राजेन मानन्धर
स्वनिगःया विकास जूगु निद्वः दँ दत धाइ । २५०दँ न्ह्यःनिसें ला थनया विकासय् स्थानीय जनताया ल्हाः हे मदयावन । २५दँनिसें ला दक्वसक्व हे पिनेयापिन्सं जक नियम दयेकीपिं जुल, च्वनीगु नं उपिं, योजना नं उमिगु । ग्वम्ह मनू वःगु नियम दइगुथें जुइधुंकल थन । झीगु ज्या ला दबू दयेकाबिइगु जक जूवन ।
भुखाय् ब्वयाः उमि न्हयलं चाल खनी । उमिगु वक्तव्य वल — आः गैरकानूनी वा नियम विपरित दयेकातःगु छेँ दक्व थुनेगु । धाःकथं आः येँय् जक निगू लाख व २५खा छेँ दु अले डेढलाख छेँ ला नक्सा पास मयासें दयेकातःगु दु । हानं नक्सा पास हे यानाः दयेकूगु छेँ नं ७० प्रतिशत छेँ नियम विपरित दयेकातःगु दु । गुलि थुनेगु थन छेँ ?
आः स्वनिगःया, वा आःयात येँ नगर लागाया, छेँ गैरकानूनी धायेबलय् उमित निथी धकाः वर्गीकरण यायेमाल –छगू नक्सा हे पास मयासें दयेकूगु व मेगु नक्सा छथी पासयानाः मेथी दयेकूगु ।
थन कानूनी व गैरकानूनी छेँया खँ ल्हाइपिन्सं ल्वःमंकीगु खँ छु धाःसा थ्व येँ धइगु चण्डीगढ थें खालीगु जग्गाय् प्लानयानाः दयेकूगु शहर मखु । थन निद्वःदँ पुलांगु बसोबास दु । नियमया खँ ल्हाइपिं वःगु हे नं स्वीदँ पीदँ तिनि दत । आः सुयात सुयागु नियम लगेयायेगु? गैरकानूनी छेँ धकाः कृष्ण पाउरोटीया छेँ थुनीपिन्सं न्ह्यागुं धायेदयेफु तर भविष्यं उमिगु कानूनी हैसियत मालीतिनि, कन्हय्या पुस्ता व नेतृत्व थौंयाथें म्हुतुइ धौफिनातइपिं जुइमखु ।
आः थनया छेँयात गैरकानूनी धाइपिन्सं थनया गुगुं छेँ गैरकानूनी धाइबलय् कानून गबलय् वःगु अले व छेँ गबलय् दयेकूगु धकाः च्वयाबिइमाल । ९० सालं मदूंगु छेँ आः नं छखानिखा सां धस्वानाच्वंगु दनि । छु आः झीगु छ्यलि, मातं, च्वत बइगः दूगु परम्परागत छेँत दक्व गैरकानूनी जुल ला ?
हानं गैरकानूनी जुयाः जक छेँ दुंगु मखु । झी नगर विकासय् दक्खल दुम्ह पूर्व भौतिक योजना मन्त्री हिसिला यमिजुया थःछेँ हे नं दुन, मनू सित । छु व गैरकानूनी जुयाः दुंगु खः ला ? स्वनिगलय् भुखाय् ब्वयाः छेँ दुंगुया तःगु कारणत दु । हचुवा भरय् गैरकानूनी धकाः हालाजुइपिनिगु कानूनी हैसियत मालामस्वसें उमिसं धाःगु न्यनेगु हे नं पाय्छि मखु ।
न्हूगु दनातःगु छेँ गैरकानूनी धाइपिन्सं नक्सा छथी पास यानाः मेथी दयेकूगु छेँया मूलुखा लिक्क अज्याःगु च्वयाः बोर्ड तयाबिइमाल अले उकिया लिक्क ततःग्वःगु आखलं नक्साय् सही याःम्ह हाकिम, इन्जिनियर वा फिल्ड निरिक्षकया नां नं च्वयाबिइमाल । नक्सा पास हे मयासें दंगु छेँया क्वय् नगरपालिकाया कार्यान्वयन बिभागया हाकिमया मिखा कनाच्वंगु फोटो छपाः सां तिकाबिइमाल । अले जक येँया छेँ कानूनी व गैरकानूनी धकाः हालाच्वनाया अर्थ दइ । नगरपालिकां दयेकेमबिउगु खःसा थन छखा छेँ नं नियमविपरित जुइफइमखु ।
आः पिनेया न्हूगु बस्ती लागाया खँ । अन ला व्यवस्थित नगर दयेकेगु संभावना दूगु खः, अधिकांश पिनेया लागा – कलंकी, चाबहिल, ठुलो भर्याङ, ग्वंगःबुँ, लाजिम्पाट, महाराजगंज, नक्साल, बानेश्वर, सिनामंगल, कोटेश्वर – आदि थासय् ४६साल न्ह्यःतक ला बुँ हे जक धाःसां जिउ । अन आः छेँ दंपिं नं अधिकांश पिनें वःपिं हे जक जुइ – ब्वनातःपिं, सःसिउपिं । अज्याःगु थासय् खनि अव्यवस्थित बस्ती बढेमयायेत छाय् सरकारं वा स्थानीय सरकारं पलाः मछिन? बानेश्वर धइगु गथे बानेश्वर जुल अले थौंया अनाम नगर गुकथं अनाम नगर जुल धइगु बांलाक सिउ । भौतिक योजना मन्त्रालय, भवन विभाग, नगरविकास परियोजना, येँ महानगरपालिका, वडाकार्यालय, सुनां सुयात कारवाही यायेगु आः?
हानं वल अपार्टमेन्ट व विजनेश कम्पलेक्सया खँ । न्हापा न्हापा स्वनिगःया चा ततःजाःगु छेँ दयेकेमजिउ धकाः न्हय्तजाःगु स्वयाः तजाःगु छेँ दयेके मबिइगु चलन । ४६साल लिपा पिनें वःपिन्त तयेत जुइ, बुलुहँु लुखा चायेका हल । यायां आः ला १७जाःगु छेँ नं खनेदत । स्वनिगःया चाः बांलानावःगु लाकि, चाया द्यःने छेँ दनेगु प्रविधि बांलानावःगु लाकि, नगरपालिका वा नगरविकासया कर्मचारीतय् थःगु छेँ राजधानीइ धस्वाके हथाय् जूगु ? थ्व दक्व छानबिन जुइमाः । अज्याःगु हरेक छेँ सुयागु जग्गाय् दयेकातःगु वं व जग्गा गबलय् न्याःगु, छु नियमं नक्सा पास यात, सुनां पास यानाबिल, गुगु अवस्थाय् व पास जुल, उकिया निर्माण समामाग्री व प्रविधिया निरिक्षक सु धइगु नं आः छर्लङ्ग वयेमाः ।
सामान्य ब्वनाबिनामतःम्हस्यां नं सिउ, छेँ धइगु दयेकाः फ्वंगातःलय् सुचुकातयेमजिउ, अले छेँ सुनां नं पाइखानय् दुने दयेकी मखु । जगाजग न्हिनय् सरकारया हरेक अंग सक्रिय जुयाच्वंगु इलय् राजधानीया स्थानीय निकायय् निवेदन तइ, महिनौ व मजिउ थ्व मजिउ धकाः झुलेयाइ (छेँ दनेगु अनुभव दुपिन्सं सिउ थन ध्यबा मनकुसे खःगु भिंगु ज्या नं यायेखनीमखु) । अले तिनि नक्सा पास जुइ । व धुंकाः जग्गाय् चिं तइ, की ताइ, गाः म्हुइ, रोडा, फि अपा प्वंकी, जग तइ, डिपिसि याइ, छेँ दनावइ । नगरपालिकाया कर्मचारीत न्ह्याःन्ह्याःबलय् वयाः खँ सयेकी, जग्गाधनीं उमिगु इशारा थुइकाः लिसः बिइमाः मखुसा छेँ थाहाँ वनीमखु । उमित माःमाःकथं बौ तल कि तिनि छेँ थाहाँ वनी, धस्वाइ, निर्माण सम्पन्नया प्रमाणपत्र नं वइ ।
येँय् दनाच्वंगु हरेक छेँ यदि बांलाक दयेकातःगु जूसा व नगरपालिकाया सक्षमताया दसु खः, यदि बांमलाक (गैरकानूनी, नक्सा विपरित वा नक्सा पास मयासे )दयेकातःगु खःसा नगरपालिकाया अकर्मण्यताया प्रमाण खः । थुलि धायेधुंकाः झीसं छु सिउ धाःसा थन दयेका तःगु हरेक नक्सा पास मजूगु व नक्सा विपरित दयेकातःगु छेँ धइगु नगरपालिकाया कर्मचारीतय्सं घुस नःगु, भ्रष्टाचारयाःगुया प्रमाण खः । आः यदि नेपालय् अख्तियार दुरुपयोग आयोग दूगु खःसा अनया कर्मचारीपिं आः छेँछेँय् वनेगु अले अनया छेँ “अनियमित” कथं दयेकातःगु खःसा नगरपालिकया कर्मचारीयात मुद्धा चलेयायेमाः ।
यदि सुनां नं नक्सा विपरित छेँ दंगु खःसा वं कारवाही छाय् मयात? जेलय् न्हियान्हिथं कैदीत बिसिउँ वनीगु अले जेलर मूलुखाया ताः खनाः ल्हाःप्वःचिनाः मुसुमुसु न्हिलाः “कैदीत च्वनी हे मखु धया, फुतुफुतु बिसिउँ वनी, जिमिसं पनां पनेमफु” धकाः धयां पार ला ? नेपाः आः सगरमाथा वा लुम्बिनीया कारणं मखु, भ्रष्टाचारया कारणं विश्वप्रशिद्ध जुयाच्वंगु दु । पत्रपत्रिकाय् न्हियान्हिथं भ्रष्टाचारया बुखँ वयाच्वनी, मछाः धइगु भ्याभचा हे मदुपिं नेतात व कर्मचारीत छाति फुलेयानाः सार्वजनिक ज्याझ्वलय् वयाच्वनी ।
नगरपालिका इत्यादि सम्बन्धित सरोकारवाला निकायया कर्मचारीपिन्सं यदि अज्याःगु छेँ दयेके मजिउ धकाः भुखाय् ब्वये न्ह्यः मसिउगु खःसा उमिगु शैक्षिक प्रमाण पत्र छकः रुजुयानः स्वयेमाल, अथवा उमित जागिर नकेन्ह्यः लिखित जाँच व अन्तर्वार्ता काःपिं हाकिमत न्हापं छानबिनया घेराय् वयेमाल । पदय् च्वने दतकि मिडियाय् वयेत न्ह्यःने लाःगु नवानाः थःगु कमजोरी तपुइगु ज्या आः खनि जुइमजिल । जुइफु, थ्व वक्तव्य नं थथे न्हूगु नियम वल धाधां छेँ थुवाःतय्के च्या खर्च कयां च्वनेगु चालबाजि जकं खः ला? स्वये, आः वक्तव्य वयेधुंकाः सुनां सुयागु ग्वःखा छेँ छगु धकाः थुनी । यायेदइमखु धयागु मखु, जिं स्वये थ्व ज्या न्हापां नगरपालिकाया कर्मचारी व सरकारी कर्मचारीतनिसें न्ह्याकूसा बांलाइ । सम्भव दु ला?
स्थानीय मनूत पार्टीया सिखः चफुनाः वल धाःसा थ्व सम्भव जुइ । मखुसा न्ह्याबलें थ्व नक्सा पास मयासें दयेकातःगु, थ्व नक्सा विपरित दयेकातःगु छेँ धकाः जक महानगरपालिकाया कर्मचारीत क्वथाय् च्वनाः “पानीमाथिको ओभानो” जुयाः हालेगु बन्द जुयमाल । नक्सा पास मजू धाधां ब्ल्याय्कमेल यायेगु आः बन्द जुइमाल । थ्व नेपाल खः, थनया मछाः मजूपिं कर्मचारीतय्सं धायगु थथे हे खः । म्हुतु दसेंलि थःगु कर्तव्य लुमंकेम्वासेंलि, थम्हं जागिर नयाः तलब कयाः थःगु कर्तव्य बोध मजुसेंलि धायेगु थज्याःगु हे परिपत्र वइगु खः । आवंलि नगरपालिकाया कर्मचारीतय्सं झिदँ न्ह्यः दयेकातःगु भवन निर्माण संहिता ब्वनेमाल, व कथं जक नक्सा पास यायेमाल, अले छखा हे छेँ नं गैरकानूनी दइमखु, अले थुने नं मालीमखु । बांलागु ज्याया शुरुवात थौं निसें हे जुइमा ।
Published in Sandhya Times on 20150526