20170626 गोर्खाल्याण्डया आन्दोलन व नेपाःमिपिनिगु चिउताः

राजेन मानन्धर

इतिहासपाखे मवने । झीसं थौं खनाच्वना, बाःछि न्ह्यःनिसें पश्चिम बंगालय् न्यंक बंगाली भाय् अनिवार्य तयेगु धइगु खँया बिरोधय् न्यनावनाच्वंगु आन्दोलनं न्हून्हूगु रुप कायावयाच्वंगु दु । नेपाल भारत निगुलिं स्वतन्त्र अस्तीत्व दूगु देय् जूगुलिं नेपालय् जूगु गुगुं आन्दोलनय् भारतय् वा भारतय् जूगु आन्दोलनं नेपालय् प्रभाव लायेम्वाः । अथेखःसां छगू खुला सीमाना दूगु अले निगुलिं देय्या दथुइ धार्मिक, साँस्कृतिक व भाषिक स्वापू नं दूगु जूगुलिं थ्व निगू देय्या विशेषरुपं सीमाना लागाय् जुइगु राजनीतिक आन्दोलनं छगू पक्षं मेगु पक्षयात लिच्वः लाकीगु अस्वभाविक नं मखु । तर थन आः जुयाच्वंगु गोर्खाल्याण्डया आन्दोलनं नेपाःमिपिन्त थी थी कथं उद्वेलित यानाच्वंगु धाःसा झीगु सरोकारया विषय जुयाच्वंगु दु ।



८०या दशकय् ब्वलंगुु गोर्खाल्याण्डया आन्दोलन अनया धइुगु नेपाःमूलयापिं खसगोर्खाभाषी बरमू छेत्री, दलित, राई, लिम्बु, तामांग, मगर व नेवाः इत्यादि नेपालय् दूगु जातिया मनूतय्गु उमिगु जक बिस्कं प्रान्त दयेमाः धइगु आन्दोलन खः । नेपालय् दइपिं थी थी जातियापिं मनूत विश्वया थी थी देसय् थी थी हुनिं लाः वंगु दु । उमित अनयापिन्सं मालाः यंकलला, वा थन स्वयाः निप्यय् साक्क नयेत वन ला वा थन नये हे मखना वन ला वा थनया राज्यं देश निकाला हे यानाः उपिं अन थ्यनला थ्व राजनीति वा इतिहासया विषय जुल । तर उपिं अन थी थी कथं लानाच्वंगु दु, अनया नागरिकता कयाः अनया संविधानयात मानेयानाः, अनया लागि ज्यान पानाः, अनया सरकारी सुविधा कयाः अनया राष्टिय म्ये हालाः अनया राज्यया सेवा यानाच्वंगु दु उमिसं । अथे जुसेंलि उमि अनया हे दय्प्रति माया दइगु उमिगु राष्टप्रेम धइगु अनया हे देय्याप्रति मतिना जुइगु स्वभाविक खः । थ्व खँ भारत जक मखु हंगकंग, ब्रुनाइ, बेलायत वा आः अमेरिकाय् च्वनीपिं नेपालमूलया मनूतय्त नं लागु जुइ । झी नेपालय् च्वनाच्वनापिं व अनच्वनाच्वंपिं दथुइ छुं दुसा उमिगु थी थी जातिया मां भाय् व झी दुनेया थी थी जातिया मां भाय् वहे जूगु (ल्हानाच्वंगु खःसा), थनया सरकारी भाय्यात उमिसं नालाच्वंगु अल उमिगु मूल धइगु थ्व हे नेपाः खः धइगु भावनात्मक सम्बन्ध हे जक दु । अथे दइगु धइगु बांलाः । संसारया गुगुं कुनय् च्वंपिंलिसे ला बांलाःगु सम्बन्ध धइगु बांलाः धाःसा झी दथुइ ला ऐतिहासिक सम्बन्ध दु, थुकिया सम्मान झीसं मयासे मगाः ।


मेखे, दार्जिलिया आन्दोलन धइगु भाषिक अधिकारया आन्दोलन जक मखु । यदि उमित अनया बहुसंख्यक बंगाली भाय्या अनिवार्यता अस्वीकार खःसा अनच्वंपिं नेवाःतय्सं, राई, लिम्बु, तामांगतय्सं अन हानं खय्भाय्या अनिवार्यतायात छु आधारय् स्वीकार यायेगु? खः, उमिगु जीवकोपार्जनया कारण उमिसं आः अन थःगु मांभाय् त्वःता थनया खय्भाय्यात हे आः मांभाय्या रुपय् स्वीकार यानावनाच्वंगु दु, उमि थःगु मांभाय् दु धइगु ल्वःहे मंकेधुंकल धाःसां जिउ । थ्व भाषिक अधिकारया आन्दोलन खःसा तामांगया मांभाय् तामांग हे जक जुइ, नेवाःया मांभाय् नेवाः भाय् जक जुइ, अथे हे मेमेगु जातिया मांभाय् नं थःथःगु हे मांभाय् जक जुइ । राजनीतिक आन्दोलनया उचाइ कायेत रणनीतककथं थःगु भांभाय्या हत्या याइपिं मांया सपुत जुइफइमखु । थ्व भाषिक दृष्टिकोणं धयाच्वनागु । थ्व आन्दोलन यदि भाषिक अधिकारया आन्दोलन खःसा दार्जिलिगय् बान्तवां बान्तवा भाय् ल्हायेदयेमाः, गुरुंगं गुरुंग भाय् ल्हाये दयेमाः वा नेवालं नेवाः भाय् ल्हाये दयेमाः धकाः आन्दोलन यायेमाःगु खः । अन अथे जूगु मखना । उमिसं उमिगु खनाच्वंगु थःगु स्वायत्ततया पहिचान व एकताया प्रतीक धइगु हे थनया अतिक्रमणकारी मेपिनिगु भाय् स्यानाः सत्ताया बलय् जनतायात भाषिक रुपं हत्या यानाच्वंगु खय् भाय् जक खः ।



उमिगु आन्दोलन भाषिक खःसा थन च्वंम्ह छम्ह राइ, मगर, गुरुंग वा नेवाः अन च्वंम्ह राइ, मगर, गुरुंग वा नेवालं उमिगु थासय् बंगाली भाय्या साम्राज्यवाद मयः खय् भाय्या साम्राज्यवाद यः धकाः यानाजूगु आन्दोलन खनाः छाय् लय्तायेमाःगु? जब थःगु मांभाय् मदइगु जूसां राजनीतिक लाभया निंतिं सुलिसें ल्वायेत हानं मेपिनिगु मांभाय्यात हतियार दयेकाः यानाच्वंगु आन्दोलनं संसारया गुगुं देय्या नं मांभाय्या मतिनामि लय्तायेम्वाः । अल्पसंख्यक भाषिक समुदाय धइपिं न्ह्याबलें सुयागुं राजनीतिक प्राप्तिया मोहरा जक जुयाच्वनेगु ला खः नि । बय् सलधकाः क्वः लय्ताये नं म्वाः ख्वयाजुइ नं म्वाः ।



तर अजूचायापु, पश्चिम बंगालय् बंगाली अनिवार्यया खँ वयेसातकिं थनया छपुचः नेपाःमितय्गु उत्तेजित अभिव्यक्ति न्यनेदत । मानौं थन नेपालय् हे बंगाली भाय् अनिवार्य याःवःगुथें । थःगु भाय्यात निसःत्यादँनिसें चायेकं मचायेकं मेगु भासं दास यानातःबलय् हालेम्वाःपिं अन विदेशय् छगू करकिया भासं मेगु करकिया भाय्यात दमनयात धकाः थन च्वंपिनि कथु सू । होसय् ला बेहोसय् ला । थन थःगु भाय्यात थःगु हे आदिभूमिइ मेपिन्सं वयाः प्रयोगहिन दयेकूगु, थःगु स्वायत्त सरकारय् करपिनिगु भाय् ल्हायेत बाध्य याःगु मखंपिन्सं अन मेपिनिगु आन्तरिक मामिलाय् छाय् थपाय्सकं जासूसी याःजूगु ? अनच्वंपिं राइ, लिम्बू, मगर नेवाःतय्सं खय् भाय्यात मातृभाषाया रुपय् स्वीकार याःसां वा हिन्दी भाय् वा बंगाली भाय्यात हे मातृभाषाया रुपय् स्वीकार याःसां व राजनीतिक खँ जक खः, उमि जिउथे याइ । उमिगु राजनीतिक निणर्यलय् झी नेपाःमि लिउलिउ वनेमाः, अथवा सती हे वनेमाः धइगु मदु ।



जब छगू देय्या छगू प्रान्तया निश्चित संख्याया मनूतय्सं थःदुने एकता दु धकाः थुइकी, उमिगु समुदाययात मेपिन्सं दमनयात धइगु तायेकी, उमिसं थःगु प्रान्त कयाः स्वायत्त जीवन हनेखनेमाः धकाः माग यायेगु जायज खः । संघीयताया सुन्दरता धइगु नं थ्व हे ला खः । अथे धइगु उपिं अलग्ग देय् दयेकावने धकाः वःपिं पृथकतावादीत मखु । भारत स्वतन्त्र जूबलय् गू जक प्रान्त दूगु खःसा आः २९गू प्रान्त दत । झीसं खंक हे उकुन्हुतिनि मिजोरम १९८७य् व तेलांगना २०१४य् इत्यादि दत । आः नं मेमेगु राज्यत अस्तीत्वय् मवइ धायेमफु । थथे चीधंगु समुदायं स्वायत्तताया मागयात कि तःधंगु समुदायेंं विरोध याइगु स्वभाविक खः । गथे झीथाय् सुदुरपश्मिय् स्वायत्तताया माग जूबलय् अन अखण्डवादीत धकाः खय्बरमूतय्सं आन्दोलन यात, अथे हे पश्चिम बंगालय् नं नेपालीमूलयापिं भारतीयतय्सं आन्दोलन यायेवं अनया बंगालीत (नेपाःया अखण्डवादीत थज्याःपिन्सं) प्रतिक्रिया क्यनीगु स्वभाविक खः । बल्लाः त्याः ला संसारया नियम हे खः ।



थनथाय् वयाः आः अनया दार्जिलिंगे समुदाय व बंगालीतय्गु दथुइ गुलि अतिवादी सोचं हा कयातःगु दु धइगु खनेदयावयाच्वंगु दु । सामाजिक सञ्जालय् दार्जिलिंगेतय्सं अनया बंगालीतय्त व बंगालीतय्सं दार्जिलिंगेतय्त लाःथेपाथे घृणाया शव्दयुद्ध यानाच्वंगु छ्यालब्याल जुयाच्वंगु दु । थ्व उमिगु आन्तरिक समस्या खः, झीसं थन च्वनाः विविधता व सामञ्जस्यता हे जीवन खः धकाः उमि दथुइ मित्रता ब्वलनेमा धकाः कामना यायेगु स्वयाः छखलः थः मेखलः करपि. धकाः थन च्वनाः हालेगु निगू देय्या सम्बन्धय् ध्याचलं छ्वाकेगु जक जुइ ।

थज्याःगु आन्दोलनय् नेपाःमिपिनिगु चिउताः गुलि दयेमाःगु, दयेगु जिउलाकि मजिउ धइगु जक सवाल खः । उत्तराखण्ड नं नेपाःलिसे सीमाना स्वाः । उमित नं राज्य देय्माःय् तयाः भपिउ धकाः बिउगु मखु । १८९७य् थ्वःगु उत्तराखण्डया माग २०००य् पुवन । अथे अन राज्यया माग जूबलय् सुदूर पश्चिमया नेपाःमित अथे चिउताः क्यनाः महाः जुइ । नेपाः र भारतया राजनीतिक हैसियत व हे खःसा थन दार्जिलिंगया आन्दोलनय् जक नेपाःमित हाःजुइगु पाय्छि मखु । कन्हय् गोर्खाल्याण्ड दत धाःसा वा मन्त हे धाःसा नेपाःमिपिन्त छुं फाइदा वा बेफाइदा दयेमाःगु खनेमदु । थ्व नं झीगु निंतिं छत्तिसगढ वा मिजोरम दयेथें जक खः । छगू समाचार जक ।




लुमंके, नेपालय् भुखाय् ब्वःबलय् सिक्किम, दार्जिलिंगया मनूतय्सं गुलि मतिनायानाः झीत राहत सामाग्री छ्वयाहल, द्यइथाय् द्यइथाय् वनाः झीगु भिंजुइमा धकाः फ्वंवन । वयांलिपा दक्षिणी सीमानाय् नाकाबन्दी जूबलय् नेपालय् पेटोल, ग्यास निसें वासः तकं कायेगु मदुबलय् अनयापिन्सं छसः नमवाः । छाय्? छाय् धाःसा उमिके राजनीतिक सुझबुझ दु, बिचाःया परिपक्वता दु । उमिसं सिउ, उमिसं झीत भावनां राहत सामाग्री बियाः जक ग्वहालि यायेफु, राजनीतिक निर्णयलय् प्रभावलाके कथंया आन्दोलन यानाः मखु । उमिगुपाखें झी गोर्खाल्याण्डया फ्यानाटिकतय्सं सयेकेमाःगु मखुला?



आः वयाः अन गोर्खाल्याण्डया आन्दोलनय् छम्हनिम्ह च्वापुकाः नेपाःमितय्सं समर्थनय् नवानाहयेवं थ्व पश्चिम बंगालया तःधंगु समुदाय व दार्जिलिंगेतय्गु जक खँ मजुसे नेपाः व भारतया हे खँथें खनेदयाच्वंगु दु । छखे थन थ्व आन्दोलनयात थनच्वंपिं सिक्किम, दार्जिलिंग निसें देहरादुनतकं नेपालयागु जुइमाः धकाः हाच्वंपिं अतिवादीतय्सं वातावरण स्यंकेत मसला छानाबिल धाःसा मेखे अन च्वंपिं नेपाःया नां काये मयःपिं छम्ह निम्ह दार्जिलिंगे तय्सं जिपिं नेपाली मखु धकाः नेपाः विरुद्ध विषबमन यायेवं थनच्वंपिं नेपाःमित झसंग वंगु दु । गुलि दुखया खँ, न्हापा थवं थय् भिंगु व बांलाःगु खँ ल्हानच्वनापिं आः लाक्वपाक्व धायेगु यानाच्वना । झीगु उलि पुलांगु कालबिलया सम्बन्ध आः ध्याचः छ्वाकेगु त्वह थें जक जूवंगु दु । थुकियात सुनां नं पनामबिल धाःसा गोर्खाल्याण्ड दयेमा वा मदयेमा, थनच्वंपिं नेपाःमित व अनच्वंपि दार्जिलिंगेतय् दथुइ शत्रुता जक न्यनावनी । थुइिक बौद्धिक परिपक्वता सहितया मेलमिलापया तच्वकं आवश्यकता खनेदु ।



Published on 2017 06 26 in Lahana Weekly