20141024 समुद्रय् तंपिनिगु अंगः

राजेन मानन्धर

गन आइसल्याण्ड, गन फ्रान्स । अय्सां जिगु फ्रान्सं थौं आइसल्याण्ड स्वयाच्वन । फ्रान्सया उत्तर पश्चिमया समुद्रतटीय चिकीचा धंगु गां प्लुएजेकय् चाःहिलेगु झ्वलय् थौं सुथय् आइसल्याण्डया खँ वल । खँ हे दक्वं । म्हुतु न्यात कि थ्यन धयाथें । 

अगस्टया महिना । ताःन्वः धायेगु ला चिकु धायेगु ला । उमि अन ताःन्व धकाः लंचा मदुगु साल्लुगु वसतं थःगु म्ह त्वपुइला धकाः ग्यानाच्वन, जित धाःसा जि जक जिउसा सिलखं भुनाच्वनेथें जुयाच्वन । निभाः ला त्वया हे च्वंगु खः तर ख्वाउँगु फसं हायेकः वयाच्वन । 

न्यागः मोटरय् झिंनिम्ह जिपिं । छगलय् जितः थाय् दत । पलख समुद्रया वँचुगु लःलिसे मिखां मिखां भाय् यानाः म्हिते धुनेवं जिपिं जिमिगु योजना कथं आइसल्याण्डय् न्या लाःवनीपिनिगु लुमन्तिइ दयेकातःगु म्यूजियम (Milmarin – Musée Mémoire d'Islande)य् वना । बस्ती स्वयाः तापाक्क पुलांगु नितचा जाःगु आवासीय छेँ थेंच्वं । चिकिचापागु लुखा, सामान्य स्लेटया ग्वरःपौ, स्वये हे हिसिचा दूगु । तसकं सफा सुघरगु लं फिनातःम्ह अले ख्वातुगु चश्मायात जन्तरथें क्वखायातःम्ह बुराख्वाः वयेधुंकूम्हसित अनया इन्चार्ज दयेकातःगु दु । जितः भचा क्वथीक हे स्वल वं । जिगु छ्यंगूयात स्वःगु जुइ का । म्हतिं २.५ यूरोया टिकट कायेधुंकाः जिपिं दुहाँ वनेखन ।

आइसल्याण्डय् न्या लायेगु लजगा धइगु थ्व लागाया फ्रेन्चतय्गु छगू खायुगु सत्य खः सच्छिदँ पुलांगु । थपाय्जि सभ्यताया दसु जुयाच्वंगु फ्रान्सया जनता जुयाः नं थःगु देसय् यानानये मदु धकाः उमि आइसल्याण्डय् वने माल जुइला? जिं नुगलय् खँ तये मफयाः जेनयात न्यना, “छाय् उमिसं थ्व ज्या ल्यइगु जुइ हला? मेगु अःपूगु ज्या मदुला थन?”

“थ्व लागाय् अबलय् खास विकास मदूगुलिं थन च्वंपिनि मेगु विकल्प मदु । उमि उकिं दँय् दसं यःसां मयःसां आइसल्याण्डय् वनाः न्या लाः वनी,” जेनं लिसः बिल । थ्व खँया उलि सहज रुपं पत्याः याये मफयाच्वन जिं । 

न्ह्यागु सां थनच्वंपिं दँय्दसं जहाजय् मनू मुनाः न्या लायेत आइसल्याण्ड वनीगु छगू हुयाछ्वय ेमफइगु इतिहास खः उमिगु । तसकं प्रतिकूल वातावरण, लांलां तक छु नयेगु छु पुनेगु समस्या, लुटाहात, लानाहयापिं न्या डुबेजुइगु व हानं मेगु दक्व पार यानाः लिहाँ हे वयेत सफल जूसां तःफसं पुइकाः आखिर व हे थम्हं लाये धयापिं न्यातय् आहार जुइमालीगु संभावना । उमिगु सामान्य ल्याःचाः कथं ५०दँ दुने २,००० म्हस्या ला ज्यान हे वन हँ । व सालूगु जनसंख्या दूगु लागां दछिया ४०म्ह मनूयात समुद्रं नुनाछ्वइगु अले थ्व यथार्थयात थःगु मिखां खंकाः नं हानं व हे समुद्रलिसे कुस्ति म्हितेत अने हे वनेगु धैगु उमिगु संघर्षया अज्याःगु बाखं खः गुगु बाखंया अन्त्य गज्याःगु जुइ धैगु बाखंच्वमिं नं सियाच्वनी मखु । अर्नेस्ट हेमिङवेयागु “ओल्ड म्यान एण्ड सी”यागु थज्याःगु संघर्ष । आखिर ज्वनाः लिथ्यनीगु धैगु ला व हे न्याया कँलाय् ला खःनि । थःगु शरीरयात सुरक्षित लितहये खनकि थ्व नं विजय ख उमिगु लागि ।

जिन्दगीइ गबलें न्या लायेगु ज्या छता याये मनं । हिसिचा दुपिं न्यातय्त बल्छि क्यंकाः हे जक जायेकेमाःगु प्वाः मखु जिगु । अथे सां जिं किसिद्वम्बः दनावयाच्वंगु सागरय् न्या लायेत वनाच्वना । जिगु थ्व शरीर छगू नांचा, थ्व जीवन छगू संघर्ष । यःगु जक गन यायेदइ, मयःगु यानाः त्यात धकाः दुनियात क्यना हे च्वनेमाःगु थ्व जिगु ब्वसा जीवन । गबलें ला जि यत्थे यानाः म्वाये खनेमाः जिं । न्या मलासे हने माः जिं । जि समुद्र, नांचा, न्यालायेगु जाः अले जितः हे नुनाछ्वयेत आं आंयाना वयाच्वंपिं न्यादथुइ वाथा वाथा कनाच्वना । बिसिउँ वनां गन तक वने जि । आखिर कि जि न्याया आहारा, कि न्या जिगु अहारा ।

उलि चिकूगु थासय् नं स्वयेगु बस्तु मन्ह्यं मन्ह्यं क्वचिनातःगु दु । अबलय्या न्यालाइपिन्सं छ्यलीगु जहाजया मोडल, ज्याभः, लाकां, सम्बन्धित फोटो व मेमेगु सामाग्री अले अबलय्या समाचारपत्र आदिया कटिङत अंगःया बोर्डय् तिकातःगु दु । तलय्या छगू शोकेशय् पियर लोतें ९एष्भचचभ ीयतष्० सन् १८८६य् च्वःगु उपन्यास “छम्ह आइसल्याण्डय् न्यालाइम्ह” ९एभअजभगच मुष्कबिलमभ० या निगू प्यंगु संस्करण ब्वयातःगु दु । उबलय्या आइसल्याण्डय् न्या लाःवनेमाःपिनिगु जीवन्त वर्णन दु धाइ उकी । अले उकियात यथार्थ चित्रण मखु वं यक्व च्वय्च्वय् तयाः काल्पनिक खँत नं दुथ्याकातःगु दु धकाः धाइ । गबलें जिं थूगु भासं भाय् हिलातःगु लुत धाःसा ब्वने माली ।

अनया दृष्य स्वस्वं जिगु मिखाय् नेपाःया लाहुरेत लुमनावल । विदेशय् वनाः उमिगु हितया निंतिं हि बाःवयेकःवनीपिन्त नेपालय् बहादुर धायेगु याः । करपिनिगु देसया भिं जुइकेत थःत मिइ उमिसं । कलाःपिनि गःपतय् निपु ततःपूगु सिखः, न्हाय्पनय् धुंग्री अले अज्याःगु हे नितास्वता तिसा कायेत, थः काय्यात लाहुरे जुइगुया रवाफ गुलि दइ धकाः स्यनेत उमिसं थःत लाहुरे दयेकी । मेखे थःगु देसय् यानानयेगु छुं हे मखंसेलि दूगु भचाभचा बुँ, पाखा मियाः सां दलालयात ध्यबा नकाः खाडी मुलुकय् ज्या याःवनी नेपालीत । यौवनं भय्बिउपिं कलाःपिं, तुतांया भरय् म्वानाच्वंपिं मांबौ व आखः म्हसिकेत मिखा बुलुकाच्वंपिं मस्तय्गु म्हगसय् वासः पायेत वना च्वनी उपिं अन थःगु ज्यानया तकं थेगान मदु धकाः सिइक सिइकं नं । आखिर राज्यं थःम्हं भोट कयापिं जनतायात रोजगारया छुं ब्यवस्था यानाबिइमफुत कि विवश जनतां ल्ययेगु थ्व हे विकल्प मखुला? दक्व जनता गन नेतातय् न्हिपं जुयाः म्वायेफइ? आखिर दक्व मनूत गय् आत्मसम्मानयात बरःतयाः करपिन्सं नवाःक्वपतिं लापाथानाः राजनैतिक दास जुइत तयार जुइ?

थौं नेपाःया राज्य जनता विदेशय् ज्या यानाः उलि रेमिट्यान्स हइ, थुलि रेसमट्यान्स हइ धकाः धायेत तयार दु, गुलि मनूत पिने हे सिइ अले म्वानाच्वंपिं नं छुछु कसा नयाच्वन धकाः मालास्वयेत तयार मदु । राज्य धैगु रेमिट्यान्सया ठेकेदार जक जिमि । थ्व खँ थौंतकया निंतिं सन्तोषया खँ खः कि झीगु राज्यं आःतक बम्बइनं वःगु रेमिट्यान्सय् तप्यंक गर्वयानाः भाषण यानाच्वंगु मदु । 

अन स्वस्वं हार्लेया जोडी नं थ्यंकःवल । न्हाचः तिनि वयागु हार्ले डेभिडसन मोटरसाइकलयात जिं थःगु ल्हातिं थियागु । जिमित खनाः उमिसं लसता प्वंकल । उमि थःथःगु धुनय् लानाच्वन, जिपिं थःथःगु धुनय् । दक्व खँ फ्रेन्चभासं जक दूगुलिं अले थ्व विषय जिगु लागि खास रुचिया विषय नं मखुगुलिं जिगु न्हाय्पनय् मथ्यनाच्वन । 

जि छखे क्वथाय् स्वयाच्वना, मेखे क्वथाय् छकलं व मोटरसाइकलय् च्वनावःम्ह मय्जु चिल्लाय्दना हाल । चिकीचा खागु छेँ व मनूत नं यक्व मदुगुलिं वयागु सलं जिमित स्वभाविक रुपं सालाकाल । वया ला लसताया थाःगाः मदुगु जुयाच्वन । जिपिं न्ह्यने वनेसातकि वया लसताया ख्वबि जुयाः बाःवल कय्कुंगु न्यतालय्, वया न्हिले ला ख्वयेला जुल । मिजंम्हस्या थःगु ब्वहले छ्यं दिकाः पलख मनतय्क मिखाया खुसि बाःवंकेबिल । वं मचांनिसें मालाच्वंम्ह वया पाजुपिन्थाय्याम्ह बाज्याया छगू चिं लुत अन । अनया पाइम्पोल धैगु थासं सन् १८९५य् पिदंगु छगू समाचारया कुचाय् वं थः बाज्याया नां अनं आइसल्याण्डय् वनाः तनाच्वंपिनिगु धलखय् खंकल ।

“जिं मचांनिसें न्यनातयागु, जिमि बाज्या अथे आइसल्याण्डय् न्या लाःवंगु हँ तर गुबलेसं लिमथ्यन हँ । जिपिं फ्रान्सया दक्षिण पाखे च्वंवनागुलिं थ्वपाखे ध्यान हे वनेमलात । जितः ख्वये वयाच्वंगु दुलाकि न्हिले वयाच्वंगु दु जिं मसिउ । आः जिं जिमि थःथितियात थ्व खँ कने,” मिखाय् ख्वबि हुहुं वं जिमित धाल, अले जिमित दक्वसित सुभाय् नं बिल ।

जिमिसं वयागु सफलतायात भिंतुना, अले थः पूर्वजयात थुकथं लुमंकूगुलिं सुभाय् द्यछाना । थ्व मिशिनया देसय् थःत बुइकूपिं मांबौया नां तक ला लुमंकीमखु बाज्या अजिया सराद लुइगु धैगु ला समुद्रय् मोती लुइथें ।

स्वस्वं उलि हिसिचा दयेक त्वयाच्वंगु निभाःयात सुपाचं घय्पुनाकाल । अनं जिमिगु गाडी न्ह्यात । हानं अनया मेगु समुद्री किनारय् दयेकातःगु चर्चया लिक्क च्वंगु छगू सामान्य सिइपिं थुनेगु थासय् थ्यन । छगू तःधंगु बगिंचा । बाबांलाःगु स्वां, सिमा । जिमिगु ध्यान वन अनया छगू तःहाःगु अंगलय् । अन तानातःगु भुयुगु ग्रेनाइटया ल्वहँपतिइ च्वयातःगु दु — समुद्रय् तंगु अंगः (Mur des disparus en mer) ।

निभाः मत्वः, वा वइथें वइथें जुयाच्वंगु सुपाचं भुनातःगु सर्गःया पृष्ठभूमिइ जिमित व नवायेमफुगु नां धलखं छुं छुं खँ धयाच्वंगु दु । वा वयेमफु, सुपाँय्याके पृथ्वी पूmचायेकत माक्व ख्वबि दुसां ख्वयेमफु । सर्गतय् इगःमिगः जुयाच्वंगु हाकुगु सुपाचं जिमित लुमंका बियाच्वंगु दु हानं व आइसल्याण्डया दर्दनाक अतीत । तःजाःगु अले तःहाकःगु अंगः, उकिइ हाकुग ततःपाःगु ग्वरः, ग्वरलय् लुमंकेबहपिनिगु नां धलः । सुं पार्टीया नेतायात चुनाव त्याकेगु, मयःम्हसित दायाछ्वयेगु ल्वापुइमखु, जीवनलिसेया संघर्षया मैदानय् शहादत प्रपाप्त याःपिं । अनया व अंगलय् हाकुगु ल्वहँ वा सिँपुतिइ झ्व झ्वः मनूतय्गु नां तयातःगु दु अले साल नं, लाःसा मनू तंगु साल जुइ —१८५३, १८५९, १८६३...। न्हापांगु ल्वहँपतिइ धयातःगु दु सन् १८५२ निसें १९३५ तकया दुने तंपिं मनूतय्गु लुमन्तिइ दयेकातःगु व स्मारक धकाः । 

झीथाय् नेपालय् नं आपालं मनूत मदुगु दु, तंगु दु । शसस्त्र द्वन्द्व कालय् लानाः झिंस्वद्वलं मल्याक्क मनूत सिनावंगु दु । मेगु तंपिं मनूत न्याद्वलं मयाक्क दु धकाः धयाच्वंगु दु । राज्य पक्षं स्याःसां जनता सिइगु, विद्रोही पक्षं स्याःसां जनता सिइगु । म्वातले जनता दक्वस्यां , सितकि जनता सुयां मखु । लोकतन्त्र वल धाल, गणतन्त्र वल धाल तर थः मां, बौ, दाजु किजा, तःकेहेँ वा काय्म्ह्याय् तंकाच्वनेमाःपिन्सं जिमि थ्व थ्व तन धाये फयाच्वंगु मदु, धाःसां धाःगु सः स्वयाः सत्ताय् च्वंपिनिगु न्हाय्पनय् तयातःगु चिकंया तौल अप्वः । युद्ध दिउगु नं न्यादँ दत । तर उमित मालेगु आँट दुपिनिगु सरकार मवःनि । सत्ताय् वनेवं सुनां यानाः अन थ्यन धैगु ल्वमनेगु जिमि नेपाली नेतातय्गु वासःयानां मलनीगु पुलांगु रोग । थ्व हे कारणं थौं युद्धकालय् सत्ताया हतियारं व योद्धाया हतियारं थ्व थ्व मनूत सित धकाः छगू हे सपूm जुयाः पिहाँ वये मखनाच्वनतिनि । अथे धैगु देश युद्धय् हे तिनि । मखु धैगु जूसा कमसे कम छम्ह मनूया ज्यान बराबरया योगदानया पलेसा छपाः ल्वहँपौ नं बिइ मथ्याःला? उलि नुगः चकं नं मजूसा सत्ताय् थ्यनेवं काक्वपाक्व जुइगु खःसा व ला युद्ध मजुल ।

म्हुतु खाइसे च्वना वल । लह्वये थें जुयावल । स्वांक्यबया स्वां नं कँमा थें च्वना वल । घारांघुरुं न न्यानाः वाफय् वइला थें जुयावल । लापचा ब्वयाब्वया जुयाच्वंगु नं छाःकीथें, म्ह छम्हं वाइँया वाइँया वल । म्हय् फ्वतःफ्वतः वःथें । च्वनाच्वनाथें च्वने मछुनावल । याकनं वनेदुसा जिउथें । जितः नेपालं सःता हल । 

Published in Sundhya Times New Year Suppliment 2014 10 24

स्वचाः घःचाः दुगु रथ – बुद्धधर्मय् भिक्षुणी

राजेन मानन्धर

बौद्ध समाजय् विशेष यानाः थेरवाद वृतय् कनां मचाःगु न्ह्याक्व न्यंसां मगाःगु निपु बाखंत दु । छगू प्रसंगय् बुद्धं धयाबिज्याइ, गबलय्तक जिगु शासनय् भिक्षु, भिक्षुणी, उपासक व उपासिकापिं धर्मय् फुपिं जुइमखु अबलय्तक जि परिनिर्वाण जुइमखु । मेगु प्रसंगय् बुद्धं धयाबिज्याइ, भिक्षु, भिक्षुणी, उपासक व उपासिकापिं धयापिं छगू रथया प्यचाः घःचाः खः । न्यनेमात्रं हे नुगलय् थिइगु थ्व प्रसंग वा बाखंया साहित्यिक, भाषिक, प्रतीकात्मक व समाजशास्त्रीय अर्थ थी थी दयेफु । थुकिया प्रशंसा ला यक्व जुल, तर थुकिइ मध्ये छचाः घःचा गन दु धकाः न्यंसा लिसः लुइके थाकुइ ।

खँ भिक्षुणीपिनिगु खः । बौद्धविद्वानपिन्सं प्रजापति गौतमीं प्रवज्या कायेत याःगु अनुरोध, विनयायात क्रान्ति धयातःगु दु, बुद्धं गरुधम्म न्हयःनेतयाः भिक्षुणी दयेकाबिज्याःगुयात बुद्धया युगान्तकारी महानता व उदारता धकाः ब्याख्या याइपिं नं मदूगु मखु । खः, व वसपोलयागु महिला उत्थनया लागि तःधंगु कदम खः । न्ह्याथे धाःसा मेमेगु धर्मस्वयाः बिस्कं कथं बुद्धधर्मय् मिजंपिं गुलितक न्ह्याःवनेदु मिसापिं नं उलिहे न्ह्याःवनेदु धायेगु नं विश्वया सम्पूर्ण बुद्धमार्गाीपिनिगु निंतिं गर्वया खँ खः, थुकिइ दुविधा तयाच्वनेमाःगु आवश्यकता मखना । खत, बुद्धधर्मय् थुकथं भिक्षुणी संघ दयायवेगु धइगु क्रान्तिकारी पलाः हे खत । थुकिं मिसा मुक्तिया लुखा चायेकाबिउगु खँ नं स्वीकार याये ।

वयांलिपा बुद्धं अंगुतर निकायया एतदग्ग वग्गय् झिंस्वम्ह भिक्षुणीपिन्त अग्र धकाः वा नां कयाबिज्याःगु नं थन न्ह्यथनेबह जुइ । वसपोलपिं — महापजापतिगोतमी, खेमा, उप्पलवणा, पटाचारा, धम्मदिन्ना, नन्दा, सोणा, बकुला, भद्दा कुण्डलकेसा, भद्दा कपिलानी, भद्दकच्चाना, किसागोतमी व सिङ्गालकमाता — झीगु निंतिं विभूति हे खत, झी दक्वसिगु निंतिं प्ररेणाया स्रोत हे जुल । वसपोलपिं लगायत मेमेपिं भिक्षुणी वा थेरीपिनिगु जीवनगाथा, संघर्ष, बुद्धया लँपुइ वयाः लूगु शान्तिया जःया वर्णन थेरीगाथा व थेरीअपादान इत्यादि ग्रन्थय् लुँआखलं च्वयातःगु दु ।

थुकिं क्यं बुद्धशासनय् मिसापिनिगु नं उलि हे अधिकार व थाय् दु । शील, साधाना व प्रज्ञां भय्बिउपिं मिसापिन्त बुद्धधर्मय् गनं मिजंपिं स्वयाः क्वय् तःगु, न्ह्याः वयेके मबिउगु उदाहरण लुइके थाकुइ । बुद्धकालय् बुद्धधर्मयात प्रचारप्रसार यायेत व माःमाःथाय् माःमाःकथं पलाखं न्ह्यायेदुथाय् तक न्ह्यचिलाः अबलय्या भिक्षुणीपिन्सं योगदान बियाबिज्यात । वथेंतुं मेमेगु धर्मया अनुयायीपिन्सं बुद्धधर्मय् शंका उपशंका ब्वलंकाबिउगु अवस्थाय् नं माःथाय् माःगु यानाः बुद्धधर्मया जः बुलुकेमबिउ । आःयात थ्व खँय् शंका मयाये ।

उकिं हे जुइ बुद्धकालया मिसापिनिगु योगदानयात कयाः नेपालय् व विदेशय् नं दर्जनौं सफूत पिदनाच्वंगु दु । दक्व सफुतिइ वसपोलपिनिगु बाखं दइ, संघर्ष, योगदान व सहनशिलताया चर्चा जुइ । वय्कः च्वमि भाजुमय्जुपिन्त साधुवाद मबिसे मगाः ।

तर थनथाय् थ्यंकाः थुइकेमफइगु खँ छु धाःसा अपाय्जि नां कायेबहजूगु, बुद्धशासनय् योगदान यायेधुंकूगु, बुद्ध स्वयमं नं महत्वपूर्ण धकाः गौरव कायेधुंकूगु भिक्षुणी संघ गबलय् , गन, गथे जुयाः मन्त, तनावन धकाः अले थ्व विषयय् पालि साहित्यय् थथे दु धकाः सुं लेखकपिन्सं नं ध्वाथुइक च्वयादीगु लुइके मखंनि ।

सरासर स्वयेबलय् बुद्ध परिनिर्वाण जूबलय् हे अन भिक्षुणीपिनिगु भूमिका खनेमदयेधुंकल । बुद्धया उपस्थितिइ अन्तिम उपसम्पदा प्रवज्या काःम्ह सुभद्र । बुद्धया अन्तिम दिनय् अन भिक्षुपिं जक उपस्थित दु, अले अन्तिम बचन नं भिक्षुपिन्त जक लक्षित जूगु खनेदु । परिनिर्वाण जुइधुंकाः अन विलाप याःपिं नं भिक्षुपिं जक खनेदत । ख्वयाच्वंपिन्त ह्ययेकाः बिज्याःम्ह भिक्षु अनिरुद्र अले वसपोलं थुइकाबिउगु नं भिक्षुपिन्त जक । भिक्षु महाकश्यप न्यासः भिक्षुपिंलिसे पावां बिज्यात तर भिक्षुणीपिं बिज्याःगु प्रसंग मवः । चिताय् मि च्याये न्ह्यः महाकाश्यपलिसें वन्दना नं भिक्षुसंघपिन्सं जक यात । झीथाय्या दुपिं बौद्ध विद्वानतय्सं उकिया बारे च्वयातःगु सफुतिइ आःतक थथे जक खना ।

परिनिर्वाणया स्वला लिपा संगायनाया खँ जुल । न्यासःम्ह अर्हत् भिक्षुपिं चयन यायेगु ज्या जुल, तर भिक्षुणीपिनिगु उल्लेख तकं मजू । अबलय् दुपिं उलिमछि अर्हत् भिक्षुणीपिं दक्व निर्वाण जुइधुंकूगु खःला धकाः कौतुहलतां बुद्धधर्मया विद्यार्थीपिन्त ज्वनेगु स्वभाविक खः । कि मखुसा भिक्षु व भिक्षुणी समान धयातःगु बुद्धशासनया न्हापांगु संगायनाय् बछि संघया अनुपस्थिति सामान्य जुइफइमखु ।

उमिगु उपस्थितिया अभाव छगू समस्या खः धाःसा थ्व विशेष संगायनाय् उमिगु अभाव हानं मेकथं अर्थपूर्ण जुयाच्वंगु दु । झीसं सिउ, न्हय्ला तक न्ह्याःगु न्हापांगु संगायनाय् विशेषकथं विनययात कयाः हे सहलह जुल । थबलय् विनय पिटकया संगायना जुल, विनय हे बुद्धशासनया आयु खः धकाः दकलय् न्हापां थुकिया संगायना जुइमाःगु आवश्यकता तायेकूगु खः अबलय्या बुद्धशासनया न्ह्यलुवातय्सं । स्वभाविक खः, भिक्खु विभङ्ग व भिक्खुनी विभङ्ग मुनेगु ज्या जुल । अथे जुयाः विनयपिटकयात भिक्षु व भिक्षुणीसंघया लागि निर्दिष्ट नियमतय्गु संग्रह खः धाइ ।

आः खँ वइ, भिक्खुनीपातिमोक्खया । भिक्षुणीतय्सं छु छु यायेजिउ छु छ यायेमजिउ धकाः ३११गू नियम मुनेगु ज्या थबलय् जुल धाइ तर थज्याःगु महत्वपूर्ण व एतिहासिक ज्याय् भिक्षुणी नं उपस्थित दु धइगु संकेत गनं नं वःगु खने मदु । थौंकन्हय् थज्याःगु समानुपातिक सहभागितामूलक ढंगं संविधान च्वयेमाः धइगु अवधारणा अबलय् दुसां मदुसां भिक्षुणीपिनिगु लागि नियमया ब्याख्या जूबलय् छम्ह हे भिक्षुणी मदइगु संयोग जक जुइमखु ।

परिनिर्वाणबलय् भिक्षुणीपिं उपस्थित मजूगु स्वयेबलय् अबलय् हे बुद्धशासनया अग्रपंक्तिइ भिक्षुणी पिनिगु उपस्थिति मदयेधुंकल अथवा भिक्षुणी धइपिं हे बुद्ध शासनय् मदयेधुंकल,  उकिं उपिं अन उगु प्रसंगय् उल्लेख्य मजूगु जुइ धकाः अनुमान जुइफु । अथे खःसा हानं बुद्धया परिनिर्वाणय् उपस्थित वा उल्लेख यायेम्वाःपिं भिक्षुणीपिनिगु लागि उलिमछि नियम छाय् दयेकल धकाः न्ह्यसः ब्वलनेगु नं स्वभाविक खः । अथवा अथे दयेकेमाःगु व दयेकेगु बिचाः वःगु हे नं तर्कसम्मत जुइथाकुगु अवस्था दु ।

थन निता खँ दंवइ — परिनिर्वाणबलय् अन भिक्षुणीपिं मदइगु, अले उकिया स्वला लिपा जूगु न्हापांगु संगायनाय् नं भिक्षुणीपिं मदइगु तर उगु संगायनाया छगू महत्वपूर्ण ब्व धइगु भिक्षुणी प्रातिमोक्ष या संकलन यायेगु ज्या छाय् जुल धइगु खँ थन उल्लेखनीय जुइ । परिनिर्वाणया इलय् भिक्षणी संघ मदयेधुंकूगु धकाः अनुमान यायेगु खःसा मदयेधुंकूपिं भिक्षुणीपिनिगु निंतिं धकाः हानं छाय् विनय दयेकाच्वनेमाल धइगु न्हापांगु न्ह्यसः वइ ।

मेगु, धायेनु, विनय संकलन जूबलय् भिक्षुणीपिं न्ह्यने वयेमखंसां गनं नं पृष्ठभूमिइ च्वनाच्वन जुइ । थथे धकाः अनुमान यायेगु खःसा उपिं दुपिं भिक्षुणीपिन्सं थःपिनिगु निंतिं थज्याःगु भिक्खुपातिमोक्खया स्वयाः पाःगु नियमत थःगु न्ह्यःने दंवयेवं थुकियात कयाः गुकथं प्रतिक्रिया बिलजुइ धकाः अनुमान याये थाकु । उमिसं थुकियात सुमुक अनुमोदन यात लाकि, सहमति वा असहमति क्यन लाकि धकाः सिइकेगु कौतुहता जुइ ।

थपाय्जि संगायना याःगु अवस्थाय् थःगु भूमिका मालेत छाय् न्ह्यःने मवल धइगु छगू न्ह्यसः खःसा गौरवपूर्ण थेरीगाथाया रचना यायेफुपिं भिक्षुणीपिन्सं भिक्षुणी प्रातिमोक्षया सवालय् गुगुंकथंया माध्यमं थःगु स्वीकारोक्ति वा असहमतिया साहित्य छाय् सिर्जना मयात धइगु नं मेगु न्ह्यसः खः ।

थुकिया छगू हे जक अनुमान थथे जुइफु कि बुद्धया परिनिर्वाण जूवबलय् तक भिक्षुणीपिं मदयावंगु वा सक्षम मजूगु मखुकि उमित अबलय्या भिक्षुसंघं वा निम्ह प्यम्ह बुद्धशासन धइगु मिजंतय्गु जक जुइमाः धकाः धाइपिं मिजं धर्माधिकारीतय्सं न्ह्यःने वयेकेमबिउगु अले उमित गथेयानाः जिल अथेयानाः दमन यानातःगु जुइमाः । उकिं हे उमित हानं छ्यं धस्वाके मफयेक क्वत्यलेत बुद्धबचनया नां बियाः भिक्षुसंघं विनयया नामय् थज्याःथज्याःगु नियमतय्गु घेराय् तयाबिल कि आवंलि सुं नं मिसा भिक्षुणी जुयाः बुद्धशासनय् थःत जिवंकाछि समर्पण याये मफइगु अवस्था हयाबिल । थुकियात छुं ऐतिहासिक दस्तावेजया रुपय् मकासे अथे मखु थथे धकाः बौद्धविद्वानपिन्सं दसिप्रमाण सहित खण्डन वा प्रतिकार यायेगु लँ चायेकागु धकाः जक कयादीत नं इनाप दु । अथे जुल धाःसा जिथें मसिउपिं मसःपिन्सं खःगु खँ सयेकाकायेखनी थुइकाकायेखनी धइगु भलसा कया ।
Published in Sandhya Times on 2014 10 13

Felicxan festivalo Dashain

Jxus finis la plej grava festivalo de Hinduoj en Nepalo. Oni pregxas al diino Bhagvari, ofertas animalojn, mangxas bongustajn mangxajxojn, renkontas parencojn kaj ricevas tikaojn.

20131004 चिनाखँ पियाच्वंगु चिनाखँ मुँज्या

प्रतिक्रिया

चिनाखँ पियाच्वंगु चिनाखँ मुँज्या

राजेन मानन्धर

समय् पुन्ही । नां हे यइपुसेच्वं — दक्वदिक्व त्वःताः समय् । थौंया दिं, नांदंगु छगू पुलांगु साहित्यिक संस्थाया चिनाखं मुँज्या ज्याझ्वः । जिगु ल्हातिइ तक प्रेमं ब्वनापौ ज्वंकादिउम्ह दाइयात सुभाय् । थः चिनाखं च्वयेधालकि न्हापांनिसें कथु गंथें, कलमय् मसि पूmगुथें जुइम्ह । साहित्यिक ज्याझ्वलय् यक्व चिनाखं न्यनेनं, तर मुकं चिनाखँ जक ब्वनीगु ज्याझ्वलय् थःत गबलें फ्यतुके मखंनि । अथे जुयाः नं जि उत्साहित । थन ला अवश्य नं न्हूपिं पुलांपिं चाकुपिं, फाकुपिं, पालुपिं, न्यालुपिं अले छन्द, अछन्द, बेछन्द दक्वकथंया चिनाखँ न्यनेदइ धकाः मनय् तगिं तगिं चिनाखँ ब्वंगु गुनुगुनु तायेदयेकाः वना सिमिसिमि वाया लसकुस फफं साटोआकिइ ।

मत्यःनि । निपाः प्यपाः नेवाः सपूmत भ्वाथःचागु टेबिलय् भुगुलुं च्वनाच्वन । मेगु सपूmन्याःम्हसित संस्थाया सपूm छपाः फ्वसा हँ । जि साझा प्रकाशनया सपूm ब्वज्या स्वयावयागु । चःति नाः नाः वयेक सलंसः मनूत सपूmया महासागरय् थःत माःगु सपूm मालाच्वंपिं, थःगु सपूmया च्वमिया ल्हाःचिं कायेत पियाच्वंपिं ब्वँमिपिं । धइधइगु विधाया धइधइगु सपूm, द्वलंद्वः । ल्याःखानां साध्य मजू । चाङचाङ सपूm क्याशियरया टेबिलय् पियाच्वन । ध्यबा काइम्हस्या लाःगु मखु । ब्वनेबहगु च्वलकि न्याइपिं दु इमि, अध्ययन याइपिं, बांलाः बांमलाः धायेगु आँट दुपिं समालोचक दु इमि । छगू छगू सपूmया चिरफार, च्वमियात आछु आछु याइपिं ब्वमिपिं । छु व दक्व सरकारं यानाबिउगु ला ? झी सरकारयात ब्वःबियाः थःगु अकर्मण्यता भउचां तपूथें तपुनाच्वना । उमिसं ३०,००० – ४०,००० पाः सपूm मियाया रेकर्ड दयेकाच्वन, झी ५००पाः सपूm ज्वनाः आर्यघाटय् सिइम्ह पिइथें पियाच्वना, सुनां नाः मदु, सुं ख्वःमदु, काय् जुयाः मि तःतकं मदु । अय्सां झीत गौरव, भाषा म्वाःसा जाति म्वाइ ।

जःछि पाः छघौ तक पियेवं मझासेमगाःम्ह झाल । ग्वंगः हालेवं सुथ जुल । दक्वं थःथःगु थासय् च्वंवन । थासय् च्वनाच्वंपिनि नं मिखा ततःग्वः जुल । थःगु चिनाखँ न्यंके धकाः वःपिं न्हूपिं पुलांपिं कविपिनि ला झन् नखः हे खः थ्व । नाय्खिं थाःगु तायेदत ।

माइक तिंस्वात । ज्याझ्वः न्ह्यात — न्हापां संस्थाया इतिहास, कविया तारिफ, टिप्पणी यायेत झाःम्ह समालोकया तारिफ, थःगु हे तारिफ । गुलि बांलाः छम्हस्यां मेम्हसिगु बांलाःगु बांलाः धकाः कनेगु । मंगल धाइ थज्याःगु ज्यायात । खँ बाः वयांच्वन । 

कविजुं थःगु मुक्तकत न्यंकादिल । थःथःगु इलय् च्वयादीगु । मुक्तक स्वयाः वयेकःया थःगु म्हसिका महत्वपूर्ण अन । वय्कलं थ्व यानादीधुंकल, व यानादीधुंकल, वय्कः अन थ्यनेधुंकल थन थ्यनेधुंकल । वय्कः गुलि असहाय । थःगु उलि खँ कनाबिइम्ह अन सुं मलुयाच्वन, थम्हं थःगु बयान यायेमालाच्वन । थ्व वय्कः जक मखु नेपालभाषाया हरेक साहित्यकारत नवानाच्वंगु तायेदत — झी थःगु खँ थम्हस्यां जक धयाच्वना, थःगु खँ थम्हं मधासे मगाः ।

विमोचन जुल कवि भाजुया सपूmया — छगू दशक न्हयः च्वयातःगु मुक्तक मुना । सितिकं इनेगु घोषणा यानाः वयेकलं थःगु सपूmयात धौबजि दयेकादिल । छु सपूm धइगु धौबजि खःला ? सपूmया नां जकं धौबजि जुइफु, सपूm ला सपूm हे खःनि । तर वय्कलं उकियात धौबजि दयेकादिल । आः ला मसिउ न्हापान्हापा बुदिंबलय् सगं काये धुनेवं दशादिशा फालावनेमा धकाः धौबजि फयेबिइगु चलन दु झी । अथे हे धौबजि इनादिल वय्कं । बुदिंया धौबजि । दशा फालाछ्वयेगु धौबजि ।

वय्कया धौबजि विमोचन यानादिल नांजाःम्ह, दक्वस्यां यःम्ह, हनाबनातयातःम्ह कवि, निबन्धकार, उपन्यासकार अले समालोचकजुं । नवायेगु पाः वल, खँ जुइगु स्वभाविक खः । अन जिं माइक न्ह्यःने दंझाःबलय् उम्ह व्यक्तित्वयात खंकाच्वना गुम्हस्यां नेपालभाषा चिनाखँ लागाया प्रवृतियात वालाः कविपिन्त उमिगु ख्वाः न्हाय्कनय् क्यनादिउगु खः । तर वय्कःया म्हुतुइ बुदिंया खँ जक — वयागु बुदिं अबलय् व थकालि, व क्वकालि, उपिं ज्वलिंज्वः । सुया सँ तुयु, सुया सँ हाकु । न्यंपिं भावविहिन ख्वाः ब्वयेमछालाः बरः कयाहःगु मुसुकाःगु ख्वाःपाः छपाः छपाः थःगु कपालय् प्यपुंकाः फ्यतुनाच्वन  ।

विशेष दिनय् विशेष संस्थां विशेष ज्याझ्वःयाःगु, विशेष विधायात कयाः । तर अन ला सुयागु सँ गुलि तुयू धइगु जक खँ जुयाच्वन । थःगु जीवन मुद्दती खाताय् डिपोजिट यानाः तुयुगु सँ ब्याज कयाः नयाच्वंपिनिगु खँ । व सँ अथें निबालय् पानाः जक तुयुगु मखु, थुलि ला जिं सिउ । तर चिनाखँया लागाय् तुयुगुया छु ल्याः ? अंग्रेजी भाय्या कवि जोन किट्स मदुबलय् २६दँ जक दूगु खः, तर वयागु योगदान आःतं लुमंकेबह जू । छु चिनाखँ तुयुगु मसिं च्वयेगु ला? न तुयुगु मसिं च्वइगु बांलाः धकाः वय्कः भाजुं क्यनेत स्वयादीगु खः, न आः हाकुगु मसिं च्वयाच्वंपिनिगु कविताया मू मदु धकाः क्यनेत स्वयादीगु खः । 

छम्हधुंकाः मेम्ह , दक्वस्यां थःथःगु उमेर जक कंवयाच्वन । उमेर जुयाः कंवयाच्वन । उमेर भाषण याःवयाच्वन — गुम्हं २१दँ दुम्ह, गुम्हं ६०दँ दुम्ह । पुलांपिं, बाज्यःवंपिं, बुरापिं, बुरां थिउपिं, बुरांत्यःपिं, ध्वादःपिं, भ्वाथःपिं, न्हाय्पन् तुम्छ्याँय्या जक्वचाः सुयातःपिं ।

जि अनया पूमवनीगु अधिष्ठानय् च्वँतले न अन चिनाखँ या खँ जू, न चिनाखँया विगतया, न आगतया । न च्वयेगु प्रवृतिया खँ जू, न ब्वनेगु कौशलया । न न्यनामि÷ब्वनामि पिनिगु नुगःखँ पिहाँ व, न प्रकाशक जूपिनिगु नियतिया, न विक्रीवितरणया अरण्यरोदन । न चिनाखँ ब्वंमदयाः कविपिं बरखि च्वंगु खँ जुल, न च्वःमदयाः ब्वमिपिं अनाथ जूगु खँ जुल । न च्वयेमफुगुया ग्लानि, न च्वकेमफुगुया कन्फेसन । खँ धाःसा जुयाच्वन, दिपाः मदयेक । खँनिसें खँतकया खँ ।  

चिनाखँ न्यंकेत वःपिं कवि भाजुमय्जुपिनि आय् बुयां नं छु बुइगु ई जुइधुंकल । छगूत्या घौ ई दुने यक्व ज्या जुल । अन छुं मजूगु खःसा चिनाखँ ब्वनेगु, चिनखँय् बाः वनेगु, चिनाखँ न्यनाः लापाथायेगु ज्या मजुल । थौंया हिरो हिरोइनत जुइमाःपिं कविकवियत्रीपिनि थःगु रचना न्यंकेत पियाच्वँच्वं त्यानुइधुंकल । अन दक्वं जुयाच्वन चिनाखँ जुयामच्वं । 

जिं चाः, ज्याझ्वः मचायेक गैरसाहित्यिक जुयावनाच्वन । जिमिसं व याना, थ्व याना — ततःधंगु खँ वयाच्वंबलय् साहित्य गौण विषय जुइ । थौं नेपालभाषा संघर्ष समितिया निम्ह महारथीत नापलाःगु — थम्हं युद्ध ल्वानाः बूगु खँ सवाः काकां कनाच्वन । गर्व दु वय्कःपिन्त । 

जिं थःगु गःपः म्वय्थ्यानाः चिनाखँतय्गु ख्वाःपाः स्वया । दक्व चिनाखँ जुयाच्वन । दक्वस्या ख्वालय् चिनाखँ — चिचाःदनाच्वंगु चिनाखँ, खिचां खिनातःगु चिनाखँ, भछ्याँय् यानातःगु चिनाखँ । बिचरा चिनाखँत । अंगः चिनाखँ, बँ चिनाखँ, झ्याः चिनाखँ, र्याकय् धेचुलाच्वंपिं व पँचिनाच्वंपिं सपूmत दक्वं चिनाखँ । चिनाखँ न्यनेधकाः वयाम्ह जि न्हापं चिनाखँ जुयाबिइमालाच्वन । जि ला छु, जिं चिनाखँ च्वये मफु धकाः ला जि साहित्य ब्वनाच्वनाबलय् हे वाकओभर बिइ धुनाम्ह । तर न्यनेगु प्याःचाः ला दु जिके, जिगु जीवन कनीगु चिनाखँ, गद्यय् चिइमफइगु अनुभूति बाःवनाच्वंगु चिनाखँ मुनाकायेगु लालसा ला दु । तर गन काःवने । जिगु धैर्यया खिपः चबुइवं चिनाखँ न्यनेगु दक्वदिक्व इच्छायात प्वःचिनाः जि दना वया । चिनाखँ दं मदं जिं मखन । 

लँय् जिं जितः न्यना — छु जूगु थ्व?

जिं लिसः बिल — थौं कन्हय् छुकियां मू मदु । चिनाखँ धयां भाषणया झं मू मदु । उकिं न्हापान्हापा सा चिनाखँ न्यंमदइ धकाः मेपिन्त थने हइगु, आः भाषण न्यं मदइ धकाः कविपिन्त थने हल । थःगु चिनाखँ न्यंकेगु लालसा मदूगु सा उमिमछि मनूत मुंकातयेफइला ? अले, उमि धाइ, वँय्चायेगु स्वयाः ख्वयेगु बांलाः । उकिं चिनाखँ च्वये भाःमखँसेंलि भाषण सां याना वने धकाः कविपिन्सं थःगु हैसियत क्यंगु जुइ । भाषण याइपिनि मलाःगुलिं याकनं थःगु भाषण बियावंगु नं जुइफु ।

Published in Sandhya Times on 20131004 "Poetry symposium, waiting for poems"

20131014 चिनाखँ पियाच्वंगु चिनाखँ मुँज्या

चिनाखँ पियाच्वंगु चिनाखँ मुँज्या

राजेन मानन्धर

समय् पुन्ही । नां हे यइपुसेच्वं — दक्वदिक्व त्वःताः समय् । थौंया दिं, पलिस्थाया चिनाखं मुँज्या ज्याझ्वः । जिगु ल्हातिइ तक प्रेमं ब्वनापौ ज्वंकादिउम्ह दाइयात सुभाय् । थः चिनाखं च्वयेधालकि न्हापांनिसें कथु गंथें, कलमय् मसि पूmगुथें जुइम्ह । साहित्यिक ज्याझ्वलय् यक्व चिनाखं न्यनेनं, तर मुकं चिनाखँ जक ब्वनीगु ज्याझ्वलय् थःत गबलें फ्यतुके मखंनि । अथे जुयाः नं जि उत्साहित । थन ला अवश्य नं न्हूपिं पुलांपिं चाकुपिं, फाकुपिं, पालुपिं, न्यालुपिं अले छन्द, अछन्द, बेछन्द दक्वकथंया चिनाखँ न्यनेदइ धकाः मनय् तगिं तगिं चिनाखँ ब्वंगु गुनुगुनु तायेदयेकाः वना सिमिसिमि वाया लसकुस फफं साटोआकिइ ।

मत्यःनि । निपाः प्यपाः नेवाः सपूmत भ्वाथःचागु टेबिलय् भुगुलुं च्वनाच्वन । मेगु सपूmन्याःम्हसित पलिस्थाया सपूm छपाः फ्वसा हँ । नकतिनि जक जि साझा प्रकाशनया सपूm ब्वज्या स्वयावयागु । चःति नाः नाः वयेक सलंसः मनूत सपूmया महासागरय् थःत माःगु सपूm मालाच्वंपिं, थःगु सपूmया च्वमिया ल्हाःचिं कायेत पियाच्वंपिं ब्वँमिपिं । धइधइगु विधाया धइधइगु सपूm, द्वलंद्वः । ल्याःखानां साध्य मजू । चाङचाङ सपूm क्याशियरया टेबिलय् पियाच्वन । ध्यबा काइम्हस्या लाःगु मखु । ब्वनेबहगु च्वलकि न्याइपिं दु इमि, अध्ययन याइपिं, बांलाः बांमलाः धायेगु आँट दुपिं समालोचक दु इमि । छगू छगू सपूmया चिरफार, च्वमियात आछु आछु याइपिं ब्वमिपिं । छु व दक्व सरकारं यानाबिउगु ला ? झी सरकारयात ब्वःबियाः थःगु अकर्मण्यता भउचां तपूथें तपुनाच्वना । उमिसं ३०,००० – ४०,००० पाः सपूm मियाया रेकर्ड दयेकाच्वन, झी ५००पाः सपूm ज्वनाः आर्यघाटय् सिइम्ह पिइथें पियाच्वना, सुनां नाः मदु, सुं ख्वःमदु, काय् जुयाः मि तःतकं मदु । अय्सां झीत गौरव, भाषा म्वाःसा जाति म्वाइ ।

जःछि पाः छघौ तक पियेवं मझासेमगाःम्ह झाल । ग्वंगः हालेवं सुथ जुल । दक्वं थःथःगु थासय् च्वंवन । थासय् च्वनाच्वंपिनि नं मिखा ततःग्वः जुल । थःगु चिनाखँ न्यंके धकाः वःपिं न्हूपिं पुलांपिं कविपिनि ला झन् नखः हे खः थ्व । नाय्खिं थाःगु तायेदत ।

माइक तिंस्वात । ज्याझ्वः न्ह्यात — न्हापां संस्थाया इतिहास, कविया तारिफ, टिप्पणी यायेत झाःम्ह समालोकया तारिफ, थःगु हे तारिफ । गुलि बांलाः छम्हस्यां मेम्हसिगु बांलाःगु बांलाः धकाः कनेगु । मंगल धाइ थज्याःगु ज्यायात । खँ बाः वयांच्वन । 

कविजुं थःगु मुक्तकत न्यंकादिल । थःथःगु इलय् च्वयादीगु । मुक्तक स्वयाः वयेकःया थःगु म्हसिका अहत्वपूर्ण अन । वय्कलं थ्व यानादीधुंकल, वयानादीधुंकल, अन थ्यनेधुंकल थन थ्यनेधुंकल । वय्कः गुलि असहाय । थःगु उलि खँ कनाबिइम्ह अन सुंमलुयाच्वन, थम्हं थःगु बयान यायेमालाच्वन । थ्व वय्कः जक मखु नेपालभाषाया हरेक साहित्यकारत नवानाच्वंगु तायेदत — झी थःगु खँ थम्हस्यां जक धयाच्वना, थःगु खँ थम्हं मधासे मगाः ।

विमोचन जुल कवि भाजुया सपूmया — छगू दशक न्हयः च्वयातःगु मुक्तक मुना । छु सपूm धइगु धौबजि खःला ? सपूmया नां जकं धौबजि जुइफु, सपूm ला सपूm हे खःनि । तर वय्कलं उकियात धौबजि दयेकादिल । आः ला मसिउ न्हापान्हापा बुदिंबलय् सगं काये धुनेवं दशादिशा फालावनेमा धकाः धौबजि फयेबिइगु चलन दु झी । अथे हे धौबजि इनादिल वय्कं । बुदिंया धौबजि । दशा फालाछ्वयेगु धौबजि ।

वय्कया धौबजि विमोचन यानादिल नांजाःम्ह, दक्वस्यां यःम्ह, हनाबनातयातःम्ह कवि, निबन्धकार, उपन्यासकार अले समालोचकजुं । नवायेगु पाः वल, खँ जुइगु स्वभाविक खः । अन जिं माइक न्ह्यःने दंझाःबलय् उम्ह व्यक्तित्वयात खंकाच्वना गुम्हस्यां नेपालभाषा चिनाखँ लागाया प्रवृतियात वालाः कविपिन्त उमिगु ख्वाः न्हाय्कनय् क्यनादिउगु खः । तर वय्कःया म्हुतुइ बुदिंया खँ जक — वयागु बुदिं अबलय् व थकालि, व क्वकालि, उपिं ज्वलिंज्वः । सुया सँ तुयु, सुया सँ हाकु । न्यंपिं भावविहिन ख्वाः ब्वयेमछालाः बरः कयाहयागु मुसुकाःगु ख्वाःपाः छपाः छपाः थःगु कपालय् प्यपुंकाः फ्यतुनाच्वन  ।

विशेष दिनय् विशेष संस्थां विशेष ज्याझ्वःयाःगु, विशेष विधायात कयाः । तर अन ला सुयागु सँ गुलि तुयू धइगु जक खँ जुयाच्वन । थःगु जीवन मुद्दती खाताय् डिपोजित यानाः तुयुगु सँ ब्याज कयाः नयाच्वंपिनिगु खँ । व सँ अथें निबालय् पानाः जक तुयुगु ला मखु, थुलि ला जिं सिउ । तर चिनाखँया लागाय् तुयुगुया छु ल्याः ? छु चिनाखँ तुयुगु मसिं च्वयेगु ला? न तुयुगु मसिं च्वइगु बांलाः धकाः वय्कःभाजुं क्यनेत स्वयादीगु खः, न आः हाकुगु मसिंच्वयाच्वंपिनगु कविताया मू मदु धकाः क्यनेत स्वःगु खः । 

जिं तायाच्वन । छम्हधुंकाः मेम्ह , दक्वस्यां थःथःगु उमेर जक कं वयाच्वन । उमेर जुयाः कंवयाच्वन । उमेर भाषण याःवयाच्वन — गुम्हं २१दँ दुम्ह, गुम्हं ६०दँ दुम्ह । पुलांपिं, बाज्यःवंपिं, बुरापिं, बुरां थिउपिं, बुरांत्यःपिं, ध्वादःपिं, भ्वाथःपिं, न्हाय्पन् तुम्छ्याँय्या जक्वचाः सुयातःपिं ।

जि अनया पूमवनीगु अधिष्ठानय् च्वँतले न अन चिनाखँ या खँ जू, न चिनाखँया विगतया, न आगतया । न च्वयेगु प्रवृतिया खँ जू, न ब्वनेगु कौशलया । न न्यनामि÷ब्वनामि पिनिगु नुगःखँ पिहाँ व, न प्रकाशक जूपिनिगु नियतिया, न विक्रीवितरणया अरण्यरोदन । न चिनाखँ ब्वंमदयाः कविपिं बरखि च्वंगु खँ जुल, न च्वःमदयाः ब्वमिपिं अनाथ जूगु खँ जुल । न च्वयेमफुगुया ग्लानि, न च्वकेमफुगुया कन्फेसन । खँ धाःसा जुयाच्वन, दिपाः मदयेक । खँनिसें खँतकया खँ ।  

चिनाखँ न्यंकेत वःपिं कवि भाजुमय्जुपिनि आय् बुयां नं छु बुइगु ई जुइधुंकल । छगूत्या घौ ई दुने यक्व ज्या जुल । अन छुं मजूगु खःसा चिनाखँ ब्वनेगु ज्या मजुल, चिनाखँ न्यनाः लापाथाइपिगु ज्या मजुल । थौंया हिरो हिरोइनत जुइमाःपिं कविकवियत्रीपिनि थःगु रचना न्यंकेत पियाच्वँच्वं त्यानुइधुंकल । अन दक्वं जुयाच्वन चिनाखँ जुयामच्वं । 

जिं चाः, ज्याझ्वः मचायेक गैरसाहित्यिक जुयावनाच्वन । ततःधंगु खँ वयाच्वंबलय् साहित्य ला गौण विषय हे जुइ । थौं नेपालभाषा संघर्ष समितिया निम्ह महारथीत नापलाःगु — थम्हं युद्ध ल्वानाः बूगु खँ सवाः काकां कनाच्वन । गर्व दु वय्कःपिन्त । झी जक छाय् गौरवान्वीत मजुइ ?

जिं थःगु गःपः म्वय्थ्यानाः चिनाखँतय्गु ख्वाःपाः स्वया । दक्व चिनाखँ जुयाच्वन । दक्वस्या ख्वालय् चिनाखँ — चिचाःदनाच्वंगु चिनाखँ, खिचां खिनातःगु चिनाखँ, भछ्याँय् यानातःगु चिनाखँ । बिचरा चिनाखँत । अंगः चिनाखँ, बँ चिनाखँ, झ्याः चिनाखँ, र्याकय् धेचुलाच्वंपिं व पँचिनाच्वंपिं सपूmत दक्वं चिनाखँ । चिनाखँ न्यनेधकाः वयाम्ह जि न्हापं चिनाखँ जुयाबिइमालाच्वन । जि ला छु, जिं चिनाखँ च्वये मफु धकाः ला जि साहित्य ब्वनाच्वनाबलय् हे वाकओभर बिइ धुनाम्ह । तर न्यनेगु प्याःचाः ला दु जिके, जिगु जीवन कनीगु चिनाखँ, गद्यय् चिइमफइगु अनुभूति बाःवनाच्वंगु चिनाखँ मुनाकायेगु लालसा ला दु । तर गन काःवने । जिगु धैर्यया खिपः चबुइवं चिनाखँ न्यनेगु दक्वदिक्व इच्छायात प्वःचिनाः जि दना वया । चिनाखँ दं मदं जिं मखन । 

लँय् जिं जितः न्यना — छु जूगु थ्व?

जिं लिसः बिल — थौं कन्हय् छुकियां मू मदु । चिनाखँ धयां भाषणया झं मू मदु । उकिं न्हापान्हापा सा चिनाखँ न्यंमदइ धकाः मेपिन्त थने हइगु, आः भाषण न्यं मदइ धकाः कविपिन्त थने हल । थःगु चिनाखँ न्यंकेग लालसा मदूगु सा उमिमछि मनूत मुंकातयेफइला? अले, उमि धाइ, वँय्चायेगु स्वयाः ख्वयेगु बांलाः । उकिं चिनाखँ च्वये भाःमखँसेंलि भाषण सां याना वने धकाः कविपिन्सं थःगु हैसियत क्यंगु जुइ । भाषण याइपिनि मलाःगुलिं याकनं थःगु भाषण बियावंगु नं जुइफु ।

जितः तं पिहाँ वल — हालेमत छ । छं मसिउ । आः सँ तुयुम्ह छम्हसित न्यनेमाली ।

Published in Sandhya Times on 20131004 "Poetry symposium waiting for poems"

चिनाखँ पियाच्वंगु चिनाखँ मुँज्या

प्रतिक्रिया

चिनाखँ पियाच्वंगु चिनाखँ मुँज्या

राजेन मानन्धर

समय् पुन्ही । नां हे यइपुसेच्वं — दक्वदिक्व त्वःताः समय् । थौंया दिं, पलिस्थाया चिनाखं मुँज्या ज्याझ्वः । जिगु ल्हातिइ तक प्रेमं ब्वनापौ ज्वंकादिउम्ह दाइयात सुभाय् । थः चिनाखं च्वयेधालकि न्हापांनिसें कथु गंथें, कलमय् मसि पूmगुथें जुइम्ह । साहित्यिक ज्याझ्वलय् यक्व चिनाखं न्यनेनं, तर मुकं चिनाखँ जक ब्वनीगु ज्याझ्वलय् थःत गबलें फ्यतुके मखंनि । अथे जुयाः नं जि उत्साहित । थन ला अवश्य नं न्हूपिं पुलांपिं चाकुपिं, फाकुपिं, पालुपिं, न्यालुपिं अले छन्द, अछन्द, बेछन्द दक्वकथंया चिनाखँ न्यनेदइ धकाः मनय् तगिं तगिं चिनाखँ ब्वंगु गुनुगुनु तायेदयेकाः वना सिमिसिमि वाया लसकुस फफं साटोआकिइ ।

मत्यःनि । निपाः प्यपाः नेवाः सपूmत भ्वाथःचागु टेबिलय् भुगुलुं च्वनाच्वन । मेगु सपूmन्याःम्हसित पलिस्थाया सपूm छपाः फ्वसा हँ । नकतिनि जक जि साझा प्रकाशनया सपूm ब्वज्या स्वयावयागु । चःति नाः नाः वयेक सलंसः मनूत सपूmया महासागरय् थःत माःगु सपूm मालाच्वंपिं, थःगु सपूmया च्वमिया ल्हाःचिं कायेत पियाच्वंपिं ब्वँमिपिं । धइधइगु विधाया धइधइगु सपूm, द्वलंद्वः । ल्याःखानां साध्य मजू । चाङचाङ सपूm क्याशियरया टेबिलय् पियाच्वन । ध्यबा काइम्हस्या लाःगु मखु । ब्वनेबहगु च्वलकि न्याइपिं दु इमि, अध्ययन याइपिं, बांलाः बांमलाः धायेगु आँट दुपिं समालोचक दु इमि । छगू छगू सपूmया चिरफार, च्वमियात आछु आछु याइपिं ब्वमिपिं । छु व दक्व सरकारं यानाबिउगु ला ? झी सरकारयात ब्वःबियाः थःगु अकर्मण्यता भउचां तपूथें तपुनाच्वना । उमिसं ३०,००० – ४०,००० पाः सपूm मियाया रेकर्ड दयेकाच्वन, झी ५००पाः सपूm ज्वनाः आर्यघाटय् सिइम्ह पिइथें पियाच्वना, सुनां नाः मदु, सुं ख्वःमदु, काय् जुयाः मि तःतकं मदु । अय्सां झीत गौरव, भाषा म्वाःसा जाति म्वाइ ।

जःछि पाः छघौ तक पियेवं मझासेमगाःम्ह झाल । ग्वंगः हालेवं सुथ जुल । दक्वं थःथःगु थासय् च्वंवन । थासय् च्वनाच्वंपिनि नं मिखा ततःग्वः जुल । थःगु चिनाखँ न्यंके धकाः वःपिं न्हूपिं पुलांपिं कविपिनि ला झन् नखः हे खः थ्व । नाय्खिं थाःगु तायेदत ।

माइक तिंस्वात । ज्याझ्वः न्ह्यात — न्हापां संस्थाया इतिहास, कविया तारिफ, टिप्पणी यायेत झाःम्ह समालोकया तारिफ, थःगु हे तारिफ । गुलि बांलाः छम्हस्यां मेम्हसिगु बांलाःगु बांलाः धकाः कनेगु । मंगल धाइ थज्याःगु ज्यायात । खँ बाः वयांच्वन ।

कविजुं थःगु मुक्तकत न्यंकादिल । थःथःगु इलय् च्वयादीगु । मुक्तक स्वयाः वयेकःया थःगु म्हसिका अहत्वपूर्ण अन । वय्कलं थ्व यानादीधुंकल, वयानादीधुंकल, अन थ्यनेधुंकल थन थ्यनेधुंकल । वय्कः गुलि असहाय । थःगु उलि खँ कनाबिइम्ह अन सुंमलुयाच्वन, थम्हं थःगु बयान यायेमालाच्वन । थ्व वय्कः जक मखु नेपालभाषाया हरेक साहित्यकारत नवानाच्वंगु तायेदत — झी थःगु खँ थम्हस्यां जक धयाच्वना, थःगु खँ थम्हं मधासे मगाः ।

विमोचन जुल कवि भाजुया सपूmया — छगू दशक न्हयः च्वयातःगु मुक्तक मुना । छु सपूm धइगु धौबजि खःला ? सपूmया नां जकं धौबजि जुइफु, सपूm ला सपूm हे खःनि । तर वय्कलं उकियात धौबजि दयेकादिल । आः ला मसिउ न्हापान्हापा बुदिंबलय् सगं काये धुनेवं दशादिशा फालावनेमा धकाः धौबजि फयेबिइगु चलन दु झी । अथे हे धौबजि इनादिल वय्कं । बुदिंया धौबजि । दशा फालाछ्वयेगु धौबजि ।

वय्कया धौबजि विमोचन यानादिल नांजाःम्ह, दक्वस्यां यःम्ह, हनाबनातयातःम्ह कवि, निबन्धकार, उपन्यासकार अले समालोचकजुं । नवायेगु पाः वल, खँ जुइगु स्वभाविक खः । अन जिं माइक न्ह्यःने दंझाःबलय् उम्ह व्यक्तित्वयात खंकाच्वना गुम्हस्यां नेपालभाषा चिनाखँ लागाया प्रवृतियात वालाः कविपिन्त उमिगु ख्वाः न्हाय्कनय् क्यनादिउगु खः । तर वय्कःया म्हुतुइ बुदिंया खँ जक — वयागु बुदिं अबलय् व थकालि, व क्वकालि, उपिं ज्वलिंज्वः । सुया सँ तुयु, सुया सँ हाकु । न्यंपिं भावविहिन ख्वाः ब्वयेमछालाः बरः कयाहयागु मुसुकाःगु ख्वाःपाः छपाः छपाः थःगु कपालय् प्यपुंकाः फ्यतुनाच्वन  ।

विशेष दिनय् विशेष संस्थां विशेष ज्याझ्वःयाःगु, विशेष विधायात कयाः । तर अन ला सुयागु सँ गुलि तुयू धइगु जक खँ जुयाच्वन । थःगु जीवन मुद्दती खाताय् डिपोजित यानाः तुयुगु सँ ब्याज कयाः नयाच्वंपिनिगु खँ । व सँ अथें निबालय् पानाः जक तुयुगु ला मखु, थुलि ला जिं सिउ । तर चिनाखँया लागाय् तुयुगुया छु ल्याः ? छु चिनाखँ तुयुगु मसिं च्वयेगु ला? न तुयुगु मसिं च्वइगु बांलाः धकाः वय्कःभाजुं क्यनेत स्वयादीगु खः, न आः हाकुगु मसिंच्वयाच्वंपिनगु कविताया मू मदु धकाः क्यनेत स्वःगु खः ।

जिं तायाच्वन । छम्हधुंकाः मेम्ह , दक्वस्यां थःथःगु उमेर जक कं वयाच्वन । उमेर जुयाः कंवयाच्वन । उमेर भाषण याःवयाच्वन — गुम्हं २१दँ दुम्ह, गुम्हं ६०दँ दुम्ह । पुलांपिं, बाज्यःवंपिं, बुरापिं, बुरां थिउपिं, बुरांत्यःपिं, ध्वादःपिं, भ्वाथःपिं, न्हाय्पन् तुम्छ्याँय्या जक्वचाः सुयातःपिं ।

जि अनया पूमवनीगु अधिष्ठानय् च्वँतले न अन चिनाखँ या खँ जू, न चिनाखँया विगतया, न आगतया । न च्वयेगु प्रवृतिया खँ जू, न ब्वनेगु कौशलया । न न्यनामि÷ब्वनामि पिनिगु नुगःखँ पिहाँ व, न प्रकाशक जूपिनिगु नियतिया, न विक्रीवितरणया अरण्यरोदन । न चिनाखँ ब्वंमदयाः कविपिं बरखि च्वंगु खँ जुल, न च्वःमदयाः ब्वमिपिं अनाथ जूगु खँ जुल । न च्वयेमफुगुया ग्लानि, न च्वकेमफुगुया कन्फेसन । खँ धाःसा जुयाच्वन, दिपाः मदयेक । खँनिसें खँतकया खँ ।

चिनाखँ न्यंकेत वःपिं कवि भाजुमय्जुपिनि आय् बुयां नं छु बुइगु ई जुइधुंकल । छगूत्या घौ ई दुने यक्व ज्या जुल । अन छुं मजूगु खःसा चिनाखँ ब्वनेगु ज्या मजुल, चिनाखँ न्यनाः लापाथाइपिगु ज्या मजुल । थौंया हिरो हिरोइनत जुइमाःपिं कविकवियत्रीपिनि थःगु रचना न्यंकेत पियाच्वँच्वं त्यानुइधुंकल । अन दक्वं जुयाच्वन चिनाखँ जुयामच्वं ।

जिं चाः, ज्याझ्वः मचायेक गैरसाहित्यिक जुयावनाच्वन । ततःधंगु खँ वयाच्वंबलय् साहित्य ला गौण विषय हे जुइ । थौं नेपालभाषा संघर्ष समितिया निम्ह महारथीत नापलाःगु — थम्हं युद्ध ल्वानाः बूगु खँ सवाः काकां कनाच्वन । गर्व दु वय्कःपिन्त । झी जक छाय् गौरवान्वीत मजुइ ?

जिं थःगु गःपः म्वय्थ्यानाः चिनाखँतय्गु ख्वाःपाः स्वया । दक्व चिनाखँ जुयाच्वन । दक्वस्या ख्वालय् चिनाखँ — चिचाःदनाच्वंगु चिनाखँ, खिचां खिनातःगु चिनाखँ, भछ्याँय् यानातःगु चिनाखँ । बिचरा चिनाखँत । अंगः चिनाखँ, बँ चिनाखँ, झ्याः चिनाखँ, र्याकय् धेचुलाच्वंपिं व पँचिनाच्वंपिं सपूmत दक्वं चिनाखँ । चिनाखँ न्यनेधकाः वयाम्ह जि न्हापं चिनाखँ जुयाबिइमालाच्वन । जि ला छु, जिं चिनाखँ च्वये मफु धकाः ला जि साहित्य ब्वनाच्वनाबलय् हे वाकओभर बिइ धुनाम्ह । तर न्यनेगु प्याःचाः ला दु जिके, जिगु जीवन कनीगु चिनाखँ, गद्यय् चिइमफइगु अनुभूति बाःवनाच्वंगु चिनाखँ मुनाकायेगु लालसा ला दु । तर गन काःवने । जिगु धैर्यया खिपः चबुइवं चिनाखँ न्यनेगु दक्वदिक्व इच्छायात प्वःचिनाः जि दना वया । चिनाखँ दं मदं जिं मखन ।

लँय् जिं जितः न्यना — छु जूगु थ्व?

जिं लिसः बिल — थौं कन्हय् छुकियां मू मदु । चिनाखँ धयां भाषणया झं मू मदु । उकिं न्हापान्हापा सा चिनाखँ न्यंमदइ धकाः मेपिन्त थने हइगु, आः भाषण न्यं मदइ धकाः कविपिन्त थने हल । थःगु चिनाखँ न्यंकेग लालसा मदूगु सा उमिमछि मनूत मुंकातयेफइला? अले, उमि धाइ, वँय्चायेगु स्वयाः ख्वयेगु बांलाः । उकिं चिनाखँ च्वये भाःमखँसेंलि भाषण सां याना वने धकाः कविपिन्सं थःगु हैसियत क्यंगु जुइ । भाषण याइपिनि मलाःगुलिं याकनं थःगु भाषण बियावंगु नं जुइफु ।

जितः तं पिहाँ वल — हालेमत छ । छं मसिउ । आः सँ तुयुम्ह छम्हसित न्यनेमाली ।

Published in Sandhya Times 2013 10 04