सापारु ध्याचू
राजेन मानन्धर
न्ह्याबलेंथें फेसबुकय् सनाच्वनागु । तुकुतुकु तुकुतुकु । उमिसं ययेकि धालकि ययेकेमालीगु, इनाबिउ धालकि इनाबिइमालीगु । अझ न्यनाच्वनीगु, छगुं न्ह्यपुइ छु दु धकाः । छु दु धायेगु, वायाँवायाँ दायाच्वंपिं तुँचा दु धायेला, कापः न्ह्ययाः नइपिं छुँचा दु धायेला । उमिसं वा धाःथाय् जक वंसा ला गनं गन थ्यनी गनं गन थ्यनी ।
का । धाधां अथे हे जुल नि । थन क्लिक या धाल । याना । जि ला कम्प्युटरया म्हुतुइ ल्वसुइथेंका । छप्यय् यानाः नुनाबिल बाः सा । छ्या, सुर्ति सार्ति नयातःगु घचायापुसेच्वंगु म्हुतुइ । नकतिनि जक म्वःल्हुयावयाम्ह जि । व नुनं गन वयागु प्वाथय् थ्यनी धकाः जि । जितः ला छकलं मेगु हे संसारय् यंकाः बस्वानाबिलका । जनफाः हे त्वधुइक ।
धूधाः ब्वःगु, ध्याचःधिचःदंगु खनाः येँय् ला खःनि धकाः च्वनागु । तर गन खइ धकाः, छखा हे छेँ मदु । पसः नं मदु, मोटरजाम नं मदु । वंवंथाय् सुन्य । मसांथें झिझामिझां दं ।
गनं गनं छम्ह मनू खना न्है । ओहो सा । मनूयात मनू खने हे आय् बू का थन ला ।
काचाकाचां वयाथाय् न्ह्यःने वना । पाकःचा ख्वाःवः, ग्वाय् दारि च्येंच्येंच्वं । नये मखं ख्वाःवः । ज्या यानाः ज्याला कायेमखंम्ह जुइका व धयाथें जक मतिइ लूगु । व ला ब्यथां काःम्हथेंच्वं । निपा तुतिया दथुइ ल्हाः स्वचाकाः वाथावाथा कनाच्वन बाः ।
जिं न्यना, “छ सु ?”
वं धाल, “जि च्वमि । नेवाः भाय्या च्वमि ।”
“छु जुल छन्त?”
“व पापीं मुगलं छ्यानाथिकल का ।”
“गन?”
“थन ।”
जि वातां । अथे नं याये धइगु दइला का । यमाःसा । जिं मे वांन्याना । वयात वाथावाथा हे कंकाः जि न्ह्याःवना ।
ववं ववं हानं मेम्ह मनू ध्वदुत । व नं अथे हे । व नं च्वमि, वयात नं अथे यानाथिकूगु । वाथावाथा हे कनाच्वनातिनि । जिं यायेफूगु छुं हे मखु ।
हानं वना । अज्याःम्ह हे मेम्ह ध्वदुत । वयात नं अथे हे यानाथिकूगु । हानं मेम्ह ध्वदुत, वयात नं अथे हे । हानं मेम्ह ध्वदुत, वयात नं अथे हे । च्वमि धइपिं ध्वदुतकि मखुगु थासय् मुगलं छ्यानाथिकीम्ह सु जुइ व ?
बान्हि धयाथें न्यासि वनेधुन । निभाःद्यः जिगु छ्यं च्वसं । जिं छुं हे थुइके मफु, थन झीगु थःगु धकाः छुं छुं मदयेधुंकल । माइलौं माइल न्यासि वंसां न सिमा छमा खनेदु, न छेँ छखा खनेदु न फलेचा, न तुं, न हिति । बन्जर फिसः जक । अले सुं सुं लुत सा व हे छम्ह निम्ह च्वमिपिं, वनं दक्वसित अथे हे यानाःगु ।
जिगु न्ह्यपु चाःहिल । अथें ला जनसंख्या मगाःगु झीगु समाज । झी दक्वस्या परिवार नियोजन यायेमाः, उमि जक म्वाः । अथे जुयाः झी झी न्ह्याथासं अल्पमत, उमिजक बहुमत । आः उकिसं साहित्यया खँ ल्हायेगु खःसा झीगु समाजय् दनिपिं धइपिं हे च्वमिपिं जक । अले व मानव श्रृष्टिया नामय् ल्यंदनिपिं अत्यन्त लोपोन्मूखया धलखय् तयेमाःपिं निम्ह प्यम्ह च्वमिपिन्त थथे छाय् याइगु धइगु का । तं पिहाँ वइ जितः ।
मखु सु जुइ व च्वमि खनकि सहमयाइम्ह ? वयात मययेवं सुयां मयइगु ला? वं धयाः च्वमि जुयाच्वंपिं ला उपिं, वं जुइमते धायेवं मजुइत ? देसय् भासन यायेत दयेकातःगु उलिमछि म्हुकंचा एकेदमि परिषद् खलः पुचः दबू द्यःगः व छु छु धाःगुलिं गतिलाक्क ज्या यानाः झीगु भाय् थन थ्यनेधुंकूगु सकस्यां सिउ । गुलिं भाषाथुवाः पार्टी पतचिंकाः पय्नं वन, गुलिं मालिकया भासं भाषण याः वन । भाषा धाःसा थुत्ताया थुत्तातुं । अथेसां ल्यनाच्वंपिं निम्हप्यम्ह च्वमिपिन्त चिडियाखानय् तयाः संरक्षण यायेगु ला गन, अथे मुगलं दायाः खसि यानाथिकेगु धइगु नं दइला? जि जक जिउसा जिं आः थथें हे प्यम्ह ब्याहा यानाः च्याम्ह बुइकाः वयाथय् क्यनेयंके, का थिजकथिउसा धकाः । म्वाल का, थः नेतानितातय् काय् मखुगुलिं हानं महिला अधिकारवादीतय्सं मुद्दा तइ धकाः का ।
जितः च्वनाच्वनाथे मजियावल । निभाः द्यः थिउगु उथें, चःति नाः नाः वयेधुंकल । बँय् हे धच्याक्क फ्यतुना । म्हय् धूधाः थाथायाना । अले न्हकु तियाः बिचाः याना । छाय् जुइ? सु जुइ व ? तःगु बिचाः वया जितः छाःकिलं थें छाःवल ।
खइ खइ, व जन्मजात हे बाझः जइ । अथे जूपिनि मेपिन्सं मचा बुइकूगु, श्रृष्टि याःगु सह याये मफइमखु धाइ । वया नं अथे हे जुइ, मानवीय स्वभाव हे खः नि । थम्हं यायेमफुगु मेपिन्सं यातकि तं पिहाँ वइ, लपं ख्याः जुइ, तर थ्व ला अचाक्लं हे नि भाइ । छुं मजूपिनिगु तछ्यानाः खसि यायेगु धइगु नं थनया खँ ला । याकेबिइमखु जिं वयात । जिं जक ध्वदुलकि वयागु हे मुगलं वयागु मुइकेगु जुइ । क्या मुर्ख जुइ जि । वयागु अथे तछ्यायेमानिगु दनिसा वं करपिनिगु तछ्याःजुइला ? तर अथे मयाःसां वयागु व अलछिनाः मुगः ला लाकां त्वःते । आः हानं सुयातं खसि दयेके बिइमखु जिं, श्रृष्टिइ नं विरोध ला ? याकःचा वा कितिकिति न्ह्ययाच्वना ।
च्वनाच्वच्वं छम्ह तापाकं मनू छम्ह स्वायां स्वायां वःगु खनेदत । छ्यनय् सँ मदु, मिखा गाःगाः वं, न्हाय् च्याम्पतिथें, छ्यं बखुंचियाथें ल्हुकु ल्हुकु सं । थज्याःगु सुं छम्ह हे धस्वाना च्वनेमफुगु थायसय् थ्व ला सरकारी जागिरदारथें फाइँफुइँ यानाः वयाच्वना बाः सा । सु जुइ थ्व? थनया हाकिम ला? वयाके मन्यँसे किक्वः हे सनेबिइमखु धाइम्हथें च्वं । यमाःसा, जिगिु न्हकुं चःति स्वःस्वः हे वल । वयागु ल्हातिइला बडेमागु मुगः दु नि । जिं सिल, थ्व हे का थन ध्वदुक्वसित तछ्याइम्ह । जि ग्यानाः कयेकुना, ल्हातिं तपुना । अनिकालमा बिउ जोगाउनु धाःथें जुल । अथेसां थुरुथुरु खाःसां मग्याःम्हथें जिं जितः सम्हालेयाना, तप्यंक धस्वाका । अले फुथें मफुथें छाति तप्यंका — का, थ्वलिसे जिं खँ हे ल्हाये । ”
जिं सः तसः यानाः सःता, “ओइ मिस्टर, कम ह्यर ।”
“येस सर । छि सु ले सर ?”
“जि ला ? जि छम्ह टुरिस्ट ।”
“वेलकम, वेलकम । थ्व जिमिगु देय् का । खन ला ? संसारय् गनं दइमखु थज्याःगु देय् ।”
“छाय् छु दु थन? जिं ला छुं हे मखनाच्वन । व हे न्यनेत्यनागु जिं । थन छु स्वयेगु दु धकाः ।”
“हः । बस । थ्व हे का थनया विशेषता । थनया विशेषता धइगु हे छुं हे मखनेगु । छुं दयाः नं मखनेगु, अले मखंसां दयाच्वनीगु ।”
“ओफ्फो थ्व काइते भासं खँ ल्हाये मते ले भाइ । धा ले बरु थन छु स्वयेगु दु ? टुरिस्ट प्वाइँटत गन गन दु ?”
“धायेधुन नि थन मदूगु हे स्वयेगु खँ खः । न्हापा न्हापा थन त्वालय् त्वालय् च्वमित दइगु, बाहालय् बहालय् साहित्य सम्मेलन दइगु, झ्यालं झ्यालं खँ ब्याः, कःसिं कःसिं खँ साः ।”
“अले आः उपिं गन वन ले? उमिगु न्हूगु पुस्ता ला दयेमाःगु नि ।”
“न्यँले खँ । उमि अथे ह्वासा ह्वासां विकास जूबलय् क्वथाय् तयेथाय् मदयेक सफू पिदंबलय्, साहित्यया चर्चा अले सिरपाः बिउबले जिमित धाःसा मिं पूथे जुइगु । सह हे याये मफइगु ।”
“हाँइ । छाय् ले ? छिपिं धइपिं सु ?”
“जिपिं ला ? जिपिं थनया स्वघोषित भाषाविद्त का । उमिसं अथे तःगु तःगु सफूत च्वयायंकूबलय् जिमित ला भचा धकाः हे मान मन्त । अले तं पिहाँ मवइला ?”
“का । छुं हे खँ मथुल । चाउचाउ थें हे स्वः खँ नं । छिमिसं नं उमिसं थें महाकाव्य, खण्डकाव्य, बाखं, उपन्यास च्वःसा जिहे जिल नि । झं बांलाइ ।”
“हालेमते क्वात्रा । पालिंनिसें तं पिहाँवइ । अथे च्वये सःसा थ्व भाषाविद्या अभिनय यानाच्वनी ला जिमिसं । च्वये मफयाः, मसयाः ला थथे आखः ग्वः ल्याः खाखां व मजिउ थ्व मजिउ, अथे या थथे या धकाः अर्डर बियाच्वनागु नि ।”
“थ्व ला पञ्चायत कालया अन्चलाधिस थें जुल का । थम्हं छुं मयाइपिं तर थः धइथे बाहेक मेपिन्त छुं मयाकीपिं ।”
“बस । जिपिं धइपिं वहे का । थुल ला ? मेगु नं धयाच्वने मानि ला ?
“छिमिसं यायेगु चाइँ छु ले ? च्वयेगु मखु हँ, च्वकेबिइगु मखु हँ ।
“जिमि निम्ह प्यम्ह डाडदर पर्फेसरत दु, नेपालभाषाया नामय् जागिर नयाच्वनापिं । जिमि जिमि न्ह्याबलें व मार्पा पसलय् च्वनाः खँ ल्हायेगु का । स्व भाइ, झी जागिर नयाच्वनां दछिया छपु निपु हे लेख च्वयेमफु, उमि प्वाथय् ल्वहमां त्ययेकाः नं उगुं थुगुं सिर्जना यानाच्वनी, नुगः हिइल जिमिगु धकाः ।”
“अथे धयां मजिल नि । छिमिसं नं च्व ले,” जिं वयागु खँ त्वाःल्हाना ।
“छु धया ? हानं धासाः । जिमित उपिं थें च्वमिचात धकाः च्वनागु ला ? जिमिगु ला छगः छगः आखःया डलर वइ डलर । सिउ ला, जिमिसं निगू प्यंगू पेज च्वल कि अमेरिका बेलायतया डागडर पर्फेसरतय्सं तारिफ यानाहइ । महःसां यात धकाः धायेबलय् थन जिमिगु बिस्कं इज्जत च्वनी ।”
“अले थन छु यायेगु ले?”
“थन ला ? थथे हे चान्हय् न्ह्यःमवइबलय् थनया भाय्यात गथेयानाः नामेट यायेगु, च्वइपिन्त न्ह्यःने वयेमफयेकेगु धकाः बिचाः यायेगु, छख्वला स्वात्त सालेगु, अले सुनां मच्वःकथं नेवाःभाय्या हिज्जे दयेकाबिइगु, अथे धइगु दूगु स्यंकाबिइगु । गबलें लिफुति म्वाः धायेगु, गबलें भास धायेगु, गबलें य पालेमाः धायेगु अले गबलें माआखःया ए छ्लयेमा धायेगु । न्ह्याथे यानाः नं च्वयाच्वंपिन्त इतिमिति कंकेगु ला खःनि । जिमिसं थथे धालकि च्वयाच्वंपिं हिमही चाइ, मच्वःपिं ला थ्व ला थाकु खनीका धकाः च्वये हे ग्याइ । अले न्ह्याबलें जिमिगु राज का थन ।
“भाषाविद् हँ । अले हिज्जे बाहेक मेगु खँ ल्हाये मसःला ?”
“अथे धायेमतेले भाइ । जिमिगु नं ला इज्जत दुनि थन सोसाइटीइ ।”
“अले छिमिगु अज्याःगु च्वापुकाःगु हिज्जेयात च्वमिपिनिगु समाजं स्वीकार याइला ?”
“मयाः । व हे खँ ला जुल नि । डागडर पर्फेसरपिनिगु खँ न्यनेमाः धइगु हे मदु धया उमि ।”
“थ्व विषयय्यात कयाः सेमिनार, अन्तरक्रिया यायेगु ला कि ? पत्रपत्रिकाय् लेख च्वयेगु ला कि? फेसबुकय् पोस्ट यायेगु ला कि ?”
“भचा फसाद जुइका । उलिमछि मनूत वइ, अज्याःअज्याःगु खँ न्यनाहइ, जिमिसं लिसः हे बिइफइखु । ख्वाः ह्याउँके माली ।”
“अथे सा थःगु हिज्जेया बारे थःगु हे सफू च्वयेगु लाकि । व्याकरण धकाः ?”
“व्याकरण च्वये सःपिं हे मखुनि जिपिं । व हे ला गबलें संस्कृतया व्याकरण कया, गबलें इङ्लिस युनिभर्सिटी ग्रामरया कपि यानाः छकः निकः च्वया । फहे मफु । थ्व ज्या ख्यलय् मदूगु नेवाः भाय्या ब्याकरण दयेकाच्वनां नं साध्य ला । अथें रिटायर जुइन नि जिपिं, आः पेन्सन नयेगु का । आः थज्याःगु ज्या सनाच्वनां नं, मलाः भाइ । भाषा आयोगय् नं वने हे माल, भासन भिसन नं मुइकेमाल । उकिं जिमिसं यायेगु धइगु हे हिज्जे जक का । जिमिसं स्यंके सःगु धइगु हे थुलि जक ।”
“अले छिकपिनिगु खँ सुनां न्यनीले ?”
“दु नि थन छगू निगू गुथिगाथित । ममःचा छगू निगू पिलेट नकलकि वयागु व्याकरण नालाकयागु मखु धाधां जिमिगु हिज्जे कयाः सफू पिकाइपिं । पाकः ख्वालं स्वकः कउला याइपिं का । उकिं ला जिपिं मक्ख नि ।
“अथे यानाः ला मजिल नि । कि उलिमछि सहलह यानाः पिहाँ वःगु, दक्वस्यां स्वीकार यानातःगु द्वलंद्वः सफू पिथनातःगु च्वयेगु नियमयात स्वीकार यायेमाल, कि व थ्व कारणय् पाय्छि मजू, थनथाय् छिमित च्वयेत थाकुयाच्वंगु दु धकाः धायेमाल, अले उकिया विकल्प थथे थ्व आधारय् बियागु धकाः स्पष्टयायेमाल का मखुला ? थम्हं दयेकागु हिज्जेकथं छगू सफू च्वयानये भाःमखंपिन्सं थ्व ला जबरस्ति यायेथें जुलनि ।”
“हैट । छु धइगु ? सु छ ? छं ला च्वमिं थें धाल नि । छ नं च्वमि ला? वं छकलं भैलःमिखा कनाः मुगः क्यन ।
जिं मखुगु खँ पिहाँ वल तर मखु धाये मफुत । सुरुवाः हे प्याःथें च्वन । अथेसां धयाबिया, “खः, छु यायेफु छं । ”
“छन्त हे मालाच्वनागु जिं । ग्वःन्हु दयेधुंकल छम्ह हे च्वमि मलूगु । जि ला च्वमिचिमित छम्हे मदयेक सखाप यायेधुन, जिगु मिसन पुरा जुल धकाः च्वनागु । का धा । छं जिमिसं बियागु हिज्जेकथं च्वये लाकि च्वयेमखु ?"
“च्वयेमखु । आः छु यायेफु छं ?”
"थनया नियम हे थ्व । थन जिमिसं धइगु हिज्जे कथं मच्वयेगु जूसा छन्त सिर्जना यायेगु अधिकार मदु । खसि जुइत तयार जु छ ।”
वं जितः छातिइ घुस्सा नकाः थसः पायेकल । सुपाय् मदुगु यचुगु सर्गतय् इल्ल नगु खन । व गन दु धकाः स्वये मलाःनि छपा तुतिइ वं पुलिं ल्हाकल, अले मेगु तुति नं धःपाय्का कस्सिक न्हुयाबिल । जिला ख्याकं त्यःम्हथें । आसे नं धायेमफु, सने नं मफु, ल्हाः निपां ध्यनाःगुथें ।
वं यांकयाः मुगः ल्ह्वन । जिं मिखा हे फुति यायेमफु, छ्यनं मयः मयः धयाच्वना । वयागु मुगः बज्र कुहाँ वयेथें वल । अन हे लात ।
“आया आया, स्यात स्यात, मजिल, मफुत । यमां यः, गथेयाये कारे । मखुथे जुल । जि फुत, जि मन्त । जि हालाच्वना ।
व संसार त्याकाम्ह थें लय्ताः । म्हुतुइ पिहाँ वःगु लाः लन्चं हुयाः मुगः प्याखं हुइकुं हुइकुं वन । जिगु मिखा बुलुसे च्वनावल । जिं छुं मखन ।
नःलि साहित्य दबूया ग्वसालय् 2017 08 11 कुन्हु जूगु ख्यालि साहित्य मुनाय् ब्वनागु । अप्रकाशित ।
