राजेन मानन्धर
छम्ह च्वमि, चाहे नकतिनि च्वःम्ह जुइबिउ चाहे प्रतिष्ठित जुइधुंकूपिं जुइबिउ, वयागु थःगु रचनायात कयाः सुं छम्ह समालोचकं समालोचना यानाबिलकि तिनि व प्रफुल्ल जुइ । झीगु साहित्य ख्यलय् थ्व अनूभूति तसकं हे म्हो च्वमिपिन्सं जक कायेखनाच्वंगु दु । आः झी दक्वस्यां धयाच्वना, नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् समालोचना क्वातु मजुल धकाः । अझ धायेगु खःसा समालोचना हे मजू धाःसां मपाःगु अवस्था दु । सिर्जना मदुसा, समाालोचना यानाच्वनेम्वाःल, अले समालोचना मदुसा सिर्जना धिसिलाइमखु धइगु सामान्य नियमयात ध्याक्वय् तयाः झीथाय् मदु धायेम्वायेक सिर्जना ला जुयाच्वंगु दु, यक्व म्हो मेगु हे खँ जुल । तर अथेसां गुकथं साहित्य सिर्जनाय् उर्जा बिइकथं समालोचना वयेमाःगु खः, अथे वयामच्वन धइगु खँय् झी दक्व हे सहमत दु । थन नेपालभाषा ख्यलय् छाय् समालोचना जुयामच्वन धइगु खँय् चिहकलं दुवाले ।
साहित्यया अभावय् समालोचनाया विकास जुइफइमखु — संख्यात्मक विकास ला जुइगु संभावना मदयाच्वंथाय् हानं गुणात्मक विकासया खँ ल्हायेगु नं अप्रासंगिक हे जुइ । छखे साहित्य सिर्जना जुयामच्वना सा उगु हे साहित्यया नं माःकथं माक्व समालोचाना जुयाच्वंगु खंकेफयाच्वंगु मदु ।
मदु धाये धाःसा झीगु साहित्य ख्यलं झिम्ह झिंन्याम्हसित समालोचक धकाः हनातःगु दु । दु धायेधाःसा उमिसं दछिया छपु धकाः हे समालोचना धायेबहगु लेख च्वयाः पिथनाच्वंगु दइमखु । समालोचना धायेबहगु छिटपुट लेखयात बिचाः मयायेगु खःसा आः तक खनेदुकथं नेपालभाषा साहित्यया बारे समालोचनाया सफू झिदँया दुने खुगू पिदनी । निदँया छगू सफू पिदनाः उकिं सुयात गुकथंया मार्गनिर्देशन याइगु जुइ झी समालोचकपिन्सं । व हे नं अप्वः धयाथें न्हापा समालोचना च्वखँ च्वयातःगुया मुना जुयाच्वनी । अले व नं न्हूगु समालोचनाया सिद्धान्त बिइगु वा समस्त साहित्य ख्यःयात लँ क्यनीगु स्वयाः छगू अमुक कृति वा सफूया बारे थम्हं च्वयागु भूमिका वा प्रतिक्रिया जुयाच्वनी । झीके दूगु थुलि हे मखुला ?
आःया अवस्थाय् सामान्यतः सामालोचनाया संख्यात्मक विकास थथे खनेदु । प्रत्येक साहित्यिक कृति पिदनीबलय् छगू कृतिया छपु समालोचना नं वयाच्वंगु मदु । छम्ह सर्जकं थःगु कृतियात वालाः छपु सुनां नं समालोचना च्वयाः पिथनाबिल धाःसा वं थःत अपवाद वा भाग्यमानी धायेमाःगु अवस्था दु । थन च्वमिं हे अनुरोध यानाः अले सिरपाःया प्रलोभन, सफूया रुपय् व प्रतिक्रिया पिदनी धकाः ग्यारेन्टी कयाः च्वकातःगु लेखयात सम्मिलित मयाना ।
च्वमिपिनिगु अनुपातय् समालोचकपिनिगु ल्याः धाःसा पुनर्जागरण कालय् नं पतिंचाय् ल्याःखायेत मगाः, आः नं उलि हे जक । झीत गाःसां उपिं हे समालोचक, मगाःसां उपिं हे समालोचक । समालोचनाया ज्या याकेमाल धाःसा लुमंकेत झीथाय् उलि हे जक दु । छम्ह सबल व निर्भिक समालोचकया मिखाय् जब तक व कृति लाइमखु, उकिया मू सामान्य ब्वँमिं सिइमखु । छगू कृतिया मू ब्वमिया न्ह्यपुइतक थ्यंकाबिइगु ज्या हे समालोचकं याइ । तर झीथाय् गन मालेगु अज्याःम्ह समालोचक आः ?
न्हापा सामालोचक धकाः नां कायेकाच्वंपिं आः गुलिं भौतिक रुपं हे तापाना छ्वत, गुलिं भौगोलिक रुपं तापाक्क च्वंवनेमाःगु वाध्यताया कारणं झी लिसे दयाः नं झी लिसे मदु, अले गुलिस्यां समालोचनाया ख्यलय् थःत स्थापित यायेधुकाः नं आः सहित्यपाखें तापानावंगु अथवा समालोचनाय् च्वसा दिकाबिइधुकूगुलिं च्वमिपिं द्यापं च्वनाच्वनेमाःगु अवस्था दु । नापलाके मफइपिन्त बाहेक भौगोलिक रुपं जक तापानाच्वंपिन्त यदि उसाँय् बल्लाःसा व नुगलय् मस्याकेगु छुं यायेफुसा वय्कःपिन्त थौं झीगु साहित्य ख्यलय् वय्कःपिनिगु अभावया महसुस याकेफत धाःसा झीसं लिगना हयेमफयेमाःगु मदु । थ्व अत्याधुनिक संचारया इलय् छपाः सफूया इलेक्ट्रोनिक कपि वय्कःपिन्थाय् मिनटभरय् हे थ्यनी । थःगु जीवन नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् पायेधुंकूपिन्सं झीत उलि ला तिरस्कार यायेफइमखु । अनंलिपा आः समालोचना ख्यलंं तापानावंपिन्त ला झन् हे सःते अपुइ । बस, झी ब्वमिपिन्संं मनंतुने जक माःगु दु ।
मेखे च्वयेगु सैद्धान्तिक अध्ययन, प्राविधिक ज्ञान व साहित्यिक हैसियत दुसां अले इलं लानाः नं न्हापा बांलाक हे समालोचना यानाच्वंपिं तकं आः निष्कृय जुयाः च्वनाबिउगु नं खनेदु । उकिया नं निगू प्यंगू कारण दयेफु । न्हापां, वय्कःपिन्सं नेपालभाषाया छुं भविष्य मखन जुइ । च्वः नं मदु ब्वं नं मदुगु भासय् न्ह्यपु नायेकेगु पलेसा खय् वा अंग्रेजी भासय् ज्या याःसा ध्यबा नं दइगु अले कदर नं दइगु धइगु मनसायं नेपालभाषाया साहित्यय् समालोचना मयासे मेगु भाय्या कृतिइ अध्ययन याःवनेगुपाखे ध्यय्चूगु जुइफु । च्वमिपिं गुम्हं प्रतिस्पर्धा खनाः ग्याःपिं जुयाच्वनी, गुम्हं प्रतिस्पर्धा मदुथाय् रोमञ्च मखनीपिं जुयाच्वनी । गुलिं नेपालभाषाय् यक्व प्रतिस्पर्धा मदयाः थन अःपुक्क सम्मान कायेदइ धकाः मेथाय् मवँसे च्वनाच्वनीपिं दयेफुसा हानं नेपालभाषा ख्यलय् न्ह्यागु च्वःसां प्रतिस्पर्धा मदइगु जुयाः मेगु तब्यागु ख्यलय् प्रतिस्पर्धाया रोमाञ्च अनुभव यायेत वंगु नं जुइफु ।
गुम्हं न्हापा तसकं अध्ययन यानाः समालोचनाया ख्यलय् धिसिलाःगु थां जुयाः नं आः समयसापेक्ष अध्ययन यायेमफयाः न्हून्हूगु साहित्यिक धार व साहित्यिक सिद्धान्तलिसे परिचित जुइमफयाः आः थः अपडेट मजू धइगु खनेदइ धइगु ग्याःचिकुं च्वयेगु त्वःतूपिं नं जुइफु ।
साहित्यया विकासक्रमय् आरोह अवरोह वइगु स्वभाविक खः । अले साहित्यय् न्हूगु खँ मखनेवं न्हापा प्रशंसा यानावयाच्वंगु विधाया विकासयात कयाः न्हापा थम्हं यानातःगु अध्ययनयात हे फातापुइकीगु अवस्था खनेदयेवं आः व विषयय् न्हूगुकथंया वा समयसापेक्ष नकारात्मक खँ ल्हायेगु उचित जुइमखु भाःपा समालोचना ख्यःपाखें तापानावंगु नं जुइफु ।
मेगु समालोचना धइगु ख्यः हे जस स्वयाः अपजस फयेमालीगु जूगुलिं सुनां नं छुं च्वःबलय् विशेष यानाः समालोचना फयेमफुम्ह च्वमिं बिउगु आघात सहयाये मफयाः थ्व ख्यलय् लिफःतुलाः मस्वःगु नं जुइफु । थ्व दक्व सम्भावनाया खँ जक जुल, सुं समालोचकं थथे जुयाः समालोचना यायेगु त्वःता धकाः घोषणा याःगु खने मदु, सुनां नं थः नुगलय् स्याःगु खँ गनं नवाःगु लिपिवद्ध जूगु अपवाद बाहेक ।
व स्वयाः दुखद व भयावह अवस्था ला थन दु कि न्हापा निर्भिक जुयाः च्वइपिं समालोचकपिं हे आः सत्य च्वल कि सर्जक तंचाइ, इवि तइ वा व्यक्तिगत सम्बन्ध स्यनी धकाः ग्यानाः यःसां मयःसां तारिफ यानाः च्वयाः सरल जीवन हनेगु याःगु तकं खनेदयाच्वंगु दु । भाषा साहित्यया बारे दुग्यंक अध्ययन नं यानातःगु दयाच्वनी, समालोचना यायेत माःगु सैद्धान्तिक ज्ञान नं दयाच्वनी, न्हियान्हिथं पिदनाच्वंगु सफू व मेमेगु प्रकाशित सामाग्री नं स्वयाच्वनी, साहित्यीक मुनाय् थ्यनाच्वनी, दक्वलिसे खँ नं ब्याकाच्वनी । तर सुनां छु स्तरीय च्वयाच्वन, सुयापाखें मखुगु ज्या जुयाच्वन धइगु दक्व सिउसां अज्याःगु खँ सुयातं मकँसे नुगलय् दुने तालं ग्वयातइ ।
आः थुलि जुइधुंकाः नं झी साहित्यकारतय्सं नेपालभाषा ख्यलय् समालोचना विधाया विकास सुनां याइ, गथेयानाः जुइ धकाः तक नं बिचाः याःगु खनेमदुनि । मेमेगु विधाय् जूसा गोष्ठी, सेमिनार छकः निकः सां जू , तर समालोचना गथे जुइमाल धकाः गोष्ठी जूगु न्यने मखंनि । सुं च्वमिपिन्सं नं सुयागु समालोचना स्तरीय जू अले सुयागु मजू धकाः सहलह याःगु अले समालोचनया प्रत्यालोचना याःगु धइगु आः न्यनेतकं मदयेधुंकल । अले समालोचना क्वातु मजुइकं सिर्जनाया विकास जुइमखुगु खँ झी दक्वस्यां सिउगु हे जुल । थज्याःगु अवस्थाय् झी दक्व साहितयय् मतिनायाइपिं छवाः जुयाः साहित्य दुग्यनेत सामालोचना माः धइगु वाः चायेका थुकिया विकास यायेत क्वातुकगु पलाः मछित धाःसा थ्व ख्यः ह्वयावइगु खनेमदु , थ्व ख्यः दन्न मच्वनेगु धइगु साहित्य सिर्जनाया ख्यः हे खिउँइगु खः ।
Published in Nepalbhasha Times on 2017 09 15
No comments:
Post a Comment