180722 नां हिलेत जक ला नेपालभाषा केन्द्रीय विभाग ?

राजेन मानन्धर

यःसां मयःसां नेपालभाषा केन्द्रीय विभाग धइगु झी सकसिगुं, झीगु आस्था, विश्वास व श्रद्धाया नं केन्द्र खः । आखः जक ब्वनेगु थाय् जूसा थन त्रिभुवन विश्वविद्यालयय् जक दर्जनौं विभाग दु, अनं दँय्दसं सलंसः विद्यार्थी स्नातकोत्तर जुयाः पिहां वइ, बांबांलाःगु जागीर नइ । तर थ्वहे जक अज्याःगु विभाग खः, गन ब्वनेधुंकूपिं जक मखु मेमेपिं नं दक्व मांदेय् व मांभाय्यात मतिना याइपिंसं आसाकुति मिखां स्वयाच्वनी, छुं याइ ला धकाः ।

न थन स्नातकोत्तर यानाया जक भरय् तःधंगु पदय् सुनां जागिर नल धाःगु न्यना, न त थुकियात गैर नेवाः समुदायं, अझ नेवाःतय् दुने हे भाषा साहित्यप्रति मतिना मदुपिंसं उमित सम्मान याःगु न्यना । अथेसां थन अप्वः–म्हो विद्यार्थीत दँय्दसं वया हे च्वंगु दु, ब्वना हे च्वंगु दु, थनया व दसिपौ थःगु छातिइ प्यपुंकाः गर्व याना हे च्वंगु दु ।

थुकिया छगू जक हे हुनि धइगु नेवाःतय् दुने छपुचः अज्याःगु नं वर्ग दु गुमित थःगु भाय्यात नेपालभाषा धायेकाया गर्व दु । थौंया त्रिभुवन विश्वविद्यालय अन्तर्गतया नेपालभाषा केन्द्रीय विभाग म्हिगः सुयागुं माया, दया, आशिर्वादं वा निगाहं प्राप्त जूगु बख्सिस मखु । न्यनातयागु खँ जक हे खः — त्रिभुवन विश्वविद्यालयं सन् १९६० य् कलेजस्तरय् आई.ए. ब्वंकेगु थाय् बिल । आन्दोलन, संघर्ष, वादविवाद लिपा अनं बी.ए. ब्वंकेदत । व धुंकाः क्रमशः १५ दँ लिपा एम.ए. ब्वंकेदत । थथे जुजुं सन् १९७७ निसें डिग्री बाइ डिजर्टेशनं यायां लिपतय् सन् १९८१ निसें एम.ए. ब्वंकेदत ।

नेपालय् सछिगुलिं मल्याक्क भाय् दु तर राज्यं कःघानातःगु विश्वविद्यालयय् थथे प्राज्ञिक मान्यता सहितया स्नातकोत्तर विश्वय् ब्वनेदूगु निगू वा स्वंगू भाय् दुने झीगु मांभाय् नेपालभाषा नं लाः धइगु म्हो गर्वया विषय खः ला ? थ्व धइगु मुलतः झी द्वःछिदँ पुलांपिं पुर्खापिंसं लेख्य परम्परा दयेकाः स्थायी अभिलेखिकरण यानातःगु तिब्बत बर्मेली भाय्–पुचलय् दुने लाःगु निगू प्यंगू भाय्त मध्ये छगू खः धायेबलय् झीगु गर्व याकीगु भाय्यात प्राज्ञिक मान्यता बीकीगु तीर्थ खः ।

आः नां हिल धाःसा झीगु मांभासं ब्वने मदइगु सम्भावना दुसा मेखे झी सछिदँनिसें जिमिगु
भाय् नेवार वा न्यार मखु नेपालभाषा खः धकाः स्थापित जुयाच्वंगु छगू तथ्ययात नं प्यं चुइके थें चुइका छ्वयेगु अवस्था जुइ ।

झीगु भाय् धइगु काल–कालान्तरनिसें राज्यं तःकः हे दमन याःसां झी दुने हे नेपाःमांया सन्तानतय्सं षडयन्त्र यानाः अले झी नेवाःतय्सं हे हेबाय्चबाय् यानाः नं स्याये मफुगु भाय् खः । व स्वयाः नं गुलि राज्य व महिताःतय्सं दमन यात उलि उलि हे स्वां ह्वये थें ह्वःगु भाय् खः । झी दक्वस्यां थुकी गर्व याये मफुत, थ्व मेगु हे खँ जुल ।

यथार्थ झीगु न्ह्यःने दु, नेवाःत स्वयाः यक्व जनसंख्या वा भाषाभाषी दूगु अवधी, मगर वा तामाङ भाय्या आःतक पिहां वःगु सफू सलय् ल्याःखायेत मदु, झीगु सफू द्वलय् ल्याःखाये दु । थ्व धइगु नेपालय् वःगुमछि भाय् दु, उपिं दक्वसित मान्यता बी फइला धकाः धया जुइपिं भाषिक उपनिवेशवादी जक मखु, जि नेवाःभाय् ब्वने मसः, बांलाःगु सफू पिहां मवः धकाः सिँन्हाय् छुना जुइपिं नेवाःतय्गु न्ह्यःने बस्वायेगु लिसः नं खः ।

थुकिया प्राज्ञिक उन्नयनया जिम्मेवार धइगु वा छगू जक नेतृत्व काइगु संस्था आःतकया निंतिं थ्वहे यःसां मयःसां, झीत ययेकूसां मययेकूसां झीगु धायेगु नेपालभाषा केन्द्रीय विभाग हे खः । उलि धायेधुंकाः नं आः झीसं नवायेमाःगु, दुवालेमाःगु खँ धइगु व झी सकसियां नानिचा जुयाच्वंगु विभागया उत्पादन गथे च्वं ? थुखेपाखे झीगु ध्यान म्हो जक वनाच्वंगु दु, अथवा नवायेत ग्यानाच्वनागु दु ।

त्रिभुवन विश्वविद्यालयया हे मेगु निगू भाषा विभागत अंग्रेजी व नेपाली स्वयाः झीगु विभाग गथे च्वं धकाः लनेगु तकं झीसं साहस याये मफयाच्वंगु दु । मेगु विभागं पिहां वःपिनिगु प्राज्ञिक प्रस्तुति व झीगु विभागं पिहां वःपिनिगु प्राज्ञिक प्रस्तुतिया सामान्य तुलनात्मक अध्ययन यात धायेवं खँ लः थें यचुइ ।

जि थम्हं नेपालभाषा ब्वनागु झिंच्यादँ दत, अबलेनिसें अनया प्रत्येक विकास, परिवर्तन व उत्पादनयात सामान्य पुलांम्ह विद्यार्थीया हैसियतं मिखा जक ब्वयाच्वनागुया भरय् थुलि च्वयेगु दुस्साहस जिगुपाखें जूगु दु ।थःगु विभागं नां गथे ज्या अथे याना क्यने मफुगु अवस्था वयेवं, यानागु धकाः हे जकसां याना क्यनेमाःपिंसं क्रमिक रुपं थन न्हून्हूगु विषय दुथ्याकेगुली बल बिल ।

अले थन ब्वंकेमाःगु भाषा व साहित्यया विषय, पाठ्यक्रमकथंया शिक्षा दुग्यंक बी मफुसेंलि, व कथंया शिक्षकपिं तयार याये मफुसेंलि अथवा हये मफुसेंलि (हयेत मन चमकनेवं नं) थन हे थःगु विषय स्वयाः पिहाँ वनाः नाना प्रकारया विषययात दुत हयेगु चलन वल । वय्कःपिंसं थन भाषाविज्ञानय् अध्ययन अनुसन्धान याये मफुत, न्हूगु ढंगं नेपालभाषाया व्याकरण च्वयेगु व भाषा वैज्ञानिक विश्लेषण यायेमफुत, नेपालभाषा साहित्ययात आधुनिक व उत्तर आधुनिक वा समयसापेक्ष ढंगं समालोचना यायेगु अले अनया विद्यार्थीतय्त थौंया समसामयिक साहित्यलिसे परिचित याये मफुत । अले थज्याःगु कस्मेटिक सुन्दरीकरणपाखे पलाः न्ह्याकेमाःगु अवस्था ब्वलन ।सन् १९९९ य् झिगू पत्रया पाठ्यक्रम जुल । अले भाषा–साहित्य ब्वंकेगु स्वयाः नेवाः संस्कृति, नेपालमण्डलया इतिहास अथवा पत्रकारिता व अभिलेखविज्ञान थज्याःगु विषयत दुथ्याकल । छखें स्वयेबलय् थ्व विकास हे खत, थःगु विभागया विकास जुल, चकन, ब्यापक जुल धकाः मन तयेगु लँपु चाल ।

आः थ्व नेपालभाषा विभाग धइगु ज्या मदुपिनि मतिइ लूलू थे च्वयातःगु कविता, उपन्यास, निबन्ध व ज्याख्यलय् मदुगु व फाकुगु भाषाव्याकरण जक ब्वनाः ई सितिं छ्वयेगु थाय् मखुत, थन आः नेवाः इतिहास, संस्कृति, पत्रकारिता व अभिलेखविज्ञान नं ब्वनेदत धकाः फुरुङ्ग जुइदत । अबले बीगु तर्क थ्वहे खः कि आःया अवस्थाय् भाषा साहित्य जक ब्वनाः म्वाये थाकु, गनं ज्या ख्यलय् मवल, उकिं हापु चूमलाकल अथवा समयसापेक्ष मजुल । आः झीगु विभागं नं ज्याख्यलय् दुपिं जनशक्ति उत्पादन यात धकाः झी हे मखु ला फुइँफुइँ याना जुयापिं ? तर लिच्वः स्वये नु, थनं दँय्दसं झी हनेबहपिं डा. कमलप्रकाश मल्ल वा काशिनाथ तमोटया उत्पादन जुल ला ? थनया उत्पादन आः पुरातत्व विभाग वा सूचना विभागय् आवश्यकता फ्वन धाःसा उम्मेदवार जुइत योग्य जुल ला ? अले थनया उत्पादन त्रिभुवन विश्वविद्यालयया हे संस्कृति विभाग वा पत्रकारिता विभागं उत्पादन याःपिं थेंज्याःपिं दक्ष जुल ला ? अथवा उपिं अनं उत्पादन यानातःपिं जनशक्तिलिसे प्रतिस्पर्धाय् वनाः अज्याःगु रोजगारया अवसर प्राप्त यात ला ? अन १००० ल्याःया संस्कृति, अभिलेख विज्ञान वा पत्रकारिता ब्वनावःपिं ति योग्यता काल ला ? थ्व न्ह्यसः गहन खः लाकि मखु ? थ्व न्ह्यसः हे नं बिडम्बना जुइ आःया सिटिइभिटी जुइत स्वयाच्वंगु नेपालभाषा केन्द्रिय विभागया नेतृत्वयात ।भाषा व साहित्य धइगु संसारय् गनं नं ध्यबा कमे यायेगु विषय मखु, जुइ मखु ।

ध्यबा कमे यायेत ला झीगु समाजय् दक्वस्यां यःगु, ब्वनेफुपिं ब्वनीगु व ब्वंकेफुपिंसं ब्वंकीगु मेडिसिन वा इन्जिनियरिङ हे खः । तर देय्या इज्जत डाक्टर व इन्जिनियरतय्सं जक तइगु मखु । खय् भाय् ल्हाइपिंसं जेलय् पतिं न्याकाच्वनेमाम्ह भानुभक्त आचार्यया बुन्हि उकुन्हु तिनि नेपाःन्यंक जक मखु थःत नेपाःमिया सन्तान धाइपिं दार्जिलिङ व सिक्किमय् तकं हन । छु भानुभक्तं उमित जागिर नयेगु विद्या बिउगु खः ला ?

दुःखया खँ थ्वहे खः कि झीगु छगू जक नेपालभाषा केन्द्रीय विभाग क्रमिक रुपं हे भाषा साहित्ययात गौण तायेकीपिनिगु नेतृत्वय् वन । थन वय्कःपिनिगु नेतृत्वय् शंका यानागु मखु, तर भाषा साहित्य वय्कःपिनिगु प्राथमिकताय् मलात धइगु खँ अनं स्नातकोत्तर जुयावःपिंसं यानावःगु शोधग्रन्थया धलः अले अनं उत्पादित जुयावःपिंसं भाषा साहित्य व समालोचनाय् थःत गुकथं पात धइगु स्वयेवं सिइदइ ।

आः वयाः अनया नेतृत्वयात नेपालभाषा धइगु शब्द प्रति हे घृणा जुयावःगु अले थःत व विभागया अधिपति धायेकेबलय् अपमान वा थःगु क्षमताया अवमूल्यन जूगु तायेकीपपिं खने दयावःगु दु । न्हापा हे सन् २००७ य् कशिनाथ तमोटजुं थ्व विभागया नां नेवाः अध्ययन तयेमाल धकाः खँ ल्ह्वनादीगु खःसा आः वयाः डा. ओमकारेश्वर श्रेष्ठजुं थुकियात नेवार स्टडिज धायेगु खँ ल्हानादीगु दु । वय्कःपिनिगु विद्वता व नेवाःतय्गु थीथी ख्यलय् योगदान थःगु थासय् दु, वय्कःपिं प्रति जिगु सादर नमन । तर थम्हं छगू अवधिया लागिं नेतृत्व कयागु, म्हालासाला यायेमाःगु विभागया नां हे हिलेगु धइगु मागयात गुगुं हालतय् जायज तायेके फइ मखु ।छम्ह हिन्दी फिलिम स्वयेगु लत लगे जूम्ह मचायात थः मांया ख्वाः बांमलाः थें च्वन धायेवं वया नां माधुरी दीक्षित तयेमाल धकाः जिद्दी यायेगु गन तक पाय्छि जुइ ? थौंया न्ह्यसः थ्व खः ।

थ्व विभागया बागडोर ज्वनेत झाइपिंसं यदि थःगु दक्षता नेपालभाषा स्वयाः मेथाय् खंगु खःसा वहे कथं न्हूगु नेवार अध्ययन वा मेगु छुं विभाग चायेकेत पहल यानादीमाःगु खः, थथे जुल धाःसा छखे भाषा साहित्यया अध्ययन याइपिं वनी, मेखे नेवार अध्ययन याइपिं वनी । थुकिं नेवाःतय्गु बारे अध्ययन यायेगु निगू अलग अलग थाय् दत धइगु इतिहास हे च्वनीगु खः।

तर थन आशिर्वाद बिउम्हेसिगु कपालय् ल्हाः तइपिं भष्माशुरत खने दयावल, आः उमिसं विभागया इतिहास, उलिमछि कर्मठ योद्धातय्गु योगदान व नेपालभाषा ब्वनावःपिं व ब्वनीपिं विद्यार्थीपिनिगु मर्मय् हे प्रहार यायेगु कुतः यानाच्वंगु दु, थ्व मल्ह्वँसे मगाःगु खँ खः । तमोटजुं ला थ्व नां हिले मजिउ धाइपिंत उमिके ‘नेपालभाषा’ खँग्वःप्रति मोह दु धकाः तकं धयादीगु दु ।

वय्कलं धयादी थें नेपालभाषा धालकि हल्ला यायेगु अले नेवार अध्ययन धालकि ज्या जुइगु हे जुल ला? गम्भीर जुयाः बिचाः यायेगु ई वःगु दु । वय्कलं गुगु नेपालभाषाप्रतिया रोमान्टिसिजमं नेवाः विद्या थकायेगुली पंगलः जुयाच्वंगु दु धयादीगु दु वहे वास्तवय् झीगु पुनर्जागरण, जेलकाल, बाइस साल व वयां लिपा जुयाच्वंगु आन्दोलनया छगू जक अनुपम उपहार खः, अज्याःपिं विद्वानपिन्त शायद जिं थथे धयाच्वनेगु लायक नं मजुइफु, तर यथार्थ थ्वहे खः ।

न्हूम्ह विभागीय प्रमुखया थ्व लहडं न्हूगु नां हिल धायेवं प्रा. डा.त्रिरत्न मानन्धरजुं धयादीथें आः अन झीगु मांभासं ब्वनेगु व परीक्षा बीगु मान्यता हे मदइगु सम्भावना दु धाःसा मेखे झी सछिदँनिसें जिमिगु भाय् नेवार वा न्यार मखु ऐतिहासिक रुपं मान्यता वयाच्वंगु नेपालभाषा खः धकाः स्थापित जुयाच्वंगु छगू तथ्ययात नं प्यं चुइके थें चुइका छ्वयेगु अवस्था जुइ । झीगु बासःदँ पुलांगु नेपालभाषा केन्द्रीय विभाग दयेकेगु संघर्ष बुइ, झीथाय् सुलाच्वंपिं दहाल यज्ञनिधिपिं त्याइ, अले न्याउली मारी पछुतो अबलय् जक जुइ । इलय् दक्वस्यां न्ह्यलंचाःसा बांलाइ ।
[Nepalbhasha Times : 180722]