20111130 तिरुपति निसें पुट्टपर्ती तक

तिरुपति निसें पुट्टपर्ती तक

रा मानन्धर

भारत धाल कि झीगु मिखाय् यःसां मयःसां दिल्ली, हिन्दी भाय्, हिन्दी टिभी सिरियलया पात्रत, बिहारया डा“कात, ल्वापु, लुटपाट, अपहरण, बलात्कार, हत्या, भोकमरी इत्यादि दृष्यत झ्वःलाक दंवइ । मचांनिसें झीत बियातःगु शिक्षा थ्व हे खः । अथवा, झीके दूगु भारत म्हसिइकेगु माध्यम थ्व हे जक झीसं कायेखनाच्वनागु दु । अले इलय्ब्यलय् गनं गनं दक्षिण भारतया ख“ न्यनेबलय् वा दृष्य हे खनी बलय् थ्व थाय् ला छकः वने हे मालीका धयाथें च्वनीगु । धयां छु याये, धाइ न्हापं द्यवं मसायेकं गनं थ्यनी मखु धाइ ।

अबलय् हे एस्पेरान्तो क्लबया पासा नवीन्द्रया मिखाया वासः यायेत चेन्नाइ वनेमालाच्वंगु अले पासा दुसा जिउ धयाच्वंगु सिल । थःत नं तसकं व मास्ति वयाच्वंगु जूगुलिं जितः ला अगःचा मालां द्यःगःचा लूथें जुल । छे“या गबलें सिमधइगु ज्यायात छखे तयाः जि तुरन्त हे तयार जुया । न्याम्हसिया पुचः दत — पासा अनिल, नवीन्द्र, वया पाजु झलक अले वय्कःया पासा गुरुङ । द्यवं जुरेयाःगुलिं जुइ, न्हापा छकःनं नाप मलानापिं जूसां झलक पाजु व गुरुङ पाजु नं छकलं हे थःथें च्वन ।

जिपिं सुथन्हापां लु“हितिया बसस्टपय् नाप लाना । पिइकेगु ला  माइक्रो बसया अधिकार हे जुल । धौछि धयाथें पिइकाः जिमित यंकल वहे कलंकिया धुफ्वः दंगु घ्वाराघ्वारा संकीगु लं जुकाः । गन खः मसिउ छगू थाय् बाय् हे मसिउगु थासय् गाडि दिकल, यःसा न मयःसा घिचेया धयाथें । भाः धायेलात कि नसा क्यनाः लुटे हे यात जिमित । ल“ धुछि ध्यबा म्हयाच्वंपिं, गुलिं छ्यनय् ह्यांगु फेतां चिनातःपिं गुलिं इ“चा मुगः दूगु झण्डा ज्वनातःपिं । देश सेवा यानाच्वंपिन्संथें रसिद न्ह्यचाकी, छाय्, छुयायेत, गुलि धइगु न्ह्यसःलिसः यायेगु आवश्यकता हे मदु । धाल कि धाल । अन हे दनाच्वंपिं ट्राफिक पुलिसं नं लातां क्यरा स्वःथें स्वयाच्वनीबलय् व बफरा ड्र«ाइभरं जक गथे नवायेफइ?

चारबजे ति जुल जुइ जिपिं नेपाल भारतया सिमाना सुनौलीइ थ्यंबलय् । तांन्वयाः च्वनां च्वने मजिउ । तुकुतुकु वनाः सिमाना पार याना । कतपिनिगु देसय् थ्यनकि मन हे असुरक्षितथें गरखेसे जुइयः खनी, खला झी थःगु हे दसय् नं गबलय् सुरक्षित धकाः ? पाःगु छुं हे मखु अथे सां फुक्क मेथे । भचा ला पा हे पा — अन थ्यन कि फुक्क छुं छुं यानाच्वंपिं जक लुइ, दक्वं लिमलाः । “मेरा भारत महान” धकाः च्वयातःगु गाडीतय् दथुं थःगु देय्यात लिफः स्वया । अन तःधंगु बोर्डय् हिन्दी व अंग्रेजी भासं च्वयातल — “हिन्दू अधिराज्य नेपालय् छितः लसकुस” । नुगलय् वल, गणतन्त्र वःगु व धर्मनिरपेक्ष जूगु स्वद“ दइन अथे नं छाय् थ्व लोकतान्त्रिक सरकारं बुद्धया देय् नेपालय् लसकुस धकाः नं च्वयेमफुत । थ्व ला लिसः हे म्वाःगु ख“ जुल ।

भचा जायेकाः गोरखपुर वनेगु बस लुइका । दुने हिन्दी प्याखं स्वयाच्वना, यःसां मयःसां । भचा जायेकाः बस न्हयात, तप्यंगु बांलाःगु ल“य् जवं खवं वाउ“गु बु“यात लिउने लाकाः । सनिलय् गोरखपुर थ्यन । नेपालीत भारत वनेगु दकलय् चल्तीगु ल“ — ब्वं वनीपिं, धर्म याइपिं, ज्या याःवनीपिं, वासः याःवनीपिं अले मिस्त मिइयंकीपिं दक्वसिगु थ्व ल“ । स्वर्ग वनेगु ल“ हे धाःसां जिउ, थःगु देशय् कर्म खंकेमफुपिं झी अभागी नेपालीतय्गु लागि थ्व ।

नापसं गोरखनाथया द्यःगलय् थ्यन । तःधंगु इलाका कयाः चक्कंगु थासय् दयेकातःगु व दुरुल्वह“या द्यःगलय् थ्यनकि छगू आनन्दया महशूस जू । सुरक्षा जा“च धुंकातिनि दुहावने खनीगु थासय् गनं नं फोहर यायेमदु, द्यबां कयेके मदु, द्यःयात प्यं क्यनाः थःगु फोटो काये मदु, दुने द्यःया फोटो नं काये मदु । झीथाय् पशुपतिइ, मांकाःद्यःयाथाय् फ्वनाच्वनीपिं मध्ये गुलि थ्व हे थासं वःपिं दइ, तर थन धाःसा छम्ह नं फ्वगिं मदु । द्यःपालाःनं अन ध्यबा काइमखु, बरु वक्वसित स्वां व प्रसाद धाःसा मन स्वां ह्वयेकाः इनाच्वन । न्ह्याःसा अन तयातःगु दानपात्रय् मंदुथें चन्दा क्वफात, व नं कर मदु । झीसं थन बुंग द्यः वा मत्स्येन्द्रनाथयात गोरखनाथया गुरु धयाच्वना । अन धाःसा गोरखनाथया तःम्ह शिष्यत मध्ये छम्ह मत्स्येन्द्रनाथ नं धकाः थनातल, वथें ग्वाय्दारी तःतःहाकःम्ह, जटा सप्वः प्यनातःम्ह बाबाजी थेंज्याःम्ह ।

छगः त्याम्पुइ न्याम्ह मनू व च्यागः ब्याग न्हयंकाः जिपिं गोरखपुरया रेलवे स्टेशनय् थ्यन । सछिद“या इतिहास क्वबिच्वंगु व भराय्धंगु स्टेशनं जिमित लसकुसयात हपहप ताःन्वगु इलय् । दुने वनेसाथं जिमिसं थुल थ्व ला मेगु हे संसार धकाः । अन निसः स्वसः मनूत ब“य् चातुवानाः द्यनाच्वन, गुलिं वयाच्वंपिं गुलिं वनेत पियाच्वंपिं । प्रत्येक यात्रीया थःथःगु दुख, थःथःगु समस्या । थज्याःगु दृष्यं मनूतय्त दार्शनिक दयेकी, कवि नं दयेकी — थ्व दुनिया हे छगु रैनबसेरा । रेलवे स्टेशन — पलख थन च्वनेगु ला खःनि झी, अले थःम्हं बांलाःगु बांमलाःगु यानागुया लुमन्ति त्वःता वने हे मानि । व नं गुलिस्यां गुलिसित जक लुमंकातयेफइ? स्याःन्याःपिं मन्तकि तकं सनाः वने मलाःगु थ्व जीवनय्?

तिकसया ज्या मिलेयायेधुंकाः पिने नःवया । अपाय्धंगु बजार, उलिमछि पसः । छगू नपसलय् वनाः जा ति धया, निम्ह नेपालीत वयाः जा नकःवल, व सवाः थ्व सवाः मदुगु । अनसं नेपालीत प्यम्ह मिजंत, छम्ह १५द“ ति दुम्ह मिसा मचा अले बाज्यःवंम्ह मिसा खासखुस यानाच्वन, मिसा मचां नमवाः । जिमित माःगु ख“ मखु धयाथें वास्ता मयाना । नयेधुनेवं छझाः चाहिलाः, मोबाइलय् सिमकार्ड तयाः थःथःगु छेय् फोन याना अले स्टेशनय् वना । अन थःथःगु स्लीपिङ ब्याग लानाः ब“य् ग्वतुला । ताःन्वःगु व अनतयातःगु लाउडस्पीकरं व ट्रेन वल, थ्व ट्रेन वन धकाः मतापं हालाच्वंबलय् न्ह्यः वयेक मफुत । अथें हे चा बित ।

ञ्ञ्

सुथन्हापां ख्वाःसिलेसिधयेकाः थःगु ट्रेन माला । मनूत ला अन ओहो खापा मचाःनि उखें गयाः थुखें गयाः आक्रमणथें हे यानाच्वन । पलख लिपा चायेकःवल । जिपिं थःगु सिट मालाः फ्यतुना । थ्व जिगु जीवन या न्हापांगु अनुभव ट्रेनय् च्वनेगु — तग्वःगु, फोहरगु, नवःगु तर बल्लाःगु । ब्रिटिश सरकारं भारतय् राज यानाः न्हयाःगु कयायंकूसां अन विकासया पुर्वाधार ला बियाथिकल नि । झी जुलं न थःम्हस्यां थःत दयेकेफु, न करपिन्सं दयेकाबिइ लायक हे झी जुया, खाली स्वतन्त्रता या म्ये हालाः थःत मिउवनाच्वना, गबलें बर्माय्, गबलें मलायाय्, अले गबलें कोरिया व सउदी अरबियाय् । ट्रेन न्ह्यात — जिमिगु करिब ४,००० किमी तःहाकःगु यात्रा न्ह्यात । गज्याःगु गज्याःगु अनुभव जुल, धाये हे मसः । तसकं रोमान्चित जुल । एस्पेरान्तो भाय्या ”लोकोमोतिभो“ धाःगु म्ये लुमन । धाथें ट्रेन हे जीवन खः अले जीवन ट्रेन । पलख न्हयइपुक ख“ जुल , लिपा ला व नं सुम्क, व नं सुम्क । झ्यालं खनेदयाच्वंगु दृष्यं जिमित मोहित यात, झुमिं यंकातःगु थें । भारतया थुलि थासय् वनेत गुलि ई मालीगु जुइ, तर जिपिं धाःसा सितिकं स्वयावनाच्वना । खजा थुकिं हे उगु लागाया खःगु चित्र जा ब्वइमखु, अथेसां अनया ग्रामिण जीवनया जीवन्त वर्णन ब्वनाच्वना, सफुतिइ ब्वनेथें । रेलया लिक लिक्क लिक्क वयाच्वंपिं, लः काःवंपिं, वसः हियाच्वंपिं अले छे““ पिने खि फानाच्वंपिं । बेतोडं जिपिं दक्षिण पाखे न्हयानाच्वना । घण्टौं तक नं वा“उगु छ्वमा वा मेमेगु बाली बाहेक मेगु छुं स्वयेगु मदु, मैदान या मैदान, मिखां न्हयायेमदयेक तःफागु बु“ । चक्का जाम नं मदु, चन्दा काःवःपिं नं मदु । अले गनं देय्या विकास मजुइलेसा धयाथें मनय् वन ।  न्ह्यइपुगु दृष्य नं ताबाय्त स्वयाच्वनकि मिखा त्यानुसे च्वनी खनी । जि च्वये ग्वतूवना, कय्ता बालाथेंज्याःगु यखानातःगु खाताय् थसःपानाः ।

ट्रेनया जिन्दगी नं थःगु हे कथंया दु । अन दिपाः मदयेक मिउवयाच्वनी, गबलें छु गबलें छु । गबलें बांलाःगु सःदुम्ह म्ये हालीम्ह फ्वगिं वइ, गबलें लापा थानाः म्ये हालीम्ह हिजरा वइ । मदु, मयः, म्वाः धकाः जक हालाच्वच्वं हे न्हि वनी । ट्रेनया थः हे मनूतय्सं च्या, समोसा, पुरी व मेमेगु नसाज्वलं मिउवइगु ला दहे दु, उकिसं पिनें गयाः मिउवइपिं छु धायेगु — ख“क्व मिइहइ, धाःगु न्यायेगु दु । जा हे नं नयेगु ला दु तर लुइमखाइथें च्वनाः जिमि थम्हं यंकागु हे उगुं थुगुं न्ह्यइपुक नया । थाय्थासय् स्टेशन वलकि पलख दिकी, जिमि स्टेशनया नां जक स्वयाच्वने । ज्या छुं हे याये म्वाःसां न्हिछि ट्रेनय् च्वने धइगु ला साप त्यानु खनी । बहनी ला तसकं चिकुसे च्वनावल, स्लिपिङब्याग हे मगाना वल ।

ञ्ञ्ञ्

सुथंनिसें वहे झ्यालखाना थें ज्याःगु झ्यालं छु छु वल दक्व स्वयाच्वना, स्वयाबिया । वहे बलेचा, फोहरगु पुखू, ततःधंगु होर्डिङ बोर्ड, मनूत ज्या यानाच्वंगु, अले गनं गनं शहरथें च्वंगु तःतःखागु छे“त । गुलि स्वयेगु, स्वस्वं वाकी वः । थाय्थासय् स्टेशन वइ — हुल्ल मनूत वइ, हुल्ल मनूत वनी, मिइपिं वइ, जिपिं नं तुति चकंकेथें पिने वने, हप्प वइगु फय् नये । जिके ब्वनेगु नं दु, म्ये न्यनेगु नं दु तर याये छुं हे मयः । प्रति घण्टा १०० किमी वनाच्वनाः नं जिपिं कैदी, मोबाइल कैदी । मेपिं च्वनाच्वनेमालाः हिमी चाइ, जिपिं वनाच्वनेमालाः हिमी चाः । धइथे यायेमन्तकि दक्वसिया तं वइ, शायद थुकियात हे स्वतन्त्रता धाइगु जुइ । रघुवापुरम, पोतकपल्ली व मेमेगु स्टेशन वयेधुंकाः जिपिं सनिलय् विजयवाडाय् थ्यन ।

चान्हसिया १२ बजे जुइन जिपिं चेन्नाइ (मद्रास) थ्यंबलय् । ट्रेनं कुहां वयाबलय् जि अझ नं ट्रेनय् हे तिनि थें का, वाग्लावाग्ला सनाहे च्वन जिगु मन ला । सब्बु चान्हय् नं उपाय्सकं तान्वःगु, चःति हे खलखल वयेक । कुहां वयेमलाःनि कुल्लीं भुंवल, अटोवालातय्सं भाःभी यानाः वना । स्टेशन पिनेया दृष्यं छझाः ला थारा हे न्हुकल । स्टेशनय् द्यनाच्वंगु ला स्वयेधुन, तर पिने नं ल“ सिथय् उतिकं ग्वतुलाच्वंपिं झ्वः झ्वः, सलंसः हे दइ । उपिं अन स्टेशनय् वा मेमेथाय् ज्या याइपिं जुइमाः । गांया सिचुगु फय् व ताजागु अन्न नये मययाः खिचां मसिउगु दुख सिइत वःपिं उपिं । बांलाःगु जीवनया म्हगस सुयात मदइ? तर झीगु अर्थब्यवस्थां शहरय् च्वन कि जक तःमि जुइ धकाः स्यनातःगु दु । उकिया फल भोगेयानाच्वंपिं उपिं । शहरं धनी जक मखु गरीब जनता नं दयेकी खनी । अथेला सुं गरीब जुयामबिउसा सुयात धनी धाःवनेगु हानं । स्वयेत ला जिं भारतया दिल्ली, बनारस व दार्जिलिङ नं स्वयातयागु दु तर थनया थ्व खनाः जि छझाः ला इतःमितः हे कन । नुगलय् यक्व हे ख“ वाल ।

अटों गिथालयम होटलय् थ्यंकाबिल । भाःया ख“य् भचा कचमच जुल । हिन्दी बांलाक नमवाइपिं जूगुलिं अंग्रजी भाय् हे सहारा जुल । ताबाय्त हालां छुं फाइदा मखनाः द्यनाछ्वया व मिग्वारा थज्याःगु पूगु लासाय् । अनया ततःधीपिं पत्तितय्त जिमिगु हिमालयया हिया सवाः सात जुइ ।

ञ् ञ् ञ्

सुथय् दनागु लिबात । कःसिइ वनाः स्वया । न्हयाक्व तःधंगु शहर जूसां अन धू व कु“या दुख फये म्वाः, कमसेकम सुथय् छझाः सां याउ“क यचुगु फसय् सासः ल्हायेदु —खितुंगाः थें न्हियान्हिथं स्यनावनाच्वंगु ये“य् बूम्ह जितः थ्व स्वयाः आनन्द मेगु छु माल? मुक्तिनाथया कामना लिपा याये, आः यात ला थ्व हे स्वर्ग का ।

ञ् ञ् ञ्

च्याया तलतलं याकनं पित ब्वनाहल । पिनेसं च्वंगु पत्रिका पसलय् हिन्दी भाय् या छुं हे पत्रिका मदुबलय् तिनि झसंग वन, थ्व ला भारत खयाः नं भारत मखु खनीका । पिने मिखा ब्वयेका, अंगलय् ततःग्वगु आखलं नं उमिगु तामिल भाय् जक नवाइ अले स्याम्पुया पोस्टर व मोबाइलया विज्ञापन जक मखु, हिन्दी प्याखं (तामिल भासं हिलातःगु)या पम्प्लेटं नं उमिगु हे भासं जक जानकारी बियाच्वन । जिमिगु लागि अन थुइकेगु छुं नं ख“ मदु । थन ला अनया मातृभाषा तामिल बाहेक मेगु छुंछुं नं भाय्या अस्तीत्व मदु धाःसां जिउ, गनं गनं माःथाय् अंग्रजी बाहेक । उमिगु निंतिं उमिगु तामिल भाय् दुसा गाः । अपाय्धंगु शहर, अन मेपिं पिनेयापिं मनूत मवइगु नं खइमखु, उमित पिनेयापिं ब्यापारी, पर्यटक वा श्रमिक हे नं म्वाःगु खइमखु । तर छाय् अन हिन्दी लगायत अन्य भाय् अघोषित रुपं निषेध यानातःगु? सुनां यायेफत? अनच्वनाच्वंपि आप्रवासीतय्सं विरोध मयाः जुइला? च्याया तलतलस्वयाः नं उलिमछि न्हयसःया तलतलं जितः तयेमबिल । सुयाके न्यनेगु? सुनां कनी? हानं छु भासं न्यनेगु?

न्हापां च्या त्वनेगु थाय् नी लुइका । अनया च्या त्वनेगु स्वयाः च्या दय्कीगु स्वयेगु मज्जा । भचा दुरु लुइ, कडागु रंग तइ अले ब्वाइब्वाइ मवःतले च्वंनिसें उखें थखे, थुखें उखे यानाः ग्लास संकाच्वनी । च्या हे मूसयेकाः त्वनेमाः इमि । व ला न्हयइपुसे च्वन तर अथे सनाच्वनीबलय् च्या ख्वाउसेच्वनीगु धाःसा सुख मदु, थः जुलं मे च्वकाय् च्वाइ“क पुक्क त्वनेमाम्ह ।

बजार चाःहिला, निगू स्वंगु पसलय् दुहां वनां सुनां नं हिन्दी ख“ मल्हाः, बरु मसःसां अग्रेजी भाय् हे छ्यली पिनें वःपिं धकाः म्हसिलकि । अन पसःपसलय् मूलुखाय् च्वय् ख्याःया ख्वाःपाः खानातःयइगु चलन व खुलाखलुइ थी थी रंग छ्यलाः मंदः दयेकीगु चलन यल जिमित । अन्नपुर्ण क्याफे धाःगु पसलय् वनाः नयेगु स्वया, पसल्यां अन अंगलय् तिकातःगु फोटो क्यन । जिमिसं पोंगल धाःगु हलूजाथेंज्यागु कयाः नया, पालुसां साः । बल्ल छगू पसलय् हिन्दी नवानाबिल, जिमिसं थःथःगु मोबाइलय् अनया सिमकार्ड तया, थनच्वंपिन्सं हिन्दी मसःला धयां सःसां नवानाबिइमखु धाल । थन नं झीथाय् थें त्वाः त्वालय्, ल“य्, गल्लीइ द्यःगःत दु । अन दइगु धइगु गणेश, कुमार भगवतीया द्यःगः खः । झीथाय् थें ध्वातुमु ध्वानाः वनेगु, जाकिं स्वानं, सिन्हलं कयेकेगु चलन मदु, न पालाःयात ध्यबा हे बिइमाः । बरु भक्तजनपिन्त पुजारीं प्रसाद बिइ, अले उमियःसा दानपात्रय् फुथे चन्दा तयाबिल धाःसा व अनया संरक्षण समितिइ वनी । द्यःगः कलात्मक, अले व स्वयाः अन द्यःगःया पल्लिइ फ्यतुकातःपिं द्यःपिनिगु मुर्तित साप ल्वःवनापुसे च्वं, सना हे हइला धयाथें च्वंक दयेकातःगु दु । झी थःगु जक बखान यायेसःपिन्सं दक्षिण भारतया कलाकृति, वास्तुकला व सौन्दर्यशास्त्रया अध्ययन यायेगु मौका दत धाःसा झी झीसं थःगु गुणगान यानाः च्वयागु लेख रचानाय् न्याय यानाथें च्वनी ।

पलख चाःहिला । ताःन्वया वल । न्ह्यागु पसलय् वंसां भाय्या समस्या— हिन्दी नवाइपिं मखु, अंग्रेजी बांलाक मसः । जिं ला नेपालय् गथे दक्वस्यां खय् भाय् ल्हाइ, अथे हे थन नं दक्वस्यां हिन्दी भाय् ल्हाइ धकाः बिचाः यानाच्वनागु । जिमिसं जक छु दक्व नेपालीतय्सं अथे हे बिचाः याइ । झीथाय् गथे दक्वसित सरकारी भाय् ल्हायेत बाध्य याइ, थन नं दक्वसित अथे हे बाध्य यानातःगु दु , मेमेगु भाय् ल्हाइपिन्सं व सरकारी प्रवृतिलिसे ल्वायेमफयाः थःगु मां भाय् त्वःतात्वःता वनाच्वनजुइ धकाः अनुमान यायेगु नं अन्यथा मखु झीगु निंतिं । तर अथे मयासें नं राष्ट्रिय अखण्डता ल्यंकातये जिउगु जुयाच्वन ।

कमसेकम भाय्या हिसाबं धायेगु खःसा तामिलनाडु वा चेन्नाइ भारतया अधिनय् मदु । उमिसं थःत हिन्दी भाय् आवश्यक मदु धकाः धायेफत । अंगलय् धायेधुनकि गुलि हिसिचा दयेक थःगु भाय् व लिपिं थःम्हं धायेमाःगु ख“ल्हाकातःगु । झी स्वनिगलय् बालं च्वंवइपिं खय्तलिसे व पाछै मिउवइपिं मस्र्यातय्त मसः मसः उमिसं छु छु भासं ख“ ल्हात व व भासं लिसः बिया च्वना । उलि जक मखु साइकलय् तरकारी मिइहल कि “ओ भैया इसका कितना?” धकाः थःगु देसय् उमिसं धायेन्ह्यः उमिगु दासत्व स्वीकार यानाच्वना । झीसं तामिलतय्गुथेंज्याःगु थःगु भासय् गर्व यायेगु गबलय्? आः ला झी भाषिक नेतातय्सं थौंतक झीत झंगः जकं लानाच्वन ला धइथें च्वना वल । मांभाय्या सेवा महाकाव्य वा हाइकु च्वयाः जक जुइमखु धइगु सिइकेत नेवाःत छकः सां अन ला वने हे माःगु थें ताल ।

लिक्कसं छगू होटल जिपिंच्वनागु स्वयाः दंक लुत । न्यनास्वयां अन विदेशीतय्त तयेगु अनुमति मदु धाल । थःत “विदेशी” धाःगुलिं फुरुंग जूसां व दंगु होटलय् च्वनाः ध्यबा म्हंचायेके मखनीगु जुल । लिपा वं हे धाल, जिपिं अन भचा उखे च्वंगु पुलिस स्टेशनय् वनाः अनुरोध याःसा अनयागु स्वीकृति कयाः जक तयेफइ धकाः । धाथें वना, अंग्रेजी भासं अनुरोध याना अले वं व होटलय् फोन यानाः तःसां जिउ धाल । अले तिनि जिपिं अन च्वनेखन । झीथाय् थज्याःगु नियम गबलय् वइ जुइ धथाथें मनय् ख“ ल्हात ।

क्वथाय् वयाः न्हापां तिरुपति बालाजी वनेगु ख“ जुल । अस्पतालया ज्यामदुसेंलि वनेगु हे बांलाइ ताया । झीथाय् पशुपतिया “विकास” यायेगु ख“ ल्हाइपिन्सं इलय् ब्यलय् नां काइ तिरुपतिया द्यगलय् बांलागु ब्यवस्था जुयाच्वंगु दु धकाः । अथे जुयाः थ्व छकः ला वने हे माःगु थाय् धकाः मतिइ जक तयातयागु ।

न्हापा अनयापिं एस्पेरान्तो पासापिं वेंकटेश रेडी व रंगानायकुलुयात नापलाये धकाः बचं बियातयागु । फोन यानास्वयां जिमिगु लागि तिरुपतिइ –(द्यःगः स्वयाः क्वयेच्वंगु बस्ती) क्वथा नं रिजर्भयानातःगु जुयाच्वन । तर जिपिं धाःसा तप्यंक तिरुपति द्यःयाथाय् वनेगु तिकस कया । अथे जुयाः वयागु ग्वहालि नं ज्या कायेमखन । फोन यानाः वयात सुभाय् बिया अले तप्यंक वनेत्यनागुलिं क्षमा नं फ्वना ।

तिरुपति

१२ बजे गाडिइ वनापिं जिपिं सनिलया ६.३० बजे तिरुपतिइ थ्यन । ल“य् कडा चेकिङ यानाच्वंगु दु । ला व अय्लाः ला यंकेगु बिचाः नं यायेम्वाः । छम्हसित स्याउया जूस तकं अय्लाःथें च्वं धकाः वांछ्वयेकेबिल । द्यःगः पहाडया च्वकाय् जूसां ल“ बांलाः, न्ह्यइपुसे च्वं, फय् नं ख्वाउ“से ख्वाउ“से च्वनावल । पलख थनया चहलपहलय् तना । शहरतक सितिं यंका बिइगु रथथेंज्याःगु बसया व्यवस्था दु खनी अन । स्टेशनय्थें अन नं तीर्थयात्रीत याउ“क हे ब“य् द्यनाः चाबिकेफु । द्यःया मुर्ति, प्रसाद व मेमेगु उपहारया पसः झ्वःझ्वः दनाच्वन ।

थन वक्वस्यां थःगु स“ पाचुक खानाः निति द्यः दर्शन यायेगु चलन खनी । बुरा, बुरि, ल्याय्म्ह, ल्यासे, मस्त दक्व स“ पाचुकाः वःपिं जक खन जिगु मिखां । छकः वयाबलय् छाय् मखाये, थ्व नं अनुभव जुइ धकाः मतिइ तया । स“ सितिकं खाकीगु व्यवस्था दु थन, बरु भचा लाइन च्वनेमाः । बाघौति लाइन च्वनेवं पाः वल । झ्वःलिक फ्यतुनाच्वंपिं स“खाकीपिन्थाय् पुतुं फ्यतुनाबिया, ५मिनेटं सिधयेकाबिल । अन स“ खाकूपिन्त ध्यबा बिइमते धकाः च्वयातःगु ला खनागु खः, तर पिनें वःम्ह धकाः सिइकाः ल्हाःफल, नीतका दां सुतुक्क तयाबिया, म्हासुगु वाक्यनाः व न्हिल ।

तिरुपति तःमि जूगु धइगु अनया चन्दा व्यवस्थाया कारणं खः । अन सुनां गुलि ध्यबा बिल उलि याकनं दर्शन यायेखनी धकाः न्यनातयागु खः । थ्व धर्मया ब्यापार मखुला ? अथेसां अन विरोध मदु छाय् धाःसा व ध्यबाय् भ्रष्टाचारया किचलं खइमखु धकाः दक्वस्यां सिउ । थ्व द्यःगलय् उलि ध्यबा दुकि थुकिं माल धाःसा देय्यात हे ध्यबा त्याय् बिइ धाइ । अन लाखौं वंगु निसें ५०तका वंगु तक पुजाया तिकसया व्यवस्था दु । जिमिसं ३००तका वंगु तिकस कयाः लाइन च्वंवना । अन छायेत छुं यंकेमदु, मोबाइल व क्यामरा सुरक्षा पोस्टय् बियाथिकेमाः । हानं लुखाय् थ्यंकाः तिनि सिल, अन ला म्ह छम्हं त्वपुइगु लं फिना वयेमाः धकाः । ताःन्वःगुलिं बागः प्यान्ट न्ह्यानावयापिं जिपिं प्यम्ह जुक्व लात, नवीन्द्र छम्ह बाहेक । पिने वनाः हानं धोती छपु छपु न्यानाहयाः हिना अले लाइन च्वना । खनं थन झीथाय् थें भद्दागु लं फिनाः धर्म याःवःपिं सुंहे मदु । खनेवं हे मन आध्यात्मिक जुइकथंया वातावरण दु ।

लाइनय् ला पुरा भारत हे खन जिमिसं उत्तर, दक्षिण, पुर्व, पश्चिम दक्व दिशां मनूत उति हे वःपिं दु, मनूतय्गु श्रद्धा धइगु तःधं । पिनें छकः द्यःगः पुलुक्क खनागु, दुने ला गन थ्यन धइगु अनुमान नं यायेमछिं, चाःचाःहिइका तल छगू हे लाइनय्, अथेसां मनूत हथाय् नं मचाः, त्यानु नं मधाः, दथुं दथुं वःपिं नं मदु । अपाय्सं कलात्मक द्यःगः खनीबलय् थन च्वनाः फुइ“ याइपिं नेवाःतय्त कलाकार झी जक मखु खनी धकाः बिचाः यायेत बाध्य याकी व तिरुपति बालाजीया भव्य द्यःगःया परिसरं । थाय् थासय् मेमेगु लाइनयापिं नं जिपिंलिसे ल्वाकज्याःवल, शायद उपिं जिपिं स्वयाः अप्वः वा म्हो ध्यबापुलाः वःपिं जुइ । अले द्यःया न्ह्यःने थ्यनेवं जिपिं दक्वं छगू हे लाइन जुल — सु दुम्ह, सु मदुम्ह, द्यःया न्ह्यःने दक्वं उथें ।

करिब स्वघौत्या दनेवं जिपिं द्यःगःया न्ह्यःने थ्यन । ततःग्वःगु ल्वह“या कलात्मक थां, ल्वह“या धलिं, ल्वह“या हे पःखाः स्वःस्वःथाय् मन हे सालीगु । पिने न्ह्याक्व मत झिलमिल यानातःसां द्यःगः दुने हे धाःसा जवं खवं च्याकातःगु पाल्चाया जलय् जक द्यःया दर्शन यायेमाः। हाकुगु ल्वह“या मुर्तिइ झःझः धायेक लु“ व स्वांया तिसा अले तापाकं  खनेदयेक तुयुगु चन्दन हे तिरुपतिया स्वरुप खः, गुगु थन जक मखु देय्या हे प्रतीकथें जुइधुंकल । पिहां वक्वसित पुंगलम् धाःगु ध्यःजाथेंज्याःगु प्रसाद ब्वःताय् तयाः इनाच्वन । हानं पिने ३००तका बियागु रसीद क्यनाः नैक्याःपाय्ग्वःगु लड्डु छगः छगः नं काये जिउ ।

पिहा“ वयाबलय् चान्हय् जुइधुंकल । च्वय् वनाः द्यःगः परिसर छकः लुधंक स्वया । अन ला तुंख्यः पाय्धंगु खुल्ला थाय् नं दु खनी । अले न्हयाक्व मनू वसां गबलें हुल मजू । न्यने दु कथं अन न्हिइ न्यय्द्वः मनूत थ्यंगुयात सामान्य रुपं काइ । पिने पसलय् च्या त्वना, चिचिधंगु प्रसाद वा लुमन्तिया चिं न्यानाः सरासर पिहां वना ।

पिने तिरुपतितकया गाडी लुत, उकिइ च्वना वना । हानं तिरुपतिं चेन्नाइ तकया मेगु गाडीइ वना । थःगु होटलय् थ्यंबलय् आइतबाः या सुथसिया ४ ताइ जुल । भ्वसुक न्ह्यः वल ।

ञ्ञ्

सुथय् लिबाक्क तक ग्वतुलाच्वना । प्यन्हुतकया यात्राया त्यानुचाःगु नकतिनि होश वल । म्ह नं उलि सुखमदुगुलिं ग्वाराजकतुलाः न्हि छ्याना । बहनिथाय् बसय् च्वनाः समुद्रकिनार वना ।

लः स्वयेत आय्बूपिं स्वनिगःया जिपिं महासागर हे थःगु न्हयःने खनेवं व“य् मचाइगु नं गनं । मञ्जुश्रीनं स्वनिगःया लः पित मछ्वःगु जूसा झीथाय् नं थथे हे लः दइजुइ धैगु बिचाः दना वल जिकय् । जिजकजिउसा व दक्व भारतीय महासागरया लः कथुइ थाकाः स्वनिगलय् प्वंकःवनेला धइथें च्वन । जितः कृष्ण प्रसाद भट्टराईयात लखं सतक सिलेगु धइगु गथे जुइ धकाः क्यनाबिइ मास्ति वल, मेलम्चीया नामय् ध्यबा नयाच्वंपिन्त म्वाल लिहां हु“ धायेमास्ति वल ।

अनया समुद्रकिनारया विशेषता हे धायेमाली, अन सुं छम्ह नं नांगां लखय् म्हिताच्वंपिं खनेदइमखु । गथेच्वनेफत जुइ लःया सागरय् नं लखं म्ह मप्याकुसे । छम्ह निम्ह मिज“ मस्त बाहेक दक्व शर्ट पाइन्टय् अले मिस्त कि परसि सिनाः कि कुर्ता सुरुवालय्, गुलिं गुलिं मुस्माः मिस्त ला झन् बुर्कां थःत तपुनाः । अनया सुरक्षाय् च्वनाच्वंपिं पुलिसत तकं अज्याःगु हे युनिफर्मय् । थ्व संस्कृति लाकि थनया कम्यूनिष्ट सरकारया बाध्यता, थ्व सिइकेत जिमित अःपु मजुल । न्यनेत सुयाके न्यने, हानं न्यनेधाःसा अस्यःपिं धयाहइ धइगु भय । औसत यानाः ल्ह्वंपिं मिस्तय्के छगू मेगु कथंया सौन्दर्य दु, ततःग्वःगु अजःतयातःगु मिखाःय् व्यक्त यायेमफयाच्वंगु भावनाया आवेग दु । आर्य व मंगोलियन स्वयां मेखथंया म्हगःयात सौन्दर्यशास्त्रीतय्सं गकथं काइ? समुद्रय् जुइमा वा बजारय् अन मिस्तय् म्ह क्यनाजुइगु चलन मदु । पुलितक वःगु स्कर्ट वा लंचा मदुगु लं जक फिनावःसां अन ला फसाद हे जूगु तायेकीगु जुइ । बरु सिन्ह, अजः धासा अनया मिस्तय्त अनिवार्य हे यानाःगु जुइमाः अले ल्हातिइ वा सप्वलय् नस्वाःगु स्वां छुनाच्वनेगु खःका बरु अनया फेशन ।

लिपा गनं काये मदइथें छम्ह बुरायाके छम्हिचा शंख न्याना । जिपिं समुद्रया लखय् तुति प्याकाच्वना बलय् अन लाल काःवना च्वंम्ह छम्ह मचा दक्वस्यां खंक खंक हे लिहां मवल । सलंसः मनूत का, का जक धयाच्वन, बचे याःवनीपिं सुं हे मवल । अले अज्याःथाय् बचेयायेत सुं रक्षक, लाइफ गार्ड तयामतःगु धइगु नं सिल । थ्व घटनां जिमित न्हिछि म्हाइपुकातल ।

थन ला झ्वःलिक अज्याःगु शंख व मेमेगु लुमन्तिया चिंया पसः दु खनी । सलंसः हे दइ । उकी जितः यःगु ला शंख हे जुल —थ्व जिगु लागि कला खः, प्रकृति खः अले धर्म नं खः । समुद्रया शंख दक्व लिकालकि मदया जकं वनीला धैगु ग्याःचिकुं नं नुगलय् थाय् काल । हानं मतिइ वल, यदि दुर्लभ खःसा, संरक्षण यायेमाःगु खःसा ला अनया सरकारं अथे खुल्लमखुल्ला मिइकी मखु जुइनि । मेगु स्वयाः नं जिमित जाकि छगलय् निम्हसिगु तक नां च्वइपिं कलाकारतय्सं नुगः साल । लिपा च्वका यंके माली धकाः मतिइ तया ।

खिउ“लय् लिहा“ वया । थन ला अनया स्थानीय मनूतय्सं हे बस रुटया नम्बर सिइमखु खनी । महानगरीय स्वभाव हे खः थ्व, थःत माःगु जक ज्या यायेगु, म्वाःमदुगु ख“य् ध्यान मबिइगु । बल्लबल्ल होटलय् थ्यन ।

ञ् ञ्

नवीन्द्र भचा ताउत द्यनेमाः, जितः धाःसा पिने वनेबलय् सुथन्हापां पिहां वनेमास्ति वइगु । सुथय् च्या त्वनाः अनिल नाप पिहा“ वना । जिमिसं यंकागु गाइडबुकय् ट्रेन स्टेशनया पारी नापियर गार्डेन खनागु खः, वहे मालेत धकाः वना । अनसं दयेमाःगु खः तर लुइकां लुइकेमफुत । भाय् हे दकलय् तःधंगु समस्या खः धकाः जिमिसं थुइका । गनं नं सुं छम्हस्यां नं हिन्दी भाय् ल्हानामबिउबलय् जिपिं थन निघौतक तान्वयेक चाःहिलाच्वनागु सितिकं वन । थन बरु सुकुम्बासीतय्गु तःधंगु बस्ती खन । जिं बिचाः याना, सुकुम्बासी जुइगु नेपालीतय्सं चेन्नाइनं सयेकूगु खःसा खय् भाय् मदयेक म्वायेगु नं सयेकेमाल ।

थौं शंकर नेत्रालय वनेगु दिं । सुथय् ९ताइलय् अन थ्यन । नवीन्द्र व झलक पाजुया मिखा जा“चेयाकेगु पाः । जिपिंथें थन विदेशय् वया वासः याःवयेमाःपिं सलंसः दइ । उमिसं न्ह्याबलये सत्ताया लागि ल्वानाजक च्वनीपिं नेतातय्त सुवाः बिल जुइला?

पियाच्वच्वं प्यघौ जाइन । जि ज्या मदुम्ह व एसि दुगु थासय् न्हाय् च्वका हिइसे च्वंक च्वनाच्वने मफुत, तीजक पिहां वया । अन नापसं विदेशं आयात यानातःगु ब्राण्डेड सामानया बिस्कंगु बजार दयाच्वन । म्हो मनूत जक न्याः वनीगु, तसकं थिकय् थिकय्गु सामानया बजार । गाडि अन विदेशी हे अप्वः अझ गुलिं गुलिं ला बिएमडब्लु थेंज्याःगु थिकय्गु गाडि ज्वनाः न्याःवइपिं । चाःहिलेसिधयेकाः लिहांवना । पाजुया ला बांलागु ख“ ज्वनाः लिहा“ झाल तर नवीन्द्रया धाःसा उलि बांलाः मजू । जिपिं दक्वसित म्हाइपुसेच्वन । जिपिं दक्वं होटलय् लिहां वनाछ्वया ।

बहनी छझाः चाःहिउमव“से मफुत । छता ख“ जिमिसं उकुन्हु निसें याद यानाच्वनागु । चेन्नाइलय् मिजंतय् ल“य् दनाः च्व फायेगु धइगु सामान्य जुयाच्वन खनी । अथे यायेमते नं धाइपिं मदु, याइपिनि मछाःनं मजू । अन मनूतय् ल“य् ल“य् वः व चतांमह्रि दयेकाः मियातःगु स्वयाः न्ह्यइपुुुसेच्वन ।

ञ् ञ् ञ्

सुथय् नवीन्द्रया थःलाःपिं दूगु जुयाः अन वनेमाल, अनिल व झलक पाजु अस्पतालय् वन । जि व गुरुङ पाजु जक ज्या मदयाः हानं समुद्र किनारय् वना । भाःपिइमफुसेंलि जि ला पाजुयात जिगु लंलिं स्वकाः सरासर समुद्रय् दुहा“ वना । समुद्रया लखय् थःत थुनेगु धइगु ला ध्यान यायेथें जुयाच्वन । मतिइ बांलाःगु, बांमलाःगु, यःगु, मयःगु छुं छुं हे लुया मवः, बस् आनन्दया आनन्द जक । थ्व ई धइगु गबलें सिमधयेमा धयाच्वन मनं । किसिद्वम्बःया लः गःपतय् तक वयेकाः व“चुगु सर्गः स्वस्वं मिखा तिसिनाछ्वयाया अनुभूति शब्दय् हिइके फइमखु जुइ । घौछिति च्वने धुनेवं म“मदु म“मदु दना । थः पासापिं दक्वसिगु नां जाकिइ च्वकाः ज्वनावना ।

बान्हिथाय् हानं चेकअप याकेत मर्करी नर्सिङ होमय् वना । अन नं निघौति पियाः नं ज्या मजुसेंलि जि व अनिल ८ताइलय् हानं छकः समुद्र थिउ वना । लिहां वयाबलय् नवीन्द्रं उकुन्हु निसें धयाजूगु आइज्याक रोड माःवना । व थासय् सुनां नं सिउ मधाः। बरु जिपिं अन तसकं हे कन्नाचायापुगु जिन्दगी म्वानाच्वंपिं शहरी गरिबतय्गु बस्तीइ लाः वन ।

चेन्नाइ न्ह्याक्व बांलाःसां अन बांमलाःपिं मनू त ला दूगु हे जुयाच्वन । लिहां वयाच्वच्वं जिमि न्ह्याबलें नयेगु किंग्स पार्क रेष्टुरांया न्ह्यःने ग्वाः पसलय् छुंहे म्वायेकं जिमित अनया गुण्डातय्सं आक्रमण यात । जिमिसं ला छाय् अथे याःगु धकाः तकं मसिल, छथु दाल, जिगु चस्मा हे काच्याकुचु जुइक ब्यक्वल । आः अन च्वनेगु पाय्छि जुइमखु धकाः हथासं होटलय् दुहां वना । कन्हय् नं झलक पाजुया चेकअप ल्यंदनिगुलिं नवीन्द्र व झलक पाजुयात त्वःताः अनिल, गुरुङ पाजु व जि पोण्डिचेरी धइगु थासय् वनेगु याना ।

ञ् ञ्

पोण्डिचेरी

सुथय् ९ताइलय् पोण्डिचेरीया बसय् च्वना । उजाड थासं ववं जिमित छकलं समुद्रया सिचुगु फसं लसकुसयात । न्हिनय् १ताइलय् थ्यन जिपिं थन ।

आलु मनेथें ताःन्वगु शहरं तापाक्क न्ह्यइपुसे च्वंगु थासय् वनेदयाः जिपिं लय्ताः । बसं कुहां वयेवं हे जिपिं ला न्हूगु हे देसय् लाः थें जुल । अन अनिलया छम्ह पुलांम्ह पासा दूगु जुयाच्वन । अरधेन्द्रु धइम्ह व मनू नेपालय् चाःहिउवःबलय् अनिलं वयात लिहां वनेत ग्वहालि याःगुलिं वं जिमित अन थ्यनेवं बांलाक सम्मान यात । जिमित वं थनया नांजाःगु होटल ले हेरिटेज पोण्डिचेरीएन धइगु थासय् मिलेयाना बिल अले अनया प्रख्यात अरोभिल चाःहिलेगु तिकस नं न्यानाबिल ।

चाया मत न्यानाच्वच्वं बस वल अरोभिल वनेगु । थ्व अनया छम्ह योगी व फ्रेन्च मिसाया कल्पनां दयेकातःगु दक्व धर्मया पिन्त थाय् बिइकथंया आध्यात्मिक गां खः । १० मिनेटया फिल्म क्यनेधुंकाः जिमित अन भकुंग्वारा थेंच्वंगु मातृमन्दिर स्वकेयंकल । द“य् दसं थी थी देय्या द्वलंद्वः मनूत अन वयाच्वंनिगु जुयाच्वन, शान्ति मामां । मेगु, न्ह्यइपुसेच्वंगु ला छु जुल धाःसा अन १५०म्ह स्वयाः यक्व नेपालीत ज्यायानाच्वंगु दु । उकी मध्ये छम्ह दैलेखया अमरसिंह श्रेष्ठ नापलायेदयाः जिपिं नं लय्ताल । ल“खतं जिमित अन हनुमानया तःधिकःगु मुर्ति दूगु द्यःगलय् नं यंकाहल ।

अनं लिपा जिपिं व अरोविन्दया आश्रमय् वयागु व फ्रेन्च मातायागु समाधि दयेकातःथाय् वनावया । थन नं देसं विदेसं यक्व मनूत वयाच्वन, समाधिइ न्ह्यःने च्वनाः पलख ध्यान यायेत ।

बहनी अन जुयाच्वंगु देय्या दक्व प्रान्तया हस्तकलाया मेलाय्  वना । जिं चिंकथं मणिपुरया ल्वह“या थल छगः न्यानाकया । अरधेन्द्रुं जिमिके बिदा फ्वन । जिमिसं वयागु तफागु नुगःयात सुभाय् बिइगु बाहेक मेगु याये मखन । भतिचा अनया बजार चाःहिलाः लिहां वना होटलय् । अन नवीन्द्रया फोन वल, पाजुया उपचारय् हानं मेगु छवाः बिइतिनि धाल । जिमिसं च्वनाच्वनेगु लाकि नेपाः लिहां वनाछ्वयेगु निर्णय याये मफुत ।

ञ् ञ्

सुथ न्हापां बसय् च्वनापिं जिपिं न्हिनय् १२ताइलय् चेन्नाइ थ्यन, हानं वहे चेन्नाइ । अनिलया ये“य् अफिसय् ज्या स्यंगु खबर वयाः म्हाइपुसे च्वनाच्वन । जिमिसं आः थन च्वनाच्वनेगु पाय्छि मजुसेंलि लिहां वनेगु ख“ ल्हाना । नवीन्द्र व झलक पाजुं नं अथे यायेगु बेश जुइ धाल । अथे जुसेंलि बान्हिथाय् जिपिं रेलया तिकस कायेत वना तर तिकस धाःसा लुइके थाकुल, उकिं तप्यंक चान्हय् हे बेंगलुरु वनेगु व साइबाबाया थाय् वनाः लिहां वनेगु ख“ क्वःजित । अले जिमित नवीन्द्रं आइज्याक रोड क्यनेयंकल । व ला अनया होलसेल यायेगु, सामान लोड अनलोड यायेगु अले सा लहीपिनिगु थाय् लानाच्वन, ये“या भोताहिति वा महाबौद्धथें । चाःहिले सिधयेकाः सामान क्वबियाः बेंगलुरु वनेगु बस गया, चान्हसिया ११.३० ताइलय् हानं चेन्नाइ वयेम्वाःल धकाः ।

दक्षिण भारतया भ्रमणया ख“ जुइवं हे जिगु मतिइ वःगु खः अनया हिजरा प्रथाया बारे सिइकेगु धकाः । अथे धयापिं मिजंत थःयसें मिसा जुइपिं खः । थज्याःपिं मनूत देय् न्यंक दुसां तामिलनाडुइ धाःसा थुमि धार्मिक परम्परा हे दु । अन इरभान धइम्ह द्यः दु गुम्हसित अनया हिजरातय्सं तसकं मानेयाइ । दछिया छकः ला अन अज्याःपिं हिजरातय्गु मेला हे जुइ । थ्व ज्या आः हानं लिपा वयेगु इलय्यात ल्यंका तया ।

बेंगलुरु

सुथय् बेंगलुरु (बेंगलोर)थ्यन । जिमित थ्व चेन्नाइ स्वयाः ख्वाउ“ ताल ।

अनिलं थन ब्वनाच्वंम्ह केहे“ अच्युतायात सःतल । घौछि ति जायेवं व जिमित नाप लायेत वया पासा निरजलिसे वल, जिमिसं थःगु झोला जक यिबाछ्वयाः थः अनंतुं पुट्टपर्तीइ वनेत तिकस कया ।

निघौति ल्यं दनि उकिं अन शहर भचासां चाःहिला । थन मनूतय् कन्नड भाय् ल्हाइ अले थन नं उमि हिन्दी भाय् ल्हाये म्हाः । न्ह्यागुसां थनच्वंपिं मनूत चेन्नाइया मनूतथें खनेदयेक हिन्दी विरोधी नं मखुथें च्वं । ल“ सिथय् फ्यतुनाः गबलें त्वने मनंगु कचिगु नैक्याःति त्वना । ल“य् च्वफानाजुइगु ल्वय् ला थन नं दु ।

बस १२.२०ताइलय् पुट्टपर्तीइ वनेत न्ह्यात । अथे धयागु साइबाबा च्वनीगु थाय् खः । ववं जिपिं ला मरुभूमिथें उजाड थासय् लात । गनं बस्ती धाःसा मदु तर ल“ धासा तसकं हे बांलाक दयेका तःगु जुयाच्वन । व फुुक्क धयागु पुट्टपर्तीइ वनीपिन्त जक हे धाःसां जिउ छाय्धाःसा अन मेगु तःधंगु बजार वा शहर मदु । जितः तसकं वनेमास्ति वयाच्वंगु थाय् खः थ्व । यक्व न्ह्यः निसें साइबाबाया बारे तःता ख“ न्यनातयागु खः, भिंगु नं मभिंगु नं । न्हापा यक्व चमत्कार क्यना तःकं विवादय् हे लाःसां लिपा वं थःगु धर्मय् समाज कल्याणया ज्या नं ल्वाकछ्याःबलय् मनूतय्सं वया विरुद्ध ख“ ल्हानाजुइ मछाल ।

लगभग ४ताइलय् जिपिं पुट्टपर्ती थ्यन । कन्हय् सुथसिया बसया तिकस कयाः थःगु सामान प्वः अन लकरय् तयेके बिया अले नापसंच्वंगु साइबाबा आश्रमय् दुहां वना । मरुभूमिथज्याःगु थासय् नं अन दुने धाःसा थी थी सिमा व स्वांमा सयाच्वन । वनेवं हे मन शान्त व शीतल जुल । अन नं म्ह खनेदइगु लं फिनाः दुहां वने मदु, क्यामेरा व मोबाइल नं यंके मदु । मिखां हे न्ह्यायेमदयेक तःधंगु हलय् जिमित छ्वल । ख्वाउंगु मार्वलय् मुलपतिं छ्यानाः फ्यतुना । न्हिइ न्हिइ २०,००० निसें ५०,००० भक्तजन भारतं व मेमेगु देसं अन साइबाबाया दर्शन यायेत वइ, अथें वइमखु । थौकन्हय् तसकं म्हमफुगुलिं न्हिइ न्हिइ दर्शन यायेगु मदु धाःगु न्यनातयागु, छकः दर्शन याये दुसा जिउ धइथें मनय् ख“ ल्हात । करिब निघौ व ३० मिनेट पिइवं ह्याउ“गु वसतं पुनाः पांग्रा दूगु मेचय् च्वनाः बुलुहु“ थ्यंकः बिज्यात साइबाबा । दक्वसिया मन सन्तोष जुल । अझ उकुन्हु थीथी थाय्या सांस्कृतिक ज्याझ्वः नं दूगु लिं ला वसपोल अन घौछि थइथें हे च्वनाबिज्यात ।

जिपिं नं अन दुनेया आश्रमय् च्वने दइला धकाः आश कयागु, तर पिहां वयेधुंकाः दुहां वने मफुत । अले पिनेया होटल मालाः थःगु सामान यंका । ताःन्वःसां अन चेन्नाइथें धाःसा मजू । पसः अन याकनं तिइगु खनी, काचाकाचां थःत मामाःगु छुं छुं प्रसाद न्याना । अन ला भोताहिति, असं वं वंघः पाय्धंगु बस्ती व बजार हे दु । उमिछि मनूत वःपिन्सं छतानिता ला न्याहे न्याइ, अले अनया ब्यापार गुलि जुइ? अनुमान यायेफु झीसं । लिसें अन अपार्टमेन्ट नं न्यायेगु दु । अथेन्यानाःपिं नेपाःया पुलांम्ह मन्त्री लिसें यक्व हे दु धाःगु न्यनातयागु जिं ।

उगुंथुगुं स्वःजुजुं ब्यले यायेगु हे छखे लात । न्यायेनी यायेधुंकाः लिहांवयां ला नपसः दक्वहे तिना तये धुंकल । बल्ल गाडाय् लित हयाच्वंगु निपुप्यपु केरा नयाः प्वाः यात सन्तोष याना ।

ञ् ञ्

शनिबार सुथ न्हापां याकःचा गनतक फु अनतक चाःहिला । मन गथे गथे आनन्द जुयाच्वन, लिहां हे मवने दुसा जिउथें च्वंक । चान्हय् गुरुङ पाजुं कनाच्वंगु लुमन । वया ला थःथिति दक्व हे साइबाबा प्रति समर्पित ह“ । उकिसं वया छम्ह जिलाजं धायेमाःम्ह लाखे न्हापा तसकं स्यंम्ह । छे“या अंश तकं स्यंकल अले लिपा गय् गय् यानाः परिवारलिसें हङकङ वन । निद“ प्यद“ लिपा ला व पत्याः हे मजुइक आध्यात्मिक जुल खनी, साइबाबाया भक्तपिनिगु संगतय् लानाः । थौकन्हय् ला दछिया निकः स्वकः तप्यंक वइगु ह“ अन ।

चाःहिउहिउं हानं छकः आश्रमय् वनाः उखेथुखे स्वया वया, च्या छगू नं त्वना । अन झलक पाजु व गुरुङ पाजु नापलात । ख“ ल्हानाच्वच्वं अन छम्ह स“, ग्वाय् दारि खाना तःम्ह यचुगु तुयुगु वसतं पुनातःम्ह मनू छम्ह वयाः गुरुङ पाजुयात नतूवल । पाजुं ला छझाः म्हसिइके नं मफुत । व ला वहे म्हिगः ख“ ल्हानाम्ह जिलाजं जुयाच्वन । इमि थौ नाप लाःगु धइगु १२ लिपा नाप लाःगु ह“ । जि ला वया ख्वाः खनाः हे ज्यः जुल, श्रद्धा धयागु नं तःधंगु हे खनी का धइगु थुल ।

जिपिं बेंगालुरु लिथ्यंबलय् ३ता जुइन । न जि बान्हिया टूरय् वनाः अनया धार्मिक स्थल स्वये धयागु यायेफत, न अनिलपिं साइबाबा च्वनीगु मेगु थाय् ह्वाइटफिल्ड वनेधाःगु वनेखन । पलख पिया च्वना हानं व धू ब्वःगु बस स्टेशनय् । लिपा अच्युतां जिमित काः वल, अले निरजया क्वथाय् यंकल । क्वथा चिकूगुलिं जिपिं न्याम्ह न्याम्ह मछि पाहा“पिन्त तयेथाकुइगु जुयाः जिपिं अनच्वनेमखुत, पिने हे व्यबस्था याये धयां माने मजू ।

लिपा अनया फेशनया बजार कमर्शियल रोड व मेगु ब्राण्डेड सामानया बजार एमजि रोडय् भचा चाःहिला । अले तिनि जिमित आधुनिक शहरय् वयागु अनुभव जुल । न्हूदिल्लीया ब्यस्त बजारथें च्वन व जिमित, भचा भचा ला टाक्योया रापोङगी हिल थें नं च्वन । चेन्नाइ व बेंगलुरुया बस स्टेशनया वातावरण स्वयाः पाक्क अन स्वच्छन्दता दु, ध्यबादुपिनि ध्यबा फुकेगु थाय् दु । निगु स्वंगू बिजनेस कम्प्लेक्सय् दुहां नं वना । थिकय् थिकय्गु वसः, इलेक्ट्र«ोनिक सामान, कस्मेटिक, सफू अले रेष्टुरां व मेमेगु दक्वं दु अन । विदेशी व मेमेगु प्रान्तयापिं थेंच्वंपि मनूत नं यक्व हे खन, अन वयाः ब्वंवःपिं जुइमाः । तर नं अन ये“य्थें बछिबछि खने दयेक वसःपुनावइपिं मिस्त धाःसा मदु । चेन्नाइलय्थें थ्यंक ला मखु अथेसां अन नं भ्वासिपहवःगु फेशन धाःसा वःगु मदुनि ।

बिचाःयाना वयाच्वना । चेन्नाइ व बेंगलुरु धइगु भारतया हे दकलय् शिक्षित मनूत दूगु शहर, अन नां नं दु, ज्या नं दु, ध्यबा नं दु । अथेसां उमि थःत ब्वयाजुइम्वाः, स्वनिगलय् विशेष यानाः पिनें च्वंवःपिं ल्याय्म्ह ल्यासेतय्थें । शिक्षित व आधुनिक जुइगु धइगु म्ह ब्वयाजुइगु मखु धइगु अनं सयेके माः झीसं ।

निरजया क्वथाय् लिबाक्क लिथ्यन । साःसाःगु ज्वरेजुल । सिचुगु कःसिइ माकुगु ख“ ल्हाल्हां भ्वय् थें हे जुल जिमित । विशेषयानाः नेपाः, थनया राजनीति, सत्तालोभ, सत्ताय् वनीपिनिगु पह व भारतय् च्वनीपिं नेपालीतय्गु विषय् ख“ जुल ।

आइतबाः सुथय् जि, अनिल व गरुङ पाजु तप्यंक रेलवे स्टेशनय् वना, नवीन्द्र व झलक पाजु अन हे च्वनीपिं जुल । झिंछन्हुया जिमिगु यात्राय् नं दक्षिण भारतया छुं छुं खास थासय् बाहेक मेगु स्वये मखन, सयेके मखन । आः मेगु हानं द्यवं सालीबलय् धकाः लिहां वया व वनाच्वनीगु ट्र«ेनय् थःत कैद यानाः ।

Published in Thaybhu on 2011 November (1131 Kachala 2067 Magh) "From Tirupati to Puttaparti"