राज साय्मिया मुसुकाःगु ख्वबि

राजेन मानन्धर

राज साय्मि । थ्व नां हे नेपालभाषा जासुसी उपन्यासया मेगु नां जुइधुंकल । ४२दँ न्ह्यः योम्ह शत्रुं किउगु थ्व नां हुयाछ्वये गनं उलि अःपुइ? अथे जुयाः ला थौं नं राज साय्मि धइगु जासुसी उपन्यास, जासुसी उपन्यास धइगु राज साय्मि । यःसां मयःसां राजजु थ्व पदवी घानाः च्वनाच्वनेत बाध्य जुइमालाच्वन ।

। च्वः धइगु हे मदयावनाच्वंगु नेपालभाषा साहित्य, अले च्वइपिनि दुने नं उपन्यास च्वयेगु क्षमता, धैर्य व शिल्प लुइके थाकु । उकिसं ब्वनकि न्ह्यच्याकातःगु जा हे च्वापुथें ख्वाउँया वंसां त्वःते मफइगु जासुसी उपन्यास ला झन् तुंख्यलय् मुलु मालेथें । छथी उपन्यास च्वइपिं हे खने थाकुथाय् जासुसी वा रहस्यमय उपन्यास ज्वनाः वय्कः तारंतार झीत नापलायेत झाइ । वय्कःया सफू यक्व खनेदूगु ला मखु, अथेसां मेमेपिं थ्व ख्यलय् छम्ह वा निम्ह स्वयाः अप्वः खनेदयेकःवये हे मछाल — न थ्व विधा बेकार धकाः, न राजजुलिसे धेंधेंबल्लाः यायेग्यानाः । अथे जुयाः थम्हं प्यंगु दशक न्ह्यः थम्हस्यां नेपालभाषाय् दुतहयादीगु थ्व विधा वा उपविधा याकःचां क्वबिया यंकाच्वनेमाल । 

जासुसी धइगु छु? सत्यया खोज, मखुला? थ्व ला वेदं नं याःगु खः, बुद्धं नं याःगु खः, आः हकिन्सं नं यानाच्वंगु दु । थ्व खँया छगू सिलसिला जक खः जासुसी उपन्यास धइगु । साहित्य धइगु नं सत्य मालेगु छगू ताःचा हे जूगुलिं धाइपिन्सं ला साहित्यया शुरुवात हे सत्य मालेगु ज्याखँय् जुल धाइ । साहित्यया न्हापांन्हापांगु चरणय् स्वल धाःसां अन अज्याःगु सत्य मालेगु कौतुहलतां जाःगु खंकेफइ । विश्वय् नां दंगु अरबियन बाखंतय्त थौंया भासं जासुसी धाःसां यक्व पाइमखु । उमि छपु बाखं दु, छम्ह माझीं छकः छगः सन्हू तिग्रिस खुसिइ चुइकाहःगु लानाकाइ । वं व सन्हू छम्हसित मियाछ्वइ, न्यानाकाःम्हस्यां व तछ्यानाः चायेका स्वइ, उकिइ लुइ – छम्ह स्यानाः कुचाकुचा यानातम्ह मनूया लास । थःत सजाय मजुइकेया निंतिं वयात व सु धइगु पत्ता लगेयायेमाली । अथे हे चीनया पुलांपुलांगु साहित्यय् नं थज्याःगु खँ दुथ्याः । थज्याःगु सत्य लुइकेगु ज्या साहित्यं द्वलंद्वः दँ तकं याना हे च्वन । सन् १९४१य् एडगर एलन पो धुंकाः सर अर्थर क्यानल डोयलं शेर्लक होम्स धइम्ह छम्ह जासुसी पात्र सिर्जना यानाः बिसौं शताव्दीया शुरुवातपाखे विश्वयात हे थःगु कौतुहलताया पञ्जाय् लाकातल । उकथं थौं नं थ्व विधा छगू विशेष पाठकपिनिगु लागि विशेष च्वमिपिनिगु उतिकं यःगु विधा जुयाच्वंगु दु । गबलय्तक मनूतय्के सत्य छु खः धइगु सिइकेगु चाहना ल्यनाच्वनी, अबलय्तक जासुसी उपन्यास साहित्यया छगू तिसा जुया हे च्वनी । 

थ्व ल्याखय् नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् जासुसी उपन्यासयात स्वयेगु मिखा धाःसा भचा पाः । थ्व ख्यःया छम्ह हे जक धाःसां जिउम्ह उपन्यासकार राजजुयात न्ह्याबलें जासुसी उपन्यासकार जक खनीगु, उपन्यासकार मखनीगु झीगु मिखा । गज्याःगज्याःपिन्सं गज्याःगज्याःगु च्वयाः उपन्यासकार धायेकेदइगु, वय्कःयात धाःसा न्ह्यःने जासुसी घानाः जक उपन्यासकार धायेकाच्वनेमालीगु । सखे थ्व हे स्यालं जुइ वयेकलं आः हिम्मतयानाः थःत गैरजासुसी वा न्ह्यःने विशेषण मदुगु, मुकं उपन्यासकार धायेकेगु लँय् यंकेगु कुतः यानादीगु । थ्व हे कारण जुइफु वय्कलं आःया वय्कःया उपन्यास “मुसुकाःगु ख्वबि”यात बलजफ्ती हे गैरजासूसी दयेकादीगु । 

झी म्वानाच्वनागु थाय्, ई व परिवेशय् न्ह्याःगु वय्कःया उपन्यासया घटनाक्रम झीगु हे समाजया न्हाय्कं खः । थज्याःगु घटना झी हे जःखः जुयाच्वंगु दयेफु, झीसं मखंछु यानागु, स्वयेमत्यः धकाः मिखा तिसिनाजुयागु वा भुनुभुनु जक हालाच्वनागु जक नं जुइफु । थज्याःगु हे छगू झीगु मिखा न्ह्यःने झ्वात्यां दं वयाः नं झीसं मखनाच्वनागु छगू सामाजिक परिदृष्यया चित्रण खः थ्व ।

झीसं झीगु समाजय् सम्पत्तिया लागि धनीपिनि म्ह्याय्मस्तय्त प्रेमया जालय् तक्यंकाः उमिगु परिवारयात इमोशनल ब्ल्याय्कमेल यानाः न्यापतिंचां घ्यलय् धाःथेंज्याःगु जीवन हनेगु म्हगस ज्वनाः वयाच्वनीपिं झीसं खना च्वनागु दु । व यथार्थ खःसा राजजुं ल्ययादीगु विषयवस्तु नं यथार्थ हे खः, उपन्यासया प्लट जक मखु । 

छम्ह मुना, छम्ह मदन । मुना व मदन निम्हसिया नां गुलि प्रतीकात्मक उलि हे यथार्थया मिखां व्यंग्यात्मक खनेदयाच्वनी छगू चरण तक । थ्व ला घरज्वाइँ जुइत जक मुनायात मायाजालय् लाकेत वःम्ह खलपात्र जकं खः धकाः ब्वमिं न्हापां हे पूर्वाग्रहयात थाय् बिइधुंकी । ख नं खः , करोडपति ससःमांया सम्पत्ति ल्हातय् लाकेत हे जक थः ज्यान मुनायात मेम्हस्या नाप इहिपा याकाः हानं वयापाखें हे सम्बन्ध विच्छेद याकाः अपुताली नयेगु आशा कि मदनं यायेफइ, कि नेपाःया राजनीतिइ पिनें वयाः स्वनिगलय् खनेदयेकःवःपिं नेतातय्सं यायेफइ । व स्वये बलय् ध्यबाया छतिं लोभ मतसे मतिनाया लागि जक ससःमांया यःम्ह जिलाजं तकं जुइत ताःलाम्ह अशेष ला दक्वस्या निंतिं मतिनाया प्रतिमूर्ति हे । 

मतिना व इहिपा ¬¬– ला व लुसि । मतिना यानाः इहिपा याइपिनिगु नं इहिपा यानाः मतिना याइपिनिगु नं । थनया मतिनाया प्रसंग इहिपाया अपरिवर्तनीय शर्त खःसा इहिपाधुंकाःया मतिनायात संभवतः दोषपूर्ण जकं खःला धकाः नं स्वइपिन्त लँपु बिइगु लुखा चालाच्वन । दोष इहिपाया मखु अशेषया महत्वाकांक्षाया खः, मखुसा “भिंम्ह जूसां मभिंम्ह जूसां जिमि भाःत खः” धाइम्ह उमा थौंकन्हय् उपन्यासय् जक दइ । 

उखे शेष हे मदुम्ह अशेषया नियत खनेदयावइ, व ला “नया भुइ खि फाइम्ह पशु” लानाच्वनी । मतिनाया निंतिं जक मुनायालिसे इहिपा याःम्ह धकाः च्वनाम्ह अशेषया योजना नं गज्याःगु धइगु सिइदयावइबलय् ब्वमिपिं अलमल जुइ, आः सुयात हिरो धायेगु धकाः । हिरो धकाः ब्वमिपिन्सं थःनालाकयातःम्ह मनूया खलचरित्र स्वयमाली । 

च्वमिजुं वयात न्हापांगु पृष्ठनिसें गुकथं क्यनादिल, उकिया लिच्वः गज्याःगु फयेमाल धकाः ब्वमिपिन्सं कपाः तिइ । अशेषया जीवनया हानं मेगु पक्षया पर्दाफास उमापाखें जुइ, अले घटनाया रेल गुगु स्टेशनय् दिइ धकाः सुनां धायेफइमखु । थज्याःगु प्याज प्वलेथें रहस्यं जाःगु घटनाक्रमया ख्वला प्वला यंकेगु ज्या हे राजजुया सिर्जनाया रहस्य जुयाबिइ । 

उलि जक मखु, अशेषयात बांलाक म्हसिकेहे मखंबलय् व मदयेमाली । न्ह्याथेज्याःम्ह सां मूपात्र ख्वाःवःम्ह हे लँय् दथुइ मदयावनेमाःबलय् प्लट चिचाः दनीगु स्वभाविक खः । थनथाय् हिरो मदयेकं सिर्जना जुइमखु धाइपिं एरिस्टोटलवादीत छझाःला थ्व उपन्यासयात थाथामाथा यायेत हे नं तयार जुइ तर अन हे ल्यनाच्वनी थ्व उपन्यासया थ्रिल । 

तर छाय् खः मसिउ उलि ह्ययेकाः ह्ययेकाः बाखंलिसेलिसे ब्वमिपिन्त यंकाच्वनादीम्ह च्वमि अशेषं जा नयेधुंकाः थः स्वय्म हे इतःमितः कन । हिरोया अभावय् प्लट न्ह्याये थाकु धइगु लुमंकाबिउगु खः वा बाखं याकनं सिधयेकेगु हथाय्या शिकार थः स्वयम् जुयादीगु खः मलिस, तर व रोमाञ्चयात ब्वमिपिन्सं अनं लिपा कःघाये हे थाकुल । लिउनेया खुगू पेजय् अपाय्जि गुइँगुइँ निलाच्वंगु प्लटयात म्हालंकद्यः धयाथें यःयःथेयानाः सिधयेकेमाःगु बाध्यतां छाय् ज्वन धकाः ब्वमिपिं हतास जुयाच्वनी, उपन्यास क्वचाइ । 

थन मुना व मदन, अशेष व मुना, अशेष व उमा थःथः स्वतन्त्र पात्रत, झीगु जःखः दुपिं, सखे झी हे थज्याःपिं पात्रत । उमिगु चित्रण स्वयाः नं उमिगु स्वापू अले स्वापूया हिलाया चित्रण हे थ्व उपन्यास खः । उमिगु दथुइ छगू हे जक सम्बन्ध दु अपराधया, चाहे व मतिनाया, घृणाया, यौनया वा ध्यबाया कारणं जुइबिउ । थज्याःगु स्वापूया बाखं हे थ्व उपन्यास खः । उकिइ दुने सुलाच्वंगु अपराधया कारण, अपराधया लिच्वः व अपराधीया नियतया चित्रण जासुसी जूगु दु, उपन्यास थः हे जासुसी खःसां मखुसां ।

राजजु मुलतः जासुसी उपन्यासकार हे खत, वय्कःया वर्णन शैलीइ हरेक वाक्यय् आः छु जुइ, थथे याइ ला, अथे याइला धइगु कौतुहलं ब्वमियात कस्सिक चिनातइ । अन धाथेंम्ह जासुसया भौतिक उपस्थिति आवश्यक हे जुइमाः धइगु मखु, हरेक ब्वमिं छखे थःत जासुसं थेें ब्वनाः घटनाया लिउलिउ वनाच्वनी सा मेखे छु धुंकाः छु जुइ धकाः थम्हं हे नं अनुमान यायां वनाच्वनी, धुचाधुचा पतिकं अले ब्वमि गलत जक साबित जुइ, च्वमिया मेगु हे योजना दयाच्वनी, व उपन्यास क्वमचाःतले गथः फ्यने नं जिइ मखु, फइमखु । थ्व रोमाञ्च, कौतुहलता हे उपन्यासया दुगःक्वँय् खः । भाषा शैली व आलंकारिक प्रस्तुतिकरण थज्याःगु उपन्यासया निंतिं मदयेकमगाःगु खँ मखयेफु, अय्सां थाय्थासय् वय्कलं थःगु भाषाया सौन्दर्य न्ह्यब्वयादीगु दु, थ्व बांलाःगु छुमां खः । 

धायेत ला च्वमिं न्हापा हे “पासापिन्सं जासुसी च्वयेगु दिकेमते धयादिल । वय्कःपिं सकसिके क्षमा फ्वँसे थ्व पालय् छगू नितान्त फरक धारया प्रस्तुति न्ह्यब्वयेगु कुतः यानागु दु” धयादिल तर थःगु हस्ताक्षरपाखें वय्कः तापायेत धाःसा सफल जुइमफुत । खतुं वय्कलं धयादीथें हे थुकिइ “समाजय् खनागु बेथिति, विसंगति विशेषयानाः नारी हिंसा, भेदभाव, थिचोमिचो अले प्रताडना विरुद्ध” प्रतिवाद नं मजूगु ला मखु, तर वय्कःया त्वःतेमफुगु शैली अले प्रेम, यौन व अपराधया जःखः न्ह्यानाच्वंगु प्लटं वय्कःयात जासुस दयेकेगु पाखें लिछ्याये मछिन । 

तर नं उपन्यास वा जासुसी उपन्यास जुइत लायकगु निगू बिस्कं प्लटयात वय्कलं थन ख्याःथें नीथें सतही रुपं जक न्ह्यब्वयाः पाठकयात प्वाःमजाइगु एपेटाइजर जक बियादिल । थ्व निगुलिं प्लट व उकिइ प्यपुनाच्वंगु नाटकीय घटनाक्रमया विकासयात व स्वयाः दुहाँ वनाः ब्वमिपिनिगु कौतुहलताया निवारण भचा दुग्यंक यानादीगु जूसा उपन्यासया रुप धाथें हे बांलाइगु तायेका । अपाय्च्वः बांलाःगु प्लटयात लिपा यंकाः थम्हं हे कःघायेमफयेक स्यंकाः ब्वमिपिन्त लिपतय् घाराघुरुक्वाः जक नकेथें जुल धइगु नं दोष वय्कःयात मवइ धायेमफु । 

थ्व छु उपन्यास? थुकिया लिसः जिकय् मदु । ख ला उपन्यास उपन्यास हे जक खः । उकिया न्ह्यःने विशेषण घाकेगु सुयातं यइ, सुयातं मयइ । जासुसी उपन्यासय् हे थःगु ल्हाचिं कियादीधुंकूम्ह च्वमिं थन वयाः थःगु उपन्यासयात जासुसी मखु धकाः क्यनेगु कुतः यानादिल । तर वय्कःया शैली, विशेषतायात वय्कलं सुचुकादिइ मफुत, लिच्वः — थ्व जासुस छम्ह जक मदुगु जासुसी उपन्यास हे जुयाबिल । जासुस जुइगु भाला च्वमि भाजु थम्हं कयादिल । थनथाय् हे स्यन धयाथें तायेका ।

मसिउ जिं, जासुसी उपन्यास च्वयेगु अथेभनं बांमलाःगु ज्या ला? यम्ह शत्रु (१०९३), मखुगु सत्य (११३१), ग्यानापुगु छेँ (११३२) व कनेमज्यूगु बाखं (११३४) धुंकाःया वय्कःया थ्व “मुसुकाःगु ख्वबि” (११३५) उपन्यास झीगु ल्हातिइ दु । छगू जक विधायात कत्ताक्क ज्वनाः च्वइपिं मदूगु झीगु साहित्यया ख्यलय् वय्कः मेपिन्सं यः धा, मयः धा, थःगु हे कथंया सवाः बियाच्वनेफुम्ह छम्ह मेकथंया हे च्वमिकथं झीसं म्हसिउ । छगू तःहाकःगु दिपाः धुंकाः आः थथे दँय् दसं धयाथें उपन्यास बियाच्वनेगु धइगु चाःचू खँ मखु । 

च्वमिया थःगु विधा ल्ययेगु स्वतन्त्रता दयाच्वनी, ब्वमिपिन्सं वयाके वहे फ्वनाच्वनी गुगु वयापाखें वःसा जिउथेंच्वनी । नेपालभाषा साहित्यय् निम्हप्यम्ह समालोचकपिन्सं यःमतायेकूसां (मयः धकाः धाःगु ला जिं ब्वने मखंनि) जासुसी उपन्यासया थःगु हे ब्वमिपिं दयाच्वनी । अले थज्याःगु अभावपूर्ति मेपिं सुं हे जि हे खः धाइपिं च्वमिपिनिगुपाखें नं जुइगु आशा मदुसेंलि वय्कलं थम्हं प्रभावशाली लेखनशैली ज्यायेधुंकूगु थ्व विधायात मत्वःतूसा जिउ धइगु आग्रह ब्वमिपिन्के दु । अले थज्याःगु हे रोचक शैलीया च्वज्यां नेवाःभाय्या साहित्य ब्वनेगुपाखे मन मवनाच्वंपिं न्हूगु पुस्तायात थुखे सालाहयेगु अले झीगु साहित्यया ब्वमिपिं अप्वयेकायंकेगु भाला तकं वय्कलं कयादीमागु आःया अवस्थाय् वय्कलं त्वःते मफुगु जासुसी उपन्यास च्वयेगु पाखे हे वय्कःया ल्हाः वनेमाल धइगु निष्कर्ष जक कायेकल थ्व वय्कःया जासुसी मखुगु उपन्यासं ।