राजेन मानन्धर
नेवाःत इलय् छुं निर्णय याये मफुपिं धकाः सियाः ला मसिउ, न्हियान्हिथं हिला वनाच्वंगु नेपाःया राजनीतिं नेवाःतय्के न्हून्हूगु निर्णय फ्वनाच्वंगु दइ। राजधानीबासीया ल्याखं देसय् जुइगु ततःधंगु निसें चिचीधंगु तकं परिवर्तनय् तकं नेवाःत साक्षी किनारा थें जक पुलुपुलु स्वयाच्वंगु दु। आः दकलय् न्ह्यःने वःगु, निर्णय मयासे मगाःगु मेगु खँ धइगु नेवाःतय्गु आदिभूमि स्वनिगःयात नेवाः राज्य दयेकेगु लाकि राजधानी प्रदेश दयेकेगु धइगु खः। खँ म्हुतुं कुतुं वये न्ह्यः हे सीकीपिं नं नेवाःत, सिउसां मसिउपहः यानाच्वनीपिं नं नेवाःत अले एसपं थें दुरु वायेधुंकाः ह्वाँय्ह्वाँय् यानाः ख्वयाच्वनीपिं नं नेवाःत। ख ला नेवाःतय्गु विज्ञप्ति च्वयेगु थेंज्याःगु निर्णयं देय्या राजनीतिइ छुं लिच्वः गबलें लाःगु मदुनि अले लाइ नं मखु, तर थ्व इलय् बहुसंख्यक नेवाःतय्गु धार गुखे जुइ धकाः नेपाःया विज्ञत पियाच्वंगु दु ।
थम्हं मियागु जग्गाय् म्हिगः कन्तुरचा छगः ज्वना वःम्ह खँय्चां थौं आलिशान छेँ दनाः पचासौं लाख वंगु गाडी गयावःगु खनीबलय् छकः निकः थनया नेवाः नेतातय्सं ई घुतकुघुतकुं धायेगु याः थ्व पिनेयापिंसं थन गाडीगिडी गयाः वातावरण स्यंकल, आः राजधानी हे पितछ्वयेमाल धकाः। तुसि नयाः जा नयेगु लाकि जा नयाः तुसि नयेगु धकाः तर्क विर्तक याना जुइपिं नेवाःतय्त हानं छगू खास्सागु विषय वःगु दु नेवाः राज्य लाकि राजधानी प्रदेश? धायेत ला धाये का, माःगु मदु जिमित राजधानी, जिमित ला थःगु भूमि प्राण स्वयाः यः धकाः। तर जब व भूमिं जा नकेगु त्वःती अले तिनि नेतागिरि व भाषणबाजीया सवाः वइ झीत ।
अथे ला थन नेवाः राज्य नं दयेमाः अले हानं उकिसं थनया आदिबासी नेवाःतय्गु अग्राधिकार व उमिगु भाषिक सांस्कृतिक अधिकारया रक्षा नं जुइमाः धकाः चिचि नं पापा नं माःगु तर्क बीपिं विद्वान नेवाःतय्गु नं कमी थन मदु। ति धकाः ला न्ह्याम्हेस्यां न्ह्यागु नं धाये दु थन। तर वास्तविकताया मिखाकुलिं स्वयेबलय् धाःसा थ्व सम्भव खने मदु। केन्द्रीकृत जक मखु संघीय व्यवस्थाया देसय् नं देय्या केन्द्रीय सरकार चले यायेगु छगू राजधानी दइ, गुगु छगू संघीय राज्यया जक अंश जुयाच्वने फइमखु। देय्या दक्व जनताया आशाया केन्द्र जुयाच्वनीगु व परराष्ट्र, अर्थ थेंज्याःगु ततःधंगु विषयया राजनीतिक हल हइगु थाय् थः स्वयम् हे छगू राज्य स्वयाः शक्तिशाली जुइगु नं अस्वाभाविक मखु। जर्मनी संघीय व्यवस्था दुगु देय् खः तर अन नं राजधानी बर्लिनया थःगु महत्व दु। अन मनूया वयेवने यक्व जुइ, राजनीतिक हलचल यक्व जुइ अले राष्ट्रपति शासनया इलय् देय्या हे लगाम ज्वनाच्वनीगु थाय् नं जुइ ।
थज्याःगु अवस्थाय् संघीय व्यवस्था हे मवःसां वा वहे वःसां नेपाःया छगू राजधानी ला दयेमाःगु हे जुल। पृथ्वी नारायणं तकं मिखा तःगु थ्व यइपुसेच्वंगु शहरयात थौतक नं यःसां मयःसां दक्व नेपाःमिं राजधानी हे धयाच्वंगु दु। अले थनया जनतां नं थुकियात राजधानी दयेकेगु बाहेकया विकल्प खंगु मदुनि। थुकिं झीत राजनीतिक, आर्थिक व सामाजिक फाइदा बियाच्वंगु ल्वमंके मजिउ। राजनीतिक कथं: राजनीतक पार्टी वा शक्तिया नेतृत्व लिसे स्वापू तयेगु मौका, राजनीतिक रुपं थःत अद्यावधिक यानातयेगु वातावरण, राजनीतिक प्रशिक्षण कायेगु व थःत राजनीतिक रुपं सक्रिय याना तयेगु सम्भावना। आर्थिक रुपं: जग्गाया भाः, मनूतय्गु जनघनत्वया कारणं बालं तयेगु मौका, व्यापारकेन्द्रया स्थापना, थःगु उत्पादन वा श्रमया अःपुगु बजार, संसारया हे उच्चस्तरीयउपभोग्य बस्तुया उपलब्धता, अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल दुगु कारणं व सांस्कृतिक नगरी जूगुलिं पर्यटन व्यवसायया सम्भावना, रोजगारीया अवसर आदि। सामाजिक रुपं: व्यक्तिगत सुरक्षा, स्वास्थ्य उपचारया सुविधा, उच्च शिक्षाया उपलब्धता, यातायातया विकास, शहरी मनोरञ्जन व सुखसयल, मेमेगु संस्कृति वा जातिया मनूत लिसे हेमचेम तयेगु वातावरण, देशविदेशया समाचारया तुरुन्त जानकारी आदि फाइदा बियाच्वंगु दु।
राजधानीबासी जुयाया फाइदा झीसं वंगु न्यागू दशक तक मखंगु जुइफु। तर खंसां मखंसां फाइदा ला झीसं कयाच्वनागु हे दु। काःपिंसं कया भाः मखंगु मेगु हे खँ जुइ अले कायेगु मौका दयाः नं म्हुतुइ थ्यंक तयेमहःगु तमं व फाइदा नं कयामच्वंगु बाखं मेगु जुइफु ।
थ्व हे कारणं स्वनिगःया नेवाःत थ्व १४ अञ्चलया बर्मू क्षेत्री निसें जनजाति जक मखु स्वनिगः पिनेयापिं नेवाःतय्गु तकं ईष्याया केन्द्र जुयाः म्वानाच्वनेमाःगु दु । झी बाज्या अजिं कनातःगु यक्व वैभव व सम्पन्नताया बाखं झीगु न्हाय्पनय् यगानाच्वंगु दुसां थौया यथार्थ थ्वहे खः कि झी चायेकं मचायेकं अतिकं परनिर्भर जुइधुन। आः वयाः मल्लकालया थें थःगु बुँइ थःगु अन्न ज्वाइँज्वाइँ सयेकाः पिनेयापिंत पिने हे तयाः धर्म संस्कृतिया जक खँल्हानां आः झीगु भुतुली जा बुइ मखुत। जाकि, बजि, तरकारी, चि, चिकं दक्व पिनें हयाच्वना। झीगु सम्पन्नताया फुइँ च्यान्हु राजमार्ग बन्द याना बिल कि कःकाय् लाःगु भुतुमालि थें थ्वास्स चबुइ। प्याज किलों सछि पुलाः नयागु ल्वःमं मजूनि जुइ झीत ।
रियालिटी बाइट्स (सत्यं वांन्याइ) धाइ। कन्हय् राजधानी थनं वन धायेवं थनया हिराया भावं मीत मदुगु जग्गाया भा खाःकुचा ति जुइतिनि। झीगु परम्परागत पेशा दक्व बालं च्वनीपिंत स्यना तये धुन। बुँज्या थाज्या सःपिं मनूत ला लुइ, तर धलान पिना तःगु जग्गाय् वा सयेकेत तःदँ माली तिनि। झीसं गर्व यानाच्वनागु झीगु कलात्मक लुखाय् नकिं तानाः मेड इन चाइना च्वयातःगु ब्रा व पेण्टी पसः तइपिं नं दइ मखु, न्याइपिं नं दइ मखु। अपाय् अपाय्जाःगु व्यापारिक भवन, अस्पताल, शिक्षण संस्था च्वनाच्वंगु भवनय् संग्रहालयय् तयेगु पुलांपुलांगु मूर्ति व कलाकृति जक तयाः नं जायेके फइ मखु ।
नेवाः राज्य झीगु म्हगस खः तर स्वदँ तकया दुने थुकिया निंतिं ल्वाइपिं व पूर्वाभ्यास याइपिनिगु हैसियत झीसं खने धुन। आः वयाः काठमाडौंया जनताया विरोध जुल धकाः सुं प्रभावशाली नेताया गृह जिल्लाय् राजधानी ल्ह्यया यंकल कि झी वाताहां च्वनेमालीगु अवस्थायात नं लुमंकाः जक भावुकतां भुनातःगु जातीय स्वाभिमानं जाःगु चुनौती बीगु बांलाइ। ख ला थज्याःबलय् धायेगु चलन दु - धाये थें अःपु मजू राजधानी ल्ह्येगु धइगु, यक्व ध्यबा माः, याइ मखु उकिं फुसा यंकि धकाः धायेगु बांलाइ। झीसं न्यनातइगु दु पृथ्वी नारायण नुवाकोटय् थ्यन धालं वइ का व, धकाः न्ह्यलं ब्वानाच्वन हं थनया जुजु, अनं बिष्णुमतिइ थ्यन धालं नं वइ का व धयाच्वन हं अले दरवारय् थ्यंकः वलं वःसा वल का आः छु याये धकाः दनावन हँ ।
झीत बिचाः वयेफु, आःतक राजधानी जुयाः नेवाःतय्सं छु फाइदा कायेफूगु दु धकाः। वंसा वनेबिउ ले। तर राजधानी वन कि थन च्वंपिं सःसिउपिं, ध्यबा दुपिं, व्यापारी व उद्योगपतित छम्ह छम्ह यानाः न्हूगु राजधानीइ वनाः बनेज्या याइ। अले थ्व नेवाःतय्गु आदिभूमि धकाः झीसं गर्व यानाच्वनागु थाय् हानं मेगु भिमफेदी वा बन्दीपुर मजुइ धकाः धाये मफु ।
नेवाः जुयाः जातीय गौरव व नेवाः राज्य ला व लुसि थें हे खः। स्वायत्तता मदुगु राजधानी झीगु निंतिं खाग मदुम्ह ग्येंराम्येय् थें खः, राजधानी मखुगु नेवाः प्रदेश डाइनोसर खः। अथेसां थपाय्धंगु राजनीतिक निर्णयय् न्हापा गबलें म्वाःगु कथंया राजनीतिक सुझबुझया आवश्यकता दु। थन राजधानी प्रदेशया खँ अनौपचारिक कथं वये न्ह्यः गनं राजधानी प्रदेश दयेकेत माःगु पूर्वाधार दयेकेगु ज्या शुरु जुइधुंकल अले विशेष यानाः न्हूगु शहर दयेकेगु प्राविधिक ज्ञां व महत्वाकांक्षा दुम्ह मनू प्रधानमन्त्री जुइधुंकाः आः नेवाः नेतृत्वया माकः फुइँ गुलि तक आत्मघाती जुइ धकाः दक्वस्यां बिचाः यायेत्यल ।
थज्याःगु अवस्थाय् नेवाःतय्के निगू लँपु दइ: कि थन थम्हं मिहेनत मयासे वःगु विकासया सवाः कायेत थःगु जातीय स्वाभिमानयात हाकुतिनाः राजधानीबासी जुयाया गौरव क्वखायेमाल। कि जिमित विकास बाकास मयः धकाः नेवाःत जक च्वनीगु जातीय राज्यया कल्पना यानाः तुतिं खिनाः त्वाथं नयेगु कथंया स्वाबलम्बी जीवन यापनया प्रण यानाः नेवाः राज्यया निंतिं संघर्ष यायेमाल ।
आःया अवस्थाय् झीगु मिखा न्ह्यःने जुइ फइ मखु धयाच्वनागु यक्वं जुइधुंकल। थ्व छता जुइत नं आः आइतबार म्वाः। नेवाः प्रदेश भावना खः, राजधानी यथार्थ। थ्व निगू मध्ये गुगु ल्ययेगु धइगु नेवाःतय्गु ल्हातिइ दु अले थ्व ल्यज्याय् नेवाःतय् भावी पुस्ताया भविष्य दु। इलय् न्ह्यल चायेकेफुसा झीगु भविष्य बांलाइ ।
Published in Sandhya Times on SEP 9, 2011
No comments:
Post a Comment