राजेन मानन्धर
मतिना, लभ, इश्क, प्यार, मुहब्बत । अले मेगु नं छु छु । न्ह्यागु धाःसां व व हे खः । व बाहेक मेगु छुं मखु । न्ह्यागु खःसां मखुसां थ्व चाहिं खः कि थुकिं नुगलय् स्वां वयेकी, मनूयात कवि दयेकी । द्वलंद्वः दँनिसें मनूतय्सं धयावयाच्वंगु खँ थ्व हे खः । मतिना यायेत ई म्वाः ब्यः म्वाः तर नं थौंकन्हय् झीथाय् फेब्रुवरी १४यात सेन्ट भ्यालेन्टाइनया बलिदानयात लुमंकाः मतिना दिं हनेगु चलन वल ।
सेन्ट भेलेन्टाइन क्रिश्चियन खःसां संसारय् दक्वभनं थ्व क्रिश्यिनतय्सं जक हनीगु मखुत आः । थ्व हे खँयात ध्यान तयाः जुइ नःलि साहित्य दबुलिं वंगु भ्यालेन्टाइन डे कुन्हु लाकाः मतिना कावि गोष्ठी आयोजना यात । नेवाः भासं गोष्ठी जुइगु धइगु हे तःधंगु खँ जुइधुंकल, उकिसं कवि गोष्ठी धालकि नुगलय् लसता ह्वइगु हे जुल । हानं व नं विशेषयानाः मतिनायात कयाः च्वयातःगु कविताया गोष्ठी धालकि च्वइपिं न्यनीपिं दक्वस्यां नुगलय् मतिना हे नं ह्वल जुइ । थ्व नेपालभाषा साहित्यप्रेमीपिनिगु लागि सुखद खँ जुल ।
खयेत ला जि कवि मखु । अथेसां जि साहित्यया विद्यार्थी, कविता न्यने यः । भावं दासिवयेकाः कविं थः गन सुलिसे च्वनाः थःगु कविता न्यंकाच्वना धइगु तकं ल्वःमंकाः कविता न्यंगूगु स्वयेगु, न्यनेगुलिइ छगू अपूर्व आनन्द दु । कवि गोष्ठी जुइगु धकाः न्यनेवं थःत अन वनेत तयार याना ।
कविता ब्वनीपिनिगु ख्वाः दक्व धयाथें म्हसिउगु जक । न्हूगु यक्व मदुगुलिं पुलांगु ख्वाःपाःत स्वयाः मन त्याका । वनाबलय् ला नुगलय् छगू उत्साह व उमंग ज्वनावनागु खः, छुं न्हूगु जुइत्यन धइथें । थः हे पलख कवि जुयाः दनाबिइथें । तर जब छम्ह धुंकाः मेम्ह, मेम्ह धुंकाः मेम्ह कविपिन्सं कविता पालंपाः बाचन यात, थुकिं न न्हिलेगु न ख्वयेगु दयेका बिल । सखे थुकियात हे उमिसं नखाउँ भने दिनभरिको शिकार धकाः धाइगु जुइ । न्यनाच्वना – छम्ह वल, मेम्ह वल, हानं मेम्ह वल, हानं मेम्ह । ब्वन, वन, वँक्व पतिकं न्यनेहे न्ह्यइपुसेच्वंगु ल्हापा नं थ्वयाच्वन । निम्ह प्यम्ह त्वःता मेपिन्सं छु ज्वनावल मसिउ, कविता बरु लुइके थाकुयाच्वन ।
दक्व मनूत कालिदास जुइफइमखु । कि ज्वनावयेमाल, कि ज्वयेकेमाल । कसमेकम छुकिं छाय् छुयात कविता दयेकी धइगु सयेकेसिइकेगु यक्व लँ दु । ब्वनेगु दु, ब्वनेमाः । आः सु कवि जुइगु धइगु खँ वइ । थ्व खँ कि गुरुं ब्वकाबिइमाः, कि सफूधुकुतिइ कयाः ब्वनेमाः । झी दूगु छगू थासं नं साहित्य ब्वंकेगु स्वयाः लिपिविशेषज्ञ व संस्कृतिविद् देकेगु जिम्मा कयातल धाःसा आः साहित्य ब्वनेत नेपाली वा अंग्रेजी विभागय् वनेमालीतिनि । खँ फाकुसां झीगु यथार्थ थ्व हे खः । मगाःगुयात मगाः धालकि द्वहँयात ह्याउँकापः क्यनेथें जुइगु मेगु यथार्थथायत थन मकुले ।
छभ्वाः आखःयात कविता दयेकेत छु यायेमाः गथे गथे यायेमाः धकाः सःपिन्सं सिउपिन्सं धयावयाच्वंगु हे खः । कमसेकम थुलि ला सिउ जुइ कि कविता बाः वयेकेत सिर्जनशिलता माः, शिल्प माः, ज्याभः माः, कच्चापदार्थ ला माः । व सिर्जनशिलता मचिकंथें लाइन च्वनाः न्यायेगु दइमखु, भाषाप्रेम पियेवं साहित्य ह्वयावइमखु । व कविताया भाव, गुकिं छम्ह ब्वँमि, न्यँमिया नुगलय् दुने थ्यंक दुहाँ वनाः वयात द्रविभूत याइ, व शक्ति सुयागु आशिर्वादं जक नं वइगु मखु । दक्वं मनूत वर्डस्वर्थ वा चित्तधर जुइफइगु जूसा छाय् कवि गोष्ठी यायेमाल असं बजारय् न्ह्याम्हस्यां न्ह्याथे हालाच्वंसा गात नि । कविता दइगु व मदइगु थुइकेत साहित्यया विद्यार्थी जुइवं गाः समालोचक हे जुयाच्वने म्वाः ।
मनूतय्सं साहित्यया सिर्जना यायेससांनिसें बागमतिइ गुलि लः बाः वनेधुंकल तर नं अन ल्यनाच्वंगु छुं दु सा व मतिना खः । साहित्यय् गबलें पुलां मजुइगु छुगू अज्याःगु मोटिभ, गुकिं थौं नं मचा, ल्यायेम्ह–ल्यासे वा बुराबुरिया नुगलय् तिक्कमिंकीगु भाव हयाबिइ, कुचुकुचु नकी, खुसिइ लः न्ह्याकाबिइ । भ्यालेन्टाइन डेया कविता न्यनाच्वनाम्हसिया न्ह्यपुइ छता हे खँ वयाच्वन, ग्व कविता अले ग्व मतिना । सेन्ट भ्यालेन्टाइन स्वयम् अन कविता न्यं वःगु जूसा बिचाः याइगु जुइ , छाय् थन दँय्दसं भ्यालेन्टाइन डे वइगु जुइ धकाः ।
मतिना न्ह्याम्हस्यां याइ । मेता मखुसां थःत बुइकूम्ह मांबौयात कि थम्हं बुइकापिं मस्तय्त हे सां याइ । मतिना याःम्हस्यां जक मतिनाया कविता च्वइगु मखुसा मतिना यायेवं कवि हे जुइमाः धइगु नं मखु । मतिना यायेत नुगः दुसा गाः, कवि जुइत आखः आखःया गहिराइ थुइकेमाः । आः न्हापा न्हापा थें मतिनाय् धोखा नःम्ह मनू कविजुइ धकाः अस्यः खँ ल्हानाजुइगु जमाना नं मखु थ्व ।
गुलिं गनं गोष्ठी जुइगु जुलकि उकियात धकाः जक च्वइपिं कविपिं दु । गुलिं उलि तकं मयासें स्वीदँ न्ह्यः च्वयागु कविता सगौरव पाठ याःवइपिं कविपिं दु । उपिं हे झीगु भाय्या साहित्यया ध्वाँय् ज्वनाजुइपिं जुसेंलि मेगु आशा हे नं गनं याये? कवि जुइत दछिया ग्वःपु कविता च्वयेमाः धइगु ला गनं नियम दुथें मताः, तर जिं ब्वनातयागु, मेमेगु देसय् छम्ह कविं मेम्ह कवि नापलात कि न्यनी हँ – दकलय् लिपां छिगु कविता गबलय् प्रकाशित जूगु धकाः । झीगु बुझाइ मेगु हे ।
सुयागुं कविता बांलाइ, सुयागुं कविता बांलानाबिइफइमखु । थ्व स्वभाविक खः । दक्वस्या थःथःगु कविता बांलाः धायेकेमास्ति वइ । बांलाकेफयाच्वनी मखु अले हानं बांमलाः धाःगु न्यने झन् मफयाच्वनी । आखे ल्ययेथें छगः छगः आखः ल्ययाः चिकीचा हाकलं न्यमिपिनिगु नुगलय् दुहाँ वनेमाःगु जुयाः कि तसकं बांलाइ, कि बांलाइ, कि न्यनेतक जिउगु जुइ, कि न्यनेबलय् हे कविता मजुयाबिइ । बांलाःगुयात बांलाः धायेमाः, बांमलाःगु नं न्यनाजक च्वनां मजिउ । आःया नेपालभाषा साहित्यया अवस्था धइगु थज्याःगु कि अन न्ह्याम्हस्यां न्ह्यागु च्वःसां तुयुगुयात तुयुगु, हाकुगुयात हाकुगु धायेगु ताकत व हैसियत दयेकातःपिं समालोचकत न्ह्यलंब्वानाच्वंगु दु । थज्याःगु अवस्थाय् न्ह्याम्हस्यां न्ह्याथे च्वयाहःसां कविता जुयाबिइमाली । कविता स्वयम् हे बिचरा जुयाबिइमाली ।
बाइस साल थम्हं मिखां स्वयेमखं । जिं खनाबलय् पञ्चायतकालय् व्यवस्थायात ब्वःबियाः ततःसलं कविता ब्वंगु न्यना । गनं मदुगु क्रान्ति कविताय् वइगु । ४६साल लिपा व दक्व साहित्य मखु मेगु हे जुयाच्वन धइगु छर्लङ्ग जुल । वयां लिपा कविता गथे जुल धकाः तकं धायेमफयाः दक्व सुम्क च्वनाच्वन । झीथाय् दछिया दुने ग्वःम्ह कविं ग्वःपु कविता च्वइ, थी थी पत्रपत्रिकां ग्वःपु कवितायात थाय् बिइ, ग्वःगु कविताया सफू पिदं धइगु ल्याःचाः याये थाकु मजू । अले आखिरय् नेपालभाषा कवित धइपिं (च्याम्ह झिम्ह त्वःताः) लोडसेडिङ, लःमवः, लँय् फोहर मुनाच्वन, नेतात भ्रष्टाचारी जुल अले संविधान मबिल धकाः सन्ध्या टाइम्सय् सम्पादकयात पौ च्वइपिं हे जक जुयाच्वन धइथें जुयाच्वंगु अवस्थाय् लानाच्वन धकाः कविताया विद्यार्थीं थुइकाकाइ । थौं नं बासः दँ न्हापा च्वःम्ह कवियात थनेमहसें कवि गोष्ठी पूवनीगु जूसा झीसं लःयात पुखू दयेकागु साबित जुइ, थौं झीत पुखू मखु खुसि मालाच्वंगु दु ।
मतिना कविता गोष्ठी जुसेंलि अन मतिना दयेमाःगु मखु ला? कविता हे लुइके थाकुयाच्वंथाय् अन कविताय् त्याग व समर्पणं जाःगु मतिनाया भाव ला झं गधाया छ्यनय् न्यकू । कविता हे कविता जुयाच्वनेमफयाच्वंगु अवस्थाय् मतिनाया कविता जुइ झं गुलि थाकुइ । मतिना धइगु न्हापा न्हापा मिस्त ब्वनीगु कलेजया लँय् च्वनाः सुलिपुइगु जक मखु । मतिना यायेमा मयायेमा, मतिनाया कविता च्वइम्ह कविं मतिना याइपिनिगु नुगलय् दासिवयाच्वनीगु भावना प्वंके फइ । अथे मजुल कि उमिगु कविताय् न सुं यःगुया भाव दनावइबलय्यागु क्यातुगु संवेदना लुइ, न सुयातं ययेकातयाम्हसियागु नुगः धकिं उली, न त थम्हं ययेकाम्हस्यां यः मधयाबिलकि लाइगु घाः हे उलेसइ । कविताय् प्रेमया सम्पन्नता व भावुकता लुइके थाकु, अस्यः पह दक्व प्रेम मखु । कि मतिना साः धायेसःम्हस्यां च्वइ, कि मतिना स्याः धायेसःम्हस्यां च्वइ । छ यः जि यः या फुस्लुगु शब्द निर्माण ला साहित्य जुइफइमखु । प्रेम शब्दविहिन जुइ, उकियात शब्दया वालं चिइगु प्रेमया विलय खः । अले थज्याःगु विलिन जुइधुंकूगु नुगःया स्पन्दनयात ब्वमिया नुगलय् तक हयेगुयात प्रेमया कविता धाइ । गन काः वने थौं थ्व ?
सरस्वती काण्ड थ्व मतिना कवि गोष्ठीया हे हाखः खः, गुकियात हरेक न्यमिपिन्सं यस्सें थःगु न्यतालय् पानाकायेमाल । छम्ह खय् भाय्या कवियत्रीं छु प्रसंगय् निगू प्यंगू झीगु कविताय् न्ह्यनामच्वंगु शब्दत तयाः लेख च्वयेवं सन्ध्याटाइम्सय् अज्याःगु जकं कविता जुइका धइगु आशय दूगु छगू लेख पिदन । व हे झ्वाँकय् निम्ह निगू पुस्ताया निम्ह कविपिन्सं थःगु अतितया हस्ताक्षरयात त्वाकलय् तयाः न्हूगु जुइत स्वःगु कवितां पाल । न्यँमिपिं प्रतिक्रियाहिन जुइ । सुनां नं छुं च्व धाल कि अथे हे च्वयेमाः धइगु आज्ञाकारी विद्यार्थीया गृहकार्य थज्याःगु कविता ज्वनाः निम्ह कविपिं दं वइ, मेपिन्सं झीगु साहित्य आः ल्याय्म्ह ल्यासे (वा वयस्क) जुल धकाः लय्ताइ । छु झीगु कविता यात्रा थथे हे माकलं दारि खाःथें हे न्ह्याः वनाच्वनेमालीगु जुल ला?
थज्याःबलय् नेपालभाषाया साहित्य सम्मेलन वा कविता गोष्ठीया परिवेश नःलि मतिना कविता गोष्ठी स्वयाः बिस्कं जुइगु सम्भावना ल्यनाच्वनी मखु । धायेमालावइ, दिन धइगु दिन हे जुयाच्वनी , छता बांमलातकि दक्व सक्व हे बांमलानाबी, छुं छता हे धकाः बांलाः भिं जिउ धायेथाय् ल्यनाच्वनीमखु । सुनां थज्याःगु अवस्था हल धकाः माला हे स्वयेगु आँट सुयां मदुसां करपिनि न्ह्यने थःत ब्वयेगु अवस्थाय् नेपालभाषाया कविताया जन्म जुयाच्वने फयाच्वंगु मदु धकाः आत्मलोचना जक यायेफुसां झी गनंनिसें हानं न्ह्यायेमाल धइगु खँया चु लुयावइ जुइ । मेपिन्त झंगः लाःसा पाप लाइमखु जुइ बरु, झीसं गनं थःत थम्हं हे जकं झंगःलानाच्वना ला धकाः छकः मतिइ तयेदुसा गन सुद्र्यः दु धकाः झ्याःया धकिं उलाः स्वयेगु जोश तक वइला धकाः आशा कायेथाय् दइ ।
Published in Naaly bi-monthly in 20150330 "Valentine poems, in absence of love"
