त्रिशुली खुसिइ नुवाकोटया किचः

 

राजेन मानन्धर

छगू निगू थाय् अज्याःगु दयाच्वनेयः, गुगु थासं झीगु नुगःयात लितुमतु लिनाः इइपंकाबिइ । न अबुया थः, न मांया थः अथेसां गनं गनं ध्याकुंचाय् लाःगुसां वा धकाः ल्हाः भाय् यानाच्वनी, वनेवं वं काचाक्क घय्पुनाकाइ, चुपाचापा नयाः हिमीचायेकी । अज्याःगु हे छगू थाय् जिगु लागि व त्रिशुली । छाय् खः मसिउ जि त्रिशुलीइ हानं हानं थ्यनाच्वनीगु ।

नेपालभाषा एकेदमिया विश्वकोश दयेकेगु झ्वलय् अनया धर्म संस्कृति व समपदाया खँ न्यनेकने यायेत हानं छक्वः वने खन, व त्रिशुलीयात नापलायेत । लँ क्यनीम्ह कथं शाक्य सुरेनदाइ, अले रेखा, तेज व जि । अन वनाः थः थःगु भाला कथं थी थी मनूत नापलानाः, स्थलगत अध्ययन यानाः च्वयेगु । अले यचुगु थासय् सासः ल्हायेगु, च्वापुथें ख्वाउँगु लखय् ल्हाःतुति माःबुइकेगु ला फ्वसा हे जुल ।
 
घ्यःचाकुसंल्हूयात न्ह्याथे यानाःसां छेँय् थ्यंकः वयेमानि धाधां बसय् च्वना माछापोखरीया घारांघुरुं बसपार्कय् । टिकट न्यानगु धायेगु जक ला खःनि, छगू हे सीटया टिकट स्वम्ह दलालं स्वम्हसित मियातइ, यात्रुत थः थः जिगु जिगु धाधां ल्वानाच्वनी, टिकट मिउम्ह दलाल त्वाः त्वःता बिसिउँ वनेधुुंकी । उगु थुगु मधासे बसय् थःत न्ह्यंका । बस न्ह्यात । बस बालाजु लिक्कं हे न्ह्याइगु खःसां बस आः बालाजु, नागार्जुन, तीनपिप्ले व ककनी जुयाः वनीमखु थौंकन्हय् । न्हापा प्रचण्ड छुं मखुबलय् ला वया घरपति धाःम्ह ठेकेदार लँ दयके मखु, छु यायेफु या धकाः दँ दँ तक राज्ययात हायलकायल यानाच्वन धाइ, आःला चुनावय् म्हो ल्याः हयाः नं थाकथुक कयाः प्रधानमन्त्री जुयाच्वंगु दु । जिमिगु बस कलंकी जुयाः गल्छी जुयाः त्रिशुलीपाखे ब्वात । सत्तिक अःपुक वंसा ७२ किमी जक । तर लँया अवस्था, देशया व्यवस्थां जिमित थन थ्यंकेत स्वघौत्या माःगु ९४ किमीया लँपुइ छ्वयाबिल ।

झीत न्ह्यागुं आधुनिक माः, स्मार्ट माः । तर मनू धाःसा आःनं मध्ययुगीन व जंगली हे तिनि थें च्वनवइगु । खिफाये च्वफाये धइगु प्राकृतिक खँ मखुला ? छम्हसित तसकं हथाय् जुल धकाः हालं हे बस दिका मबिउ, लँय् झ्वःलिक चःबि दूगु नपसःत दतं हे बस थःगु मतापं २० मिनेट ति ब्वाकाः उमि बस स्यंगु दयेकेगु वर्कशपय् थ्यंकाः तिनि दिकल । परपीडक धइपिं थज्याःपिं का । पापी मनूततय् गबलें भिं जुइमखु धाःगु खः खनी । धइथे ५ मिनेट दिकाः सुयागुं कल्याण याःगु जूसा दांछि दां मफुकुसे पुण्य लाइगु मखुला वया?

थौं पुष २७, झीत नेपाल एकीकरण याःम्ह धकाः ब्वंकातःम्ह जुजु पृथ्वी नारायण शाहया बुदिं, वयागु दाह संस्कार याःथाय् देवघाट लिक्क दयेकातःगु वयागु झ्वाताया न्ह्यःने स्थानीय मनूत स्वां छायाच्वंपिं इगःमिगः जुयाच्वंगु बसया झ्याप्वालं स्वयाः लुधंका । २६०दँ न्ह्यः तिनि थःत नेपाःमि धायेकेखंपिं उपिं । धाथें पृथ्वी नारायण शाहया म्हगसय् खंगु इतिहास च्वइपिन्सं व गथे जुयाः सित धइगु खँय् अलमल । सुरेनदाइ व जि अपाय्जि थी थी राज्ययात छलछाम यानाः, अमानवीय कथं स्यानाः त्याका कायेफुम्ह पृथ्वीनारायण शाहयात सुनां स्यात जुइ धकाः खँ ल्हाल्हां वया ।

जिपिं च्वनावनागु बस पुलांगु बजार तक वनीमखु हँ । त्रिशुली धकाः हयाः त्रिशुली मथ्यवं हे क्वकाल जिमिति । जिपिं हाले नं मफुपिं । लोकल माइक्रोबसय् च्वनाः बजारय् थ्यंका । बजारय् पलाः तयेवं सुरेनदाइ चंचंधाल । वय्कः जन्म जूगु, बाल्यकाल बितेजूगु थाय् थ्व । मनू न्ह्याथय् थ्यंसां थःगु जन्म जूगु थाय् धइगु हिराफ्वःथें मतिना जुयाच्वनीगु जुयाच्वन ।
 
ओहो, थ्यनेवं हे जिगु नुगलय् कुचुकुचु मिंकल, तःदँनिसें नापलाये मखंम्ह सुं स्याःन्याःम्ह पासा नापलाःथें । दकलय् न्हापां जि १९९५य् ब्वने क्वचायेकाः जागिरे पत्रकारिता याये न्ह्यः वयागु । याकःचा झंगःथें न्ह्याःन्ह्याःथाय् ब्वयेदुबलय् । छाय् थ्व थाय् ल्ययागु नं मसिउ । अबलय् सर्गः छगुलिं थःगु थेंच्वं । संसार हे त्याकाकायेगु आँट दुबलय् । थःयथे म्वायेगु धइगु छगू अजबगु म्हगस अबलय् । सन् १९९५, २०१२, २०१४ धुंकाः आः । सिचुसे च्वं थनया फय् हे । न्ह्यइपुगु लकस । फात्तफुत्त जक बस, कार व मोटरसाइकल वइगु जुया लँ तब्या हे ताल । झ्वःलिक नेवाः पह वःगु पसः, आधुनिक खःसां व हे नेवाः सुगन्ध दनि । यक्व धयाथें ला लुँ तिसाया पसः, अले वसः, इलेक्ट्रिक सामान, मोबाइल, फलफुल अले छगूनिगू नपसः । सुथंनिसें द्यांलाःपिं जिपिं । प्वाथं जिमित छगू रेष्टुरान्टय् घ्वानायंकल । प्वाः जायेकाः हे जक जिपिं च्वनेगु थासय् तक पलाः न्ह्याकेफत ।

म्ह जकं त्यानु का, मन त्यानुइ ला? पलख झासु लनेवं हाने पिहाँ वनेवने जुल । प्यम्हं तयार जुया, त्रिशुलीया बजार स्वयेत । त्रिशुली पुलय् तक वना । चिकुला जुयाः खुसि नं गंसि । अनं क्वं क्वं जुयाः खुसि सिथय् च्वंगु शिला महाद्यःयाथाय् वनां अनं त्रिशुलीया नां जाःगु राम मन्दिरय् वना । न्हापा वनागु लुमन्ति खःथें मखुथें सालुगु गाचां भुनेथें भुनाच्वन । गनं न्हापा म्हगसय् खनेधुनागु थाय्थें रोमान्चित, चिमिसँ तिंतिंस्वाःथेंं । व हे पुजारी बाज्या, व हे वयागु कपालय् म्हासुगु सिन्हः । न्हापा स्वयाः व सतः घघरान तजाः यानातये धुंकल खनी ।

जिमिगु पलाः पुलांगु बजारपाखे न्ह्यात । गल्लिचा थें चिकीबालागु, भचा तस्वाःगु लँ, जवं खवं झ्वःलिक बालकुमारी वा त्यःरया थें ज्याःगु पसःक्वःदूगु पुलांगु नेवाः पहया छेँ । दक्व कथंया पसलं छाय्पियातल — लुँ वहया तिसा, वसः, बसजाः, लाकां, कस्मेटिक, लासा–फांगा आदि दक्व हे । ई कथं पायेधुंकल पसःया छाँट नं । अझ नं गुलिं गुलिं व हे चिकीचाकूगु थासय् सर्बजात तयातःगु नेवाःपहया पसःत दनि । छगू समाज, छगू बजार । न्याःवइपिं नं अन वलकि न्ह्यागुसां पसलय् छथाय्कि छथाय् मदइमखु धकाः वइ । मिइपिनि नं सुं वल कि वयात माःगु न्ह्याम्हस्यां सां पिहेकयाबिइ धइगु विश्वास । छगू समाजया निर्माण जुयाच्वंगु दु अन ।

जितः लुमंकथं जि न्हापा वयाबलय् थ्व बजाः तसकं हे गुलजार । लँय् लँय् तक हे मिइगु सामान चखिनाः ब्वयातइ । लँजुवातय् लँय् जुइ हे मछिंक । तर आः थ्व पालय् धाःसा तसकं पाःगु खना । बजार हे सुनसान । पसः ला चाः तर ब्यापार यायेत स्वयाः नं न्हि छ्यायेत थें हे जक जुयाच्वंगु दु । न्याःवः मदु । पावरहाउस दयेकेवं थनया त्रिशुली खुसि सुनावंथें विदुरय् सदरमुकाम वनेवं थनया नं बजार सुनावन । अले आः गामय् गामय् मोटर वनगिु लँ दयावःलिसे दक्व गामय् सकतां न्याये दयावःगुलिं मनूतय् थन वयाः न्याः वयेमाः धइगु वाध्यता नं मन्त । शायद परिवर्तन धइगु थ्व हे जुइ ।

नेवाःत गन दइ, अन द्यः दइ । थन नं थथे हे जुयाच्वन । पुलांगु बजार शुरु जुसांनिसें लँसिथय् तग्वःगु चिग्वःगु द्यःगः थाय् थासय् खनाच्वना । न्हापां माहाद्यः, अनं भिंद्यः, वयां च्वय् करुणमय, गणेद्यः, चुकय् दुने माहाद्यः, च्वय् मेम्ह भिंद्यः, अनं नारायण द्यः, अनं कृष्ण द्यः अले हानं भिंद्यः । गुलिं पुलांगु परम्परागत हे खःसा गुलिं धाःसा जीर्ण जुयाः ल्ह्वंगु जुइ, न्हू पह वः । ज्या याइपिं कालिगढत लायेथाकु जुइ थन नं । 
खिउँखिउँ धयावल । चिकुसे च्वंगु व त्यानुसे च्वंगु ल्वाकज्याःबलय् जिमित अनं च्वये मवनेगु धइगु खँय् दक्व क्वःजित । धिकिं पहलं लिहाँ वया । त्यानुल धकाः पलख ग्वःतुला ।

०००

सुथय् खिउँलं मथूगु भासं पाठ यानाच्वंगु, सिँग्वलय् कथिं त्वाक त्वाक दयाच्वंगु सलं जितः थन । मू धम्म हलया जवय् मेगु धम्म हलय् चीनियाँ भिक्षुभिक्षुणीपिनि पाठ यानाच्वंगु जुयाच्वन । न्हूकथंया सवाः । ख ला थज्याःगु लुम्बिनी च्वनाच्वनाबलय् थी थी देय्या थी थी कथंया पाठ ब्वंगु न्यना हे च्वनागु खः । तर थ्व थासय् अप्रत्याशित कथं चीनियाँ भासं प्रार्थना याःगु न्यनेदयाः मन हे आनन्द जुल ।
 
ई त्ययेवं थनया उपासकपिं थ्यंकःवल । जिपिं थनया पुलांगु बर्मी बुद्धमूर्तिया न्ह्यःने झ्वःलिके मुलेपतिं थ्यानाः फ्यतुना । नमोतस्सो, त्रिरत्न शरण, पञ्चशिल अले बुद्धपूजा । भचा भचा वः भचा भचा मवःजितः, थथे सरलय् वःवःथे हाले जक सःम्ह जि । नुगः चक्कन । उलि यायेदतकि मन याउँसे च्वंम्ह जि ।
 
पलख थनया बुद्ध धर्म व विहारया गतिविधिया बारे नं चर्चा जुल । वःपिं दक्व खुइदँ पुलेधुंकूपिं जक । थज्याःगु बौद्ध समाज दूगु थासय् तकं थ्व ऐतिहासिक विहारया थ्व बेहाल खनाः नुगः खुल्ल मिन । छम्ह भन्तेनं कःघानाः थन च्वनाबिउगु जूसा थन नं न्हापा थज्याःगु हे उल्लासमय वातावरण स्वयेदइगु जुइ । नयेसिधयेकाः जिपिं नुवाकोटपाखे वना । लावस दाजुं गाडीया व्यवस्था यानाबिउगुलिं जिमित अःपुल ।
 
नुवाकोट — येँदेय्या अधिनय् लानाः नं स्वायत्तता कायम यानाच्वंगु छगू चिकीचाधंगु देय् । स्वनिगःया जुजु रुद्र मल्लं नुवाकोटय् तक शासन याःगु हे खः । लिपा गरीब, ज्या यानानये मफुपिं व करपिनिगु कयाः नयेगु लोभय् तक्यनाच्वंपिं गोरखालीतय्सं यक्व न्हापा हे मिखा तयाच्वंगु स्वनिगः वयेगु उमिगु छपु जक लँपु नुवाकोट जूवन । उकिंला जुजु नरभुपाल शाहं हताः कःगु, बांमलाक्क बुत । पृथ्वी नारायण शाहया नं व हे ध्याउन्ना जक । न्ह्याथे यानाःसां नुवाकोट कायेगु, अले नुवाकोटय् न्हुयाः स्वनिगःया सिरिपेच पुइगु । यानां त्वःतल ।

झी पुलांगु बाखं जक कनाच्वना । थःथः ल्वानाः करकिया ल्हातय् थःगु देय् बियाच्वना । स्वनिगः त्याकेधुंकाः नं पृथ्वी नारायण शाहं थुकियात हे राजधानी दयेकेगु कुतः यानाच्वन, उकिं ला नेपाःया जुजुपिन्त क्यनेत धकाः थन नेपाःया हे कालिगढत झिकेयानाः न्हय्तजाः दरवार दयेकेबिल । हानं नेपालय् जुजुपिनि थःथवय् सत्ताया कचवं वयेवं थन वयाः शासन यायेगु धकाः थ्व थाय् ल्यंकातल । आःया अवस्था नं पायछि व हे खः, पात्र व तिथिमिति जक पाःगु । चुचुप्याये फक्व चुचुप्यानाः शाह जुजु, राणा प्रधान मन्त्री अले पंचायत व्यवस्थां थ्व थाय् नं बरांख्वलाथें वांछ्वयाबिल । थौं नुवाकोट झिझाँय्मिझाय् दं । आःसा अवस्था नं अथे हे तिनि । थन सामाजिक पहिचान दयेकल नेवाःतय्सं, तर थनया आःया दक्व धइथें प्रशासन, व्यावससियक, समाजिक संघसंस्थाय् नेवाःतय्गु नां लुइके थाकु । झी दक्वस्या च्यः जक हे जुयाच्वनीपिं ला ?

प्यखेरं छेँ, दथुइ दबू, अले द्यःगःया गजू छुनातःगु पुलांगु चिबाः, लँसिथय् द्यःगलय् भिंद्यः दूगु इन्द्रचोक । भिंद्यःया लिक्कसं ल्वहंया स्वहानें दुहाँ वयेगु लुखा । जि १९९५ पाखे न्हापां त्रिशुलिइ वयाबलय् बजारं थन तक न्यासि थाहाँ वयागु लुमं जितः । स्थानीय सःसिउपिंलिसे थनया द्यःगः, जात्रा व नखःचखःया बारे सहलह जुल । कुबेरलाल श्रेष्ठ, नारायणमान डंगोल, बद्रीमान श्रेष्ठपिं जिमिगु अध्ययनया श्रोत व्यक्ति जुयादिल । थःगु इतिहास, भूगोल व संस्कृतिया बारे कने सुयात मयइ ? गौरव उमिगु थ्व हे खः । खँ ल्हाल्हां ई वंगु हे मचाल । अनं वना जिपिं नुवाकोट दरवारय् । भुखाचं दुनेवं झीगु सरकार ला थज्याःगु सम्पदा ल्ह्वनेगु पाखे ध्यान हे मतल । लिपा चीनियाँ ग्वाहालिं ल्ह्वने ज्या जुइ धाःगु, उपिं नं खः जक ग्वयाः ज्या दथुइ थाकाः अन वं थन वं मदयेक वनातल । झ्याजःपाजः जुइक ऐतिहासिक दरवार वया न्ह्यःनेच्वंगु छेँ, निगः नारायण द्यःया द्यःगः व तजाःगु चीबाः छकः । चीनियाँत वइ, ल्ह्वनाबिइ धकाः पियाच्वन ।

अनं थ्यन थनया मू सम्पदा, भैरवभैरवी द्यःगलय् । गजबगु द्यःगः । अज्याःगु नेवाःत हे म्हो जक दूगु अले उलिमछि तापाःगु थासय् पायछि झीथाय् स्वनिगलय् राजकीय प्रायोजनं दयेकीगु द्यःगःथें हे कलात्मक, भव्य अले उलि हे धार्मिक व सांस्कृतिक ल्याखं तकं महत्वपूर्ण द्यःगः । ज्वलिंज्वः सिंह, लुखा, त्वलं, त्वानासिँ, पौ, गजू, सकतां सकतां हे भय्बी । नुवाकोटय् संस्कृति म्वाकातइगु खःसा थ्व हे भैरवी द्यःगलं । तर थ्व भैरवी द्यःगः छाय् जूगु धइगु खँय् धाःसा जिगु नुगः अझं उलुउलु मिनाच्वंगु दनि । तोरणय् ला वैष्णवीया मूर्ति खना । दुने झ्वःलिक अष्टमातृकापिनिगु ख्वापाः झ्वःलिक । झी नेवाः कला, संस्कृति थुलि भव्य कि कनीपिनि कनेसःगु मखयेधुंकल, न्यनीपिं जक हिमी चाः । आः नुवाकोट, विदुर व त्रिशुलीया पर्यटन छधी यानाः विकास यायेफइगु विश्वास कनाच्वन 
।
लिहाँ वया । लँखतं च्वय् डाँडाय् तलेजुया द्यःगः ल्ह्वनेगु ज्या जुयाच्वन धइगु न्यना ।

न्हापा सदरमुकाम धायेकाच्वंगु नुवाकोट लिपा २०२८सालय् सदरमुकाम विदुरय् सारेयायेवं थ्व थाय् हा ध्यनाबिउगु सिमाथें सुकूचिनावन । थन तक थाहाँ वयाच्वनेगुया महत्व मन्त । थनया फय् व चा अंशुवर्मा व रुद्रमल्लया बाखं कनेत जक ज्या वल । मनूतय्त इतिहास व संस्कृतिया मतलब मन्त । थ्व थाय् त्वतावंगु शहरथें बासिख्वाः वल ।

अनं जिपिं वना कालिका–मालिका धइगु डाँडाय् च्वय् । पुलांगु बस्ती स्वयाः पिने दक्व धयाथें तामाङतय्गु बस्ती थन । वनेगु लँ विकट खःसां अन न्हून्हूगु कथंया आधुनिक छेँत खनेदयाच्वन । आधुनिक छेँया क्वसं बारी धाःसा बाझः बाझः तिनि । विदेशय् वनाः कमेयाःवंपिन्सं ध्यबा ला छ्वयाहइ, तर बुँ पालेगु ल्हाः छ्वयाहइमखु । रिमिन्ट्यान्सं न्ह्याकाच्वंगू झीगु सरकारयात जाकि व पाछैचा तकं विदेशं न्यानाः नयेमाःगु होस हे मदु । धाःसा धाल धाइ, न्हापा न्हापा नुवाकोटय् जस्ता पौ दूगु छेँ खनकि उमि म्ह्याय् बम्बइलय् दु जुइ धकाः अनुमान यायेगु चलन । खतुं छकः थः म्ह्याय्पिन्त भारतय् बेश्यावृतिइ लगेयाइपिनिगु जिल्ला धका धकाः तकं धायेगु चलन जूगु, आः ला अथे मखुत थें च्वं ।

च्वय् थ्यन । पत्याः हे मजुइक तःधिकःम्ह तसकं कलात्मक ल्वहँया महाकालया मूर्ति । अनच्वंपिन्सं भैरव धकाः धाइगु, सैनिक अड्डां अन जीर्णोद्धार याःबलय् नं भैरव धकाः हे च्वयाः शिलालेख तल । महाकाल धइम्ह वज्रयानकथं बुद्धधर्मया रक्षक, अले भैरव धइम्ह शिवया रौद्र रुप । सुं विद्वानं निम्हं छम्ह हे खः धकाः तर्क तल धाःसा जि सुम्क च्वने ।

वयां च्वय् जिपिं अनया तिंख्यः जुयाः वयां अनया अशोकबाटिका धाःगु प्राचीन चैत्य दुथाय् थ्यंका । छथी ला प्यखेरं वाउँगु हे वाउँगु जक स्वयेदयाः, अले प्यखेरं सिरिसिरि बसन्तया फसं कुचुकुचु नकूगुलिं जिपिं लय्ताः । अनं हानं थज्याःगु अनकन्टार हे धायेमाःथें तापाःगु थासय् थपाय्जि बांलाःगु प्राचीन चीबाःया स्थापत्य कला कनाः नुगः झं प्याखं हू । फेसबुकया वालय् तःकः खनेधुंकागु अले थन छकः हानं त्रिशुलिइ वनेबलय् थ्यंके हे मानि धकाः मतिइ जक तयातयागु थासय् थ्यन ।

तजाःगु व तब्यागु प्यकुंलाःगु दबूया अवस्थिति । छखे निम्ह सिंह लुखापिवाः तयातःगु दु । स्वयेबलय् नं छुं तःजाःगु द्यःगः वा स्तुप वा वा मेगु तःधंगु हे निर्मित कलाया फःथें च्वं । द्यःने धाःसा चिकीग्वःगु चीबाःया च्वय्या ब्व जक खना । अन द्यःने च्वंगु मौलिक संरचना न्हनावनाः लिपा गनं मेथाय् च्वंगु जीर्ण जुइधुंकूगु डोम जक तयेहःगु जुइ धकाः थुइके थाकु मजू । हानं द्यःने नं गजू दुसां त्रियोदश भूवन कियातःगु मदु ।

अन हे हानं स्वंगः मेथाय् गनं मखनाथज्याःगु चीबाः — आकारया ल्याखं स्वनिगलय् दइगु सामान्य चीबाःपाय् हे जक ग्वः, तर अन प्यंगः थां थें धंकाः क्वय्या ब्व तयेम्वायेकातःगु दयेकाः वारपार खनेदइकथं खुल्ला यानातःगु दु । अले द्यःने द्यः तयेगु थज्याःगु ग्वाखंचा दु तर बुद्धमूर्ति धाःसा मदु । वयां च्वय् डोमया द्यःने गजू ला दु तर त्रियोदश भूवन धकाः झिंस्वचाः मतसे स्वचाः प्यचाः जक कियातःगु दु । वनं शायद न्हापाया संरचनाया द्यःने न्हूगु जक तयातःगु जुइमाः । उकियालिसें अन हे ख्वाः च्वतुकातःम्ह महांकाःद्यः, गणेद्यःया चिचीग्वःगु द्यःगः व खड्ग (शायद प्रतिकात्मक मञ्जुश्री वा नासःद्यः जुइमाः)या द्यःगः नं खना । पृथ्वी नारायण शाहं थः हिन्दु जुयाः नं थनया चीबाः जीर्णोद्धार यात धायेगु चलन दु । तर अभिलेखं धाःसा नवानाच्वंगु मदु हँ । थन छगू शिलापत्र दु तर छुं हे आखः सिइ मदयेधुंकल । पिने सुनां नं छुं उतार यानातःगु दुसा व अध्ययनया विषय जुल ।

पलख च्वनाच्वनां अले हे भैरवीया धामी बाः हरिमान डंगोल झाल । चय्दँ दयेधुंकाः नं व हे अलौकिक शक्ति व स्फुर्ति — नुवाकोटया जीवित सम्पदा । अथें वय्कःयात थन म्वाःम्ह द्यःया सम्मान बियातःगु खइमखु । पलख न्यनेकने जुल । वय्कलं नुवाकोट क्षेत्रया अष्टमातृकागण व भैरवी जात्राया महत्वया बारे चर्चा यानादिल । जिपिं धन्य जुल ।

सुरेनदाइया मेमेथाय् नं वने मन दु, म्हं बुरा जूसां मन न्ह्याबलें ल्याय्म्ह । तर जिमित धाःसा त्यानुइधुंकल । घौछि धकाः लावसजुयात धयाः, वय्कलं थःगु ज्या त्वःताः जिमित ग्वाहालि यायेत झाल, जिमिसं धाःसा न्हिछि धयाथें हे ई कया । थ्व ला पतिंचा बिउम्हसिके दुगः क्वँय् हे कायेथें जुल । जिं ला थौं थन हे क्वचायेके धया । म्हाल धाधां जिपिं हानं अन लँय्लाःगु वनदेवीया द्यःगलय् थ्यन । ख्वातुगु गुँया दथुइ सुन्दर व शान्त वातावरण, पिकनिक स्पट धाये ल्वः । गुँया दथुइ तमागु सिमाया क्वय् पुलांगु पिगं द्यःगलय् आः आधुनिक भगवतीया मूर्ति थापना यानातःगु दु । जिउसा न्हिछि ला थन हे सिमाक्वय् सासः ल्हानाच्वनेथें जूगु खः तर त्यानुगु छथी, हानं लावसदाइया गाडीइ च्वनावयागु, लाःला मलाःला मसिउ । अन हे लावसदाइनं न्हापान्हापा अन चछि जूम्हितीगु जात्राया बारे कनादिल । 
अनं जिपिं बरु क्वय् छगू नेवाः नपसल् वनाः न्हिछिया पित्याः तंकाः । पायछि नेवाः सवाः । थःगु छेँय् हे थ्यंगुथें, पाजुपिन्थाय् नयाथें लुधन ।

०००

थौं पलख अनया चीनियाँ भिक्षुया पाखें चीनिया जेन बुद्ध धर्मया बारे बःचाहाकलं खँ न्यना । वसपोलं थ्व बुद्धधर्म हे खःसां बुद्धशिक्षापाखें पाः धासें थुकिइ ध्यान, क्षमा व समाजया हितय् ज्या यायेगुलिइ बः बियातःगु धकाः कनाबिज्यात । झी बुद्ध धर्म व हिन्दु धर्मयात ल्वाकःबाकःयानाः बुद्धया मूर्ति व बोधिसत्वपिनिगु मूर्तियात हिन्दुधर्मया नारांद्यः व भगवतीद्यःथें पुज्यानाः भागियानाः पुरोहितयात दक्षिणा बिइगुलिइ भुलेजुयाच्वंपिन्सं थज्याःगु खँ थुइला धयाथें ताल ।

पलखं, अन जिमि जिमि बुद्धधर्मया विविध पक्षयात कयाः गरमागरम बहस जुल, थेरवाद बुद्धधर्मया अभ्यासय् व गुरुजुपिन्सं बिइगु बुद्धधर्मया व्यवहारय् वयाच्वंगु विचलनयात कयाः । न्ह्याबलें ख्याः जक यानाच्वनीपिं जिमिगु पुचलय् थपाय्जि गहन विचार विमर्श जुइगु धइगु तसकं सकारात्मक खँ तायेका । तर ग्व, अनंनिसें जिपिं थुलि गंभीर जुल कि ख्वालय् न्हिला धइगु ख्वाहुसां हुइथें हे तन । अथे याःसां मजिउ थथे याःसां मजिउपिं जिपिं ।

हानं जिमिगु पलाः व हे त्रिशुलीया पुलांगु बजारपाखे न्ह्यात । अन थौं रत्नकाजी वज्राचार्य, देवरत्न वज्राचार्य, नमोनारायण श्रेष्ठ व प्रदीप शाक्य जुलिसे सहलह जुल । त्रिशुलीया नेवाःतय्गु दाफा भजन, लाखे प्याखं व बजारया वर्तमान अवस्थायात कयाः खँ जुल । वय्कःपिनिगु कर्मभूमि, वय्कःपिनिगु हिचःतिं हे थन थौं तक नेवाः कला व संस्कृति म्वानाच्वंगु दु ।

न्यनेदु कथं त्रिशुलीया थ्व बजार धइगु न्हापा गोरखा पश्चिमया लगायत मेमेथाय् वनेगु मू लँ । न्हापा थन जंग बहादुर पश्चिम वनेत वःबलय् थुथु थाय्या महत्व थुइकाः काःगु । छकः विसं १८८४य् सुरेन्द्र वीर विक्रमं प्रधानमन्त्री जंग बहादुरयात त्रिशुली खुसिइ धरब्वायेगु आदेश बिउगु अले वं अथे हे याःगु धइगु बाखं न्यनेदु । अथे हे छकः जंगबहादुर पश्चिमय् चाःहिउवंबलय् थ्व थाय् व्यापारिक महत्वं जायाः नं थन कच्चिछेँ जक दूगु खनाः थन जि लिहाँ वइबलय् तक सुनां पक्की छेँ दनी वयात बिर्ता बिइ धाःगुलिं थन छेँ दनेगु धेंधें बल्लाः जुल हँ । धयाच्वने म्वाः, व छेँ दनेगु ज्या नेवाःतय्सं जक यायेफत । नेवाःतय्गु बलबुतां हे थ्व त्रिशुली बजार गुलजार जुल, थनं रसुवा, गोरखा लगायत पश्चिमय् सामान वनेत अले सँदेसय् ब्यापार याःवनेत तकं थ्व हे लपुँ ज्याख्यलय् वल । न्हापा थन त्रिशुली खुसि छिइत सिँया ताँपु दयेकेगु चलन । अज्याःगु ताँपुयात सांघु धाइगु, व हे ल्याखं थ्व बजारया नां यक्व तक साँघु बजार धकाः च्वन । लिपा रणोद्दिपया पालय् तिनि थन यारयारताँ तःगु धकाः ब्वनेगु दु ।

उलिमछि इतिहासया पौ जायेकूगु त्रिशुली बजार थौं शुन्यथें जुयाच्वंगु दु । ई बलबान धायेगु ला नेवाःत ईलिसे न्ह्यज्याये मसःगु धायेगु ला ।

०००

थौं थ्यन जिपिं बटारय् । त्रिशुली वयेगु लँय् लाःगु चिकीचा धंगु बजार । न्हापा गज्याःगु अवस्थाय् लानाच्वंगु जुइ थ्व, तर आः राजमार्गया लिक्क लायेवं थ्व बजारया नं भाग्य खुलेजुल धइथें जुल । नेपालया हे अजबगु चलन — गन सतक, अन बजार, अले गन बजार अन विकास । बजार खनकि विकास धायेगु, ततःखागु छेँ वा सतक वा ताँपु खनकि विकास धायेगु नेपालया हे विशेषता । अथे जुयाः ला मनू हे च्वंमदुथाय् नं डोजर यंकाः मोटर वनीगु लँ दयेकेयंकीगु । छखे लँ दयेका धकाः विकासया बजेट खर्च जूगु क्यनेदइगु, मेखे थः मनूया जग्गा लिक्क लँ यंकाः वयागु जग्गाया भाः थकयाबिइगु । झीगु विकास थुलि हे जुयाच्वनीगु ।

दुहाँ वनेवं झ्वः झ्वः पसलं नेवाः बस्ति खः धकाः क्यनाबिल । उकिसं दुने चक्कंगु थासय् दथुइलाक्क गाःहिति । नेवाःतय्गु चिं धायेला वा पहिचान हे धाये । खतुं लःया समस्या मदुथाय् थज्याःगु चछिंन्हिछिं हायाच्वनीगु हितिया खास हे महत्व ला मदु, अथेसां थुकिं थःगु म्हसिका हे ब्वयाच्वंगु दु, नेवाःतय्गु हिति धकाः । अबलय् थबलय् धइगु सिइमदुसां थ्व हितिया बारे छपु बाखं थथे दु — पृथ्वी नारायण शाहं निकः तक किपूया युद्धय् बूगु खः । लिपा त्याकेधुंकाः अनया छम्ह काजीयात थ्व जंगलय् लः त्वनेमबिउसें छ्यंगू पियाः स्याःगु धाइ । वया छय् मरिचमान काजीं थः अजायायात स्याःगु थासय् वयागु नामय् थुगु हिति दयेकूगु खः । थ्व हिति दयेकेत करिब निगू किलोमिटर तापाकंनिसें परम्परागत शैलीया पाइपं लः हयाः थन हायेकूगु धाइ । स्वनिगःया थें कलात्मक अले अथे हे परम्परागत शैलीया थ्व हिति येँ खिचापुखूयाम्ह मरिचमान काजीं थः बाज्या नामं कीर्ति दयेकूगु धाइ । खिचापुखूया नां वयेवं जिगु न्हाय्पं तिंस्वाइ — जि खिचापुखूया काय्मचा ।

तुयुगु पानातःगु सिमन्टीया पःखालं हिइकातःगु व हितिया जःखः छकः स्वःवना । ल्वहँया हितिं लः हायाच्वंगु दनि । मनुत सिथय् प्लास्तिकया अथलय् वसः हियाच्वन । चिकुलां निभालय् च्वनाः वसःहिइगु थें न्ह्यइपुगु मेगु छु दइ?

सुरेनदाइ नं अनसं च्वं छगू वा दयेकेगु पसलय् मिखा ब्वल । अनया डेन्टिस्ट मदन मान राजभण्डारी नापलात । सुरेनादाइनं गनं गनं म्हसिउ खनी । म्हसिकाया कालबिल जुइवं अन छकलं आत्मीयताया स्वां ह्वल । जिमित अनसं फ्यतुकल । अले खँ न्ह्यात बटार बजारयागु, अनया नेवाः समाजयागु, नखःचखः, जात्रापर्वयागु तकं । न्हापां वय्कःपिं येँ थाय्मदुइ हे छेँ जूसां न्हूगु थासय् सेवा याये धकाः थन झाःगु जुयाच्वन । मनूत गामं शहरय्, अले शहरं झं तःधंगु शहरय् बांलाःगु जीवनया लागि, सुख सुविधाया लागि ब्वाँय् जुयाच्वनी, तर वय्कःपिं धाःसा थ्व चिकीचाधंगु बस्तीइ वा दयेकेगु सुविधासहित डेन्टल क्लिनिक चायेकाः स्थानीय मनूततय्त सुबिस्ता जुइला धकाः थन झायाच्वन । समाज सेवा धइगु थुकियात धाइ, जिमिगु छ्यं श्रद्धा क्वछुत । ओहो, जिमित च्या, फलफुल तकं नकाहल । थपाय्जि मतिना, जिपिं म्हमसिउपिं आगन्तुकतय्गु लागि । पलखं खँ क्वचायेकाः जिपिं दना ।

अन न्ह्यःनेसं छगू तःहाकःगु छगू ऐतिहासिक पाटी वा सतः दु, गुकियात बटारपाटी धाइ । त्रिशुली जुयाः पश्चिम नेपालं स्वनिगलय् वइपि ंअले स्वनिगलं गोरखा, पाल्पा व डोटी तक वनीपिं सकसिनं थ्व पाटीइ चा च्वनेगु याइ । थ्व व हे हितियालिसें वं हे दयेकूगु सतः खः । सतःया स्वखेर अंगलय् दुर्गा, बुद्ध, लक्ष्भी नारायण व गणेशया मूर्ति थापना यानातःगु दु । धर्म धइगु हे द्यःयात गथे गथेयानाः जिउ छाय्पिइगु । अन नं द्यःया मूर्तिया ख्वाः हे सिइमदयेक जाकि व ह्याउँसिन्हलं बुलातल । बुद्धया मूर्तिइ तकं अथे हे । थ्व हे भक्ति खःसा जिगु धायेगु छुं मदु । व थ्व हिति व सतःया संरक्षणया लागि गुथि नं दयेकातःगु खः ।
 
ज्या क्वचायेकाः जिपिं लिहाँ वया । माइक्रोय् लिहाँ वयां सुरेनदाइनं बगुवा बजार धइगु थाय् क्यनेगु धकाः यंकादिल । लँसिथय् दाचिअपां दनातःगु छतँ जाःगु सत्यनारायण द्यःगः । बस्तिं तापाक्क मेगु हे कथंया गांया वातावरण । थन यक्व धयाथें थिमिं वःपिं बुँज्या याइपिं नेवाःत दु धइगु नं दाइयापाखें हे न्यना । लुमुगु निभाः, न्ह्यःने ववं खुसिसिथय् थ्यन । तःहाकःगु न्ह्यइपुसेच्वंगु यारयार ताँ । अज्याःगु खनकि पलाः मन्ह्याइगु खँ हे मजुल । न्हापा वयाबलय् नं थन थ्यंगु लुमन । वारपार छकः वनावया । न्ह्यइपुसे च्वन ।

लिहाँ वयाखतं त्रिशुली अस्पतालया लिक्क लाःगु स्थानीय छत्रराज शाक्यया छेँ वनेगु खँ जुल । जि व सुरेनदाइ जक वना । यलंनिसें गांगामय् शिक्षाया प्रचार यायेमाल धइगु आदर्श ज्वनाः त्रिशुलि वःगु धइगु बाखं न्यनातयागु । वय्कःया काय् नापलात, वय्कःया योगदान अले वय्कलं च्वयातयादीगु लेखरचना मुंकाः सफू पिकायेगु इत्यादि खँ जुल ।
 
लिहाँ ववं माइक्रो लुइके मफयाः लिबात । लोकल रुटया गाडीया समस्या न्ह्याथासं छगू हे । माःबलय् मदइगु धइगु हे सार्वजनिक यातायात ।

०००

थौं घ्यः चाकु संल्हू । उकुन्हु छेँनं पिहाँ वयाबलय् तक छेँय् संल्हूकुन्हु थ्यंकेमानि धइगु खँय् सहमत जुयापिं जिपिं । खँय् खँय् लावसदाइगु गाडी दइगु खःसा झी नं संल्हूकुन्हु बेत्रावतीया दोभानय् जुइगु मेलाय् थ्यंके धइगु खँ जुल । हानं थुकुन्हु अन द्वहँ ल्वाकीगु मेला नं दु धाःगुलिं थ्व नं स्वयेगु लोभ जुल । मन थ्यंथाय् मनू थ्यनीपिं जिपि दक्वं, अले वनेगु हे क्वःछिनागु ।

इलय् गाडी वल । बेत्रावती धइगु पुराणया बाखं कथं शिवं समुद्र मन्थनया विष त्वनेवं वाथावाथा कनाः हिमालय पर्वतपाखे वन । थबलय् पीडा सहयाये मफया बेतया कथिं बँय् सुयाः लःपिकयाः लः त्वनाः थःत शान्त यात धाइ । थथे लःपिकाःगु हे आःया बेत्रावति खुसि जुल धइगु विश्वास दु । हिन्दुतय् थुकियात उत्तर गया धकाः थन पितृया श्राद्ध याःवयेगु चलन दु । पुसया आमाइकुन्हु थन मेला जुइ । अथे हे माघया घ्यः चाकु संल्हू बलय् थनया तामाङत थन जात्रा न्यायेकःवइ । 
 
विक्रम संवत् १८४९लय् नेपाः व चीनया दथुइ युद्ध जुल । चीनया ग्वाहालि कयाः तिब्बती सेना थन तक थ्यंकःवल । झिंनिसः मनूत सित, सिइम्हय् गयाः खुसि छिइमाल, खुसिइ हिधाः हे बाःवल धायेगु चलन दु । लिपा निखलं विवश जुयाः थन बेत्रावतिइ सन्धी यात ।

आः थ्व बेत्रावति धइगु थाय् नुवाकोट व रसुवा जिल्लाया सीमाना जुयाच्वंगु दु । क्वय् दोभानया तीर्थ वनेथाय् पुलांगु राम मन्दिर दु, गुगु तसकं आधुनिक पह वयेक जीर्णोद्धार जुयाच्वनेधुंकल । जःखः या सतः नं आधुनिक जुयावल । लँसिथय् नेवाःतय्गु बजार । न्हूगु पुलांगु छेँत अले पसःत झ्वःझ्वः दनाच्वन । थौं मेला जुयाः जुइ, तसकं हे गुलजार । लँय् सिथय् सलंसः मोटरसाइकल अले भचा भचा मेमेगु गाडी नं पार्किङ यानातल ।

जिपिं लिहाँ वयाः ताँपुइ दना द्वहँ ल्वाकूगु स्वयाच्वना । यक्व न्यनातयागु, गथे जुइ धकाः मनय् कौतुहलता सालाः जिमित थन तक हःगु खः । बाघौति पिइवं भासनया झ्वः धुंकाः निम्ह द्वहँत थने हल । निम्हं वं थिइला वं थिइलाथें सनाच्वन । पलखं ल्वानाहल । छुं हे म्वायेकं, थः बल्लाः धकाः क्यनेत अले लिउने च्वंपिनिगु हाहालय् न्ह्यःने सु दु वयात न्यकुलिं च्वइपिन्त द्वहँ धाइगु थन प्रमाणि जुल । उमिगु ज्या नं गज्याःगु, मेपिन्त लय्तायेकेत छुं हे मयाःम्ह पासायात च्वयाः च्वयाः ल्वानाः बुकाबिइमाःगु । मनूत उखें थुखे थुखें उखे इगःमिगः जुइक ब्वाँय् जुयाच्वन । उखे द्वहं सने मलाःनि थुखे मनूत बिसिउँ विसिउँ जुइधुंकीगु । छगू राउण्ड स्वयेवं वाकाः वःथें वल । जिमिसं मेगु स्वयाच्वने मफुत ।

थुखे बजारपाखे वया । वं वयात वं वयात पियाच्वनेमाल । सुरेनदाइनं पलख लिक्कसं च्वंगु मेचय् फ्यतुइत अनुमति जक काःगु, व ला म्हसिउम्ह हे लानाच्वन । जिमित तसकं माया क्यनाः छेँय् ब्वनायंकल व ततां । चिया मत्वँसे वनेफइ ख्वाः हे मवः । तर थौं लिहाँ वनेगु धयातया, बस लुइके मफुत धायेवं अनलाः थनलाः जुइ । कर यायेकं यायेकं पिहाँ वया । छप्वः सेल, जिमित माया यानाः हे ज्वंकाहयादिल । त्वःफिके मजिउगु खँ छता — थन गुलि नं नापलाना दक्व हे धयाथें नेवाः भासं खँ ल्हाइपिं जक । उमिसं मेगु तःता त्वःतल जुइ, नेवाःभाय् मत्वःतूनि । सु गय् गन थः जुइ, अले वं छाय् थुभनं मतिना क्यनी, धाये हे मफु । स्वांया मिखाय् स्वां हे संसार धाःथें जुल ।

गाडीइ च्वनाः लिहाँ वया । लँ सिथय् बस खनेवं वयात काचाकाचां दिकाः उकिइ जिमित न्ह्यंका । उलिमछि जिमिगु लागि यानादिउम्ह लावसदाइयात छकः सुभाय् तकं धायेमखन । नयाच्वने, त्वनाच्वने हे मलात । बस येँ स्वयाः ब्वात, जिपिं उकिइ दुने ।

धा जक मधयागु, मन हथाय् चाः छेँ थ्यंकेत आः । न्हापाथें सिमां चबुनावःगु हः मखुत जि । सुं दु जितः पियाच्वनीम्ह आः । सुं दु जिगु लागि म्वानाच्वनीम्ह आः ।
०००