171020 डडेलधुराया धू

नियात्रा

राजेन मानन्धर

न्हूगु लासाय् न्ह्यः वयेके मफइम्ह जि । बांलाक्क न्ह्यः वयेके मखंगुलिं गुबलय् सुथ जुइ, चाःहिउ वने धकाः पियाच्वना । न्ह्यलं थ्यनामबिलकि मलमलया लासा नं कंझाःथें जुइगु, म्ह छम्हं च्वाच्वा सुयाच्वनीगु । नर्क धइगु थ्व हे ला थयाथें च्वं । सुथया नं जि खनाः तं वःला मसिउ, धकिं चायेकाः ख्वाः क्यं वःगु हे मखु । मंमदुसां आसेआसे यानाच्वना । ५.३० बजे ला च्वत्यंक त्वाःताः पिहाँ हे वया । 

चाःहिउ वनेबलय् जि सुथाय् ला क्वथाय् च्वने हे मफु । न्हूगु थाय् गथे न्ह्यलं चाइ, गथे यानाः दनी धकाः जक स्वये मास्ति वइगु । थ्व मास्ति वयेगु धइगु हे चाःहिलेगु खः । थज्याःबलय् जि व थाय्लिसे त्वाय्चिने । चछि ताःन्वःसां सुथय् सिचुसिचु धाः । गनंगिनं ह्याउँक निभाः खनेदुसां अझं दन्न मच्वंनि । थ्व जूनया इलय् नं ह्याउँनिभाः नायु । 

२०१५या जुन २१ । डडेलधुराया अमरगढी नगरपालिका — भिमदत्त पन्तया शालिक न्ह्यःने नेपाली कांग्रेसया ध्वाँय् । शहिद व जनता दथुइ पार्टी झ्वात्यां दनाबिलकि मनूत शहिद स्वयाः तापाइ । धाइ, वं किसानतय् निंतिं आन्दोलन याःगु हँ । तर थ्व सुदुर पश्चिमय् थौं नं किसानतय्गु सः चाय् चाय् तनाच्वनी, जमिनदारतय्गु सः जक बाली जुयाः सयावइ । शहिद छम्ह शहिद जक जुल, ह्यूपाःया ब्यांचुलि मजुल, जुइमफुत, वा जुइमगात । आः ग्वःम्ह भिमदत्ततय्सं थःगु बलिदान बिइमानि जुइ थनया किसानतय्सं चाय् तिकिनंकूगु चःतिया मू कायेत । ग्वःम्ह भिमदत्ततय्सं शेरबहादुरयात प्रधानमन्त्री दयेकेत येँय् मोतर गयेकाः छ्वयाहयेमानि जुइ, किसानतय्सं छ्यं धस्वाकाः जुइत ।

न्हापा न्हापा थ्व दक्वयात हे खलंगा धाइगु हँ । लिपा थ्व थाय् जन्हुफाः वा डडाल्नु थेंच्वंगुलिं थुकियात डडेलधुरा धाःगु हँ ।

झ्वाग्रापाग्रागु सतक नापं सिमाक्वय् छम्ह धुँया मूर्ति । उकिं हे थुकियात बाघ बजार धाःगु जुइ । छम्ह निम्ह स्कूल कलेजय् वनेत्यंपिं थें च्वं । चहलपहल ला दयेधुंकल । डडेलधुरा दनाहल । लँजुवात छम्हनिम्ह खनेदत । पसः चायेकःवःपिं लँय् धुफ्वः दंक बँ पुनाच्वन ।

थ्व थनया न्हूगु बस्ती अले न्हूगु बजार । बजार बजार हे । पसः बाहेक मेगु छुं दूगु मखु । सुथय् निसें पसः चायेकेगु सुरसार जुइधुंकल । वयागु धू वयात, वयागु धू वयात । डडेलधुराया धू ।  

उमि थः थः हालाच्वंगु न्यनेगु न्हइपुसेच्वं । उमिगु भाय् बछि हे मथू । झीसं झीगु भाय्यात खय् भासं त्यलातल धयाच्वना । उमिगु भाय् धाथेंगु खय् भाय्, उकियात नं गोरखापत्रया भासं त्यलातल तिनि । उमि नं झीलिसे खँ ल्हायेमालकि गोरखापत्रया भासं खँ ल्हायेमाः । भाय् धइगु राजनीतिया शस्त्र जुइधुन धायेवं थःगु हे समुदाय नं धाइमखु खनी । थः दकलय् शत्रु जुइ खनी । 

यक्व दत नेपाःया सुदुर पश्चिम वयेगु मतिइ तयाच्वनागु । नैनिताल वनाबलय् थनया राजमार्ग जुयाः वनागु बाहेक सुदुर पश्चिमय् वयागु दुथें मच्वं । धयातःगु न्यनाः व च्वयातःगु ब्वनाः खंकागु सुदुर पश्चिम थःगु मिखां खनाच्वना । थःगु शहरं तापाक वयेबलय् थनया प्राकृतिक सुन्दरताय् थःत तंकेथें जुइगु, तर न्छिछिया यात्रा, अले लँ दुछि भीर व वनजंगल स्वयाः त्यानुगु मिखायात मनूया हुलहुल कालांकुलुं सःलं प्याःचाः लंकेथें जुइगु । पलखया निर्जनता व नीरवताय् मिखा लय्ताःसां आखिर मनूयात मनू हे पासा, मनू हे मालाच्वनी । थन नकतिनि दनावःगु जीवनं जितः म्वाकाबिल, हानं मनू जुयाया अनुभूति छपासः जिगु नुगलय् स्वचाकाबिल ।

पसः छु पसः — व हे चाइनिस सामानया बजाः, भारतीय सामानया बजाः । वसः, लाकां, म्हिचा, भाराकुरा, बिजुलीया सामान मोबाइल । तर सफू, पत्रिका छगू हे पसः मखना । दु जुइ । थपाय्धंगु सुदुर पश्चिम अले थनया हे छगू विकास व प्रशासनया केन्द्र द्वलय्स्वलय् छगू नपरपालिका । थन ला सुदुर पश्चिमया उत्पादन दयेमाःगु मखुला ? डडेलधुराया बजारय् बजाः मलूगु सुदुर पश्चिमया उत्पादनं येँया बजाः गबलय् मालीगु जुइ, दिल्ली वा टोकियो वा पेरिसया बजारय् गबलय् थ्यनीगु जुइ । नेपालय् मिइगु दइगु हे म्हगस, न्याइपिन्सं नं म्हगस जक न्यानाच्वनी । म्हगसया व्यापारं नेपाःयात नेपाः दयेकातइ । 

क्वय् वन कि घटालबाबाया द्यइथाय् वनेगु लँ । तदुवाः गु ध्वाखा छगू जक । दुने वनेगु तबालागु लँ ग्राबेल नं मजूनि । चिचीग्वःगु गाडी ला वने हे फइथेंमच्वं । जिं न्यनातयागु मोहनी बलय् अले बैशाख २ गते अन तःधंगु मेला जुइ हँ, महाभारतया घटोत्कचया नामय् । मनूत अन वनाः बँय् च्वंगु फि फ्यइगु धाःगु न्यनातयागु । विश्वास ला खः, जि ला थःगु मत थम्हं ज्वने धाइम्ह, अय्सां मेपिनिगु विश्वासय् जिं छाय् शंका याये?

गन गन वनीगु जुइ थ्व लँ । अनया सामान शहरय् तक वयेत लाकि अनच्वंपिन्त बम्बइ (थन भारतय् वनाः ज्या याःवनेगुयात बम्बइ वनेगु धाइ) वनेगु लँ क्यनते जक । अथवा येँय् वनाः प्रधानमन्त्री वा गृहमन्त्री जुइत जक । क्वंक्वं खुसिसिथय्या तःधंगु फाँट, च्वय् तहतह पहाड । न्ह्याथाय् स्वःसां पहाड । येँय् वयागु छें वयात किक्क, वयागु छें वयात किक्क च्वनाच्वाम्हसित थ्व खुल्लागु सर्गः हे स्वर्ग थें च्वनीगु । बिचाः याये, सु जक वनीगु जुइ अन, सु जक च्वनीगु जुइ अन । छेँ छिँ नं खनेमदु । अपाय् अपाय् धंगु पहाडय् गनं खेती जूगु खनेमदु । व सुयागुं ला जुइ, छुं याये हे म्हाःगु लाकि, द्यवं झंगः ल्हात ला । खतुं झी पूर्वं वइगु मनसुन थनतक थ्यनीबलय् सुइधुंकी, उकिं थन वा वइगु भचा म्हो हे । तर नं थनया लःफसं मनूतय्गु परिश्रमयात हाथ्या जक बियाच्वनीमखु, गुगुं इलय् थन नं थःगु कथंया हे साम्राज्य न्यनावनेधुंकूगु थाय् खः थ्व । बुँज्या बमलायेकं छुं नं सभ्यता धिसिलाइमखु । मेखे, मखुसा वा हे मवःसां छुं व्यवस्था ला यायेजिउ जुइ, क्वय् हे खुसि दु । ग्व, लःत्वने प्याचाःम्हसिथाय् हे बुंगाःचा वयेमाःगु जुयावल थन आः ।

कृषियाखें तापानाः म्वायेगुयात हे विकास धकाः स्यनाबिल झी विकासविद्तय्सं । उलि उलिमछि मनूत अमेरिकाय् ब्वनावइ, जापानय् ब्वनावइ, अनं सयेकाः वःपिं नीति निर्मातात थन योजना आयोगया भत्ता नयाः सरकारी सुविधा कयाच्वनी, भासन यानाच्वनी । तर उमिगु योजना धाःसा थन निभाःथें यच्चुक खनाच्वंगु दु । सुदुरपश्चिम छाय् सुदुरपश्चिम जुल धकाः कनाच्वंगु दु । 

म्हिगः बहनी थनया पत्रकारपिन्सं थनया खँ कनाच्वंगु न्हाय्पनय् गुइँगुइँ जुयाच्वन । उमिगु ल्याखं स्वःसा उपिं हे पाय्छि, तर नं थनया विकास लुइमखानाच्वन । धायेबलय् अःपु धयाथें ला, याःगु जूसा छाय् यायेमजिइ धयाथें मनय् खँ वालाच्वन । 

सिमन्तिया स्वहाने लँ जुयाः थाहाँ वया । चाहिउहिउं बजारया हे च्वय् थ्यन । थन हानं मेगु हे पहया बस्ती, कात्तुकाःगु छेँ । थःगु हे पह दूगु । पुलांगु ल्वहँ या छखानिखा छेँत दनि । मेकथंया हे कलात्मक लुखा व झ्याः नं । ल्वहँया पौ दूगु छखानिखा छेँय् तालं ग्वयातल । मनूत च्वनेम्वाः जुइ थन नं । नेपालय् चिचीधंगु शहरया व हे समस्या । गामं चीधंगु शहयरय्, अनं तःधंगु शहरय्, तःधंगु शहरं राजधानीइ, अथवा, व हे भारतय् बहादुर जूवनेगु वा तप्यंक खाडीइ । 

च्वय् चकं, भचा सिचुसे नं च्वं । खलंगा । पुलांगु सरदरमुकाम । खलंगा धइगु नं थुखे तःथाय् दु । नालापानीया युद्ध जूगु देहरादूनय् नं खलंगा, रुकुमय्, जुम्लाय्, जाजारकोटय्, दार्चुलाय् अले सल्यानय् नं दु धाइ । जिल्ला प्रहरी कार्यालय, जिल्ला प्रशासन कार्यालय इत्यादि सरकारी ज्याकूत । ततःग्वःगु गाडीत । स्वास्थ्य मन्त्री नं वयाच्वन धाःगु न्यनागु । व गन मसिउ खुल्ला दिसामुक्त गाविस घोषणाय् वनीगु हँ । 

थ्व ऐतिहासिक थासय् अमरसिंह थापां युद्ध याःगु । उकिं थुकियात अमरगढी धाइ अले थुकिया हे नामं च्वंगु थनया नगरपालिकाया नां नं । ध्यबा हिलेगु मदयाः च्या त्वनाः ध्यबा ज्वना वया । व हे त्वहलं च्या त्वनेखन । २०तका छम्हस्या । छम्ह सेनां जिमित गाइड यात । अमरसिंहया हिसिमदुगु मूर्ति झ्वान्याङ्ग दनाच्वन, कार्टुन थें च्वं । “जि धुँया मचा खः, जितः सिइम्ह नइम्ह खिचा तायेकेमते” हँ । गनया उद्धरण खः मसिउ । डोटेली सेनायात गोरखाली सेनां बुकूगु धकाः च्वयातल । गन अबलय् तक थ्व देय्या सेना नेपाली मजूनि ला, वा थ्व थाय्यात हे नेपाल मधाःनि जुइ ला ? किल्ला धासेंलि न्हापान्हापा थनया ऐतिहासिक ल्वाभःत नं ला दूगु जुइ । आः ला ब्वसाया रुपय् जक जूसां तयाबिउगुजूसा नेपाःया इतिहास ब्वनीपिन्त छुं ज्ञां दइगु खःला धकाः जक च्वना ।

छगू अद्भुतगु नेपाली युद्धकलाया आभास बिइगु चाकःलिं च्वंगु किल्ला । दुने तःधंगु खुगू फिटति ब्या दूगु पःखा । ल्वहँ व सिँयागु अंगः सुरकिं दयेकाःगु । दथुइ भचा खुल्ला थाय् दु, आः अन सैनिक तय् शारीरिक अभ्यास यायेगु थाय् जुयाच्वंगु दु । दथुइ कालिका द्यःगःगलय् थाहाँ वनेत ल्वहँया स्वहानें चाःहिउगु दु । द्यःगः सां छुं खनेमदु, ह्याउँसिन्ह चिचिपुगु त्रिसुल छानातःगु जक । देशय् धर्म निरपेक्षता वयेधुंकल तर दक्व धर्माबलम्बीतय्गु ध्यबां चलेजुइगु नेपाःया सेना न्ह्याबलें भगवती पुज्यायेगु थाय् जक तिनि । भगवती पुमज्याइपिं नेपाःया जनता हे खःसां सेना जुइफइमखुगु देय् थ्व । 

पलख च्वय् गामाय् चाःहिला । शहर धयातःगु बजारं निपलाः च्वय् वनकि दुर्गमथें च्वनीगु गां । अवसर मन्त कि शहर नं गां जुइ । यक्व चाःहिलेथें मच्वन । त्यानुल नं । जम्मा झिंनिद्वः जक ला दु जनसंख्या, व नं चाकःलिं च्वंगु प्यंगू न्यागू गाविस ल्वाकछ्यानाः जक । थन हे थथे, दुने गामय् गामय् गथे जुइ । जनयुद्ध यायेत जक जिउगु झीगु देसय् विकास यायेगु युद्ध नं ला जुइनि धकाः मन त्याका ।

थनया उग्रतारा, भागेश्वर, शिखर व छु छु धाथाय् लिपा वयाः स्वये मालीगु जुल । जिपिं थन ला चछिया जक मुसाफिर । पलख क्वथाय् वयाः नयेनी याना गाडिइ च्वनाः न्ह्याना आछाम पाखे । 

खुसिसिथं–सिथं जिमिगु यात्रा न्ह्यात । खला जिं सदरमुकाम हे जक बांलाक स्वयागु । अनया बजाः ला अथे च्वं धाःसा गां झन् गां थें हे ला जुइ नि । वाउँगु वाउँगु स्वयाः न्हयइपुसे ला च्वनाच्वन, तर नं ग्व, नेपाःया अविकसित सुदुर पश्चिम स्वयाः लय्तायेथें जुयामच्वं ।

राजनीति याइपिं व थ्व सुदुर पश्चिमया स्वापू धइगु हे चुनाव । चुनावय् वइ, हानं चुनावय् हे वइ । जनतायात बिइत छुं हे मदुपिं नेतातय् कायेत धाःसा भोट दु । लाःसा उकुन्ह संविधान सभाया खँ ल्हाः वःगु जुइ, हानं गबलय् चुनाव खः मसिउ । मेपिं त्वःते, थ्व हे जिल्लाया आसिग्रामय् शेरबहादुर देउबाया जन्म जूगु, थ्व हे जिल्लां वयात स्वकः सांसद दयेकल । आः वं थ्व जिल्लायात छु दयेकातल, थःगु मिखां खनाच्वना । धयाच्वनेम्वाः, गुम्ह मनुखं थः बूगु थाय्, जिल्लाया विकासया लँपु चायेकीमखु वं देय्या विकास याइ धकाः आशा नं कायेम्वाः । दक्व पदया निंतिं राजधानी वइपिं खः, विकास यायेत मखु । थुलि ला धायेजिइधुंकल आः ।

थनं दिपायल, साँफेबगर जुयाः मंगलसेन वनाच्वना । मंगलसेन थौं मथ्यँसे मगाःनि । थौं नं न्हिछि गाडिइ गाडिइ हे बिइगु जुइ । जँ त्वधुलीन, म्ह हे चकंकेमखंकं दिन वनीगु । पलख लँय् च्वंगु गामय् कुहाँ वयाः झासुलनेगु, हानं थःत व हे गाडिइ क्वचीनाः ब्वाकेगु । थपाय्धंगु देय्, थपाय्जि प्राकृतिक सुन्दरता । स्वःस्वःथाय् न्हूगु कथं बांलाः । स्वइगु मिखा बांलाःगु लाकि थ्व सुदुरपश्चिम हे बांलाःगु । द्यवं बिउगु ला खःनि झीत तर थ्व दक्व टुरिज्म बोर्डया पोस्टरय् तयेत अले राजधानी च्वनाः दुर्गमया दुर्गमता मियाः राजनीति यायेत जक थिक्क जुल, थुकियात रोजगारीया अवसर दयेकेमसल । अथवा धाये, थ्व हे सुदुरपश्चिमं राजधानीइ वनाः दरवार दयेफुपिं पूर्वप्रधानमन्त्री व पूर्वगृहमन्त्रीतय्सं थन धाःसां छुं दयेकेमबिल । छकःचा चाःहिउवइम्हसिया अज्याःअज्याःगु गहन बिचाः यायेमखु धाये, न्ह्यपु सुम्क च्वनीमखु । न्ह्यइपुसे च्वनाच्वंगु ला द हे दु, उकिसं नुगः वाथावथा कनाच्वन । 

जिं वसांनिसें बिचाः यानाच्वनागु । थन मनूत हे मदुथें । जनसंख्या तसकं सालु । छथी छेँ हे मदु, मेथी छेँ दुसां मनूत मदु । उकिसं ज्या यायेगु उमेरयापिं ल्याय्म्हत ला झं खने हे मदु । जिं न्यनातयागु, थन मिजंत ला च्वनी हे मखु हँ । नेपाःया सरकारं सुदुरपश्चिमयात थःगु धकाः ला धाइ, थनच्वंपिं जनतायाके कर नं काइ, तर थन गुगुं किसिमया रोजगारया व्यवस्था मदु । उकिं मनूत दछिया च्याला उत्तर भारतया थी थी थासय् ज्या यानावइ, वा पिइगु ई वल कि लिहाँ वइ, मोहनी सुन्ति ज्वःछि जक थन दइ हँ । उमिसं अथे वनेगुयात बम्बइ वनेगु धाइ । 

आः ला मसिउ, न्हापा थनया जिल्ला हे एचआइभि संक्रमित मनूतय्गु कारणं चर्चाय् वइगु । डडेलधुराय् जक प्यद्वः मनूत एचआइभि संक्रमित धकाः ब्वनागु लुमन । भारतय् ज्या याःवनीपिं मिजंतय्सं थ्व ल्वय् पुंका वइ, अले थः कलाःपिन्त कोसेली बिइथें बियाथिकी ।

झी राजधानी च्वंपिनि भारतयात ब्वहबिइदयेवं गाः । भारतया भरय् जीवन न्ह्याकेमाःपिन्त छु भारत छु नेपाः । गन ज्या दु अन थःगु देय् का उमि । अन रत्कपार्कय् देहरादुन नेपाःयागु धकाः जुलुस वनाचवन, थन डडेलधुरां नेपाः ग्व धकाः मालाच्वन । थ्व ला चुनावय् छकः भोट कुरकेगु थाय् मखुला ? थज्याःगु दुर्भाग्य झीगु । थ्व दुर्भाग्यया नां हे नेपाल । न्हू थासय् वयाया लसता ला द हे दु उकिसं थम्हं मखंगु नेपाल खन, जिगु मिखा धन्य जुल ।