राजेन मानन्धर
भुखाय् ब्वसांनिसें दक्व नेपाःमितय्के च्याद्वः मनूत सिइगु व झिंखुद्वः मनूत घाःपाःजूगुया घाः दु । झी नेवाःतय् थःगु पुर्खां दयेकाथिकूगु विशेष यानाः स्वनिगःया सम्पदात क्वःदःगुया पीर दु, थःगु पुर्खां हिचःति हायेकाः दयेकाथिकूगु तखागु चिखागु छेँ दुंगुया दुख दु । मेगु छु छु दु धयां मब्याः । तर भुखाय् ब्वसांनिसें झी जखः च्वनाच्वंपिं छथ्वः मनूतय् थ्व मौकाय् झीगु स्वनिगःयात गथेयानाः क्वह्यंकाः खँ ल्हाये अले झीगु पहिचान ज्वनावयाच्वंगु स्वनिगःया कमि कमजोरी धाधां झीगु स्यालय् तिइ धकाः औडाहा प्वाथय् लहिनाः इरुथिरु जुयाच्वंपिं पण्डिततदु । छिं खं ला?
न्हापांनिसें झीथाय् भुखाय् पण्डितत यक्व दु । माघ २ गते वलकि भुगोलपार्कय् दंवइ उपिं । भुखाय् ब्वइ धकाः धायेत हे नं गनं गनं करोडौं ध्यबा वल, तर थन टिशर्ट व तपुलि दयेकेगु, एफएमय् जिङ्गल हायेकेगु व दँय् छकः मिनियचर छेँ दयेकाः भुखाय् ब्वलकि थथे छेँ दुनी धकाः चटक क्यनेथें क्यनेगु अले उकिया हे लसताय् भाषण यायेगु बाहेक मेगु छुं यायेमफुत झी भुखाय् पण्डिततय्सं । यायेमाःगु ला देय्या नीति, नियम, बिनियम हिलेमाःगु खः, छ्वासुसेच्वंथाय् क्वातुकेमाःगु खः, स्यंकाच्वंपिन्त सजाय बिइमाःगु खः । उमिसं कमसेकम नं मनूततय् नुगः नुगलय् भुखाय्या ज्ञान थनेमाःगु खः, थनेमफुत । थौं मनूत हालाच्वन, उमिसं टेबुलया तःले सुलेमाः धकाः जक धयामबिउगुसां उलिमछि मनूत सिइमखु जुइ धकाः ।
भुखाय् जक ब्वयेवं झीथाय् दक्वं एक्सपर्ट, दक्वं विज्ञ जुयावल । अमेरिकाय् ब्वनावइ, जापानय् ब्वनावइ । दक्वं सःसिउ । सरकारी ध्यबां अध्ययन विदाया तलब काकां अन थन वनाः आखः ब्वंवंपिं विज्ञतय्गु हैसियत थौं भुखाचं छर्लङ्ग क्यनाबिल। उलि मछि सःसिउ जुसेंलि ला झीगु भिं जक जुइमाःगु नि, मभिं गबलें मजुइमाःगु नि । सुनां छु सिउ, व कनीगु खः, मसिउगु मसिउ धायेमालकि ख्वाःपाः सुचुकाः वनी । थुकिया हे नतिजा थौं थथे जुयाच्वंगु खः । आः वयाः छम्ह विज्ञं अन्तर्वार्ता बिउवइ, स्वनिगः न्हापान्हापा छगू तःपुखू हँ उकिं थन तखागु छेँ दनेमजिउ हँ, थ्व खँ वं विदेशय् वनावःगु हँ । छम्ह नेपालं वंम्ह अष्ट्रेलियाया प्राध्यापकं धाःगु – क्षति जूगुया कारण ला तःधंगु भुकम्पया धक्का हँ । झी न्हिलेगु लाकि ख्वयेगु?
भुखाय् जक ब्वयेवं ला आः दर्जनौं दर्जनौ शहरी विकासया विज्ञ जुया वल । भुखाय् ब्वइ भुखाय् ब्वइ जक धाइपिं नं विज्ञत । गुम्हं भुखाय् ब्वइ धाइपिं विज्ञत, गुम्हं भुखाय् ब्वइमखु धाइपिं विज्ञत । उमिसं धालकि पत्रपत्रिकाया पेज जाइ, एफएम व टिभीया ई फुइ, झी म्हाइपु छ्याये अःपुइ । उमिगु अध्ययन अनुसन्धान थौं ब्रोडशिट पेपरत झःझःधायाच्वंगु दु । उमिसं धाःगु दक्वं खः, उमिसं दक्वं सिउ । भुखाय् ज्वःछि उपिं हिरो, झी स्वकुमि ।
उकिसं भुखाय् जक ब्वयेवं झी विज्ञतय्सं स्वनिगःया मुलय् च्वनाः स्वनिगःया ग्वालि तज्याःगु कमेन्ट यानाहल । थन अथे मजिउ, थथे मजिउ, अय् यायेमजिउगु, थय् यायेमजिउगु । छता धायेगु चलन दु – मेय्या ला नःपिनि लिपा बुद्धि वइ हँ । अथे विज्ञ धकाः थौं ख्वाः क्यंवःपिं अधिकांश मेय्या ला मइपिं मखु, अथेसा छाय् उमि अबलय् अज्याःगु बुद्धि न्हापा मवल ले? भुखाय् ब्वये धुंकाः जक व दिव्यज्ञान द्यवं बियाहःगु ला ?
आःया थ्व पण्डिततय्सं थी थी खँ धयाच्वंगु दु – थन आपतकालीन अवस्थायात खुल्ला थाय् माः हँ, जग बल्लाक तयेमाः हँ, ततःजाःगु छेँ दयेकेबिइ मजिउ हँ, उकिं आः थनया ततःजाःगु छेँ “गैरकानूनी” छेँ थुनेगु हँ । अले हान मेखलकं ला नितँजाःगु स्वयाः तजाःगु छेँ हे दयेकेबिइमजिउ हँ । अथे देयेके मजिउ धकाः सिउपिं उबलये छु स्वयाच्वंगु ले? आः तिनि नवायेगु आँट वल ला, मसिउ उमि । कि म्हिचाय् तयेथाय् हे मन्त उकिं सत्य नवायेत्यल धकाः जुरुजारुं दनावःगु जुइ ।
थ्व छकूसा स्वनिगलय् ग्वःम्ह जक विज्ञत लहीगु झीसं ? छम्ह वइ छता धाइ, मेम्ह वइ मेता धाइ । थुलि मछि उमिसं धाइ कि मेकथं न्हूगु खँ धायेगु हे ल्यनाच्वनीमखु । धाःधाःगु रंगया बिचाः न्यायेगु दु भुखाय्या बजारय् । सरकारया लाइन व विज्ञपिनिगु लाइन मिलेजुलकि ला, वा सरकारं यायेमास्ति वःगु नवानाबिइपिं विज्ञपिं गनं न्यायेगु दु ला मसिउ । विज्ञतय्सं धाःगु धाधां न्हू न्हूगु घोषणा यानाहयाच्वन सरकारं वा सरकारी कर्मचारीतय्सं । न्हिइ छगू धयाथें घोषणा, न्हिइ छगू धयाथें कानूत । गज्याःगु देश थ्व?
आःला न्यनेमाःगु अवस्था वयेधुंकल, झीत मालाः उपिं विशेषज्ञ जुयाबियागु लाकि उमित मालाः थ्व स्वनिगः जुयाच्वनेगु धकाः । मेमेथाय् अथे लाःलाःथे नवाःवने दइला? न्ह्यागुं नवायेदइगु, मनूतय्त दिग्भ्रमित यायेतदइगु, इतःमितः कंकाः छु छु हे जुइथें च्वंकाबिइदइगु अले जिम्मेवारी कायेम्वाःगु । अले उमिगु नवानाय् आदिबासी जनताया बिचाःया छुं मान्यता मदइगु, उमिके छुं न्यनेम्वाःगु अले उमिलिसे छुं विचार कालबिल हे यायेम्वाःगु ।
थथे जूगुया छता कारण थ्व खःकि थन जनता मदु, नागरिक मदु । व स्वयाः ला थन नेवाःत मदु । द हे मदु । अथे धायेबलय् जि जनता मखुला, नागरिक मखुला, नेवाः मखुला? धकाः सुयां पालिंनिसें तं पिहाँ वयेफु । जनतां जनताया जिम्मेवारी बहन मयाःसा, नागरिकं थः नागरिक खः धकाः क्यनेमफुसा अले थः थ्व स्वनिगःया आदिबासी नेवाः खः धकाः सः थ्वयेके मफुसा व जनता, व नागरिक, व नेवाः गथे जुइ ?
थ्व लछि लत्याया दथुइ अज्याःपिं विज्ञतय्सं स्वनिगःयात स्वयाः उलिमछि धायेधुंकल, धाल धकाः सरकारं निर्णय यायेधुंकल, थ्व खँ बिचाः यानाच्वंपिं अले व मजिल धकाः सतकय् सःथ्वयेकूपिं नेवाःत ग्व? जिं ला मखना । जनता संगठित जुइमाःगु धइगु हे राज्यलिसे ल्वायेत खः । “छं छु याना ले” धकाः न्यनीपिं नेवाः सःसिउत मदुगु मखु थन, तर याकःबाकलं यानां व जुइमखु, राज्यसत्तालिसे ल्वायेगु धइगु मनं खंकाः चाउचाउ निगू बाकस इनेयंकेथें मखु । झी संगठित जुइमफयाच्वन, थःगु स्वनिगःयात जिमिगु थाय् मफयाच्वन । अले उकिया फाइदा थ्व सिजनल भुखाय् विज्ञ, पण्डित, ज्योतिष, चटकेतय्सं काइगु स्वभाविक हे खः ।
ततःधंगु पार्टीइ नेवाःत नं दु, ततःधंपिं नेवाःतय्गु थःगु पार्टी नं दु । तर अज्याःगु दक्व थौंया थ्व संकटया इलय् स्वनिगलं नेवाःत गन दु धकाः न्यनाच्वंबलय् गनं खनेदयेकःवये जक मफयाच्वन, चिकुलां कावले सुलेथें सुला जक च्वन ।
सामाजिक वा राजनीतक कथंया जुइमा, झीगु नेतृत्वया अभाव थन दु । व अभाव आः झं महसुस जूगु दु । उकिं न झीसं सिउगु खँ ध्वाथुइक राज्ययात धायेफत, न झीत मययेक निर्णय याःबलय् हे सः तये फत । गनं छथाय् स्वनिगः सम्बन्धी छता खँ पिहाँ वइ, स्वम्ह नेवाःत नापलाइ, बिचाः पायेधुंकी – छम्ह जिउ धाइम्ह, छम्ह मजिउ धाइम्ह, छम्ह झीत माःगु मखु धाइम्ह । थ्व हे मखुला झीत झी पुर्खां बियाथिकूगु, थुकिइ हे मखुला झीसं गर्व यानाच्वनेमाःगु ? थ्व विडम्बना ।
निद्वः दँ निसें थ्व स्वनिगःया चाः ल्वहँ न्ह्ययावयाच्वंपिं, चलः लानाः भुखाय् फायाः थन सभ्यता न्ह्याकावयाच्वंपिं नेवाःत थ्व भुखाय्लिसे भचा धकाःहे परिचित, अभ्यस्त व पूर्वतयारीया अवस्थाय् जुइमफुत, जुयाधकाः क्यनेमफुत । अले म्हिगः तिनि प्यतँ जाःगु छेँ खंपिं पिनें वःपिं विज्ञतय्सं बिचाः याइ, ततःजाःगु छेँ जुयाः हे जुइ थन छेँ दुंगु । अले प्वाक्क धयाबिइ, आवंलि नितँ जाःगु छेँ जक दँ छिमिसं । झी क्रान्तिकारी भाषण यायेसःपिं नेवाः नेतातय्सं वास्यां न्हिलाः छ्यं चासुम्वइ, “जिउधन सरकार” । विवश मनूत छेँय् छेँय् च्वनाः द्यःयाके फ्वनाच्वनी, प्रभु, जितः फैचा दयेकाबिउ धकाः ।
जुइमाःगु ला छु धाःसा थ्व इलय् सां कमसे कम थःत आदिबासी धाइपिं नेवाःत दनावयेमाःगु खः, थनया चा, भूगर्भया ज्ञान जिमिके दु, जिमिसं सिउ, थन अथे यायेजिउ थथे यायेमजिउ धकाः धाधां । उमिगु ज्ञान पुस्ताहस्तान्तरण बांलाक मजूगु छगू दुख दुसा उमिके आः दूगु ज्ञान हे नं झी दक्व नेवाःतय् दथुइ न्यनेमखंगु मेगु दुख दु । उकिसं स्वनिगः, थनया सभ्यता व शहरीकरणया बारे छुं मसिउपिं टुरिस्ट विज्ञतय्गु खँया लहैलहै वनाः स्थानीय सरकार मदुगु इलय् सभासद्तयस्ं व सरकारी कर्मचारीतय्सं दूरगामी प्रभाव लाकीकथंया निर्णय यानाबिइगु तःधंगु संभावना दु । थज्याःबलय् आः ताकेया चु जक क्वानां मगात, माःपिं, थ्यंपिं व फुपिं हे क्वनाबिइमाल । सः पिज्वयेमाल, जिमित थ्व स्वीकार मदु, थ्व थ्व कारणं अज्याः निर्णय मजिउ, थन थ्वं थ्वं स्यंकातःगु दु, उमित कारवाही या धकाः धाइपिं धाथेंपिं नेतात दनावयेमाल । थज्याःगु अवस्थाय् हे खः धाथेंपिं नेतातय्गु जन्म जुइगु । आशाकाये, थुलि क्षति जुयाः नं नेवाः सवल नेतृत्वं जन्म काल धाःसा झीगु पुस्तां मखुसां कन्हय्या पुस्ता थ्व अलमल दुने म्वायेमालीमखु । उमि द्मछ्यं धस्वाकाः धायेखनी, थ्व जिमिगु स्वनिगः खः धकाः ।
Published in Sandhya Times on 1015 06 14
No comments:
Post a Comment