Saturday, September 7, 2013

20130906 नेवाः सफू व ममःचा


राजेन मानन्धर

स्वनिगलय् दलय् अप्वः छुकिया ब्यापार जुइ? मिखा तिसिनाः धायेफु, ममःचा । दक्वसित यःगु, दक्वस्यां नइगु । नां हे ला ब्यापार । दकलय अप्वः मनूतय्त छु माः, उकिया जुइ । व्यापार धइगु हे न्यायेगु व मिइगु । माःपिन्सं न्याइ, दुपिन्सं मिइ । माःसा न्याइ, फुसा मिइ । अले दकलय् कम छुकिया व्यापार जुइ? आः धाःसा लिसः बिइ थाकुल । बिचाः यानादिल जुइ, लुँ वह, हिरा मोति । छाय् धाःसा व तसकं थिकय्, दक्वस्यां न्यायेफइमखु । छि फेल जुल का । थ्व देसय् दकलय् आखः ब्वनातःपिं नेवाःतय्गु राज्य धयाजूगु स्वनिगलय् म्हो व्यापार जुइगु छुं दुसा व नेवाः भाय्या सपूm खः । मखु धयादी फु ला? 

नेपालभाषा घ्वानाः सपूm पिहाँ वःगु थनिं १०४ दँ दत (पं. निष्ठानन्दया श्री एकविंशति श्लोक भाषा सहितगु सपूm नेसं १०२९लय् पिदंगु ल्याखं धायेगु खःसा) । थ्व छगू शताब्दीया दुने ग्वःन्हु दइ जुइ ? अले ग्वगू सपूm पिदन जुइ । पुवंक ल्याःचा सुनां नं यानातःगु मखनानि । थ्व ल्याःचाः यायेमाःगु खँ नं मखु । व स्वयाः अःपुक झीसं थःथःगु छेँया दराजय् ग्वपाः नेवाः भाय्या सफू दु धकाः ल्याःखाःसा गाः ।

उकुन्हु तिनिया खँ – नेपाली काँग्रेसया नायः सुशिल कोइरालायात छम्ह पत्रकारं न्यन हँ – छिं छु सपूm ब्वनाच्वनादिया थौंकन्हय् ? कोइरालाभाजुं छाति तफायानाः लिसः बियादिल – जितः सफुतिइ विश्वास मदु । आः हानं हलू धासेंलि कुतिं न्यायेमानिला? झी अधिकांश नेवाःत शिक्षित हे खः, अथे जुयाः ला ततःधंगु खँ ल्हायेफयाच्वंगु दु । तर सपूm न्यायेगु, ब्वनेगु खँय् धाःसा अधिकांश नेवाःत सुशिल कोइराला हे जुयाच्वना, झीगु थ्व महान् स्टाटस अव्यक्त रुपं नेवाः भाय्या सपूm पसःपसलय् धुलंगःगु ब्वसा जुयाच्वंगु दु । 

झीगु भाय् झीत यः । झीसं सिउ भाषा म्वाःसा जाति म्वाइ धकाः नं । झीगु हिनू हिनुलिइ भाषा दु, माःसा ज्यान तकं बिइत नं झी तयार । तर जब नेवाः भाय्या सफू न्यानाः ब्वनेगु ई वइ, दक्वस्या छ्यं चासुइ ।

जनगणनाया भ्वँतय् नेवाःत १३ लाख दु । नेवाःत धयापिं दकलय् शिक्षित तकाः नं झीसं धयावयाच्वना । झीसं जक छु, दक्वस्यां धयाच्वंगु दु । थ्व स्वनिगःया जक खँ ल्हायेगु खःसां थन म्होतिं नी खुगू लाख नेवाःत दु । दक्वं धकाः बाजितयाः धायेमफुसां अधिकांश नेवाःत शिक्षित धकाः झीसं सिउ । खुगू लाख नेवाःतय्त माःगु सपूm पसः खुगू हे मदु ला ? म्वाः ला ? छगू पसलय् छगू लाख मनूतय्सं सफू न्याःवनी बलय् व साहुजिया हालत गज्याःगु जुइ ? अले छगू लाख मनुतय्सं न्याइगु पसलय् वनाः सपूm न्याइपिनिगु हालत ले ?

थन गुलि ममःचा पसः दु व ला मसिउ । तर झीसं खनाच्वना, त्वालय्पतिकं ममःचा पसः, गल्लिइपतिकं ममःचा पसः । नइपिं दयाःला चायेकल जुइ । छु नइ उकिया पसः चाली, छु न्याइ व मिइहइ । तर आः हे च्वयातःसां जिउ, व नेवाः राज्य वःसां थन ममःचा पसः हे यक्व दयावइ, नेवाः सपूm पसः यक्व दयावइमखु । अले नेवाः राज्य या चिं (एम्लेम्ब) सपूm जुइ लाकि ममःचा ?

नेवाःराज्यया म्हगस मियाःनइपिन्त शायद थज्याःगु खँ पचेजुइमखु । उमिगु भाषण न्यनेबलय् झी हे दकलय् पहिचानया बेतालि तग्वः । तर खालुथें घुतकेमाःगु छगू सत्य, छगू यथार्थ — नेवाःतय् सपूm न्यायेम्वाः, ब्वनेम्वाः । झी दक्वं सुशिल कोइराला । न्यायेमाःगु जूसा नेवाः सपूmपसलय् साहुजि साहुनीपिं भुजिं ख्यानच्वानेम्वाःलीगु जुइ, छगूयां मेगु पसः दँय्दसं खनेदइगु जुइ ।  

इतिहास पुइकेम्वाः । चित्तधर, भक्तबहादुर, हिमाञ्चल, चिनियालाल निसें नातिवज्रया बाखं लुमंकूसा गाः । सुं हे सपूm मियाः सफल मजू, धनी जुइगु ला खँ त्वःता छ्वये । भाषासेवा, यायेमाः, झीसं मयाःसा सुनां याइया भावनां ग्वाकाः जक हे याःगु खनेदु, आःतक । न लवःया आस, न लाय् लिवइगु हे विश्वास । दक्वं त्याःगु थ्व राजधानी शहरय् छाय् सपूm बनेज्या जक द्यायेमाःगु? येँय् निगू प्यंगु भुगुलुं च्वंगु सपूm पसः बाहेक यलय् व ख्वपय् ला झन् उलि हे मदु, खनेमदु (थ्व जिगु दाबी मखु, दूगु खःसा बांलाः) । न्हाय्कं दयेकं तुंथिइ छाय् स्वःजुयाच्वनेगु ? थ्व सपूmपसःया हविगतं हे नेवाःतय् गुलि सपूm न्यायेमाः, ब्वनेमाः धकाः क्यनाच्वंगु दु । गज्याःगु विडम्बना, स्वन्तिं वहया पाय्म्वःपिकाःसा चां चां फुइ, सपूm पिकाःसा गन गुलि दु उलि हे । 

जिं सिउसांनिसें नेवाःभाय्या सपूm मिइगु मौका धइगु व हे बुद्धजयन्ती, सापारु, म्हपुजाबलय् नेवाःत मुनीगु थासय् लितुलिनाः सपूm ज्वंकःवनेगु खः । कयादिसँ रे, भाषा सेवा यानादिसँ रे धकाः ख्वखना सः पिकयाः मधायेकं सुनां न्याइमखु, अझ गुलिं सम्भ्रान्त शिक्षित नेवाःत बुधबार व्रत च्वनाच्वनागु खँ ल्हानाः बिसिउँ वनी । दशकौं पुल, आःतक नं व अवस्थाय् ह्यूपाः मवःनि । आःला झं न्हापाथें मिउजुइपिनिगु शक्ति तकं क्षीण जुइधुंकल । 

नेपालभाषाय् सपूm पिकायेगु धइगु अधिकांश लेखकया थःगु म्हिचां ध्यबा तयाः खः, कि मखुसा साहुमहाजनतय्त रिझेयानाः खः । थज्याःगु अवस्थाय् सपूmया वितरण ग्यसुलाइगु आधार हे मदु । पिकाल, सिधल । लेखक, प्रकाशकया थचाःवःगु छेँलिइ चांग चांग सपूm वथंगयाच्वनी, प्यानाः झू जुयावनी । 

छम्ह निम्ह विद्वानपिन्सं सपूm मचूगु खँ ल्हातकि नेवाः भाय्या सपूm न्यायेगु थाय् हे मदु धकाः धायेगु आःतकं मत्वःतूनि । अथे न्याइपिं दुसा सपूm पसः नं ममचा पसःथें ह्वासाह्वासां यक्व दयावइ धइगु सामान्य अर्थशास्त्रया सिद्धान्तयात तकं चुनौति बिइपिं अज्याःपि विद्वानपिनिगु नेपालभाषाया प्रति योगदान थुलि हे जुयाच्वनी । 

अले छाय् नेवाःभाय्या सपूmया बांलाक वितरण जुया मच्वन ? घ्वानाः सपूm पिकायेससांनिसें नेपालभाषया ज्याखँय् ल्हाःतयाच्वंपिनिगु थ्व हे छगू कमजोरी जुयाच्वंगु दु । सिंहावलोकन व आत्मालोचना जुयाच्वंगु नं मदु । चित्तधरं निसें लँय् ध्वदुक्वसित पत्रिकाया सदस्य दयेकावयाच्वना, उखें थुखें ग्वहालि कयाः सपूm पिकानाच्वना । 

थ्व हे खँय् ध्यान तयाः इलय् ब्यलय् नेवाः सपूm वितरण यायेगु, सपूm पसः चायेकेगु खँ जुइ । खँ अथें हे तुनावनी, सुनावनी । आः नं दु । सन्ध्या टाइम्सया च्वसापासाया छेँय् तःजिगु सपूm पसः चायेकेगु योजना दु । प्रतिसरा साय्मिजुं नं नेवाः सपूm पसः तयेकेगु खँ ल्हानादीगु खः । नकतिनि हे यलय् पूर्णचण्डीइ शोभा शाक्यजुं व्यवस्थित कथं नेवाः सपूm न्यायेगु व मिइगु तातुनाः सितु सपूm पसः चायेकादिल । तर ग्व, उपलब्धी धाःसा उलि उत्साहजनक खनेमदुनि । नेवाः सपूm यदि ममःचा जूसा त्वाःत्वलय् सपूm मिइपिं वयेधुंकल जुइ – ओके सपूm, आरसि सपूm, एभरेष्ट सपूm,  टेष्टी सपूm, ट्राइअगेन सपूm अले मेगु नं छु छु । मिइपिनिगु ज्या ला मिइगु जक खः, नइपिं जक दुसा बजि नं मिइ, गजि नं मिइ । झीगु म्हसिका झीसं दयेकेगु खः — ममःचा न्याइपिं जुइगु लाकि सपूm न्याइपिं जुइगु ।

Published in Sandhya Times on 20130906 "Newaa books and momo"




1 comment:

Shiksha Dhar said...

च्वसा पायछि ताल तर छ्यनये दुगु 'चा' जिगु विचा साल । दकसिबे चल्तीगु नं धयादिल अले उकियात हे चा तया: कोह्यंक खिनादिल । जित गनख: बांला धाय्थाय् भचा कुंखिने माला: ज्यामछिन । नयगु बस्तु अले चल्तीगु व गुलिसिया न्हिया छा: तरेयाना च्वंगु तुलनात्मक रूपये ठीके नं मजूगुयात भचा अपो महत्व बिया: चा लिका:सा गथेजुइ । जिज्ञासा ख: विचा: छिगु हे ! सुभाय् !

न्हू सतकयात हानं भीमफेदी थें मृत शहर यायेगु ला?

  राजेन मानन्धर निद्वःदँ पुलांगु सभ्यताया इतिहास दूगु थ्व स्वनिगःया दकलय् तःधंगु बजाः लागा थौंया न्हूसतक वा न्यूरोड खः । थी थी राजनीतिक परिव...