर्थ” धकाः । दक्षिण भारतया दक्वधयाथें मनूत गुंगूगु वा झिगूगु शताब्दीतक बौद्ध हे जुयाच्वंगु खँय् सहमत दु धाइ । खनं खः, आंग्सा मतसे मिस्त मिजंत दक्वस्यां सँ खायेगु अनुमति बुद्धधर्मय् जक दु, वैष्णव धर्मय् ला मिस्तय् सँ खायेगु धइगु हे भाःत मदयेधुंकाः जक । उमि बिचाः कथं पद्मपाणीया थज्याःगु निपा ल्हाःजक न्हापायागु लिउनेया निपा ल्हाः लिपा तयातःगु हँ, व थाय् न्हापान्हापा आदिबासी बौद्धतय्गु पहाड हँ, न्हापा न्हापा अन श्रवण जात्रा जुइगु हँ, प्राचीन ग्रन्थय् थ्व द्यःया परिवारया खँ मदु हँ । बरु थ्व खँ खयेफु कि अबलय्या अनया बौद्धतय्सं यसें हे थः द्यःयात हिन्दुतय् ल्हातिइ लःल्हाना बिल ला?

आः थन अज्याःगु तामझाम, सजिसजाउ अले द्यःया उत्पतिलिसे स्वानाच्वंगु बाखंत निर्माण जुइधुंकल कि आः थथे हालाच्वनेगु आत्मघाती जक जुइ । न्ह्याम्ह द्यःसां द्यः हे ला खःनि ।

अथेला झीसं खना हे च्वना, लिपा भारतय् मुस्लिमतय्सं सत्ता थःगु ल्हातिइ कायेवं उमिसं नं अनया हिन्दू द्यःगःयात मुस्लिम मस्जिद दयेकायंकूगु नं झीसं मसिउगु मखु । मुक्तिनाथयात हिन्दु नामं तपुनाः हिन्दु दयेकूगु खने हे धुन । मेगु छु, सिद्धार्थ कुमारया काय् राहुलयात प्रवज्या याःगु स्तुपया द्यःने शिवया द्यःगः दयेकातःगु लुम्बिनीया कुदानय् वंपिन्सं खँ हे खं जुइ । अले हिन्दूतय्सं थनया बौद्ध नेवाःत व आदिबासी जनतजातितय्त जबरजस्ती मोहनी हनेत बाध्ययाःगु बाखं नं उलि पुलांगु मखुनि । सत्ता हे धर्म खःथें च्वनावइगु । सुयागु सत्ता जुल वयागु धर्मया प्रभाव जनमानसय् गुकथं लाःवनी धइगु ला झी नेपाःपिपिन्सं दकलय् सिउ ।

पिहां वक्वसित पुंगलम् धाःगु घ्यःजा थेंज्याःगु प्रसाद ब्वःताय् तयाः इनाच्वन । हानं पिने न्हाचः लाइन च्वनेत ३००तका बियागु रसीद क्यनाः नैक्याः पाय्ग्वःगु लड्डु छगः छगः नं काये जिउ । तिरुपति लड्डु धालकि नामं हे जाः । उकिंला थ्व कायेत नं उतिकं लाइन च्वनेमाः । नये नं दु, थये नं दु, जुल जिमि ला । लड्डु ल्हातिइ लायेवं छेँ लुमन । छेँय् तक थ्यंकेमानि थ्व प्रसाद धकाः मतिइ तया ।

जिं थ्व धायेमाः, जि भक्त मखु, जिं थन द्यःयाके जितः व माः थ्व माः धकाः फ्वं वयागु मखु, तर भिंगु नुगः दुपिनि दथुइ जि थथे हे दने खनेमा, बिइपिं सुं दुसा जितः थुलि सुवाः बिउ । स्वर्ग नर्कया खँ लिपा ल्हाये ।

न्हिइ लाखौं दयेकेमाः जुइ, गनं वइगु छुचुं, खुवा, घ्यः अले मेगु छु छु । ग्वःम्हस्यां जक दयेकीगु जुइ व लड्डु अले गथेयानाः जक दयेकीगु जुइ । उकुन्हु तिनि लड्डु दयेकेगु हे न्हूगु कारखाना दयेकूगु धकाः छम्हस्यां धयाच्वंगु । थ्व दक्व थन हे छाये हइगु ध्यबां व्यवस्थित जुइ, थन वःगु ध्यबां गनं बाः वनीमखु, पशुपतिइ थें विदेशं वःपिं पुजारीत तयातःगु मदु थन । नइँक्याः जक हे न्हिछिया छगू लाखगः छाय् हइ हँ । अज्याःगु छाय् हःगु ध्यबा व बस्तु हे प्रसाद जुयाः भक्तजनया छेँय् छेँय् थ्यनी । अझ थन वःपिन्त जा हे नकेगु व्यवस्था दु धाःगु न्यनागु । गन खः मसिउ, नयाच्वने ला लाइमखु, स्वये जक खंसां जिउगु । उलि नं जुइफुत । व्यवस्था बांलाःगुलिं हे जुइ मनूत थन वयेवं सकारात्मक जुयावनी, जीवनय् छुं बांलाःगु यायेमाः धइगु मतिइ तयावनी ।

पिहाँ वयाबलय् चान्हय् जुइधुंकल । अथेसां सुयां द्यनेम्वाः । थन ला चान्हय् न्हिनय् थथे हे गुलजार जुयाच्वनी । च्वय् वनाः द्यःगः परिसर छकः लुधंक स्वया । अन ला तुंख्यः पाय्धंगु खुल्ला थाय् नं दु खनी । अले न्हयाक्व मनू वसां गबलें हुल मजू । अले झ्वः छुइगु लँ नं व्यवस्थित यानातःगु जुयाच्वन । अथे जुयाः ला अन तःहाकःगु चीहाकःगु झ्वः दक्व मिलेजुइ, लिपतय् द्यःयाथय् न्ह्यःने छकलं व हे झ्वलय् लाःवइ, दक्वं नापं हे द्यःया दर्शन यानाः लिहाँ वइ । न्यने दु कथं अन न्हिइ न्यय्द्वः निसें छगू लाख मनूत थ्यंगुयात सामान्य रुपं काइ । उलिमछिसित व्यवस्था यायेत अन व्यवस्थापक वा स्वयंसेवकत नं ला उकथं हे तयातःगु दु जुइ नि । तर जि अजू चाल, थन झीथाय् थें तीर्थयात्रुत लाकां न्ह्याये मजिउथाय् छ्यंगूया बुट न्ह्यानाच्वनीपिं अले हतुमतुहकीपिं पुलिसत नं मदु, बन्दुकया सुरक्षा नं म्वाः अन ।

द्यःगः परिसरं पिहाँ वया, न्ह्याक्व व्यवस्थित सां दुने कातुमतु काः । सासः ल्हाये थाकु । आः सर्गः छगूलिं थःगु यानाः छकः ल्हाः चकंका, जँ तप्यंका । छगू युद्ध त्याकावयागुति अनुभव जुयाच्वन । लसतां कुचुकुचु नकाच्वन । अन लुमन्तिया चिं न्यायेगु व खाजा नयेगु पसः दूगु थासय् वना । न्ह्याथाय् वंसां हुलमुल । मनूत या मनूत । अन मनूतय् स्थानीय भाय्या प्रधानतां मन साल । उमि थःगु भाय् बाहेक मेगु छुं म्वाः । मेगु भाय् ल्हाइपिं दक्व पर्यटक । झीथाय् पशुपतिइ नेवाः भाय्ल्हाइपिं खनकि मेगु ग्रहं वःपिं थज्याःगु व्यवहार जुयाचवनी । येँदेय् झीगु, पशुपति इमिगु जुइधुंकल ।

जिं न्यना जक तयागु, थ्व ला न्हापां बौद्ध द्यःगः हँ, लिपा बुलुहुं परिमार्जन यायां थन थ्यंगु हँ । थ्व न्हापा ला लोकेश्वरया द्यःगः हँ ।

पिने पसलय् च्या त्वना, जितः अनया मनूतय्गु इरुथिरु, सँ पाचुक्क खानातःपिं मस्त हालाच्वंगु, ब्वाँय्ब्वाँय् जुयाच्वंगु दक्व दृष्यं रोमान्चित यानाच्वन । स्वस्वं स्वयेमगाःनि । चिचिधंगु प्रसाद वा लुमन्तिया चिं न्यानाः सरासर पिहां वना । लितुलिनाः अले भाः क्वकायेफक्व क्वकानाः सामान मिइपिन्सं मत्वःतू । न्ह्यइपुसे नं च्वं उमिनाप भाःयानाच्वनेगु, बछिं बछिं भाः क्वकाःसां क्वानाच्वंगु चाइमखु ।

पिने तिरुपतितकया बस लुत, उकिइ च्वना वना । थन हे जंगलय् दुने धर्मगिरी धकाः तःधंगु वैदिक ब्वनेकू दु धाःगु न्यनातयागु । सलंसःदँनिसें बालाजिइ पुज्याइपिं द्यःपाःलाःत थनं हे तयार जुइ । जातं व्राम्हण हे जुइमाः उपिं कन्हय्या धर्माधिकारीत, द्यःगःया ताःचाप्वाँय् घानातइपिं उपिं जक जुइखनी । थ्व पालय् ला मखुत, लिपा गबलें छकः स्वःवनेगु जुइ । थनया दकलय् तःधंगु जात्रा धाःगु ब्रम्होत्सवया बारे ब्वनावयागु । गबलें द्यवं हे साल धाःसा जि हानं थन थ्यनीतिनि जुइ, व अपार श्रद्धालुतय् दथुइ जिं थःत तंकेतिनि जुइ ।

हानं तिरुपतिं चेन्नाइ तकया मेगु बसय् वना । चछि बसय् । स्वघौंत्या पलख तकं फ्यमतुसे लाइनय् च्वनागु, अले द्यःयाथाय् घ्वातुघ्वाःगु । भ्वसुक न्ह्यः वल ।

चेन्नाइया थःगु होटलय् थ्यंबलय् आइतबाःया सुथसिया ४ ताइ जुल । द्यनेला दनेला । द्यंवंसा न्ह्यःवइमखु, दनाच्वने धाःसा फूगु मखु । वाथावाथा हे कन । पलख मिखा तिसिनाः लासाय् ग्वतुलाच्वना । गबाय्ती न्ह्यःवल जिं हे मचाः, न्ह्यलं चाःबलय् ला झ्यालं निभाः दुहाँ वयाच्वनेधुंकल ।

केन्द्रीय मानन्धर संघया ख्वाःपतिइ पिदंगु ११३८

लुम्बिनीमा अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध सम्मेलन : एक समीक्षा

 

राजमाया पुतवार

सरकारलाई लुम्बिनीमा बुद्ध जयन्ती मनाउनु थियो मनायो । हामी बुद्ध धर्मावलम्बी पनि भएको नाताले लुम्बिनीप्रति विशेष श्रद्धा छ, गइरहन्छौं तीर्थ सम्झेर । यसमा पनि बुद्धले जन्म लिएको, बोधीज्ञान प्राप्त गरेको अनि महानिर्वाण पाएको शुभसंयोगको दिन बैशाख पुर्णिमाको दिन नै लुम्बिनीमा पाइला टेकेर भगवान बुद्धका ज्ञानलाई सम्झेर केही क्षण मौन बस्नु अनि विश्वमा आएर आफ्नो ज्ञान कुनै जाति, वर्ण, राष्ट्रलाई मात्र नभएर असिमित मानिसहरुका लागि सिकाएर गएको भनेर सम्झनु पनि हाम्रो लागि गौरवको कुुरा हो । यस वर्ष पनि समय मिलाएर हामी तीन दिनकाे लागि लुम्बिनी पुग्यौं ।

 

हुन त हामी पुण्य कमाउन गएका थियौं । त्यसमा त कसैले बाधा गरेन । हामी खुशी नै छौं । तर लुम्बिनीमा बुद्ध जयन्ती मनाउँदै गर्दा त्यहाँको सरकारी समारोहमा भाग लिइरहँदा बटुलेका केही अनुभवहरुलाई यहाँहरु समक्ष राख्नु श्रेयष्कर सम्झन्छु ।

१. सम्मेलन
यो वर्ष पनि लुम्बिनीमा बुद्ध जयन्ती पारेर अन्तर्राष्ट्रिय बौद्ध सम्मेलनको आयोजना गरिएको थियो । सम्मेलन भन्नाले देश र विदेशमा विभिन्न विद्वानहरुले आफुले बुद्धधर्मको बारेमा गरेका अनुसन्धानको आधारमा तयार पारेका कार्यपत्रहरु प्रस्तुत गर्ने, टिप्पणीकारले टिप्पणी गर्ने तथा अन्य सहभागीहरुले प्रश्न गरेर अन्तरक्रिया गर्नुपर्ने थियो । हामी जसैतसै कार्यक्रम स्थल चीनियाँ मन्दिरमा पुग्दा हामीलाई भित्र जान दिइएन । मन्त्री आउने भएकोले सुरक्षाको लागि भनेर हामी बौद्धहरुलाई बौद्ध मन्दिरमा प्रवेश निषेध गर्यो । हामी त हामी अन्य लामा गुरुहरु तथा बौद्ध विद्वानहरु समेत भित्र जान नपाएर बाहिर घाममा डढिएर बसेका थिए ।

बाहिर सुरक्षा कर्मीको कडा चेक जाँच थियो, भित्र मात्र पास बाँडिरको थियो । कस्तो अचम्म । भित्र जान नपाइने भएपनि भित्र गएर पास लिने कसरी ? मान्छेहरु हुलमुल गर्दै सरकारले बनाएको नियम बमोजिम पास पास गर्दै भित्र गइरहेका थिए । यहाँ सम्म कि यस सम्मेलनको जिम्मा लिएका लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयका शिक्षक र विद्यार्थीहरु समेत भित्र जान पाइएन भनेर गुनासो गरिरहेका थिए । पछि उनीहरु सबैलाई पर्यवेक्षकको पास उपलब्ध गराइयो ।

मन्त्री आउने भएपछि धार्मिक कार्यक्रम होस् कि प्राविधिक कार्यक्रम होस् कार्यकर्ताको चुरीफुरी हेर्न मात्र ठिक्क हुन्छ नेपालमा । यस प्रकारका मानिसहरु जो कहिल्यै बौद्ध कार्यक्रममा तथा शैक्षिक वा प्राज्ञिक कार्यक्रमहरुमा भेटिँदैनन्, उनीहरुको त्यहाँ बोलाबाला थियो ।

भित्र छिर्ने बितिक्कै पहिलो गाँसमा ढुंगा भनेजस्तो भयो । त्यहाँ आयोजकहरुले सबैलाई धाकाको गलबन्दी बाँडिरहेको थियो । हामीलाई थाहा छ, प्रधानमन्त्रीलाई बौद्धहरुको पवित्र सम्मानजनक साँस्कृतिक वस्तु खादादेखि एलर्जी छ । त्यसो हो भने केही नदिँदा पनि हुन्थ्यो नि, यहाँ प्रधानमन्त्रीको राजीखुशीले बाहेक मानिसले आफ्नो धर्म पनि मान्न पाइँदैन भने । अझ म त भन्छु, आफुलाई मन नपर्ने संस्कार बोेकेका बौद्धहरुको माझमा प्रधानमन्त्रीलाई आउनुपर्ने नै किन? प्रधानमन्त्रीको अर्को काम हुँदैन?

केही साथीहरुले तत्कालै फेसबुकबाट असन्तुष्टी जाहेर गरिहाले । तर बुद्धधर्म विरोधी सरकारलाई जनताको असन्तुष्टीले केही फरक पार्ने भए पो ।

त्यहाँ मुख्य आयोजक बनेको लुम्बिनी विकास कोष तथा सम्मलेलनको व्यवस्था गर्ने लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयको बिच समन्वयको अभाव तड्कारै देखिन्थ्यो । मानौं त्यो कुनै बौद्धिक वा प्राज्ञिक कार्यक्रम थिएन, राजनीतिक भेला मात्र थियो । कार्यकर्ताहरुले पास पाए, झोला पाए, गलबन्दी पाए । अनि अन्य बौद्धहरुलाई अटेर गरेर ठाउँ ओगट्ने मौका पनि पाए ।

राजनीतिक भाषण भइरहेको बेलामा हलमा मानिसहरु खचाखच थियो । कुरा बुझेर वा नबुझेरै पनि तिनीहरु नेताका भाषणैपिच्छे ताली बजाइरहेका थिए । भाषण गर्न को जान्दैन यो देशमा । भाषण गर्नेले भने जति गरेको भए देश उहिल्यै कोरिया भइसक्यो । अनि बोल्नेले पनि कति बोल्ने । बौद्धहरुको सम्मेलनमा आउन पाए भने नेपालका सबै नेताहरु बौद्ध विद्वान हुन्छ यहाँ ।

अनि उद्घाटन सत्र सकिनासाथ सहभागी मध्ये तीन चौथाइ मन्त्रीहरुका पछि पछि हल छोडे । मानौं उनीहरुलाई त्यो बौद्धिक सम्मेलन हो र त्यहाँ देश विदेशबाट आएका विद्वानहरुले कार्यपत्र पस्तुत गर्दैछन् गहन छलफल हुँदैछ भन्ने कुनै मतलब छैन ।

२‍ शिलान्यास :

दाश्रो दिन बिहानै स्याल्फा रिम्पोछेज्यूको ध्यानकेन्द्रको शिलान्यास थियो । दौडेर गएँ । त्यहाँ सस्कृति मन्त्री रवीन्द्र अधिकारी आउनुपर्ने थियो । ढिलै भएपनि आए, शुभकार्यमा हात हाले । तर सबैलाई अचम्भित र आक्रोशित हुने गरी उनले आफुलाई चढाएको खादालाई पटुकाजस्तो कम्मर मुनि बाँधे । यो कस्तो सभ्यता? कस्तो नैतिकता ? थाहा छ, उनी हिन्दू हुन् र यो जन्ममा बौद्ध बन्ने कोशिस गर्ने पनि छैन तर बौद्धहरुले बोलाएको कार्यक्रममा आएर सबैको मानलाई अपमान हुने गरी उनीहरुको साँस्कृतिक वस्तुको यसरी अवहेलना गर्ने अधिकार कसैलाई पनि छैन । जहाँ संस्कृति मन्त्री नै जनताको संस्कृतिको सार्वजनिक अपमान गर्दै हिँड्छ उसले कस्तो संस्कृतिको रक्षा गर्ला?

३ समापन :

सेमिनारको समापन स्थलमा पनि त्यही सुरक्षा जाँचको झमेला थियो । प्रत्येक सहभागीहरुको शरीर तथा झोलाको मिहिन जाँच हुँदै थियो । अरु धार्मिक कार्यक्रममा जाँच नचाहिने, अनि मन्त्री आउने बेलामा मात्र सबै जाँच चाहिने । जनता मात्र हुने भए कुनै जाँच हुन्थ्यो त्यहाँ? अनि यदि हाम्रा मन्त्रीहरु बौद्ध मार्गीहरुदेखि डराउँछन् भने किन यस्तो भिडमा आउँछन्?

यस्तो तामझाममा विदेशी पाहुनाहरुको आमन्त्रण गरिएको कार्यक्रममा पनि प्रधानमन्त्री दुई घण्टा ढिलो आउनु सामान्य थियो । अनि प्रधानमन्त्रीले बोल्दा बोल्दै झण्डै दश मिनेट विद्युत आपूर्ति नभएर बोल्नु नपाउनु पनि आयोजकको लागि सामान्य नै थियो । प्रधानमन्त्रीले बोल्न पाएदेखि के । कुन विद्वानले लेखिदिएको भाषण होला सारा बौद्ध दर्शन नै बिछाइदिए । सबैलाई थाहा छ हाम्रो देशको प्रधानमन्त्रीले कति पढेको छ अनि उनलाई बुद्ध धर्म र दर्शनको बारेमा कति ज्ञान छ भनेर । तैपनि उनलाई सबैको अगाडि अरुले लेखिदिएको ज्ञानगुणका कुरा छाँटेर तमाशा हुन किन मनलागेको होला भनेर म गुनगुनाइरहें । भासन सकिएपछि प्रधान मन्त्री हिँडे भने उनी सँगै उनकै चाकरीमा आएकाहरुको भिड पनि छाँया जस्तै सँगसँगै हिँडे । यो राजनीतिक कार्यक्रमलाई बौद्ध धार्मिक कार्यक्रमको खोल किन ओढाइयो भन्ने मात्र मेरो प्रश्न हो ।

बौद्ध सम्मेलन नेपालकै प्रतिष्ठा हुनुपर्ने थियो विदेशी बौद्ध विद्वानहरुका माझ । तर त्यहाँ नेपाल सरकार र नेपाली जनताले देखाएको व्यवहार र कार्यशैलीले नेपालमा बौद्ध र बौद्धिक गतिविधि हुनु लज्जाको विषय हो भनेर मात्र प्रष्ट्याएको महशुस भयो । हुन त दुई वर्ष अगाडि गरिएको सम्मेलन पनि यस्तै भएको थियो भनेर सुनेको थिएँ । हामी नेपालीहरु आफैले गरेको गल्तीबाट सिक्न सक्दैनौं कि जस्तो लाग्छ । तैपनि यस्तो गल्ती कमजोरी हामीबाट नहोस् नेपाली जनतालाई लज्जित हुने काम कसैबाट नहोस् भन्ने कामना गर्दछु ।

Monday, June 11th, 2018/